Jeugdonderzoek De gezondheid van Drentse jongeren 12 t/m 18 jaar

Transcriptie

1 Jeugdonderzoek 2008 De gezondheid van Drentse jongeren 12 t/m 18 jaar

2 Inhoudsopgave Voorwoord 5 De opvallende vier 7 Inleiding 8 Fysieke gezondheid en verzuim 10 Gezond gewicht, voeding en bewegen 16 Seksuele gezondheid 22 Psychische gezondheid 26 Mishandeling, geestelijk, lichamelijk en seksueel 34 Roken, alcohol en drugs 38 Begrippenlijst 42 Over het onderzoek 43 Dankwoord 43 Colofon 45

3 In Drenthe zijn gemeenten en tal van andere organisaties dagelijks bezig met de gezondheid en het welzijn van jongeren. Om steeds weer maatwerk te kunnen bieden, hebben ze daarvoor kennis nodig over de Drentse jongere. Het is een taak van de GGD Drenthe om die kennis te bieden. Daarom doen wij regelmatig onderzoek naar jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar. De belangrijkste resultaten van ons laatste onderzoek leest u in dit rapport. Voorwoord Er wonen meer dan veertigduizend jongeren in Drenthe. Investeren in hun gezondheid betekent investeren in onze toekomst. Met de uitkomsten van ons onderzoek geven we inzicht in de gezondheid van de Drentse jeugd. Wij bieden u in dit rapport niet alleen de cijfers, we hebben ze ook in hun context geplaatst. Dat konden we doen mede dankzij de inbreng van onze ketenpartners en de Jongerenraad Drenthe. Zo vormt ons rapport een solide basis voor het gezondheids- en jeugdbeleid in Drenthe en biedt het genoeg mogelijkheden voor instellingen om hun aanpak te formuleren. Daarbij is samenwerking steeds weer het sleutelwoord. Alleen met een integrale aanpak kunnen we echt wat betekenen voor de Drentse jongeren. Ik dank alle betrokken organisaties voor hun inbreng en ik heb er vertrouwen in dat we ook in de toekomst de handen ineen kunnen slaan voor een gezonde Drentse jeugd. Het complete jongerenonderzoek 2008 kunt u downloaden op Thea van Schaik Sectorhoofd jeugdgezondheidszorg GGD Drenthe 4 5

4 De opvallende vier Drentse jongeren van 12 tot 18 jaar 185% drinkt vooral in het weekeinde Op zo n weekenddag drinkt een kwart van hen 7 glazen of meer en vindt dat heel normaal 3 Bijna 9% heeft een seksuele ervaring met iemand gehad zonder dat ze dat zelf wilden % is in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek gepest 22% heeft al eens seks gehad Daarvan vrijt meer dan de helft onveilig 6 7

5 Inleiding In het najaar van 2008 startte de GGD Drenthe een De GGD Drenthe kan hierbij helpen. len weten naar welke professionele uitputtend te beschrijven, omdat groot onderzoek. Het doel: zoveel mogelijk te weten komen over de gezondheid van Drentse jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar. Ruim zevenduizend In de uitvoering kunnen gemeenten en het onderwijs rekenen op de inzet van tal van partnerorganisaties. De gemeente vervult hierbij een regierol, hulp ze kunnen doorverwijzen. Het onderwijs vervult in veel van onze adviezen een centrale rol. We beseffen dat er veel verantwoordelijkheid er in Drenthe steeds weer nieuw aanbod bijkomt. Tot slot vindt u informatie over de gebruikte methode en een overzicht van allen die zich Drentse jongeren deden mee. U leest de belangrijkste resultaten en aanbevelingen in dit rapport. Gemeenten schrijven beleid om de de GGD kan de gemeente daarin ondersteunen. Samenwerking is toverwoord ligt bij de scholen. Om hun belangrijke positie ten opzichte van jongeren ten volle te benutten, raden wij hen aan optimaal gebruik te maken van de samenwerking met de ketenpart- samen met de GGD Drenthe voor het onderzoek hebben ingezet. We hopen dat dit rapport bijdraagt aan het welzijn van de Drentse gezondheid en het welzijn van hun Hoe we ook verder gaan, het uit- ners, de gemeente en de GGD. jongeren. Vragen, opmerkingen en inwoners te kunnen waarborgen. Dat gangspunt is steeds dat het welzijn aanvullingen zijn van harte welkom kunnen zij alleen doen op basis van van de jongeren centraal staat. Jon- Voor de Drentse gemeenten is via jongeren@ggddrenthe.nl. goede informatie. Het is de wettelijke geren hoeven niet geproblematiseerd samenwerking het toverwoord. taak van de GGD Drenthe om de te worden en we kunnen ze zeker Niet alleen moeten ze steeds weer gemeente te voorzien van gegevens aanspreken op hun verantwoordelijk- de handen ineen slaan met andere over de gezondheid van de Drentse heid. Het is aan de omgeving van de organisaties, de GGD Drenthe en het bevolking. Daarom verzorgen wij jongeren om ze positief en weerbaar onderwijs. Ook de samenwerking elke vier jaar onderzoeken naar op te laten groeien. Jongeren komen tussen de eigen afdelingen is van verschillende bevolkingsgroepen. In vaak niet zelf naar buiten met hun groot belang. Een door de afdeling het najaar van 2008 onderzochten problemen, maar uiten ze wel in hun volksgezondheid bedachte maat- wij jongeren in de leeftijd van 12 tot gedrag. Het is zaak om hier oog regel om beweging te stimuleren, en met 18 jaar. De resultaten van voor te hebben en om op tijd in te maakt bijvoorbeeld meer kans als ons onderzoek en onze aanbevelin- grijpen. Natuurlijk hebben ouders ruimtelijke ordening de aanleg van gen hebben we gebundeld in een en verzorgers hierin een grote rol, zij fietspaden of speelvelden bevordert. provinciaal rapport, tabellenboeken en adviezen voor gemeenten en zijn immers primair verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinde- Over dit rapport scholen. Voor u ligt de samenvatting, ren. Scholen, gemeenten en andere In de volgende hoofdstukken leest u met een overzicht van de belangrijk- instanties kunnen hen als dat nodig meer over de fysieke gezondheid en ste uitkomsten en adviezen. is ondersteunen. Het is belangrijk dat verzuim, gezond gewicht, voeding Gemeente heeft de regie we in onze aanpak aansluiten bij het positieve gedrag van ouders en zo- en bewegen, seksuele gezondheid, psychische gezondheid en de De Drentse bevolking bestaat voor veel mogelijk met hen samenwerken. invloed van mantelzorg, pesten en bijna negen procent bijna Ook huisartsen, docenten en men- onveiligheid, mishandeling en het inwoners - uit jongeren in de leeftijd toren horen en zien veel waar ze iets gebruik van tabak, alcohol en drugs. van 12 tot en met 18 jaar. Met onze mee kunnen doen. Voor docenten In elk hoofdstuk leest u de feiten op rapporten en adviezen beschikbaar en mentoren is het van belang dat ze een rij, gevolgd door de door ons kunnen gemeenten en scholen aan weten op welke signalen ze kunnen aanbevolen aanpak. In sommige de slag om hun gezondheidsbeleid letten. Ook moeten ze weten hoe hoofdstukken noemen we voorbeel- en jeugdbeleid bij te stellen en aan ze hun scholieren op hun gedrag en den van interventies, programma s te vullen. Daarbij kiezen zij zelf welke hun problemen kunnen aanspreken. en bestaande initiatieven. We heb- adviezen ze wel of niet overnemen. Tot slot is het van belang dat scho- ben ervoor gekozen om deze niet 8 9

6 Je krijgt er gewoon koppijn van! Hoofdstuk Fysieke gezondheid en verzuim

7 Jongeren in Drenthe voelen zich in het algemeen gezond. Dat is belangrijk, want wie zich lichamelijk niet gezond voelt, voelt zich vaak ook geestelijk niet gezond. Dit heeft weer invloed op het gedrag. Gezondheidsklachten zijn immers een reden om meer zorg te vragen en meer te verzuimen van school. Jongeren kunnen zo in een negatieve spiraal raken. Het is belangrijk deze vicieuze cirkel te voorkomen of te doorbreken en verzuim zo vroeg mogelijk aan te pakken. Fysieke gezondheid en verzuim De feiten het onderzoek niet naar school zijn De meeste jongeren vinden dat ze geweest vanwege ziekte. Drentse een goede gezondheid hebben. jongeren hebben veel last van astma, Meisjes ervaren hun gezondheid bronchitis, migraine of ernstige minder positief hoofdpijn. Ook zijn veel jongeren Een op de zeven jongeren heeft vlak voor het onderzoek nog naar last van astma of bronchitis, al dan de huisarts geweest. We hebben de niet vastgesteld door de huisarts. jongeren in het onderzoek niet gevraagd naar de reden van het ziekte- Ook een op de zeven leerlingen geeft aan last te hebben van verzuim of waarom ze contact met migraine of regelmatige ernstige de huisarts hadden, het blijft dus hoofdpijn gissen naar een verklaring. Willen we Van de leerlingen met een chronische ziekte of aandoening is 11% en artsenbezoek van jongeren, dan meer weten over het ziekteverzuim sterk en 51% licht belemmerd bij zullen we hier nader onderzoek naar het uitvoeren van dagelijkse bezigheden gemeenten kan de GGD een derge- moeten doen. In opdracht van de 38% van de leerlingen is in de 4 lijk onderzoek uitvoeren. weken voorafgaand aan het onderzoek wel eens thuis gebleven Gemeenten vanwege ziekte Gemeenten zijn medeverantwoordelijk voor de omstandigheden 43% van de leerlingen heeft in de 3 maanden voorafgaand aan het waaronder chronisch zieke jongeren onderzoek contact gehad met de opgroeien. Die verantwoordelijkheid huisarts. Voor VWO-leerlingen was geeft de gemeente vorm via de Wet dit zelfs 57% maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Veel gemeenten hebben een De aanpak Wmo-raad of -platform in het leven De meeste jongeren geven aan geroepen, met daarin vertegenwoordigers van belangenorganisaties. Via dat zij zich gezond voelen. Het valt wel op dat veel jongeren kort voor deze raden hebben ook jongeren met een beperking of chronische aandoening inspraak- en adviesrecht. Daarnaast kunnen gemeenten iets doen aan de omgeving van jongeren. Zo hebben gemeenten genoeg instrumenten in handen om ervoor te zorgen dat het binnenklimaat van scholen goed gereguleerd is. Dit kan aanzienlijk schelen bij astma- en bronchitisklachten. Dit geldt ook voor nieuw- en verbouw van woningen. Onderwijs Het is belangrijk om ziekteverzuim onder jongeren goed in beeld te hebben en te houden. Jongeren hebben meer dan andere leeftijdsgroepen te maken met risicofactoren op het gebied van leefstijl, thuissituatie en psychosociaal welbevinden. Problemen moeten op tijd worden gesignaleerd en er moet een goed georganiseerde zorgstructuur zijn. Het onderwijs speelt hierin een cruciale rol. De afgelopen jaren is er op scholen voor voortgezet onderwijs hard gewerkt aan een goed verzuimprotocol. De registratie van verzuim staat hierin centraal. Scholen hebben leerlingen die spijbelen daardoor goed in beeld. De achtergronden en de frequentie van ziekteverzuim zijn echter vaak niet systematisch in kaart gebracht. In de praktijk blijkt dat juist het op tijd inschakelen van hulp of begeleiding langdurig schoolverzuim kan voorkomen. Zorg Advies Teams (ZAT) zijn een goed hulpmiddel in de begeleiding van leerlingen met herhaald en langdurig ziekteverzuim. Deze ZATs worden op veel scholen voor voortgezet onderwijs al ingezet, maar nog niet op alle MBO-scholen. Ons dringende advies is om ook op alle MBO-scholen ZATs te gaan realiseren. Verder raden wij scholen aan om hun verzuimbeleid en hun verzuimprotocol jaarlijks te evalueren en te toetsen of de gestelde doelen worden bereikt. Een verdere terugdringing van het ziekteverzuim vraagt om inzage in de achtergronden en aanscherping van het verzuimbeleid. Ook deelnemende organisaties, zoals de jeugdgezondheidszorg, (school)maatschappelijk werk en de gemeente (leerplichtambtenaar) hebben hierin een taak. Jongeren kunnen meer last hebben van bijvoorbeeld astma, bronchitis en hoofdpijn als het binnenmilieu van de school niet goed is. Ventileren en goed schoonmaken helpen al. De GGD Drenthe kan scholen verder ondersteunen bij het meten van het binnenmilieu en de luchtkwaliteit. Op basis van deze gegevens dragen we adviezen en oplossingen aan ter verbetering van het binnenmilieu. Ketenpartners Voor informatie, een overzicht van passend aanbod, advies en ondersteuning kunnen jongeren met een beperking of chronische ziekte terecht bij het WMOloket van hun gemeente. Ook kunnen ze contact opnemen met MEE Drenthe. Huisartsen en medewerkers in de jeugdgezondheidszorg hebben een rol in de voorlichting, vroegsignalering en doorverwijzing bij klachten aan de luchtwegen. Zij hebben bij hoofdpijn ook aandacht voor mogelijke psychische aspecten

8 Laat mij maar voetballen... Hoofdstuk Gezond gewicht, voeding en bewegen

9 Gezond gewicht, voeding Een gezond gewicht Met de Body Mass Index kun je eenvoudig uitrekenen of iemand een gezond gewicht heeft. De BMI reken je uit door het gewicht in kilo s te delen door de lengte in meters in het kwadraat (massa/ lengte²). Voor volwassen geldt een BMI tussen 18,5 en 25 als gezond. Voor kinderen in de groei is er niet één vaste waarde, deze is afhankelijk van de leeftijd van het kind. en bewegen In het gezondheidsbeleid is er vaak veel aandacht voor overgewicht. Uit onze cijfers blijkt dat veel Drentse jongeren ook kampen met ondergewicht. Het doel in gezondheidsbeleid is altijd een gezond gewicht. De feiten Gezond gewicht 9% van de jongeren rapporteert overgewicht of obesitas* Jongens hebben vaker overgewicht dan meisjes. Meisjes hebben vaker ondergewicht Het percentage jongeren met overgewicht neemt toe met de leeftijd Overgewicht komt vaker voor bij VMBO-basisleerlingen Leerlingen met overgewicht worden vaker gepest 12% van de leerlingen heeft ondergewicht Ondergewicht komt vaker voor bij 12 t/m 14 jarigen Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt het percentage jongeren met ondergewicht af In 2004 was er bij 9% van de leerlingen uit klas 2 en klas 4 sprake van overgewicht Voeding Een kwart van alle leerlingen ontbijt niet elke dag. 85% ontbijt minstens 5 x per week. Naarmate jongeren ouder worden, wordt het ontbijt vaker overgeslagen Ook meisjes slaan het ontbijt vaker over dan jongens Onder de VMBO-basisleerlingen is het percentage leerlingen dat nooit ontbijt het grootst (12%) Ruim 60% van alle leerlingen eet minstens 6 dagen per week groente. 82% minstens 5 x per week Bijna eenderde van de leerlingen eet elke dag fruit Meisjes eten meer fruit dan jongens 15 t/m 18 jarigen eten minder fruit dan 12 t/m 14 jarigen De Drentse cijfers komen overeen met de landelijke cijfers Bewegen Slechts 13% van de leerlingen voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, landelijk voldoet 15% van de 12 t/m 17 jarigen aan deze norm** Een kwart van de leerlingen beweegt in de zomer iedere dag tenminste 1 uur per dag. Een op de vijf leerlingen doet dit 6 dagen per week. In de winter zijn deze percentages lager Leerlingen met een hoger opleidingsniveau voldoen minder vaak aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen dan leerlingen met een lager opleidingsniveau* Bijna drie kwart van de leerlingen is lid van een sportclub Meer dan de helft van de jongeren kijkt elke dag televisie, een kwart tenminste 6 dagen per week tenminste 2 uur per dag Meer dan de helft van de jongeren zit elke dag buiten schooltijd achter de computer, internet of spelcomputer, één op de zes jongeren tenminste 6 dagen per week 3 uur De aanpak We streven naar een gezond gewicht voor alle Drentse jongeren. Daarin slagen we alleen als alle betrokken instanties de handen ineen slaan. Overgewicht Overgewicht is een belangrijk gezondheidsprobleem in Nederland. In de afgelopen 25 jaar is het aantal mensen met overgewicht aanzienlijk gestegen. Daarom is het onderwerp een speerpunt van landelijk beleid. Overgewicht komt meestal door een leefpatroon waarbij er geen goede balans is tussen energie-inname (voeding) en energieverbruik (lichamelijke activiteit). Gedragsaspecten van zowel de jongere als van de ouders, leeftijdsgenoten en rolmodellen spelen hierin een belangrijke rol. Daarnaast maakt het uit of de fysieke omgeving uitnodigt tot bewegen en sporten en het maken van gezonde keuzes. Het beïnvloeden van gedrag staat centraal in de bestrijding van overgewicht. Succesvolle activiteiten om overgewicht te voorkomen en te bestrijden staan nooit op zichzelf, maar worden altijd in samenhang aangeboden. Overgewicht en ondergewicht Overgewicht Overgewicht kan leiden tot suikerziekte type 2, hart- en vaatziekten, gewrichtsproblemen en leverafwijkingen. Vooral ernstig overgewicht gaat samen met een slechtere gezondheid, meer huisartscontacten, meer schoolverzuim vanwege ziekte en meer chronische aandoeningen. Jongeren met overgewicht worden bovendien vaak gepest. Een lage zelfwaardering, eenzaamheid, verdriet en gespannenheid zijn vaak het gevolg. Ondergewicht Een te laag gewicht kan risico s voor de gezondheid met zich meebrengen, omdat het vaak samengaat met ondervoeding. Jongeren met een te laag gewicht voelen zich sneller lusteloos en moe. Ondergewicht wordt veroorzaakt door verminderde eetlust, moeite met eten, verstoorde stofwisseling, anorexia nervosa, boulimie, extreem lijnen en chronische ziekte. Een mogelijke verklaring is dat jongeren tussen de 12 en 14 jaar in de groeispurt zitten en dat er sprake is van een tijdelijke fase van ondergewicht. Ook moeten deze activiteiten voor een langere periode worden ingezet. Daarbij geldt: hoe vroeger we beginnen, hoe beter. In de aanpak moeten daarom ook de ouders betrokken worden. Naast gezonde voeding en voldoende beweging moet er aandacht zijn voor de weerbaarheid van het kind en de opvoedingsvaardigheden van de ouders. Voor de doelgroep van ons jeugdonderzoek - jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar worden in Drenthe nog weinig specifieke acties ingezet. De landelijke handleiding preventie overgewicht (2006) biedt gemeenten en ketenpartners een overzicht van de mogelijkheden. In Drenthe ontbreekt een goed aanbod voor kinderen met obesitas. Dit belemmert de jeugdartsen jongeren en hun ouders te verwijzen naar de kinderarts. GGD Drenthe biedt graag aan om met andere ketenpartners de mogelijkheden te verkennen om een passend aanbod voor kinderen met obesitas te realiseren. Het is dan wel belangrijk dat dit aanbod structureel gefinancierd wordt door de ziektekostenverzekeraars. Ondergewicht De aanpak van ondergewicht is veel meer gericht op het individu. Het op tijd signaleren van ondergewicht is belangrijk. Verder moet de juiste diagnose van de oorzaak worden gesteld en moeten het advies en het hulpaanbod op maat worden aan geboden. Vooral eetstoornissen zoals boulimia en anorexia nervosa vergen een specialistische behandeling. Accare en GGz Drenthe bieden een persoonlijke aanpak bij de *In ons onderzoek hebben jongeren zelf hun lengte en gewicht opgegeven. Op basis van deze gegevens is hun Body Mass Index uitgerekend. Uit onderzoek blijkt dat het aantal jongeren met overgewicht veel lager is op basis van zelfrapportage, dan als jongeren door een onderzoeker worden gemeten en gewogen. Jongeren hebben de neiging hun gewicht te onderschatten en hun lengte juist te overschatten. **Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) moeten jongeren onder de 18 jaar in de zomer en in de winter dagelijks 1 uur matig intensief bewegen. Hierbij moeten de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op verbetering of handhaving van lichamelijke fitheid. *Meer leerlingen van VMBO-basis zijn normactief (15%) in vergelijking met VWO en HAVO leerlingen (11%)

10 preventie en behandeling van ernstig ondergewicht. Gemeenten Het bevorderen van een gezond gewicht en het terugdringen van overgewicht is opgenomen in lokaal beleid. Dit sluit aan bij landelijk beleid, zoals Kiezen voor gezond leven (2006), het Nationaal Actieplan Sport en bewegen en het actieplan Energie in balans van het Convenant Overgewicht. Ook de Handleiding preventie van overgewicht en de daarbij behorende leeflijn bieden houvast bij het maken van gemeentelijk beleid. Wij juichen toe dat gemeenten - in de uitwerking van hun nota Volksgezondheid - de regie op zich nemen voor de collectieve preventie van overgewicht. Diverse Drentse gemeenten organiseren al samenwerking en afstemming van verschillende initiatieven. Gemeenten kunnen ook een lokaal actieprogramma opzetten met partnerorganisaties die zich bezig houden met sport en bewegen, voeding, zorg en welzijn*. Het streven naar gezond gewicht beperkt zich immers niet tot regelgeving, voorlichting of dieet. Ook zaken als de inrichting van school- en sportkantines, groenvoorzieningen, en de nabijheid van sporthal of trainingsveld zijn van belang. Een dergelijke integrale aanpak die zich richt op het gezin, de wijk en de buurt, de school en de sportclub is effectiever dan een afzonderlijke aanpak. Daarnaast verdient een intersectorale benadering aanbeveling, waarin de gemeente beleidsterreinen zoals zorg, welzijn, onderwijs, ruimtelijke ordening, sport en recreatie, verkeer en vervoer onderling afstemt. Onderwijs Door structurele voorlichting in voedingsgewoonten en lichaamsbeweging bereiken we het grootste effect. Ook blijft sport- en bewegingsstimulering noodzakelijk, bijvoorbeeld als onderdeel van het lesprogramma op school. De GGD adviseert scholen gebruik te maken van goede landelijke programma s. Bij de keuze voor interventies is het van belang deze af te stemmen op de specifieke doelgroepen. Zo zijn bijvoorbeeld leerlingen op het VMBO zwaarder dan hun leeftijdsgenoten op de HAVO en het VWO, maar leerlingen van het VMBO bewegen weer meer. De GGD Drenthe biedt Drentse scholen intensieve begeleiding in het project De Gezonde School. Binnen dit project is er veel aandacht voor gezond gewicht en bewegen. Binnen de Gezonde School Methode worden scholen begeleid in het gefaseerd opzetten van een gezondheidsbeleid binnen de school. Hiermee kunnen scholen op systematische wijze gezond gedrag bevorderen. De gemeente kan ervoor kiezen om dit project te financieren. Naast educatie hebben scholen ook de juiste positie om gewichtsproblemen en eetstoornissen bij hun leerlingen te signaleren. In de praktijk hebben mentoren en docenten lichamelijke opvoeding hiervoor bij uitstek een geschikte functie. Dan hebben zij wel handvatten nodig om te weten waar ze op moeten letten. Wij adviseren scholen daarom hun docenten te trainen in het bespreekbaar maken van dit soort lastige onderwerpen bij hun leerlingen. Daarnaast is het belangrijk dat scholen tijdig onderkennen wanneer ze via bijvoorbeeld de Zorg Advies Teams door kunnen verwijzen naar professionele hulp. De landelijke overheid, het middenen kleinbedrijf, de ondernemingsorganisatie VNO-NCW, zorgverzekeraars, het Nederlands Olympisch Comité (NOC*NSF) en vakorganisaties hebben het Convenant Overgewicht getekend. Hierin wordt een aantal prioriteiten genoemd voor het onderwijs, zoals aandacht voor gezonde voeding en bewegen, een meer centrale plaats voor voedingsleer, het bevorderen van een gezonde keuze in het aanbod van schoolkantines in het voortgezet onderwijs, het stimuleren van sport en bewegen in en rondom de school en het belang van ouders als opvoeder bij het leren van een gezonde leefstijl. Gezonde kantine De kantine van het Gomarus College in Assen ging in 2008 op de gezonde toer. Zo gezond zelfs dat de school de Stimuleringsprijs De Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum won. Samen met de GGD Drenthe zorgde het Gomarus College voor een gezonder en aantrekkelijker aanbod in de schoolkantine. De school legt met het prijzengeld onder andere een moestuin aan voor de leerlingen. Ketenpartners In de provincie Drenthe zijn instellingen actief in de preventie van overgewicht en het bevorderen van gezond gewicht. De Centra voor Jeugd en Gezin, SportDrenthe, Progez, Nisb, Icare en diëtisten, maar ook lokale partijen zoals sportscholen en fysiotherapeuten houden zich dagelijks bezig met voeding en bewegen. Daarnaast zijn er overkoepelende organen actief, zoals de Werkgroep uitvoeringsplannen preventie overgewicht en het Provinciaal platform preventie overgewicht. Doel van deze initiatieven is de aanpak van overgewicht in een brede publiek-private samenwerking. Juist deze samenwerking vergroot het effect van de aanpak. De gemeente heeft hierin een regierol, met name ten aanzien van afstemming van de diverse initiatieven. Een veelbelovende aanpak van overgewicht (EPODE) die in Frankrijk al succesvol is gebleken, wordt nu vertaald naar de Drentse situatie. Partners in de Centra voor Jeugd en Gezin hebben een taak in de signalering en begeleiding van jongeren met een afwijkend gewicht, zowel op individueel als op collectief niveau. Voor de begeleiding van kinderen met ongezond gewicht zijn verschillende veelbelovende programma s beschikbaar, waarvan een paar al in Drenthe worden toegepast. Ouders Een deel van de Drentse jongeren eet niet dagelijks een ontbijt, groente of fruit. Daarnaast zitten jongeren meerdere uren per dag achter TV en computer. Vanzelfsprekend hebben ouders een taak in de begeleiding van hun kinderen naar gezonde volwassenen. Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, wordt de grip van ouders op het voedingspatroon en het gedrag ten aanzien van eten en bewegen natuurlijk minder dan in de periode ervoor, maar ouders moeten hun invloed niet onderschatten. Het is belangrijk dat ouders letten op een evenwichtige voeding, een goed ontbijt en voldoende lichaamsbeweging, waarbij zij zelf het goede voorbeeld geven. Betrokkenheid van ouders bij de gezondgewichtprogramma s van hun kinderen is cruciaal voor het slagen. *Bijvoorbeeld SportDrenthe, Icare, de Diëtheek, de GGD Drenthe en lokale organisaties

11 Wij vertrouwen elkaar, dus condooms zijn niet nodig Hoofdstuk Seksuele gezondheid

12 Seksuele gezondheid Jongeren experimenteren met seks en relaties. Seks is leuk, maar heeft ook minder leuke kanten. Angst, schuldgevoel, schaamte en onjuiste opvattingen hebben invloed op hoe jongeren seksualiteit ervaren. Wie onveilig vrijt kan bovendien een seksueel overdraagbare aandoening oplopen of onbedoeld zwanger raken. Al met al is het belangrijk dat Drentse jongeren goed voorgelicht worden. Riskant seksueel gedrag Veel Drentse jongeren vertonen riskant seksueel gedrag: zij hebben regelmatig seksuele gemeenschap zonder adequate bescherming. Doordat deze jongeren vrijen zonder condoom of ander anticonceptiemiddel heeft meer dan de helft onveilige seks gebruikt 15% nooit een condoom gebruikt slechts eenderde de pil en het condoom samen vrijen lageropgeleiden vaker onveilig vergeleken bij hogeropgeleiden lopen ze risico op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) en onbedoelde zwangerschap. Uit ons onderzoek blijkt dat seksueel risicogedrag vaak samengaat met alcohol- en cannabisgebruik. Drentse jongeren die roken, drinken en/of cannabis gebruiken: hebben vaker geslachtsgemeenschap gehad gebruiken minder vaak condooms kunnen zich minder vaak herinneren De feiten of ze condooms hebben gebruikt. Het condoomgebruik onder jongeren altijd meestal soms vrijwel nooit nooit Van de Drentse jongeren heeft 22% al eens geslachtsgemeenschap gehad. Dit aantal ligt lager dan de landelijke cijfers. Van de 12- tot 14- jarigen heeft 5% (landelijk onderzoek 2005: 7%) al eens geslachtgemeenschap gehad en 34% (landelijk 42%) van de 15- tot 18-jarigen. Evenveel meisjes als jongens hebben seks gehad. De aanpak Seksuele gezondheid van jongeren is de verantwoordelijkheid van de jongeren zelf, maar ook van hun ouders, gemeenten, scholen en professionals. Om riskant seksueel gedrag bij jongeren aan te pakken en de seksuele gezondheid te 14,7% bevorderen is een combinatie van 47,2% Van de Drentse jongeren die al eens activiteiten op verschillende niveaus 9,5% 11,6% geslachtsgemeenschap hebben gehad: heeft meer dan de helft seks met één persoon heeft 18% tot nu toe seks met vier personen of meer het meest effectief. Gemeenten De GGD Drenthe adviseert gemeenten om actief jeugdbeleid en lokaal gezondheidsbeleid te ontwikkelen over seksualiteit. In het gemeentebeleid moet er structurele aandacht zijn voor zorgvuldige informatieverstrekking, positieve relationele en seksuele vorming en veilig vrijen. Daarnaast is goede, laagdrempelige hulpverlening in elke gemeente van belang. In de uitwerking van dit beleid staat de gemeente niet alleen. Scholen, het jongerenwerk, het Centrum Seksuele Gezondheid Noord- Nederland en de GGD Drenthe worden hierbij graag betrokken. Wij raden gemeenten aan om te kiezen voor een gecombineerde aanpak en haar ketenpartners hierin te faciliteren. Enerzijds is er een breed aanbod nodig voor alle jongeren gericht op een gezonde seksuele ontwikkeling. Anderzijds is specifieke aandacht belangrijk voor risicogroepen en hulpverlening aan individuele jongeren. Wisselwerking tussen dit aanbod is essentieel. De gemeente heeft hierin een centrale regiefunctie. Onderwijs Voorlichting en educatie op het gebied van seksualiteit is een belangrijke taak voor het onderwijs. Het is belangrijk dat seksuele en relationele vorming verankerd is in het beleid van het basis- en voortgezet onderwijs. Wij adviseren continue vorming op dit gebied aan kinderen van vier tot achttien jaar. Aangezien 9% van de jongeren aangeeft ooit een ongewenste seksuele ervaring te hebben gehad, zouden weerbaarheidstrainingen een belangrijk onderdeel moeten zijn van het beleid. De GGD Drenthe ondersteunt scholen in hun keuze voor een passende methode via het Loket Gezonde School. Een goed voorbeeld van een programma voor het basisonderwijs is Relaties en Seksualiteit van het gezondheidsinstituut NIGZ. Voor het VMBO is het programma Lang leve de Liefde beschikbaar. Voor het MBO en het praktijkonderwijs moeten er nog geschikte programma s worden ontwikkeld. Ketenpartners Jongeren moeten weten waar ze terecht kunnen bij vragen over anticonceptie, onbedoelde zwangerschap en soa. Deze hulp moet laagdrempelig zijn. De huisarts speelt hierin een belangrijke rol. Het spreekuur van Sense Noord Nederland is het alternatief dat GGD Drenthe biedt aan jongeren die vragen hebben over seksualiteit en seksueel geweld, maar behoefte hebben aan anonimiteit. Via de internetsite aan geboden door de GGD-en van Groningen, SENSE voor seksuele gezondheid Friesland en Drenthe kunnen jongeren anoniem goede informatie vinden. Ook het jongerenwerk heeft vooral in de contacten met lageropgeleiden en allochtone jongeren een taak in de signalering, voorlichting en doorverwijzing. Ouders en jongeren kunnen altijd terecht op de spreekuren van de Centra voor Jeugd en Gezin voor informatie en advies. Ouders Ook ouders hebben ondersteuning nodig om hun kinderen goed voor te kunnen lichten. Er is aandacht nodig voor seksuele en relationele vorming als onderdeel van opvoedondersteuning aan ouders en verzorgers. De nieuwe Centra voor Jeugd en Gezin kunnen hier een rol in spelen, bijvoorbeeld door het organiseren van ouderavonden. SENSE Noord Nederland is het centrum voor seksuele gezondheid in Friesland, Groningen en Drenthe. Jongeren tot 25 jaar kunnen er gratis en anoniem terecht met vragen over soa, zwangerschap, anticonceptie en seksualiteit. SENSE helpt met gesprekken, eventueel lichamelijk en aanvullend onderzoek, behandeladviezen, recepten of een doorverwijzing naar een specialist. 17,0% 22 23

13 Heeft ze je nu alweer voor gek gezet? Hoofdstuk Psychische gezondheid

14 Psychische gezondheid Emotionele problemen en gedragsproblemen hebben bij jongeren een grote impact op de kwaliteit van leven. Psychosociale problematiek belemmert een gezonde ontwikkeling en maakt het moeilijk goed deel te nemen aan de samenleving. Bekend is dat jongeren met psychosociale problematiek meer risico hebben ook op latere leeftijd last te hebben van psychische en sociale problemen. Psychosociale problemen worden door zowel persoonlijke als omgevingsfactoren veroorzaakt. In ons onderzoek zijn we verder ingegaan op mantelzorgende jongeren, de invloed van pesten en het gevoel van veiligheid. Deze onderwerpen worden apart besproken. De feiten 4% van de Drentse jongeren heeft matige tot ernstige psychosociale problematiek 8% van de jongeren in Drenthe heeft milde psychosociale problematiek Psychosociale problematiek komt vaker voor bij: meisjes dan bij jongens leerlingen met een lagere opleiding leerlingen met een chronische aandoening of ziekte jongeren die niet in een compleet gezin wonen jongeren die een ingrijpende gebeurtenis in het gezin hebben meegemaakt jonge mantelzorgers Jongeren met psychosociale problemen: ervaren vaker een slechtere gezondheid en hebben vaker een chronische aandoening hebben vaker contact met huisarts of andere hulpverleners verzuimen vaker van school en spijbelen vaker voelen zich vaker onveilig dan leeftijdsgenoten worden vaker gepest, maar pesten zelf ook vaker hebben vaker overgewicht roken vaker, drinken vaker en gebruiken vaker cannabis De aanpak Eén op de acht jongeren heeft min of meer ernstige psychosociale problematiek. Psychische problemen ontstaan meestal door een combinatie van factoren die elkaar beïnvloeden. Deze kunnen zowel persoonsgebonden als omgevingsgericht zijn. Het bevorderen van het psychisch welbevinden van jongeren richt zich op het beïnvloeden van deze factoren. Hierbij is samenhang in en afstemming van het aanbod essentieel. De GGD Drenthe adviseert een brede integrale ketenaanpak ten aanzien van preventie, vroegsignalering, pedagogische ondersteuning aan ouders en kind, toeleiding naar hulpverlening en het blijven volgen van het kind (coördinatie van zorg). Programma s die de sociale weerbaarheid vergroten, vormen een belangrijk aspect in de ondersteuning. Naast deze persoonsgebonden aanpak zijn maatregelen nodig die gericht zijn op de omgeving. Ook verbeteringen van de omstandigheden binnen het gezin, de school en de wijk waarin het kind opgroeit, hebben effect. Een gecombineerde structurele aanpak op deze gebieden vergroot het resultaat van interventies. Te denken valt aan preventieprogramma s op scholen, opvoedingsondersteuning, spreekuren door (school-) maatschappelijk werk, buurtwerk of jeugdgezondheidszorg. Gemeenten Wij raden gemeenten aan om de preventie van psychosociale problematiek bij jongeren op te nemen als speerpunt in nieuw lokaal gezondheidsbeleid. Waar we de omstandigheden waarin kinderen en jongeren opgroeien willen verbeteren, is goed gemeentelijk beleid cruciaal. Het is daarnaast belangrijk dat gemeenten organisaties stimuleren en faciliteren om structureel te werken aan de preventie van psychosociale problematiek, bijvoorbeeld door het vergroten van sociale vaardigheden en weerbaarheid bij jongeren. Gemeenten bewaken en borgen de benodigde integrale aanpak in de rol van toezichthouder en regievoerder. Een publieksvriendelijke actuele sociale kaart die het zorgaanbod in de regio inzichtelijk maakt voor zorgverleners en zorgvragers ondersteunt dit geheel. Onderwijs Het onderwijs heeft een belangrijke signaleringsfunctie voor jongeren met psychosociale problemen. Het is belangrijk dat docenten en mentoren getraind worden om deze problemen bij leerlingen te herkennen en om dit bespreekbaar te maken met de leerling en zijn ouders. Verder is het van belang dat scholen via de Zorg Advies Teams snel en gericht kunnen doorverwijzen naar professionele hulp. Het heeft beslist een meerwaarde als ketenpartners deze hulp op school aanbieden, omdat leerlingen en ouders de school vaak als laagdrempeliger beschouwen. Daarnaast adviseren wij scholen om structureel en zo vroeg mogelijk (vanaf groep 1 van de basisschool) programma s aan te bieden die sociale vaardigheden van kinderen en jongeren versterken en hen leren om te gaan met ingrijpende gebeurtenissen. In aanvulling hierop kan het onderwijs gericht inzetten op specifieke aspecten als (digitaal) pesten, seksualiteit of middelengebruik. Voor een advies en de nieuwste lesprogramma s kunnen scholen goed terecht bij het Loket Gezonde School. Ketenpartners Centra voor Jeugd en Gezin Jongeren en hun ouders willen weten bij welke hulpverleners ze terecht kunnen. De Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) hebben een belangrijke rol bij het vroegtijdig en integraal signaleren van psychosociale problematiek bij jongeren. Zij geven advies en helpen bij de toeleiding naar een passend hulpaanbod. Het gezin wordt daarbij nauw betrokken en er wordt nadrukkelijk gebruik gemaakt van de eigen kracht van de jongere en het gezin. De Centra voor Jeugd en Gezin bieden vanaf 2010 opvoedingsondersteuning aan ouders met een integraal programma: Positief opvoeden (Triple-P), dat is afgestemd met de jeugdhulpverlening. De toeleiding naar de jeugdhulpverlening moet voor jongeren met psychosociale problematiek soepel verlopen en zo nodig proactief worden aangeboden. Hiervoor is het van belang dat de deelnemers in de Centra voor Jeugd en Gezin goed samenwerken en zich zo weinig mogelijk bureaucratisch opstellen. Tussen de CJG-partners en jeugdhulpverlenende organisaties zijn heldere afspraken nodig ten aanzien Survivalkid Het internet is een belangrijk medium om jongeren met psychosociale problemen te bereiken. Een goed voorbeeld is de website van de GGz Drenthe. Deze besloten site is bedoeld als steuntje in de rug voor jongeren die een vader, moeder, broer of zus hebben met psychische of verslavingsproblemen. Ook heeft de site een chatbox voor jongeren die een dierbare hebben verloren door zelfdoding

15 van verwijsprocedures, begeleiding van de jonge mantelzorgers in Dren- vragen een specifieke benadering. Onderwijs geren tot ongewenste handelingen De aanpak tijdens wachttijd en het realiseren the is dit al langer dan een jaar. Zij willen niet in een uitzonderingspo- Scholen zijn niet altijd op de hoogte laten verrichten voor de webcam. Gemeenten van een vangnet bij het onttrekken sitie worden geplaatst, maar hebben van de persoonlijke omstandigheden Het is belangrijk dat gemeenten in aan hulpverlening. De feiten vaak wel behoefte aan de emotio- van hun leerlingen. Zo ook niet van De feiten hun onderwijs-, jeugd- en gezond- Eén op de twintig leerlingen verleent nele steun. De website het feit dat kinderen thuis voor een Van de Drentse leerlingen: heidsbeleid hoge prioriteit geven Om een goede toeleiding te be- mantelzorg. Van deze mantelzor- renzorgen.nl is bedoeld voor jonge familielid zorgen. Toch kan het op een is 15% in de drie maanden vooraf- aan een integrale effectieve aanpak vorderen moeten de CJG-partners gers voelt ruim een op de tien zich mantelzorgers en biedt deze steun. school van 500 leerlingen gaan om gaand aan het onderzoek gepest van pesten en sociale weerbaar- in scholen aanwezig zijn. Gezien zwaar belast tot overbelast Wel raden wij aan de website uit te ongeveer 25 jonge mantelzorgers. deed bijna een kwart in dezelfde heid. Daarnaast kunnen gemeenten de goede bereikbaarheid en het 59% van de mantelzorgers geeft breiden met interactieve functies. Signalen dat kinderen thuis extra periode mee aan pestgedrag ketenpartners stimuleren om effec- laagdrempelige karakter van scholen langer dan 1 jaar mantelzorg worden belast, worden soms via de worden meisjes even vaak gepest tieve programma s af te stemmen geldt dit ook voor bepaalde vormen Een op de vijf à zes jonge mantel- Huisarts Zorg Advies Teams bekend. Scholen als jongens en samenwerking te zoeken met de van hulpverlening. Buiten de school zorgers heeft hierdoor minder tijd Huisartsen kennen de gezinnen kunnen overwegen om een aparte pesten jongens zelf vaker onderwijsbegeleidingsdienst. heeft het jongerenwerk een belang- voor school, sport of hobby s. waar jonge mantelzorgers voor mentor of aandachtsfunctionaris aan komt pesten vaker voor in de leef- rijke taak in de signalering en toelei- gezinsleden zorgen. Vanuit hun rol te wijzen voor jonge mantelzorgers. tijdscategorie 12 t/m 14 jaar Onderwijs ding van jongeren. Gemeenten als sleutelfiguur hebben huisartsen Deze mentor kan voor deze kinderen komt pesten en gepest worden De school is bij uitstek de plek De GGD Drenthe adviseert gemeen- de juiste positie om de hulpverlening speciale faciliteiten regelen, zoals het vaker voor op het VMBO waar jongeren worden gepest. Wij Jongeren en hun ouders die te ma- ten om in het WMO-beleid expliciet aan deze gezinnen te coördineren en spreiden van proefwerken. Daarnaast vinden pesters en gepesten het adviseren scholen om met voorrang ken hebben met problemen thuis, op aandacht te besteden aan jonge aandacht te besteden aan de jonge kan deze aandachtsfunctionaris de niet leuk, of zelfs vreselijk op school te kiezen voor een effectieve aanpak school of op werk kunnen terecht bij mantelzorgers en te zorgen voor een mantelzorgers die daarbij betrokken scholing verzorgen van docenten melden gepeste leerlingen zich van pesten en sociale weerbaar- diverse instellingen. Er is een divers samenhangend aanbod voor deze zijn. Huisartsen kunnen hen bijvoor- met betrekking tot het signaleren van vaker ziek heid. De inzet van een pestprotocol aanbod van preventie, orthopedago- groep jongeren. Goede signalering beeld wijzen op de beschikbare jonge mantelzorgers. spijbelen leerlingen die zelf pesten en bewezen effectieve pestpreven- gische hulp en eerste- en tweedelijns en toeleiding naar hulp en onder- ondersteuning vanuit het Steunpunt vaker en roken en drinken ze meer tieprogramma s zorgt ervoor dat geestelijke gezondheidszorg voor steuning voor jonge mantelzorgers Mantelzorg en de Centra voor Jeugd Ouders scholen pesten structureel kunnen jongeren met (dreigende) psycho- is een goede basis, maar ook het en Gezin. Het is een taak van ouders om te Drentse leerlingen gaven aan dat in voorkomen en aanpakken. De GGD sociale problematiek, gedragspro- versterken van de draagkracht is onderkennen dat hun kind extra de drie maanden voor het onderzoek Drenthe biedt scholen hierbij bege- blemen of verslavingsproblemen. van belang. Via de steunpunten Centra voor Jeugd en Gezin taken te vervullen heeft in de verzor- via internet of telefonisch: leiding, bijvoorbeeld via de Methode Belangrijke ketenpartners in Drenthe voor mantelzorg wordt er specifiek Ook medewerkers binnen de Centra ging van een gezinslid. Zij doen er 10% was uitgescholden Gezonde School. Het is raadzaam hierin zijn Indigo, GGZ Drenthe, Ac- aandacht besteed aan jonge man- voor Jeugd en Gezin, zoals school- goed aan daarbij de belasting van 5% was bedreigd om al in de onderbouw van het ba- care en Yorneo. telzorgers. Het is belangrijk dat maatschappelijk werk, jeugdgezond - hun kind in de gaten te houden. 21% iemand uitgescholden sisonderwijs antipest-programma s gemeenten dit blijven ondersteunen heidszorg en het jongerenwerk, 10% iemand had bedreigd in te zetten en dit de gehele school- Mantelzorg en zorgen voor goede voorlichting hierover aan de doelgroep zelf (jongeren en hun ouders) en aan inter- hebben een taak in het signaleren van jonge mantelzorgers. Zij kunnen deze jongeren begeleiden naar het Pesten 25 Percentage leerlingen dat aangeeft de afgelopen 3 maanden gepest te zijn, naar schoolniveau Jonge mantelzorgers doen mee in de mediairs als scholen, medewerkers Steunpunt Mantelzorg of hen wijzen Jongeren die gepest worden, gaan dagelijkse zorg voor een zieke ouder, broer of zus. Het gaat vaak om een in de Centra voor Jeugd en Gezin en huisartsen. op websites als jongerenzorgen.nl en survivalkid.nl. Het is belangrijk niet graag naar school. Gepeste jongeren ervaren vaker een matige 20 gezinslid met een lichamelijke of psychische ziekte, een verslaving of Ketenpartners dat de medewerkers van de Centra voor Jeugd en Gezin gevoelig zijn gezondheid en hebben vaker een indicatie voor psychosociale proble- 15 een handicap. Het is een hele verant- Er zijn veel instellingen die mantel- voor signalen en dat zij goed op de matiek. Ze blijven ook vaker thuis woordelijkheid, maar jonge mantelzorgers zijn niet snel geneigd hulp te zorgers ondersteunen, zoals Humanitas, Indigo, MEE, het WMO-loket hoogte blijven van de mogelijkheden voor begeleiding. door ziekte. Cyberpesten, pesten via internet en telefoon, kan kwetsender 10 zoeken of ondersteuning te vragen. Vaak zien jongeren zichzelf niet eens en het Steunpunt Mantelzorg. Deze organisaties steunen echter vooral zijn en meer impact hebben, omdat de afzender anoniem kan blijven. 5 als mantelzorger. Meer dan de helft volwassen mantelzorgers. Jongeren Cyberpesten komt ook in Drenthe veel voor en varieert van iemand ne- 0 VMBO-b VMBO-t HAVO VWO 28 29

16 loopbaan te blijven doen. Programma s waarbij de ouders betrokken worden en waarbij ook aandacht is voor de situatie buiten de klas, verdienen de voorkeur. De GGD adviseert om specifieke training en begeleiding te organiseren bij de overstap van de basisschool naar voortgezet onderwijs. Een nieuwe start biedt kinderen die gepest worden de kans om zich van hun stigma te ontdoen. Ouders Het is belangrijk dat ouders leren om bij hun kinderen op tijd de signalen te herkennen van pestgedrag of gepest worden. Informatieverstrekking en voorlichting verlopen via school, de Centra voor Jeugd en Gezin en buurt- en jongerenwerk. Dit kan groepsgewijs, bijvoorbeeld met een ouderavond of via een spreekuur. Veiligheid Het is voor jongeren belangrijk om op te groeien in een veilige omgeving. Jongeren die zich niet veilig voelen, merken daarvan de negatieve gevolgen voor hun welbevinden en gezondheid. Jongeren voelen zich niet alleen onveilig als zij zelf slachtoffer zijn geweest van geweld of criminaliteit. Ook de media hebben invloed op het veiligheidsgevoel van jongeren. De feiten Van de Drentse jongeren: voelt 7% zich overdag wel eens onveilig voelt bijna een kwart zich s avond of s nachts wel eens onveilig is van één op de twaalf al eens een fiets, brommer, scooter gestolen zijn van één op de acht spullen vernield in het afgelopen jaar heeft 6% zelf spullen vernield in het afgelopen jaar De aanpak Gemeenten Gemeenten kunnen het gevoel van veiligheid op diverse manieren bevorderen. Op het gebied van handhaving, maar bijvoorbeeld ook met betrekking tot de inrichting en verlichting van de openbare ruimte. Gemeenten kunnen scholen faciliteren bij de totstandkoming van schoolveiligheidsplannen en convenanten met andere organisaties. Onderwijs Een school moet een veilige plek zijn. Een plek waar leerlingen, ouders, leerkrachten en ander personeel veilig zijn en zich veilig voelen. Het is niet altijd even eenvoudig om die veiligheid te creëren en te handhaven. Vechtpartijen, pesten, agressie of discriminatie heeft men niet altijd in de hand. Veiligheid is een noodzakelijke voorwaarde voor goed onderwijs. Onveiligheid op school kan ervoor zorgen dat leraren vertrekken, leerlingen uitvallen, of dat ouders hun leerlingen van school halen. Scholen hebben de wettelijke verplichting een veiligheidsplan op te stellen. Hierin worden fysieke veiligheidsaspecten opgenomen, maar ook zaken als pesten en criminaliteit komen erin aan bod. Het veiligheidsplan wordt opgesteld in samenwerking met de gemeente, Bureau Halt en de politie. Daarnaast is het belangrijk dat scholen rond dit thema samenwerken met de leerplichtambtenaar, maatschappelijk werk, jeugdgezondheidszorg en jeugdzorg. Om vraagstukken over veiligheid op school op te lossen, kunnen scholen aankloppen bij het Coördinatiepunt voor Kwaliteitsteams Veiligheid van het Nederlands Jeugdinstituut. De GGD Drenthe adviseert scholen om gebruik te maken van preventieve programma s, zoals De Veilige School. Hierbij gaat het vooral om het bewerkstelligen van een klimaat binnen de school, waarin kinderen zich veilig kunnen voelen. Dit programma bestaat uit onderdelen als het opstellen van gedragsregels, hoe om te gaan met pesten, seksuele intimidatie en wapens op school. Politie Als het gaat om veiligheid, komt ook de politie in beeld. De politie ondersteunt scholen bij calamiteiten, maar kan ook adviseren over preventieve maatregelen

17 Jij valt wel erg vaak he... Hoofdstuk Mishandeling

18 Mishandeling van kinderen en jongeren is een ondersteuning aan ouders en Via scholen kunnen interventies wor- gebied van algemene en preventieve maatschappelijk probleem dat ernstige gevolgen heeft. Wij onderscheiden geestelijke, lichamelijke en seksuele mishandeling. Of het letsel nu lichamelijk of samenwerking van alle professionals die met jongeren werken, zijn van groot belang om de diverse vormen van mishandeling aan te pakken. den ingezet, die zijn gericht op het versterken van copingsvaardigheden en sociale vaardigheden, preventie van pesten en het bevorderen van gezondheidszorg en jeugdbeleid samengebracht. Dit biedt kansen om de regionale inzet vorm te geven. De Centra voor Jeugd en Gezin wer- psychisch van aard is, mishandeling staat de sociale ontwikkeling van een kind in de weg. Slachtoffers ondervinden hier op latere leeftijd vaak nog gevolgen Gemeenten De gemeenten in Drenthe hebben het Meldpunt Huiselijk Geweld bij een gezonde sociaal-emotionele ontwikkeling. Hiervoor zijn veelbelovende programma s voorhanden. De methode Stay in love is gericht ken al volgens de richtlijn Preventie Kindermishandeling. Jeugdartsen, jeugdverpleegkundigen en schoolmaatschappelijk werk kunnen leer- van. Mishandeling vindt plaats binnen het gezin of tussen jongeren onderling. de GGD Drenthe ondergebracht. Kinderen die getuige zijn geweest van huiselijk geweld lijden net zoveel op het voorkomen van relatiegeweld en maakt jongeren bewust van het hebben en instant houden van een krachten en vertrouwenspersonen ondersteunen en jongeren begeleiden naar een hulpverleningstraject. Mishandeling schade als kinderen die zelf mishandeld worden. Tevens blijkt uit goede relatie. Bureau Halt Noord Nederland biedt onderzoek dat kindermishandeling Wij raden aan om binnen het zorg- scholen begeleiding bij het opstellen en getuige zijn van huiselijk geweld systeem van de school de taak van een veiligheidsplan ter bevorde- De feiten hebben jongeren die mishandeld kan leiden tot jeugdcriminaliteit. De van de vertrouwenspersoon en ring van een sociaal veilig klimaat in Van de Drentse jongeren: zijn vaker een slechtere ervaren meeste Drentse gemeenten dragen aandachtsfunctionaris uit te breiden de school. Daarnaast zorgt Bureau is bijna een kwart wel eens getrei- gezondheid bij aan de pilot Kindspoor, dat een met het aandachtspunt veiligheid Halt ervoor dat kinderen die dreigen terd, gekleineerd of uitgescholden hulpaanbod voor deze kinderen en sociale veiligheid. Hiervoor is te ontsporen en die bijvoorbeeld wordt 7% nog steeds getreiterd, De aanpak ontwikkelt en uitvoert. Het aanbod specifieke scholing nodig van deze betrokken zijn bij mishandeling snel gekleineerd of uitgescholden Geestelijke, lichamelijke en seksuele vanuit Kindspoor bestaat uit een aandachtsfunctionarissen. Scholen worden aangesproken op hun ge- ervaren de meeste jongeren dat dit mishandeling mag niet worden aantal cursussen met als doel de kunnen via leerlingbegeleiding en de drag. Ze leren wat ze verkeerd heb- vooral gebeurt door een jongere getolereerd. Iedereen die kinder- traumatische ervaringen te verwerken. Zorg Advies Teams gericht doorver- ben gedaan en hoe ze in dergelijke op school mishandeling vermoedt, kan voor Het aanbod is toegesneden op de wijzen naar professionele hulp. Het situaties ook andere keuzes kunnen geven meisjes het vaakst aan ge- advies en ondersteuning contact diverse leeftijdsgroepen. De GGD is belangrijk dat de hulpverlening aan maken. Het kind krijgt de kans zijn treiterd, gekleineerd of uitgeschol- opnemen met een Advies- en adviseert de gemeenten om het deze jongeren snel en efficiënt kan fout te herstellen. den te zijn Meldpunt Kindermishandeling, dat hulpaanbod van Kindspoor structu- worden ingezet. die lichamelijk mishandeld zijn, is wordt gecoördineerd door Bureau reel op te nemen in het gemeentelijk In januari 2009 is het project Re- de dader meestal een jongere op Jeugdzorg. Effectieve bestrijding jeugdbeleid. Ketenpartners flectie- en Actiegroep Aanpak Kin- school of een volwassene thuis van kindermishandeling vraagt om Het is niet vanzelfsprekend dat dermishandeling (RAAK) in Drenthe is drie op de honderd wel eens in een samenhangend programma van Onderwijs jongeren met hun problematiek naar gestart. In het project RAAK zijn elkaar geslagen activiteiten op verschillende niveaus, Scholen zijn een belangrijke vind- buiten komen. De Jongerenraad gemeenten en organisaties op het heeft één op de twintig wel eens zowel preventief als curatief. plaats voor genoemde problematiek. Drenthe heeft bij ons aangegeven dat gebied van welzijn, maatschappelijk iemand in elkaar geslagen Het is belangrijk dat leerkrachten zij graag willen dat er aanvullend een werk en gezondheidszorg in Drenthe is ongeveer 1 op de 12 al eens Mishandeling van jongeren door en mentoren open staan voor onafhankelijk vertrouwenspersoon vertegenwoordigd. De vier kerndoe- geschopt, geslagen of vastgebon- andere jongeren kan het gevolg zijn signalen van mishandeling. Ook of mentor komt op provinciaal of len van RAAK zijn het voorkómen, zo den. De helft van deze jongeren van gedragsproblemen, zoals agres- hebben ze vaardigheden nodig om regionaal niveau. Het is raadzaam snel mogelijk signaleren, stoppen en overkomt dit nu nog sief gedrag en geweld, al dan niet dit bespreekbaar te maken met de dat ketenpartners de mogelijkheden beperken van de schadelijke gevolgen heeft bijna 9% van de jongeren wel in combinatie met middelengebruik. jongere. Ons advies is om hier in de voor laagdrempelige interventies door snelle inzet van hulp bij kinder- eens een seksuele ervaring met Meestal ontstaan gedragsproblemen opleiding van leerkrachten aandacht verkennen en hun aanbod optimali- mishandeling. Uit de evaluaties van iemand gehad zonder dat ze dat al vroeg in de ontwikkeling van aan te besteden. In het veiligheids- seren, bijvoorbeeld met betrekking de proefregio s RAAK is gebleken zelf wilden een kind. Preventieve interventie plan van de school is specifieke tot (anonieme) digitale interventies. dat een gezamenlijke regionale inzet vinden jongeren die mishandeld bij gedragsproblemen is het meest aandacht nodig voor kindermis- de aanpak van kindermishandeling zijn het vaak minder leuk op succesvol als snel wordt ingegrepen. handeling, sociale vaardigheden en Binnen de Centra voor Jeugd en Ge- versterkt. school Vroegtijdige signalering, opvoedings- weerbaarheid. zin zijn verschillende functies op het 34 35

19 Ik zag je gisteren wéér de coffee shop ingaan... Hoofdstuk Roken, alcohol en drugs

20 Het aantal scholieren van het voortgezet onderwijs dat rookt en drugs gebruikt, daalt licht, zowel landelijk als in Drenthe. Toch zijn ook de huidige aantallen len kunnen zich zelfs profileren als rookvrije school. De GGD Drenthe op latere leeftijd. Verwondingen en ongevallen, alcoholvergiftiging ervaren jongeren die alcohol drinken hun gezondheid vaker als matig genoeg reden om rook- en drugsgedrag onder jongeren aan te pakken. Daarbij ondersteunt graag bij het verwerven en risicovol seksueel gedrag zijn van dit predicaat. kortetermijneffecten van een schadelijk De aanpak komt dat jongeren nog steeds veel alcohol gebruiken, vooral in het weekend. Alcohol, tabak en cannabis zijn niet alleen ongezond. Uit ons onderzoek blijkt ook Ouders drinkpatroon. Gevolgen voor de gezondheid op de langere termijn Hoezeer alcoholgebruik onder jongeren ook geaccepteerd mag zijn, wij dat het gebruik van deze middelen bij jongeren vaak samen gaat met ander voor Als ouders thuis niet roken, is een variëren van zenuw- en hersenschade tot diverse vormen van kanker, van achttien ten stelligste af. Het raden alcoholgebruik voor de leeftijd kind minder snel geneigd om zelf te de gezondheid risicovol gedrag. Specifieke aandacht voor preventie van regulier en excessief gebruik blijft dus essentieel. beginnen. Een goed voorbeeld heeft een positief effect. Een duidelijke voorlichting en heldere afspraken hart- en vaatziekten. De feiten gezondheidsrisico dat alcohol voor jongeren heeft, is groot. Effectief alcoholbeleid bestaat uit een combinatie Roken, alcohol en drugs van meerdere maatregelen. dragen hieraan bij. Ouders kunnen Van de Drentse jongeren: roken ontmoedigen door roken in heeft 64% ooit alcohol gedronken Regulering en het doorbreken van huis niet toe te staan. Ook kunnen heeft bijna de helft in de afgelopen de acceptatie van alcohol zijn een ze hun kinderen belonen als ze niet vier weken alcohol gedronken. Dit belangrijk deel van de oplossing. beginnen met roken. komt overeen met landelijke cijfers Roken ervaren rokers vaker een matige Gemeenten drinken meer jongens dan meisjes Gemeenten Roken is slecht voor de gezondheid en is zowel geestelijk als lichamelijk verslavend. Het verslechtert de conditie en verhoogt de kans op gezondheid hebben rokers vaker overgewicht gebruiken rokers vaker alcohol dan niet-rokers De gemeente heeft met haar handhavingsbeleid een middel in handen om roken tegen te gaan. Denk bijvoorbeeld aan een reclameverbod of het rookverbod in openbare ruimten. Huisartsen Jongeren kunnen bij hun huisarts terecht voor een programma voor het stoppen met roken, of een verwijzing hiernaar. drinken leerlingen van het VMBO vaker alcohol dan leerlingen van HAVO of VWO neemt het gebruik van alcohol en de hoeveelheid die men drinkt Alcoholproblemen manifesteren zich vooral op lokaal niveau. Een goed gemeentelijk alcoholbeleid biedt voordelen voor de volksgezondheid en voor de openbare orde en veiligheid. hart- en vaatziekten, klachten aan De aanpak Ook vanuit het perspectief van de geleidelijk toe met de leeftijd Gemeenten kunnen wettelijk gezien de luchtwegen en kanker. Aangetoond is dat ook meeroken ernstige roken er nog steeds teveel Drentse een rol vervullen, bijvoorbeeld met Alcohol in het weekeinde (85%), op zo n verstrekking en alcoholgerelateerde Hoewel het aantal minder wordt, volksgezondheid kan de gemeente drinkt het merendeel voornamelijk invloed uitoefenen op de alcohol- gevolgen voor de gezondheid heeft. Gelukkig lijkt het erop dat jongeren zich hier bewust van zijn. Onder jongeren is niet-roken steeds meer de sociale norm. De feiten Van de Drentse jongeren: rookt 18%. In 2007 rookte landelijk 22% van de 10 tot en met 19 jarigen rookt bijna één op de tien dagelijks, dit is vergelijkbaar met landelijke cijfers jongeren. Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en vroegtijdige sterfte. Voorlichting over roken in combinatie met maatregelen blijft essentieel. Hoe jonger iemand begint met roken, des te groter de kans op een verslaving. Er is veel winst te behalen door met een preventieve aanpak gericht op kinderen te voorkomen dat ze beginnen met roken. Daarnaast zijn ook programma s gericht op stoppen met roken belangrijk. Jongeren die gestopt een gezamenlijk actieprogramma voor tabakspreventie. In een dergelijk programma stimuleert de gemeente lokale organisaties om samen te werken aan het opzetten en uitvoeren van effectief lokaal rookbeleid. De gemeente kan bij de GGD Drenthe aankloppen voor advies, procesbegeleiding en ondersteuning bij coördinatie en uitvoering. Onderwijs Door methoden te combineren, Jongeren drinken vaak en veel. Alcohol wordt breed geaccepteerd, maar de risico s voor jongeren zijn groot. Langdurig zwaar alcoholgebruik, maar ook incidenteel overmatig alcoholgebruik kan de hersenontwikkeling onherstelbaar beschadigen. Jongeren zijn gevoeliger voor alcoholschade dan volwassenen. Wie op jonge leeftijd begint met het drinken van alcohol, loopt bovendien meer kans op schadelijk drinkgedrag weekenddag drinkt een kwart van hen 7 glazen of meer drinkt bijna een kwart van de drinkers ook op doordeweekse dagen drinkt het merendeel thuis met anderen vinden volgens een derde van de jongeren de ouders het goed dat ze drinken verbieden bij 2% hun ouders het alcoholgebruik raden bij 12% hun ouders het alcoholgebruik af overlast. Een effectief gemeentelijk beleid vereist een goede analyse van de lokale problematiek, het doelgericht benutten van de wetgeving en het organiseren van een goed handhavingsbeleid. De Handleiding Lokaal Alcoholbeleid (2007) van het Ministerie van VWS en de Voedsel en Waren Autoriteit is hierbij een goed hulpmiddel. Deze handleiding gaat uit van een benadering met samengestelde interventies, gebaseerd op vier pijlers: vroegsignalering, regelgeving, is het aantal rokers en dagelijkse zijn met roken hebben na verloop oogsten scholen meer succes in de rokers vergelijkbaar met landelijke van tijd ook niet meer de gezondheidsrisico s die bij roken horen. Op voudige programma s in te zetten. weekend wordt gedronken aanpak van roken dan door enkel- 60 Percentage weekenddrinker naar het aantal glazen alcohol dat in het cijfers roken evenveel meisjes en jongens dit moment bieden Verslavingszorg De Gezonde School en Genotmiddelen jaar en Schoolslag zijn voorbeel jaar rookt 2% van de 12-jarigen, tegenover eenderde van de 16-jarigen Trimbos instituut, het gezondheidsden van gecombineerde effectieve Noord-Nederland, Stivoro, het 40 roken leerlingen in het MBO en het instituut NIGZ en de GGD Drenthe programma s. Bij deze programma s 30 VMBO-basis het meest ondersteuning bij het totale gezondheidsbeleid op het gebied van roken. betrokken. Een rookverbod op worden bovendien de ouders actief rookt 43% van de rokers in de 20 leeftijd 12 t/m 18 jaar 21 sigaretten school en op het schoolplein ondersteunt 10 het preventieve effect. Scho- per week of meer 0 1 tot 2 3 tot 6 7 tot tot tot of meer 38 39