Hoe houd je het net betaalbaar?

Transcriptie

1 10% van de gebruikte energie wekt de Verkadefabriek in Den Bosch zelf op middels zonnepanelen 11% De totale hoeveelheid decentraal opgewekte energie stijgt de laatste jaren steeds met ongeveer 11%. Enexis past daar het energienetwerk op aan netwerk nr. 1 - MEI/juni 2013 Den Bosch, Verkadefabriek, Boschdijkstraat, , 16: NB OL -82 minuten Dankzij Distributie Automatisering van Enexis is het aantal stroomstoringsminuten per geval sterk teruggelopen: van 87 tot 5 minuten 260mW zonnestroom is afgelopen jaar geïnstalleerd. Dat is een verdubbeling ten opzichte van huishoudens worden vanuit dit station van energie voorzien Met slim energiemanagement heeft de Verkadefabriek de energiekosten fiks weten te verlagen Hoe houd je het net betaalbaar? 180miljoen wordt in nederland per jaar aan energie gestolen, met name voor de illegale hennepteelt. Enexis pakt samen met politie en justitie deze energiefraude aan. is een uitgave van Enexis 18m energiekabel en gasleiding ligt er per Nederlander 8m

2 Den Bosch, restaurant Verkadefabriek, , 17:15 inhoud technische personeelsleden houden het netwerk van Enexis vitaal en betaalbaar voor de Verkadefabriek en alle andere klanten van Enexis Peter Jans-Rat Ketenmanager fraudebestrijding Samen met politie en justitie pakken we de energiefraude aan 28 Joey Koenders Monteur storingswachtdienst Ik heb het van geen vreemde 23 De Verkadefabriek werkt met een slimme klimaatbeheersing, die zich automatisch aanpast aan het aantal bezoekers van een ruimte. Dit scheelt fors op de energierekening 80% van de huishoudens moet in 2020 een slimme meter hebben. Deze helpt de consument bij het besparen op de energierekening. Enexis is bezig met de uitrol hiervan 23 Na een warme zomerdag gebruikt de Verkadefabriek de koelte van de nacht om het gebouw naar aangenamere temperaturen te krijgen Eenvoudige ideeën kunnen helpen bij het betaalbaar houden van energie. Enexis ondersteunt en faciliteert duurzame initiatieven Tom Elderink Technisch specialist Efficiëntere aanpak van storingen dankzij Distributie Automatisering INLEIDING Enexis-CEO Han Fennema over de betaalbaarheid van energienetten 08 INTERVIEW William moorlag, gedeputeerde van Groningen, wil meer snelheid in de energietransitie 13 in beeld Kunst van kabels 14 LOKAAL Waterschap Hunze en Aa s wordt groengasleverancier 17 KORT Nieuws van Enexis 18 ACHTERGROND Vervangen of onderhouden; hoe netbeheerders verouderende netten gezond houden Jan rotmans Hoogleraar transisties & duurzaamheid Beter gebruikmaken van zonnewarmte om gebouwen te verduurzamen TECHNISCHE TEKENING De slimme meter geeft de consument meer grip op de energierekening 35 COLUMN Groene onderneemster anne-marie Rakhorst over betaalbaarheid van energie MEI/JUNI

3 Inleiding Door Han Fennema, Voorzitter Raad van Bestuur Enexis De energiekeuzes die klanten de komende jaren gaan maken zijn zeer ongewis. Per straat kan dat verschillende scenario s opleveren Wil Kling, hoogleraar Electrical Energy Systems, over de moeilijkheden van de energietransitie, pag. 20 We hebben prijsprikkels nodig om fundamenteel ander gedrag uit te lokken William Moorlag, gedeputeerde van Groningen, over de Kyotodoelen, pag. 8 Samen ontwikkelden we een relatief eenvoudige manier om het biogas om te zetten in duurzaam gas Mariken van der Giessen, projectengineer HoSt, over de nieuwe installatie van waterschap Hunze en Aa s, pag. 15 Voortschrijdend inzicht stelt ons in staat om steeds slimmer met energie om te gaan. En dan zijn de Nederlandse randvoorwaarden ook nog eens ideaal. We hebben zon, zee, wind, aardolie, technologische kennis, veel goed opgeleide mensen en welwillende bedrijven Anne-Marie Rakhorst, duurzame onderneemster en zakenvrouw van het jaar 2000, pag. 35 Netbeheerders zijn zich nadrukkelijker aan het profileren als partner bij de aanpak van de georganiseerde illegale hennepteelt Geert Broeren, senior parketsecretaris bij het Parket Oost-Brabant over de samenwerking met Enexis, pag. 32 Het geeft een goed gevoel als je in het duister aankomt, maar met licht weer vertrekt Joey Koenders, monteur storingswachtdienst, over de gerichte aanpak van stroomstoringen, pag. 23 De slimste routes Met ons nieuwe magazine Netwerk laten we u nader kennismaken met Enexis, de maatschappelijke context waarin wij opereren en de energiedilemma s waarmee we te maken krijgen. In de kern is onze bedrijfstak heel overzichtelijk. Een betaalbaar netwerk, dat doet wat de klanten er nu en in de toekomst van vragen. Zo voelden we dat een eeuw geleden en zo voelen we dat vandaag. Een loepzuivere nutsfunctie eigenlijk. En ook al spelen we ons nog al eens in de kijker met duurzame innovaties, voor een netbeheerder als Enexis is technologie eerst en vooral een middel om onze infrastructuur aangesloten te houden bij de transitie naar een moderne en duurzame energievoorziening. Gedeelde visie Nu klinkt dat eenvoudiger dan het is, al was het maar omdat onze kerntaak ons midden in de maatschappelijke energiedialoog plaatst. En die is vaak grilliger dan ons lief is. Kijk naar waar we staan ten opzichte van Kyoto, of naar de discussies rond emissierechten. Maar ook naar decentrale opwekking van energie uit duurzame bronnen als zon of wind. Kunnen we de energievraagstukken überhaupt nog beantwoorden op nationaal niveau? We zien vandaag het effect al van Duitse windenergie die, als het even lekker doorwaait, in forse volumes op de Nederlandse markt komt. Met alle gevolgen van dien voor het landelijke transportnet van de collega s van TenneT en voor de energiecentrales. En dat is maar één van de vele energiethema s met grote effecten op onze energienetten van morgen. Het is duidelijk dat intelligent, breed en toekomstgericht overleg broodnodig is. Op universiteiten, tussen marktpartijen, in Den Haag en in Brussel. Vanuit een brede toekomstvisie op ons welzijn, onze economie en onze positie in Europa. Omgaan met onzekerheid Het is ons echter niet altijd gegeven in alle rust de toekomst vorm te geven. De beweeglijkheid in de economie en bij de overheid, het bedrijfsleven en de consumenten is immers groot. Zo realiseerde Nederland wel een moderne infrastructuur die alweer meer dan een eeuw geldt als uiterst betrouwbaar en betaalbaar. En dat doen we tegen een gereguleerd rendement. Sterker, ook afgelopen jaar wist Enexis de tarieven onder het toegestane niveau te houden. Een duurzame infrastructuur dus, tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Met daarnaast een redelijk rendement en een dividend aan onze aandeelhouders, de lokale en regionale overheden. Ook dat is nuts. Blijft onze gezamenlijke prikkel om elke dag opnieuw na te denken over de slimste routes naar het optimale energienetwerk. Technisch, financieel en bestuurlijk. Met respect voor al die verschillende ambities, belangen en visies. Dat vraagt om een open dialoog en om actieve samenwerking met overheden, onderzoekers en ondernemers. En dat is precies waar dit magazine om draait. 06 MEI/JUNI

4 William Moorlag, gedeputeerde Groningen, wil meer snelheid in energietransitie Groningen, provinciehuis, Martinikerkhof, , 11:13, 53 13' 19'' NB ' 192'' OL interview Het is een cynische constatering, maar misschien hebben we rampen nodig om de boel van zijn plek te krijgen 08 MEI/JUNI

5 Interview Tekst Ruud Slierings fotografie Jaap van den beukel In 2020 moet 16 procent van de energievoorziening in Nederland volledig duurzaam zijn. Nogal een ambitie, zeker in het licht van de bezuinigingsstorm die woedt en die ook de verduurzaming van onze energiehuishouding treft. Als we een goede mix van belonen en straffen, van aaien en slaan creëren, stelt William Moorlag, kunnen we eindelijk meters maken. nergie is een belangrijk aandachtsgebied van de Groningse gedeputeerde William Moorlag. Een bestuurder die de confrontatie niet schuwt en graag de knuppel in het hoenderhok gooit om daadkracht uit te lokken. Dat is, volgens hem, wat de energiesector nodig heeft: het gevoel van urgentie en de drive om daarnaar te handelen. Zijn pleidooi voor betaalbaarheid van duurzame ontwikkelingen en strenge financiële bestraffing van alles wat dat niet is. Welk beeld hebt u van de vooruitgang op het gebied van de energietransitie in Nederland? Het gaat slecht. Ik ben bang dat als we CO 2 -uitstoot niet sterker belasten, we de fossiele brandstoffen tot de laatste korrel opstoken. We hebben prijsprikkels nodig om fundamenteel ander gedrag uit te lokken. Ander punt van zorg is dat er onvoldoende besef is dat we én op windenergie én op zonne-energie én op biomassa moeten inzetten om de doelstelling van 16% duurzame energie in 2020 te kunnen halen. Dan nóg is het a hell of a job. Is de doelstelling niet te ambitieus? Nee, de doelen zijn te halen. Het bewustzijn op dit gebied is het probleem. De impact van de temperatuurstijging is zeer ernstig. Echt, we krijgen heel veel problemen als de temperatuur maar een beetje stijgt. Alleen voelen we de urgentie te weinig. En daarom moet de lat hoog liggen? Als je 16% wilt bereiken, moet je radicale keuzes maken en bijvoorbeeld fossiele energie zwaar belasten. De opbrengst kun je gebruiken om lastenverlichting op duurzame consumptie te geven. De lastendruk neemt dan niet toe, je verlegt het accent: je lokt gewenste investeringen en consumptie uit en bestraft ongewenst gedrag. Gebeurt dat nu voldoende? Nee. Maar zoiets als CO 2 -beprijzing moet je internationaal regelen, anders krijg je oneerlijke concurrentie. Probleem is dat men denkt dat die beprijzing tot enorme lastenverzwaring leidt. Ten onrechte. Rekensommetje: een gemiddelde automobilist rijdt kilometer per jaar, dat is drie ton CO 2 in een niet zo zuinige auto. Dat kost 50 euro per ton, dus 150 euro per jaar. Omdat fiscale stimulering van gewenst gedrag niet oneindig kan doorgaan overheden zitten krap bij kas zijn andere inkomstenbronnen nodig en dan kom je bij CO 2 -beprijzing uit. Omhoog die prijzen, zodat we een verschuiving kunnen creëren. Dus toch pessimistisch over de haalbaarheid van de doelstelling? Gedragsverandering is een kwestie van lange adem. Neem het roken in het openbaar. Het heeft tientallen jaren gekost, maar er is een fundamentele verandering tot stand gebracht in gedrag. Dat kan ook in energiegebruik. U bent pleitbezorger van windenergie. Vanwaar dat geloof? Windenergie kan veel waarde creëren: groene energie, ontwikkelprojecten, werkgelegenheid. Maar het kan ook waarde vernietigen: landschap en natuur, maar ook harde economische waarde: huizenprijzen, toerisme, recreatie. Als je die kwaliteit vernietigt met windparken, is de impact dramatisch. En er is maatschappelijke weerstand: als het om windparken ver weg gaat, is 80% vóór. Komt het park naast je deur, dan is meer dan 80% tegen. Aan de andere kant willen grondeigenaren juist molens plaatsen, want per megawatt opgesteld vermogen krijgen zij 10 tot euro per jaar. Drie windmolens van 6 megawatt en je zit qua inkomen boven de balkenendenorm. De baten en lasten van windenergie zijn zeer onevenwichtig verdeeld. Tekort aan Vakmensen Een groot probleem voor de energiesector is de vergrijzing van het technisch personeel. Te weinig jongeren stromen door naar de energietechniek, nog minder naar de netwerksector. Onlangs heeft Moorlag, samen met Enexis-CEO Han Fennema, het eerste (door onder meer Enexis ontwikkelde) lespakket Krachtmeting uitgereikt op een basisschool. Moorlag: Hier is het doel: gewenst gedrag stimuleren. Vakmanschap en ambachtswerk worden slecht gewaardeerd, in euro s en in aanzien. Ik vind het schrijnend dat we vaklieden uit het buitenland moeten werven, terwijl hier mensen aan de kant staan. Een lastig dilemma. Je moet selectief zijn in je ruimtelijke ordening. In Groningen strooien we windturbines niet als hagelslag over het landschap uit, maar bouwen we geconcentreerd bij grootschalige industrieterreinen of infrastructuur. Groningen is, na Flevoland, de tweede producent van windenergie in Nederland. Een selectief ruimtelijkeordeningsbeleid en een hoge productie in windenergie kunnen prima hand in hand. Windenergieparken op zee? Verre toekomst? Nee, nabije toekomst. Wij zetten nu in op windparken op land, omdat grote windparken op zee erg kostbaar zijn. Maar de toekomst van windenergie ligt op zee. Duitsland en Engeland maken daar al grote stappen in met een consistent beleid. Nederland zwalkt en blijft achter in ondersteuningsmaatregelen. Wie kan dat veranderen? Overheden, bedrijven, kennisinstellingen, iedereen. Er is nog veel innovatie mogelijk. Door verbetering van Vergroening van onze energie zou sneller gaan als de businesscase van verduurzaming een kortere terugverdientijd kende En wat me echt door het hart snijdt, is dat bedrijven orders laten lopen omdat ze onvoldoende technisch geschoold personeel hebben. Daarom moeten we de studiekeuze van scholieren beïnvloeden, door het arbeidsperspectief helder te schetsen en door stevige programma s voor scholing en omscholing aan te bieden. 10 MEI/JUNI

6 Interview in beeld Federico Uribe William Moorlag (52) Gedeputeerde provincie Groningen namens PvdA Portefeuilles (onder meer): Ruimtelijke Ordening, Financiën, Grondbeleid, Windenergie Lid algemeen bestuur Interprovinciaal Overleg (IPO), lid van diverse IPO-commissies Voorzitter Stuurgroep Regio Groningen-Assen Lid Aandeelhouderscommissie Enexis namens de provincies Groningen, Drenthe en Flevoland Windenergie kan veel waarde creëren: groene energie, ontwikkelprojecten, werkgelegenheid windmolens kunnen we de komende vijf jaar een meeropbrengst van bijna 20% halen. Dus: voor dezelfde capaciteit 20% minder windturbines. Of: we zijn sneller bij de energietransitiedoelstelling. Maar de hobbels liggen niet op technisch gebied. Nee, het zou helpen als bijvoorbeeld de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie, waarmee duurzame energie wordt bekostigd, verfijnder kan worden toegepast. Dus dat je een voorrangspositie creëert voor innovatieve energieopwekking. Zijn er voldoende prikkels voor het bedrijfsleven om over te stappen op duurzame energie? Energie is een kostenpost. Bedrijven hebben er belang bij hun verbruik terug te dringen. Maar het zou sneller gaan als de businesscase van verduurzaming een kortere terugverdientijd kende. Fossiele energie duurder maken, groene energie goedkoper maken. Maar het lukt niet alleen met gebieden en verbieden. De watersnoodramp van 1953 heeft geleid tot de wil te investeren in een peperduur waterkeringssysteem. Misschien hebben we rampen nodig om de boel van zijn plek te krijgen. Dat is een cynische constatering, maar in vrijwilligheid grote opofferingen brengen, dat lukt slecht. Hoe ziet u onze energiehuishouding over twintig jaar? De dynamiek in energieproductie en marktverhoudingen is enorm. Dat maakt voorspellen erg moeilijk. Maar de olieproductie gaat een keer uit de pas lopen met de vraag, zodat overgang naar duurzame brandstoffen noodzakelijk wordt. Belangrijk nu is dat er prikkels komen om die overstap te bespoedigen. Er zit schot in, maar het gaat te langzaam. We moeten de ideale mix vinden van stimuleren en ontmoedigen, van belonen en straffen, van aaien en slaan. Kunstenaar of kabelaar? Duurzaamheid troef bij kunstenaar Federico Uribe. De Colombiaan stortte zich op gebruikte kabels en afstandsbedieningen. Deze zeer betaalbare materialen (want gratis verkregen) krijgen in deze andere context een heel nieuwe prikkelende functie MEI/JUNI

7 lokaal Tekst Frans-Jozef Willems fotografie Jeroen Dietz De compacte en innovatieve biogasinstallatie van waterschap Hunze en Aa s gaat zo n honderd huishoudens in Assen voorzien van aardgas m 3 biogas kan op jaarbasis worden omgewerkt dat resulteert in m 3 groen gas Dat is voldoende voor ongeveer 150 huishoudens, auto kilometers of kilometers met een vrachtauto Een knalgroene container Op de rioolwaterzuivering in Assen gaat jaarlijks ruim kuub biogas de lucht in en dat is natuurlijk zonde. Het waterschap zocht een innovatieve manier om van het methaanrijke en dus milieubelastende biogas duurzaam aardgas te maken. Samen met HoSt ontwikkelaar van onder andere kleinschalige biogasinstallaties en Enexis vond het waterschap een goede manier. De oplossing die we nu hebben ontlast niet alleen het milieu, we krijgen er ook een vergoeding voor, aldus Otto Kluiving van waterschap Hunze en Aa s. Exploitabel Bij het zuiveringsproces van het rioolwater ontstaat het biogas. Het grootste deel hiervan wordt gebruikt voor de warmtekrachtkoppeling (wkk) van het waterschap, maar er vormt zich meer gas dan verwerkt kan worden door de wkk. Tot voor kort werd het te veel geproduceerde gas na verloop van tijd afgefakkeld. Want, zo verduidelijkt Mariken van der Giessen (projectengineer bij HoSt) de relatief kleine hoeveelheid biogas maakte het tot nu toe lastig om de omzetting naar aardgas exploitabel te krijgen. De innovatieve installatie van HoSt is helemaal toegespitst op de kleinschalige opwerking van biogas naar aardgas en is ook bij kleinere hoeveelheden exploitabel te krijgen. Van der Giessen: De installatie zit in een container en dat maakt hem makkelijk overal te plaatsen. In de container wordt het biogas gezuiverd en omgewerkt tot aardgas. Daarnaast wordt 14 MEI/JUNI

8 Lokaal kort in dezelfde container de kwaliteit van het gas continu gemonitord en wordt ook het specifieke aardgasluchtje toegevoegd. Zorgvuldig gewonnen Enexis onderzocht of het plaatsen van de installatie kansrijk is. Het was de vraag of het gas dat ingevoed gaat worden op het bestaande gasnet niet tot verstoring kan leiden op dat net, vertelt Henk Smit, senior Asset Engineer van Enexis. In een dunbevolkt gebied produceert zo n installatie in de zomer als het gasverbruik minimaal is al snel meer aardgas dan er verbruikt wordt. Smit: Als uiterste consequentie zou het zorgvuldig gewonnen gas dan alsnog afgefakkeld moeten worden. Een quickscan van het gebied en de mogelijkheden door Enexis leerde 99% van het milieubelastende methaan wordt uit het biogas gescheiden Ontwikkelaar HoSt won met deze installatie de Jan Terlouw Innovatieprijs 2012 Voordat het gas op het net wordt ingevoed, test Enexis de kwaliteit dat het project kans van slagen heeft. Voordat het gas ook op het net wordt ingevoed, is de kwaliteit en betrouwbaarheid uitgebreid getest door Enexis. In de toekomst vinden dergelijke controles steekproefsgewijs plaats. De installatie bij het Waterschap is de eerste die HoSt plaatst in Nederland. Er is veel interesse vanuit het buitenland, vertelt Van der Giessen. Ook zijn agrarische bedrijven geïnteresseerd in deze techniek omdat een bijproduct relatief eenvoudig om te zetten is in duurzaam gas. Seminar De energieconsument Wat zijn de eerste ervaringen van bewoners in de smart grid-wijken en wat betekenen die voor toekomstig beleid? Deze vraag staat centraal tijdens het seminar dat Enexis 1 oktober houdt in Den Haag. Op basis van praktijklessen, geleerd in pilots met slimme energienetten in Zwolle en Breda, gaan aanwezigen in gesprek over de vraag hoe we grip kunnen krijgen op de energieconsument. En wat vraagt dit van woning corporaties, netwerkbedrijven, de overheid en andere betrokkenen? Het seminar is bedoeld voor iedereen die professioneel belangstelling heeft in de vertaling van de energiepraktijk naar energiestrategie en beleid. Enexis gaat het gesprek aan met ruim tweehonderd geïnteresseerden: beleidsmakers, energie strategen, deskundigen, politici en wetenschappers. Meer informatie: Datum: 1 oktober 2013 Tijdstip: uur (incl. lunch) Locatie: De Nieuwe Kerk te Den Haag Dagvoorzitter: Menno Bentveld Wilt u meer informatie over het seminar stuur dan een mail naar communicatie@enexis.nl Innovatie Leidingen vervangen zonder graven Een gasleiding v ervangen of renoveren zonder te graven en in een korte tijd? Het kan met sleufloos graven. Enexis onderzoekt de verschillende technieken, omdat zij in de nabije toekomst een flinke stijging voorziet in het aantal gashoofdleidingen waarvoor vervanging nodig is. Tegelijkertijd gaan veel technici met pensioen en is nieuw personeel lastig te vinden. Sleufloos vervangen lijkt een slimme oplossing om dit probleem het hoofd te bieden. De bekendste sleufloze techniek is gestuurd boren. Enexis past deze techniek al een aantal jaar toe. Een alternatief is relining. Hierbij wordt een kous van polyurethaan door de leiding getrokken en vastgelijmd. Zo ontstaat een extra binnenlaag die gasdicht is. Dit voorjaar gaat Enexis in Deventer een proef doen met deze techniek. Ook onderzoekt ze of relining de productiviteit kan verhogen. Techniek Nieuwe uitleestechniek voor slimme meter Het aantal PLC meters dat medio dit jaar in Tilburg, eindhoven en Best als proef in gebruik zullen zijn is 850 Samen met de Franse netbeheerder ERDF doet Enexis een pilot om data van slimme meters uit te lezen met Power Line carrier (PLC). Wereldwijd is grote belangstelling voor de proef. Om data van slimme meters uit te lezen, gebruikt Enexis een GPRS-verbinding die werkt via een mobieletelefoonverbinding. Dat werkt goed, maar voor elk huishouden is een mobiel abonnement nodig. Daarom doet Enexis pilots met PLC. Dan is er nog maar één aansluiting nodig per transformatorstation. Een flinke besparing. Enexis loopt voorop met deze test en werkt samen met de grote Franse netbeheerder ERDF. wereldwijd is er grote belangstelling voor de pilots die in Eindhoven, Best en Tilburg plaatsvinden. Tachtig procent van de netbeheerders in Europa overweegt voor PLC te kiezen als de techniek zich bewijst. 16 MEI/JUNI

9 Achtergrond Tekst André van Haelen beeld Hollandse hoogte, getty images, anp photo Nederland telt ongeveer aan elektriciteitskabels, Enexis beheert hiervan ongeveer km 40% Netbeheerders streven naar betaalbaar en betrouwbaar net Onderhouden of vernieuwen? Het is voor netbeheerders de kunst om verouderende netten gezond te houden. Beschadigingen en storingen plaatsen hen voor het dilemma: gaan we repareren of vernieuwen? 18 MEI/JUNI

10 Achtergrond zonder stroom Enexis wordt ongeveer eens in de tien jaar verrast door een zeer grote storing, zoals in Enschede begin dit jaar. Ook in landen om ons heen gaat het weleens mis. Een paar opvallende storingen op een rij. etbeheerders in Nederland werken allemaal op een vergelijkbare manier. Daardoor is het netbeheer goed gestructureerd, stelt professor Wil Kling, hoogleraar Electrical Energy Systems aan de TU Eindhoven. Het onderling begrip en de overeenkomsten tussen de netbeheerders maken volgens Kling meer mogelijk. Denk aan: ondersteunend energiebeleid vanuit de overheid, maar ook kennisuitwisseling en samenwerking. Enexis-directeur Asset Management Jan Peters: De elektriciteitsuitval is gemiddeld twintig minuten per klant per jaar. We horen bij de beste van Europa. Kling bevestigt dit. Ter vergelijking: in Duitsland zaten mensen gemiddeld veertig minuten zonder stroom, in Frankrijk zeventig minuten, in Engeland zelfs anderhalf uur. Investeringen Volgens professor Kling is begin jaren 70 de basis gelegd voor consensus en uniformiteit. Kling: Netbeheerders hebben de stroomnetten echt samen ontworpen en keken ook samen naar kosten en betrouwbaarheid. Vanuit een soort ethisch besef kwamen netbeheerders tot nauwe samenwerking. Al die bedrijven streefden naar correct netontwerp, het keurig nakomen van verplichtingen en zorgvuldige investeringen in de infrastructuur. Er was ook al enige transparantie. Men zorgde bijvoorbeeld voor vrijwillige rapportage van storingen. En dat bleken gunstige voorwaarden voor betrouwbaarheid en prijsvorming. Verder zijn de relatief korte afstanden en hoge bevolkingsdichtheid in Nederland gunstig voor de service en de prijs. Evenals de kwalitatief hoge eisen die de overheid stelt aan het netbeheer, aldus Kling. Ontwikkelingen in de afgelopen jaren, zoals de neiging tot uitbesteden en het werken met standaarden, bedreigden de koppositie niet, aldus professor Kling: Vroeger deden netwerkbeheerders alles. Zo verrichtten zij intensief onderzoek naar distributiekabels en schakelmaterieel, en bepaalden daarmee de gewenste productontwikkeling. Dat ligt nu meer bij de industrie en dat gaat goed. Uitgaven en investeringen bleven door de jaren heen op peil. In Nederland zijn stroomonderbrekingen van lange duur dan ook uitzonderlijk. En gedupeerden kunnen dan terecht aanspraak maken op vergoedingen. Ons net behoort tot de beste van Europa Om het huidige, hoge niveau van betrouwbaarheid en veiligheid van de netten te handhaven en het aantal storings minuten verder terug te dringen, vervangt Enexis het komend jaar tientallen kilometers kabels en leidingen; een investering van circa 120 miljoen euro. Ter vergelijking: in 2005 bedroegen de vervangingsinvesteringen 60 miljoen euro. Ofwel: in acht jaar tijd zijn de investeringen verdubbeld. Eric Pouwels ziet de effecten als uitvoerder voor de regio Hengelo van dichtbij. Mensen merken het niet, maar er is veel vernieuwing en verzwaring van kabels de laatste jaren. En oude schakelaars vervangen we voor de meest moderne. De zorgvuldige bedrijfsvoering leverde Enexis onder meer een prestigieus PAS 55-certificaat op voor het kwaliteitsborgingssysteem. Enexis was wereldwijd de tweede met dit certificaat. Netbeheerdersdilemma Aan de daadwerkelijke investeringen gaan strategische keuzes vooraf, waarbij betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet, veiligheid van het gasnet en betaalbaarheid voor klanten de uitkomst bepalen. Zo leidt een heel hoge betrouwbaarheid tot een kostenstijging en dat kan nadelig zijn voor de betaalbaarheid. Manager Strategie Ontwikkeling Marco Poorts van Enexis: We moeten een keuze maken. Soms aanvaarden we een iets hogere stroomuitval, zodat we de betaalbaarheid in de vorm van onze tarieven in de hand kunnen houden. Met deze inzichten lukt het ons als enige om onze tarieven niet meer te verhogen dan de inflatie. Nieuwe thema s als duurzaam- 2 uur 12 November 2006, delen van Nederland, Duitsland, België, Frankrijk, Spanje, Oostenrijk en Italië. Vele miljoenen mensen zaten tot 120 minuten zonder stroom. De oorzaak was het (bewust) stilleggen van twee hoogspanningsleidingen in Duitsland om een cruiseschip veilige doorgang te bieden. Deze actie was slecht voorbereid en de andere netten waren daardoor niet berekend op de extra energiestroom. 11 uur 5 januari 2012, nederland. Een zeer grote stroomstoring trof aansluitingen in Enschede op 5 januari. Door een explosie in een hoogspanningsstation raakte de reguliere stroomvoorziening buiten gebruik. Uitvoerder Jos Lukens: Binnen een uur had Enexis de crisisorganisatie ingericht. 22 monteurs en uitvoerders bogen zich over de technische problemen. Onze perswoordvoerder hield contact met calamiteitenzender RTV Oost, terwijl het communicatieteam berichten plaatste op online media. De storing, die duurde van 3.00 uur s middags tot 2.00 uur s nachts, leidde tot onrust. Maar de aanpak leverde ook waardering op. Een gedupeerde laat per brief weten: We snappen dat voor dit soort zaken mensen dag en nacht bereikbaar moeten zijn. Voor zover wij konden zien, verliep alles soepel. Bedankt voor het bloemetje en voor de begeleidende brief. uur 168 September 2003, Italië. 55 miljoen mensen zaten ruim 12 uur zonder stroom, met uitzondering van de eilanden Sardinië en Elba. De oorzaak was een storm die een kabel verwoestte en daardoor de aanvoer van stroom vanuit Frankrijk afsneed. uur Maart 2010, Spanje. Ruim huishoudens aan de Costa Brava zaten meer dan een week zonder stroom vanwege hevige sneeuwval. Enschede, Schakelstation Enexis, Vechtstraat, , 20:04, 52 14' 18'' NB ' 16'' OL 20 MEI/JUNI

11 Achtergrond vakmanschap Tekst Paul Steenhoff fotografie Jeroen hofman heid en decentrale opwekking brengen veel onzekerheden in deze discussie. Zo zijn de gecombineerde warmtekrachtketel en de elektrische warmtepomp beide duurzame manieren om te verwarmen. Maar het zijn tevens uitersten van elkaar. Bij de eerste minimaliseert de transportbehoefte van energie. Bij de tweede stijgt die juist enorm. Kling: Per straat kan dat heel verschillende scenario s opleveren. De keuzes die klanten de komende jaren gaan maken, zijn zeer ongewis. Ook met betrekking tot bijvoorbeeld zonnepanelen en elektrisch vervoer. Er zullen smart grid-oplossingen (intelligente sturingen van de energiecircuits) aan te pas moeten komen, maar die zijn niet de oplossing voor alles. Dat levert netbeheerders een netbeheerdersdilemma op. Ze moeten mee in het besluit van de EU tot een drastische CO 2 -reductie. Maar ze lopen het risico dat hun goedbedoelde investeringen achteraf bezien ondoelmatig blijken. Tegelijkertijd kan afwachten ertoe leiden dat aanpassingen van de netten te laat komen, waardoor de energietransitie wordt geremd. Brancheorganisatie Netbeheer Nederland stelt in het rapport Net voor de Toekomst (2010): Het is van groot belang om te onderkennen dat omvormingen van de netinfrastructuren een lange doorlooptijd kennen. Dit houdt in dat vroegtijdig moet worden begonnen ( ). Bijvoorbeeld met verzwaring van elektriciteitsnetten in bestaande bouw en nieuwbouw. Of met het geschikt maken van lokale netten voor de toenemende decentrale opwekking. Om zo zorgvuldig mogelijk om te gaan met grote investeringen verbeteren netbeheerders hun assetmanagement met kennis van ondernemingen uit Engeland, Noord-Amerika en Australië. Bovendien hebben netbeheerders zoals Enexis leerzame proeftuinen ingericht om ervaring op te doen. In Hoogkerk (Groningen) ligt een totaalconcept smart Afwachten betekent dat aanpassing van het net te laat komt grid. In Zwolle en Breda leren bewoners voordelig om te gaan met zelf opgewekte energie. En in Etten-Leur (Noord-Brabant) slaat Enexis elektriciteit op in het openbare net. 2,6 miljoen klanten krijgen elektriciteit via enexis Anticiperen op de toekomst De mogelijke energietransitie, maar ook de veroudering van het net, trekken een wissel op de infrastructuur voor midden- en laagspanning. Risk-based asset management biedt uitkomst. Vanuit deze methodiek bepaalt Enexis voor elk netwerkonderdeel welke aandacht vereist is, en wanneer. Poorts beschikt over een geavanceerd simulatiemodel dat helpt om te anticiperen op de mogelijk nadelige gevolgen van veroudering van de netten. Door het netwerk in dat ict- model te plaatsen, kan zijn afdeling de impact zien van veroudering op de toekomstige prestaties van het netwerk. Poorts: We kunnen simuleren hoe componenten verouderen en voorspellen hoe veilig en betrouwbaar het net in de toekomst wordt, maar ook bepalen hoe bepaalde besluiten (zoals het handhaven of verbeteren van de betrouwbaarheid) de kosten voor onze klanten beïnvloeden. Tuinders teleurstellen Voor de lange termijn voert Poorts scenariostudies uit om te bepalen hoe economische voor- of tegenspoed en verdere verduurzaming (of stagnatie daarvan) het werk van Enexis beïnvloeden. Een voorbeeld maakt het duidelijker. Zo gingen in 2007 en 2008 tuinders massaal over op warmtekrachtkoppeling (wkk). Een kassencomplex kan de energie opwekken voor woningen. We moesten in een oogwenk meerdere grootschalige netwerken aanleggen. Toen hebben we sommige tuinders moeten teleurstellen. Het aanleggen van de netwerken zou langer duren dan de bouw van de kassen. Met scenariostudies kunnen we sneller en beter inspelen op dergelijke ontwikkelingen. ik heb het van geen vreemde Joey Koenders (26), monteur storingswachtdienst Ik heb het niet van een vreemde, aangezien mijn vader elektricien was. Op mijn vijftiende ging ik van school. Daar had ik het niet naar mijn zin. Al mijn vakdiploma s heb ik in de avonduren gehaald, na het werk. En nog steeds ga ik naar school om mijn vakkennis bij te houden. Mijn vader wilde altijd bij Enexis werken, maar dat is hem nooit gelukt. Zelf heb ik bij een installatiebureau gewerkt, maar daar werd ik behandeld als een stuk gereedschap dat je in de kast bergt als je er klaar mee bent. Dat is hier gelukkig heel anders. Mijn expertise komt goed van pas als er storing is. Zeker als er een storing is in de middenspanning waarmee de huishoudens worden gevoed. De oorzaken kunnen heel divers zijn, van een kabelbreuk tot een compleet wijkstation dat uitvalt. Dat laatste is onlangs gebeurd, toen een dronken automobilist dwars door zo n station reed. Het komt dan aan op je vaardigheid en je kennis om de mensen weer snel van stroom te voorzien. Die kennis kun je niet altijd uit de boeken halen. Je moet ook inzicht hebben en praktisch zijn. Dat maakt deze baan zo leuk. Het geeft me een enorm goed gevoel als ik in het duister aankom, maar met licht weer vertrek. 22 MEI/JUNI

12 Vakmanschap Erwin Aelen (37), gastechnicus ik blijf nieuwe dingen leren Jan Gankema (57), uitvoerder Als er een storing is, kunnen de monteurs pas aan het werk als het traject waarin zij moeten werken niet meer onder stroom staat. Spanningsvrij maken heet dit. Dat is mijn werk. Werk dat je in de theorie én de praktijk moet leren. Mis je een van die componenten, dan wordt het letterlijk levensgevaarlijk. Op jonge leeftijd heb ik bewust gekozen voor het vak van elektrotechnicus. Ik ben zeker geen kantoormens. Ik wil buiten zijn en met de handen werken, dan ben ik gelukkig. Nog gelukkiger word ik als we erin slagen een storing snel op te lossen. Dat kan s nachts betekenen dat we improviseren met een tijdelijke laagspanningsverbinding om niet een hele buurt wakker te hoeven maken. In zo n geval keren we de volgende dag terug om de reparatie officieel uit te voeren waardoor je de consument zo min mogelijk last bezorgt. Ja, dat versta ik onder vakmanschap. Je moet kunnen beoordelen of het verantwoord is wat je wilt doen, en dat vraagt om kennis en ervaring. En geloof me, dat leer je niet binnen een jaar. Je zou zeggen dat ik met 57 jaar wel uitgeleerd ben en alles gezien heb, maar het verbaast me dat ik iedere keer toch weer nieuwe dingen meemaak en leer. Zo hadden we onlangs een brand in een transformatorhuis. Dat had ik nog niet eerder meegemaakt. Niet leuk, wel leerzaam. Ik moet iets doen met mijn handen. Maar zonder opleiding kom je niet verder in dit vak, dus kwam ik in het leerwerkstelsel terecht. Ik heb al heel wat diploma s behaald, en nu ben ik bezig met een opleiding tot uitvoerder. Dat is eigenlijk altijd mijn wens geweest: meer uitdaging, meer verantwoordelijkheid. Meer papierwerk, dat is waar, maar nog steeds bezig met de handjes en veel op stap. Ik ben geen man om tussen vier muren te zitten en de praktijk vind ik de leukste leerschool. Ervaring maakt je tot een vakman. Als je koud van school bent, kun je niet wat ik nu kan. Als er een storing binnenkomt, kan ik in de meeste gevallen al veel dingen uitsluiten door mijn ervaring. Dat betekent dat je bij de klant sneller het probleem weet te vinden. Ik bedien heel veel glastuinbouwers en die raken snel in moeilijkheden als ze geen gas hebben, dus snelheid is geboden. Het probleem hoeft natuurlijk niet in de aanvoer te zitten, maar kan ook in de gasapparatuur zitten. Het gaat erom dat je op dat moment inventief bent en zorgt dat de boel weer draait. En in alles wat ik doe wil ik de veiligheid garanderen. Daar ben je vakman voor. ik ben geen man om tussen vier muren te zitten 24 MEI/JUNI

13 Technische tekening Percentage huishoudens met slimme meter beeld shootmedia meten is weten Gebruikers die slimme apparaten aan hun slimme meter koppelen, weten precies wat er in huis gebeurt. Besparen wordt makkelijker en leuker met behulp van deze slimme apparatuur. 2,2 kwh De slimme meter is als een geavanceerd basisstation waaraan gebruikers P1-apparaten kunnen koppelen die inzicht geven in hun energieverbruik voor zowel gas als elektriciteit. Uit onderzoek naar energiebesparing blijkt keer op keer dat gebruikers weinig benul hebben van het stroomverbruik van de apparaten in hun huis. Met behulp van de slimme meter en de afgebeelde P1-producten kan dat veranderen. Als gebruikers eenmaal het inzicht hebben, is de stap naar gedragsverandering en daarmee energiebesparing - minder groot. na % 5% binnen 8 jaar 75% Wat heet slim? De meter is slim omdat de meterstanden afstand worden uitgelezen en doorgestuurd naar de energieleverancier. Het voordeel voor de gebruiker is dat hij meer grip op zijn energieverbruik kan krijgen. De gebruiker ontvangt tweemaandelijks van zijn leverancier een verbruiksoverzicht. Gebruikers die zelf duurzame energie produceren en aan het net terugleveren, kunnen voortaan precies zien wat ze terugleveren. 2,2 kwh 3,31 kwh 0,11 kwh De slimme stekker geeft met behulp van software op elk gewenst moment het energie verbruik van gekoppelde apparaten weer. 35 per stuk 1,5 kwh De IZIE is een apparaat om de data uit de slimme meter te halen en deze via het thuisnetwerk via een app of persoonlijke webpagina zichtbaar te maken. Het product is nog in ontwikkeling bij Enexis en wordt in 2013 getest Huur van de elektriciteitsmeter 20,90 per jaar Huur van de gasmeter 14,33 per jaar 0,33 kwh de Slimme thermostaat kan zorgen voor een besparing van 55 per jaar de slimme thermostaat reageert niet op bewegende huisdieren 1,6 kwh 26 MEI/JUNI kwh 0,12

14 in beeld Tekst Tryntsje Leijenaar fotografie martin waalboer 1 miljard kwh hoeveelheid elektriciteit die Jaarlijks in nederland wordt gestolen, genoeg om een stad zo groot als Utrecht van stroom te voorzien 90% wordt illegaal afgetapt voor de kweek van hennep. De rest is huishoudelijke fraude, waarbij de meter gemanipuleerd wordt Een kelder In de opgerolde kwekerij staan zo n 1900 planten. De straatwaarde van de hennep zou per oogst ongeveer bedragen. vol hennep Netwerk was getuige van de ontmanteling van een hennepkwekerij dicht bij de Belgische grens. 28 MEI/JUNI

15 In Beeld Collega s in opsporing Met behulp van een vorkheftruck wordt de afdichting van de holle ruimte gelicht. 180 miljoen De gestolen energie vertegenwoordigt een waarde van in totaal 180 miljoen euro. De schade wordt doorberekend aan de maatschappij Waar is de hennep verstopt? De zoektocht naar de kwekerij is begonnen. Met behulp van een grondradar wordt een holle ruimte onder de betonnen platen ontdekt. Een Enexis-medewerker is op zoek naar de illegale stroomaftakking voor de hennepplantage. De uitermate professioneel ingerichte hennepkwekerij inclusief koolstoffilters om de wietlucht te maskeren wordt blootgelegd. De bestrijding van de illegale hennep teelt vraagt om een uitgekiend samenspel tussen overheid, politie, justitie, woningbouwverenigingen en netbeheerders. Samen zorgen deze partijen jaarlijks voor de ontmanteling van hennepkwekerijen. Bij de meeste van deze kwekerijen is er sprake van energiediefstal. Dit kost de maatschappij miljoen. Bovendien zorgen de vaak provisorisch aan elkaar geknutselde kabels in de meterkasten voor levensgevaarlijke situaties. Zo n dertig procent van de woningbranden ontstaat volgens het Verbond van Verzekeraars in henneppanden. De strijd tegen dit gevaar vraagt om verregaande samenwerking tussen alle betrokken partijen. We zijn collega s geworden in de opsporing, zegt Ruud van Cuijk van het zogeheten Hennepteam Oost-Brabant. Door het delen van elkaars intelligences bereiken we successen. Netbeheerders zijn zich nadrukkelijker aan het profileren, aldus Geert Broeren, senior parketsecretaris bij het Parket Oost-Brabant. Ze zijn een serieuze partner geworden bij de aanpak van georganiseerde illegale hennepteelt. De kwaliteit van het strafdossier staat of valt bij de deskundigheid van de mensen die bij de ontmanteling aanwezig zijn. Die specifieke deskundigheid over elektra is er niet bij ons en bij de politie, wel bij de fraudeinspecteurs van Enexis. Peter Jans-Rat, ketenmanager fraude bestrijding bij Enexis, is blij met de aanpak van illegale kwekerijen, maar ziet ook graag veel nadruk op preventie. In een aantal steden worden na het oprollen van de kwekerij flyers in de buurt verspreid. De boodschap: begin er niet aan, je wordt een keer gepakt. Ons doel: energiediefstal en de onveilige situaties die daarmee gepaard gaan stoppen en voorkomen. 30 MEI/JUNI

16 In Beeld Jaarlijks worden zo n hennepkwekerijen o ntmanteld Volgens een rapport van het Bureau ontnemingen van het Openbaar Ministerie is een hennepplant goed voor 28,2 gram wiet De ontmanteling van een plantage De plantage is nog maar pas in gebruik. De ervaren Enexis-medewerkers zien dat hier nog niet is geoogst. De meeste hennepplantages worden ontdekt na een melding bij Meld Misdaad Anoniem. Ook worden veel plantages ontdekt, na een brand of wateroverlast. Bij de ontmanteling van een plantage gaat de politie altijd voorop. Eenmaal binnen moet de fraude- inspecteur van Enexis het pand op het gebied van elektra en gas veiligstellen. Is er echt een plantage, dan treedt het protocol verder in werking. De politie regelt onder meer dat planten en lampen worden geruimd en maakt een proces-verbaal op. Gemeenten kunnen onder bepaalde voorwaarden het pand laten sluiten. Enexis maakt een reële schatting van de hoeveelheid gestolen kwh, stuurt een factuur naar de fraudeur en doet aangifte. Justitie besluit of ze overgaat tot vervolging. 32 MEI/JUNI

17 In Beeld column Anne-Marie Rakhorst fotografie mieke meesen Smaakvolle ingrediënten Het thema betaalbaarheid van Netwerk zet me aan het denken. En de link is feitelijk snel gelegd: duurzaamheid is in mijn beleving de garantie voor betaalbaarheid. Deze plantage is minder provisorisch ingericht dan de installaties die de Enenxis-medewerkers meestal tegenkomen. Vaak stuiten zij op brandgevaarlijke situaties. Volgens een rapport van het Bureau ontnemingen van het Openbaar Ministerie is de straatwaarde van een kilo wiet Onderneemster Anne- Marie rakhorst is directeur/eigenaar van Search, een adviesen ingenieursbureau dat samen met zijn opdrachtgevers bouwt aan een duurzame leefomgeving. In 2000 werd Anne-Marie Rakhorst uitgeroepen tot Zakenvrouw van het Jaar. Onlangs presenteerde ze haar nieuwste boek De kracht van duurzaam veranderen. De voordelen van duurzame energie staan buiten kijf: het is oneindig en hiermee een belangrijke bron voor de circulaire economie. Het gebruik van duurzame energie levert op vele manieren een economische boost. Denk om te beginnen aan een gezond leefmilieu en extra werkgelegenheid. Maar als de pre s zo evident en talrijk zijn, hoe kan het dan eigenlijk nog dat het percentage duurzame stroom in Nederland maar op 4% ligt? Vooral als we hierbij de vergelijking met Duitsland trekken, dat via een duurzaam overheidsbeleid op 25% zit. Dan moeten we toch tot de conclusie komen dat het slimmer kan. Dan is het toch de hoogste prioriteit om alle zeilen bij te zetten en ook met een stimulerende wet- en regelgeving te komen. Wat mij betreft is het een mooi streven om voor 2025 volledig overgestapt te zijn op duurzame energie. van winkels in kaart. En wat blijkt? Liefst 65% van de gebouweigenaren heeft een energielabel A+, maar er ligt nog steeds een enorm besparingspotentieel van 1 miljard kilowattuur per jaar. Dat is 100 miljoen euro per jaar. Die winst kan onder andere verzilverd worden door over te stappen op duurzame energiebronnen. Slim energiemanagement is de toekomst. Voortschrijdend inzicht stelt ons in staat om steeds slimmer met energie om te gaan. En dan zijn de Nederlandse randvoorwaarden ook nog eens ideaal. We hebben zon, zee, wind, aardolie, technologische kennis, veel goed opgeleide mensen en welwillende bedrijven. Een stimulerende wet- en regelgeving vanuit de overheid maakt de cirkel rond. Het zijn de smaakvolle ingrediënten voor betaalbare energie en een betaalbaar Nederland. De positieve businesscases liggen letterlijk voor het oprapen. Laatst brachten we in opdracht van institutionele beleggers de energielabels Meer informatie op en 34 MEI/JUNI

18 fotografie martin dijkstra materiaal Enschede, transportverdeelstation, Bruggenmorseweg, , 14:26, 52 14' 17'' NB, 6 50' 98'' OL Van 87 naar 5 minuten Hoe korter een stroomstoring duurt, hoe beter. Dankzij Distributie Automatisering in de netten kan Enexis de overlast voor haar klanten beperkt houden. Het aantal stroomstoringsminuten daalt spectaculair van 87 naar 5 minuten per storing. Wat is het? Distributie Automatisering (DA) stelt Enexis in staat het middenspanningsnetwerk op afstand te monitoren en te bedienen. projectmanager Ivan Theunissen legt uit hoe dat werkt: Distributie Automatisering gaat in de kern om het integreren van verschillende systemen. Storingen kunnen zo gerichter, efficiënter en sneller worden verholpen. Aanleiding Het idee van DA ontstond niet toevallig. Enexis opereert in een veranderende omgeving. Dat vraagt om een nieuwe visie op de bedrijfsvoering van midden spanningsnetten, legt Theunissen uit. Zo zien we meer lokale opwekking en een toename in elektriciteits verbruik, met als gevolg meer complexe energiestromen in onze netten. Daarbij neemt ook de maatschappelijke afhankelijkheid van elektriciteit toe. Tegelijkertijd vergrijst ons technisch personeel en is de arbeidsmarkt voor technici krap. Met hulp van DA kunnen we deze uitdagingen prima het hoofd bieden. Voorloper Hoe uniek is Nederland als het gaat om DA? Veel netbeheerders zijn hier momenteel mee bezig, maar veelal zitten ze nog in een pilotfase. Bij Enexis werkt DA al. Ontwikkeling Enexis kijkt tevreden terug op het traject tot nu toe. In twee jaar hebben we zo n 300 stations geautomatiseerd, vertelt Theunissen. Vooral in netten waar Enexis in het verleden werd geconfronteerd met een bovengemiddeld aantal storingen, passen we DA versneld toe. We willen onze klanten juist in die gebieden graag een snelle verbetering bieden. En die verbetering is fors, ziet Theunissen: We hadden de doelstelling om met DA de tijd tot de eerste herstellevering voor een middenspanningsstoring terug te brengen van 87 naar 5 minuten; nu is dat soms al 3 minuten. Planning Alle reden dus voor Enexis om in het gekozen spoor verder te gaan. De snelheid waarmee Enexis dat doet, wordt steeds op basis van kosten en baten afgewogen. Zowel betaalbaarheid als beschikbaarheid van elektriciteit voor klanten vormt een belangrijke bedrijfswaarde. Eén criterium is het aantal klanten in een deelnet. Meer klanten betekent immers meer uitvalminuten bij storingen. Het rendement van DA is dan hoger. Voor DA geldt bij uitstek: Het kost wat, maar het levert ook zeker wat op, lacht Theunissen. 36 MEI/JUNI

19 beeld urgenda portret Jan Rotmans Hollandse Hoogte Drijvend beton Het bedrijf of kantoor van de toekomst drijft op het water. Uit noodzaak, aldus Jan Rotmans. Want op het vasteland zal het ruimtegebrek toenemen. We gaan drijvende gebouwen r ealiseren, gebouwd op een betonnen bak. Nu is beton niet erg duurzaam, daarom gaan we plantaardig beton gebruiken op basis van hennep of vlas. Verder gebruiken we veel EPS (expanded polystyrene oftewel piepschuim, red.) om de constructie zo licht mogelijk te houden, zegt Rotmans. Doordat het kantoor drijft, ben je niet locatiegebonden. En kun je vrij eenvoudig groeien of juist krimpen als het om oppervlakte gaat door modules te koppelen. Kantoor als energiecentrale De kantoren zullen wat betreft energievoorziening zelfvoorzienend zijn, wat wil zeggen dat ze hun eigen energie opwekken en dus geen emissie kennen. Rotmans: De warmte van de zon benutten we maximaal door een bolvorm te gebruiken zodat je een maximaal instralingsoppervlakte krijgt, waarbij de ramen niet uit glas bestaan maar uit ETFE-folie (een thermoplastisch polymeer, red.) dat licht is en de warmte doorlaat. Het is ook mogelijk folie met zonnecellen te gebruiken zodat je via het glas ook elektriciteit opwekt. Door deze duurzame oplossingen is er geen aardgas meer nodig, waardoor je dus ook aanzienlijk minder koolstofdioxide uitstoot. Het eventuele teveel aan opgewekte energie lever je terug aan het net. toekomstvisie Jan Rotmans Jan Rotmans is hoogleraar transities & duurzaamheid bij het Dutch research Institute for Transitions (DRIFT) aan de Erasmus Universiteit. Hij publiceert over transities naar een duurzame economie en samenleving. Rotmans was ooit de jongste hoogleraar in Nederland. Hij heeft Urgenda opgericht, een actieorganisatie voor een snellere verduurzaming van de Nederlandse samenleving. Werken op het water Drijvende kantoren die wat betreft energie voorziening volledig zelfvoorzienend zijn. Hoogleraar Jan Rotmans schetst verregaande verduurzaming van het vastgoed. Waterairco Onder de eilanden kunnen we warmte en koude opslaan waarmee we respectievelijk kunnen koelen in de zomer en verwarmen in de winter, vertelt Rotmans. Met een warmtepomp kun je ook lucht opwarmen, waardoor een verwarmingsinstallatie op aardgas niet meer nodig is. Voor de duidelijkheid: dit is geen toekomstmuziek. Al deze technieken bestaan al. 38 MEI/JUNI

20 Toekomstvisie service Groen dak Door slechte isolatie gaat er erg veel warmte verloren. Een sedumdak, een dak met vetplantjes, voorkomt dit. Het isoleert, waardoor grote verschillen in warmte en koude voorkomen worden. Een sedumdak heeft bovendien een lange levensduur. Natuurlijk kunnen we daken ook gebruiken voor het plaatsen van zonnepanelen. Als we al de in Nederland beschikbare dakruimte duurzaam zouden benutten, hebben we helemaal geen vervuilende grote energiecentrales meer nodig, stelt Rotmans. De verlichting zal plaatsvinden met ledverlichting, een verlichtingsvorm die zich snel zal ontwikkelen. 5 &12 Deze editie van Netwerk bevat 5 innovaties en 12 ideeën die helpen bij het betaalbaar houden van onze energie politici, ambtenaren, wetenschappers, ondernemers en e nergieprofessionals ontvingen de eerste editie van Netwerk 0 Een abonnement op Netwerk is kosteloos Antwoordkaart al weg? Stuur een mail met uw gegevens naar communicatie@enexis.nl Windenergie Net zoals zonne-energie zal ook windenergie belangrijk zijn. Zelf windenergie opwekken met kleine windmolens is volgens Rotmans op dit moment nog niet rendabel genoeg. Maar het rendement van de kleinere windmolens zal snel stijgen. Multifunctioneel bouwen Rotmans is van mening dat hét kantoor zijn langste tijd gehad heeft. We moeten multifunctioneel gaan bouwen. Dat betekent dat je met eenvoudige handelingen van een kantoor een school kunt maken of een productiefaciliteit. Zo voorkom je dat een gebouw een specifieke functie krijgt en je een nieuwe school moet gaan bouwen als er een kantoor leegstaat. Multifunctioneel bouwen is dus ook duurzaam bouwen. Meer weten over duurzaamheid? colofon nr. 1 - MEI/JUNI 2013 Netwerk is een relatiemagazine van Enexis. Netwerk is er voor belanghebbenden en belangstellenden binnen Enexis en haar omgeving. Uitgever Enexis Burgemeester Burgerslaan NH Rosmalen telefoon Redactieadres communicatie@enexis.nl Hoofdredactie Enexis Cor Brockhoven Eindredactie Enexis Fleur Breitbarth Marc Evers Concept en realisatie Castel Communicatie Nieuwe Herengracht RN Amsterdam Artdirection en lay-out Marjolein Rams Lithografie Grafimedia Amsterdam Drukwerk Kampert-Nauta, Oss Tekst André van Haelen Anna Richt Hannema Tryntsje Leijenaar Anne-Marie Rakhorst (column) Ruud Slierings Paul Steenhoff Lard van de Veerdonk Frans-Jozef Willems Beeld Jaap van den Beukel Jeroen Dietz Getty Images Jeroen Hofman Hollandse Hoogte Mieke Meesen Martin Waalboer Martin Dijkstra Shootmedia (infographic) ANP Urgenda Enexis Enexis is de regionale netbeheerder van gas- en elektriciteits netten in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. voor meer informatie zie enexis.nl 40 MEI/JUNI