Fondsen en schenkers 3. Voorwoord Raad van Toezicht 4. Missie 5. Uitgelicht Collectie Tentoonstellingen 12 Overzicht tentoonstellingen

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2012

2 2 INHOUDSOPGAVE Fondsen en schenkers 3 Voorwoord Raad van Toezicht 4 Missie 5 Interview Benno Tempel, directeur 6 Uitgelicht 9 1. Collectie Tentoonstellingen 12 Overzicht tentoonstellingen 3. Educatie Publieksbereik Organisatie Financiën 30 Afbeelding pagina 1: Zonder titel (maquette), zomer 1976 (Een uiteindelijk nooit gerealiseerd ontwerp van een stabile/mobile van Calder voor de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum)

3 3 FONDSEN EN SCHENKERS Zonder de steun van partners, subsidiënten, sponsors, schenkers en onze Vriendenvereniging zou het Gemeentemuseum zijn doelen niet kunnen realiseren. Gemeente Den Haag BankGiro Loterij Mondriaan Fonds Prins Bernhard Cultuurfonds Fonds 1818 Stichting VSB Fonds Sikkens Foundation Stichting De Paleiswinkel Vereniging Rembrandt SNS Reaal Fonds Rabobank Den Haag e.o. ING Art Management Stichting Turing Foundation Stichting van Achterbergh-Domhof Stichting Art Worlds CATCHPlus projectbureau Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn N.V. Vrienden van het Gemeente museum Den Haag Diverse particuliere schenkers

4 4 VOORWOORD Raad van Toezicht Een prachtig en opvallend gebouw dat ruimte biedt aan een fantastische, enorm gevarieerde collectie. Keer op keer zorgt een bezoek voor verwondering, want naast de semipermanente opstellingen met talloze hoogtepunten is er bijna altijd wel iets nieuws te zien. Van schitterende glazen objecten tot kleurrijke mode en van bijzondere installaties in de Projectenzaal tot verrassende werken op de ZomerExpo. Voor ons en waarschijnlijk ook voor u is het al jaren overduidelijk: het Gemeente museum Den Haag kan met recht een icoon van onze hofstad worden genoemd. Bezoekers uit het hele land, maar ook van ver buiten onze landsgrenzen, weten het museum in groten getale te vinden. Daar zijn we trots op. Maar weet u waar we eveneens ontzettend trots op zijn? Op al die mensen die we bereiken in de stad zelf. Het Gemeente museum staat midden in de Haagse samenleving en weet jong en oud aan zich te binden door unieke initiatieven te ontplooien en actief partnerschappen aan te gaan. Neem het stadsdelenproject dat sinds 2009 tienduizenden Hagenaars en Hagenezen naar het museum heeft gebracht. Veel van deze bezoekers dachten dat het museum saai was. Totdat ze verleid werden tot een gratis bezoek en vaak ook deelnamen aan speciale stadsdelenavonden vol activiteiten. Kunst kwam tot leven door boeiende verhalen, workshops en simpelweg door ernaar te kijken en zelf te oordelen of iets mooi of lelijk is. Een ander initiatief was de eerste Ladiesnight waar ruim 1100 Haagse dames op af kwamen. Ze genoten van rondleidingen, een kleine preview van de modetentoonstelling over de jaren 50 en een borrel in de binnentuin. Maar er kon ook geshopt worden, bijvoorbeeld bij de stand van een modeontwerper. Om ook jongeren voor kunst te interesseren, is samen gewerkt met ADO. Twee typisch Haagse, maar totaal verschillende, instituten hebben elkaar gevonden om de jeugd te bereiken. Misschien heeft u de gezamenlijke posteracties gezien in de stad of wellicht heeft een (klein)kind de speciale ADO-kidstour gevolgd. Wij zijn erg enthousiast over dit verfrissende, toekomstgerichte partnerschap. In 2012 is ook de kiem gelegd voor de samenwerking met een andere Haagse instantie: Medisch Centrum Haaglanden (MCH). In 2013 wordt dit concreter uitgewerkt en het ziet er veelbelovend uit. Het Gemeente museum Den Haag is een icoon, een instituut, een onmisbaar onderdeel van de stad. Zeker, de bezuinigingen zorgen voor uitdagingen. Maar met de gemotiveerde medewerkers, het gevoel van ondernemerschap van de directie en de vele vernieuwende ideeën is het museum klaar voor de toekomst! J.N.A. van Caldenborgh (voorzitter) Drs. A. Birnie Drs. S.J. van Driel Mr. L.J. Griffith Mr. W.H.M. Pot G. Bekman C.J. van den Driest In 2012 heeft de Raad van Toezicht vier keer vergaderd. De raad volgt de richtlijnen voor Cultural Governance.

5 5 MISSIE Het Gemeente museum Den Haag is als openbare instelling altijd op zoek naar nieuwe manieren om in contact te komen met grote en diverse bezoekersgroepen. We zien het als voornaamste opdracht onze vooraanstaande positie, zowel nationaal als internationaal, als hoogwaardig museum voor moderne en eigentijdse kunst te handhaven en voor zover nodig, verder uit te bouwen. Het Gemeente museum Den Haag wil een open, creatief en dynamisch museum zijn, met een sterke verankering in de samenleving. Dit wordt gerealiseerd door een zorgvuldig beheer en ontsluiting van de collectie, een actief en gedurfd tentoonstellingsbeleid en een verwervings beleid dat zich richt op uitzonderlijke en wezenlijke toevoegingen aan het openbaar kunstbezit.

6 terug naar INHOUDSOPGAVE 6 INTERVIEW Benno Tempel, directeur: Musea zijn belangrijk voor het imago en internationale karakter van de stad. De fantastische bezoekersaantallen in 2012 bewijzen eens te meer dat musea een enorme aantrekkings kracht hebben op zowel het Nederlandse publiek als op toeristen. De cultuursector is inderdaad enorm sterk, vertelt directeur Benno Tempel. Bezoekersaantallen worden eerder hoger dan lager. Musea zijn dan ook belangrijk voor het imago, het aanzien en het interna tionale karakter van de stad. Dat er ingrijpende extra bezuinigingen zijn doorgevoerd vindt hij spijtig, maar het neemt niet weg dat hij wederom terugkijkt op een mooi jaar. Natuurlijk zorgen de bezuinigingen voor onzekerheid en voor de nodige beleidsveranderingen. Dat zal ook het publiek merken, bijvoorbeeld doordat we minder kunnen organiseren en doordat het aantal tentoonstellingen wordt teruggebracht. Achterover leunen is er echter zeker niet bij. Integendeel. BREED PUBLIEK BEREIKEN We werken er hard voor om onze bezoekers een tentoonstellingsprogramma van een bijzonder hoog niveau te blijven bieden. Verder doen we aankopen, organiseren lezingen en activiteiten, brengen catalogi en kinderkunstboeken uit, schrijven columns, werken mee aan tv-programma s en zo kan ik nog wel even doorgaan. Een van onze belangrijkste doelstellingen is om kunst begrijpelijk te maken voor een breed publiek. Het was daarom bijzonder fijn dat ik vanaf september 2012 de kans kreeg om maandelijks een column te schrijven in het Volkskrant Magazine. Daarin besteedde ik telkens aandacht aan een schilderij uit een museale collectie. Ook de deelname van het Gemeente museum Den Haag aan het AVRO-televisieprogramma De Nieuwe Rembrandt sloot aan bij deze doelstelling. De uitleg van hedendaagse kunst in Nederland vraagt meer aandacht. Door middel van dit programma, waar jonge, talentvolle kunstenaars aan deelnamen, konden we hedendaagse kunst over het voetlicht brengen op prime time tv. COLLECTIE ONTSLOTEN De nieuwe website die in 2012 is gerealiseerd speelt ook een belangrijke rol bij het bereiken van publiek en pers. Ik ben heel blij met de mooie nieuwe website, met name omdat we hiermee een groter deel van onze omvangrijke collectie hebben ontsloten. Dat werpt vruchten af. We worden meer

7 terug naar INHOUDSOPGAVE 7 INTERVIEW gevonden, ook door het buitenlandse publiek en de internationale media, en er zijn meer aanvragen voor bruiklenen. Mensen weten beter wat zich in onze collectie bevindt. Op tentoonstellingsgebied was de tentoonstelling over Alexander Calder een enorme publiekstrekker die ook van de (inter)nationale pers en publiek veel lof oogstte. Dankzij de prestigieuze Turing Toekenning die wij voor dit tentoonstellingsconcept mochten ontvangen, konden we dit grote overzicht en de prachtige catalogus realiseren. De tentoonstelling sloot naadloos aan bij onze ambitie om internationaal belangwekkende tentoonstellingen te maken over klassiek-moderne kunst. Dat gebeurt in Nederland veel te weinig. op de fantasievolle, kleurrijke en deels flonkerende objecten van Hans van Bentem in de setting van de stijlkamers. Die ontmoeting van heden en verleden zorgde voor een ware sprookjes wereld. En ik noem ook nog graag de bijna twintig meter lange muurschildering van de Britse kunstenaar Bridget Riley in onze Projectenzaal. Aanleiding hiervoor was de gezaghebbende Sikkens Prijs die zij mocht ontvangen. Er werden bovendien vroege en meer recente werken getoond. En natuurlijk noem ik ook nog graag de prachtige collectie van het Mauritshuis die tijdelijk onderdak bij ons heeft gevonden. SEMIPERMANENTE OPSTELLINGEN Door bezuinigingen en veranderde speerpunten is ervoor gekozen om nieuwe presentaties te tonen van de vaste collectie. Door een deel van onze highlights semi permanent te tonen, bedienen we de (buitenlandse) markt beter. Dat begon in 2011 al bij Mondriaan & De Stijl en dit jaar zijn Ontdek het Moderne en Het wonder van Delfts Blauw geopend. Ontdek het Moderne toont aan de hand van het werk van topkunstenaars als Claude Monet, Wassily Kandinsky, Pablo Picasso, Piet Mondriaan en Francis Bacon vooral de persoonlijke kant van kunst. Het is geen chronologische presentatie, maar de kunst wordt getoond aan de hand van thema s. De presentatie van Delfts blauw in onze stijlkamers is adembenemend mooi ingericht. Dat doet recht aan onze collectie Delfts aardewerk, een van de mooiste en grootste ter wereld. Zeker voor toeristen een topattractie. GEM/FOTOMUSEUM Tempel is ook trots op het programma dat in GEM en het Fotomuseum is gepresenteerd. In het Fotomuseum staat regelmatig het mensbeeld centraal. Ook dit jaar was dat het geval tijdens twee bijzondere tentoonstellingen. De ene van een grootmeester, Arnold Newman, met zijn indrukwekkende omgevingsportretten. De andere van een hedendaagse kunstenaar: Pieter Hugo. Dit jonge talent staat internationaal zeer hoog aangeschreven. In zijn monumentale foto s die later ook op andere locaties binnen Europa zijn getoond staat met name het hedendaagse Afrika centraal. In GEM is met een tentoonstelling over Robert Zandvliet bewezen dat Nederland nog altijd een schildersland pur sang is. Het publiek zat duidelijk te wachten op dit overzicht van recent werk van een van de belangrijkste hedendaagse kunstenaars van ons land. Verder hebben we in GEM onder andere bijzondere werken getoond van Matthew Day Jackson, een jonge, Amerikaanse kunstenaar die we al een aantal jaar volgen en waarvan we ook een werk hebben aangekocht. Tempel stipt nog enkele bijzondere tentoonstellingen aan. De combinatie van een modetentoonstelling over de jaren 50 en een presentatie over Haagse kunst in diezelfde periode pakte geweldig uit en trok ontzettend veel publiek. Verder hebben we ongelooflijk veel enthousiaste reacties gehad FANTASTISCHE VERWERVING Naast het werk van Matthew Day Jackson zijn in 2012 nog meer bijzondere stukken aangekocht. Het meest opgetogen is Tempel over de aankoop van het drieluik van Paul Thek; Life is just a bowl of cherries. Thek heeft een lange

8 8 INTERVIEW geschiedenis in Nederland, hij verbleef hier veel. Toch waren er tot nu toe geen substantiële werken van hem in ons land te vinden. Het is dus fantastisch dat we dit stuk konden aan kopen. Deze verwerving is niet alleen belangrijk voor Den Haag, maar ook voor de Collectie Nederland. Ook bij Escher in het Paleis is een bijzonder werk aangekocht, een feeërieke installatie van Otto Piene. Dat noem ik graag, omdat het de belangrijke rol die is weggelegd voor Escher in het Paleis onderstreept. Dit museum maakt, onder de paraplu van het Gemeente museum, een gigantische vlucht. De bezoekersaantallen blijven maar toenemen. Een werk als dat van Piene, maar ook andere Optische en Kinetische Kunst, zorgt voor een verrassende combinatie met de werken van Escher. Hiermee wordt een nieuw publiek aangesproken, een publiek dat niet eerder met moderne kunst in aanraking kwam. Deze nieuwe opstelling laat mensen ontdekken dat moderne kunst helemaal niet moeilijk, saai of onbegrijpelijk is, maar juist interessant en leuk. BIJZONDER PROJECT Dit uitgangspunt is helemaal in lijn met de belangrijkste doelstelling van het Gemeente museum die Tempel eerder al aanhaalde: het bereiken van een zo breed mogelijk publiek. Daar maken we ons op alle fronten sterk voor. Ook ons succesvolle stadsdelenproject en de eerste, zeer geslaagde Ladiesnight zijn daar mooie voorbeelden van. We hebben daarmee veel inwoners van Den Haag naar binnen gehaald die de drempel eerder te hoog vonden. In 2012 hebben we ook een start gemaakt met een bijzonder project dat vooral gezinnen zal aanspreken die een leuk en bovendien goedkoop uitje zoeken dat ook hun kinderen in de leeftijd van 10 tot 16 jaar aanspreekt. We zijn namelijk begonnen met de hernieuwde invulling van Wonderkamers. Het resultaat belooft spectaculair te worden, maar daarover vertel ik graag meer in het nieuwe jaar.

9 9 UITGELICHT BEZOEKERSAANTALLEN Gemeentemuseum/GEM/Fotomuseum Escher in het Paleis Totaal TENTOONSTELLINGEN Gemeente museum 22 GEM 5 Fotomuseum 7 GROOTSTE PUBLIEKSTREKKERS GEMEENTE MUSEUM Alexander Calder De grote ontdekking Fabulous Fifties Fabulous Fashion Het Wonder van Delfts Blauw GEM Matthew Day Jackson In Search of Robert Zandvliet I Owe You The Truth In Painting FOTOMUSEUM Arnold Newman Masterclass Pieter Hugo This Must Be The Place - selected works STADSDELENPROJECT Ook in 2012 mochten inwoners uit twee stadsdelen het Gemeente museum gratis bezoeken. Hier maakten mensen gebruik van. BRUIKLENEN In 2012 heeft het Gemeentemuseum diverse kunstwerken uitgeleend aan musea in binnen- en buitenland. Zo zijn er onder andere werken uit onze collectie getoond in: Museum of Modern Art (New York) Japan (o.a. Seoul Arts Center in Kyoto en Miyaga Prefectural Museum in Hiroshima) Louisiana Museum (Kopenhagen) National gallery of Scotland (Edingburgh) Finnish national Gallery (Helsinki) National Gallery of Canada (Ottawa) Philadelphia Museum of Art Peggy Guggenheim Collection (Venetië) Institut Néerlandais (Parijs) Van Gogh Museum (Amsterdam) Kunsthal (Rotterdam) EDUCATIE basisschoolleerlingen en leerlingen van het voortgezet onderwijs bezochten het museum. Op vijftien zondagen konden kinderen onder professionele begeleiding vrij beelden werken in het Open Kinderatelier.

10 10 1. COLLECTIE AANKOPEN EN SCHENKINGEN SPECTACULAIR DRIELUIK De meest spectaculaire aankoop van 2012 op het gebied van de moderne kunst voor de Collectie Nederland is ongetwijfeld het grote drieluik uit 1971 van de Amerikaanse kunstenaar Paul Thek ( ). Spectaculair, omdat werk van Thek van deze kwaliteit hoogst zelden op de markt komt. Als een vroege uiting van de opleving van de figuratieve schilderkunst in de laat twintigste eeuw, sluit het schilderij naadloos aan op de nieuwe figuratie van kunstenaars als Daniel Richter, Michael Raedecker en René Daniels wier oeuvre in de collectie van het Gemeente museum goed is vertegenwoordigd. De verwerving werd mogelijk gemaakt door de Vereniging Rembrandt/Titus Fonds, Mondriaan Fonds, SNS Reaal Fonds, BankGiro Loterij en de Vriendenvereniging Gemeente museum Den Haag. Transparant en spelend met het licht, dat zijn de twee fraaie filigraanglazen die voor de collectie kunstnijverheid zijn aangekocht. De zestiende-eeuwse glazen zijn vroege en knappe staaltjes van de Venetiaanse glasblazerskunst of façon de Venise. Vooral het vaasje met zijn wonderlijk golvende lichaam is een zeldzaam huzarenstukje in glas, te meer daar de meeste bloemenvazen in het gebruik verloren zijn gegaan. Beide voorwerpen zijn verworven met steun van het Joanna en Jaap van der Lee-Boersfonds/Vereniging Rembrandt. De mode- en kostuumverzameling is verrijkt met een prachtige schenking van Jeanette Sanders uit Amsterdam. Haar gulle gebaar omvat creaties uit de jaren van toonaangevende ontwerpers als Armani, Dolce & Gabbana, Jean Paul Gaultier, Kenzo, Lanvin, Claude Montana, Thierry Mugler en Yves Saint Laurent. Uit de nalatenschap van Tony Sijmons, een representant van de Amsterdamse beau monde, is een aantal ontwerpen van de Nederlandse couturiers Fong Leng, Max Heijmans en Carla V geschonken alsmede werk van de internationale labels Burberry, Dior en Givenchy. WETENSCHAPPELIJKE ONTSLUITING De grote focus op recente aankopen en schenkingen hebben de neiging dat wat al aanwezig is te overschaduwen. Des te verheugender is het dat in 2012 een drietal publicaties is verschenen waarin de eigen collectie voor het voetlicht wordt gebracht. Eén daarvan is Goud uit Java die een lang verborgen schat aan het licht brengt: de kleine, maar zeer bijzondere verzameling gouden sieraden. Aan deze kostbare objecten werd in de Javaanse hofcultuur een goddelijke macht toegekend, wat tot uiting komt in hun rijke verschijningsvorm. Minder verborgen is de unieke verzameling koloniaal zilver die in de publicatie Zilver uit Batavia centraal staat. De derde publicatie betreft Het Wonder van Delfts aardewerk, verschenen ter gelegenheid van de gelijknamige semipermanente presentatie in de stijlkamers. In dit boek wordt de rijkheid van onze wereldberoemde collectie Delfts getoond. PROJECTEN Een mijlpaal is bereikt met de oplevering van het standplaatsregistratieproject. Op een deel van de kostuumcollectie na hebben alle objecten voortaan hun eigen, unieke standplaats. Mede dankzij dit project zijn van de 5650 items die sinds de introductie van de nieuwe site van het Gemeente museum online te bekijken zijn, maar liefst ruim 1500 objecten afkomstig uit de kostuumverzameling. Paul Thek, Zonder titel, 1971, Olieverf op doek, drie delen, elk deel 124 x 183 cm.

11 11 1. COLLECTIE Net zoals in de voorgaande jaren is hard gewerkt aan de restauratie van de Mondriaancollectie. Een project dat mede mogelijk is gemaakt dankzij de BankGiroloterij. UITBREIDING VAN DE COLLECTIE MODERNE KUNST Langdurig bruikleen schenking aankoop TOTAAL schilderijen prenten ** 965 tekeningen *** 325 beeldobjecten KUNSTNIJVERHEID oude moderne MODE & KOSTUUM MUZIEK TOTAAL * het langdurig bruikleen Moderne kunst betreft 1165 werken van de collectie miniatuurmuseum Daniëls ** waaronder 679 foto s van Frans Zwartjes *** waaronder 66 tekeningen van Marcel van Eeden Frans Zwartjes, zonder titel, 1972, gelatinezilverdruk Aangekocht met steun van de Mondriaanstichting en de BankGiro Loterij

12 12 2. TENTOONSTELLINGEN INTERESSANT, GEVARIEERD EN VERNIEUWEND In de door daglicht overgoten zalen van het Gemeentemuseum konden bezoekers ook in 2012 genieten van een interessant, gevarieerd en vernieuwend tentoonstellingsaanbod. Door onderdak te bieden aan een groot aantal meesterwerken van het Mauritshuis, ontstond bovendien een unieke situatie: zes eeuwen kunstgeschiedenis onder één dak. Omdat het Mauritshuis wegens verbouwing en uitbreiding twee jaar lang is gesloten, kreeg het Gemeente museum in 2012 de collectie van dit museum te gast. Om de nieuwe, vaak internationale bezoekersstroom die hiermee is aangeboord aan te spreken, zijn twee semipermanente collectiepresentaties ingericht: Ontdek het Moderne en Het wonder van Delfts blauw. De eerste presentatie toont moderne kunst van de 19e eeuw tot aan onze eigen tijd. De tweede is een door Marcel Schmalgemeijer spectaculair en verrassend vormgegeven presentatie van Delfts blauw. Onder het daglichtvelum van het Gemeentemuseum zijn zodoende tot medio 2014 hoogtepunten uit meer dan zes eeuwen kunst te zien. VASTE COLLECTIEPRESENTATIES In combinatie met de al in 2011 geopende collectie presentatie Mondriaan & de Stijl is meer dan de helft van het Berlagegebouw semipermanent ingericht. Hiermee wordt het al eerder ingezette beleid voortgezet, namelijk het beperken van de frequentie van tentoonstellingen, uiteraard zonder daardoor in te boeten op de bezoekersaantallen. Dit soort vaste collectiepresentaties van hoge kwaliteit zijn interessant om een internationaal publiek aan te spreken, maar niet voldoende om ook de lokale bezoekersstroom op peil te houden. Vandaar dat tevens is vastgehouden aan het succesvolle beleid om minimaal twee publiekstrekkers per jaar een in het voorjaar en een in het najaar te organiseren. De spectaculaire voorjaarstentoonstelling Alexander Calder De grote ontdekking wierp een nieuw licht op Calders inspiratie door Mondriaan bij zijn uitvinding van abstracte mobiles. De zeer kostbare tentoonstelling kon dankzij de Turing Toekenning van worden gerealiseerd en was een daverend succes. De bezoekersaantallen waren zelfs zo hoog dat de verwachtingen voor het gehele jaar al in het voorjaar veilig werden gesteld. JAREN 50 In het najaar viel de keuze op een meer lokale thematiek voor de tentoonstelling Happy Days Kunst in Den Haag van Deze tentoonstelling belichtte de heel eigen kunstgeschiedenis van het naoorlogse Den Haag. Ze liep grotendeels parallel met de buitengewoon succesvolle modetentoonstelling Fabulous Fifties Fabulous Fashion, die eveneens de jaren 50, maar dan internationaal en vanuit het oogpunt van de mode, aan de orde stelde. GEVARIEERD AANBOD In totaal heeft het Gemeente museum Den Haag 34 tentoonstellingen gerealiseerd, wat niet echt afwijkt van het jaar ervoor. In het Berlagegebouw vonden 22 tentoonstellingen plaats en 12 tentoonstellingen waren te zien in het GEM/Fotomuseum. Paulus Potter, De stier, 1647 (Collectie Mauritshuis)

13 13 2. TENTOONSTELLINGEN PUBLIEKSTREKKERS BERLAGEGEBOUW ALEXANDER CALDER DE GROTE ONTDEKKING 11 februari t/m 28 mei 2012 Voor het eerst sinds 1969 was in het voorjaar van 2012 in Nederland een groot overzicht van Alexander Calder ( ) te zien. De prestigieuze Turing Toekenning voor het tentoonstellingsconcept Alexander Calder De grote ontdekking maakte de realisatie van dit omvangrijke project mede mogelijk. De tentoonstelling kwam tot stand met mede werking van de Calder Foundation in New York. Calder is een van de belangrijkste grondleggers van de moderne beeldhouwkunst. Hij werd wereldberoemd met zijn open draadsculpturen, zijn verbluffende Cirque Calder waarmee hij tussen 1926 en 1931 regelmatig optrad en mobiles die gekenmerkt worden door hun immaterialiteit en beweging. De toevoeging van dynamiek in de tot dan toe statische beeldhouwkunst maakte hem een groot vernieuwer. De tentoonstelling stelde het legendarische bezoek van Calder aan het atelier van Piet Mondriaan in Parijs in 1930 centraal. Ook letterlijk, want het middelpunt van de tentoonstelling werd gevormd door het compleet nagebouwde atelier van Mondriaan. Het atelierbezoek markeert een keerpunt in Calders carrière; het opent zijn blik voor de mogelijkheden van abstracte kunst. Calder bewonderde Mondriaans gebruik van de ruimte en vertaalde dit naar zijn eigen artistieke expressie gebaseerd op beweging en immaterialiteit. Zijn werk verandert rigoureus. Zijn sculpturen bestaan niet langer meer alleen uit ijzerdraad, maar ook uit rode, zwarte of witte bollen. Hij ontwikkelt eerst kleine, maar later steeds groter wordende mobiles, waarin hij telkens op zoek is naar balans en beweging. De tentoonstelling eindigde met een van Calders laatste werken; een ontwerp dat hij rond 1976 maakte voor de beelden tuin van het Kröller-Müller Museum dat tijdens de voor bereidingen van de tentoonstelling ontdekt werd. Het werk, een combinatie van een stabile en een mobile, is nooit uitgevoerd door het vroegtijdig overlijden van Calder in ONTDEK HET MODERNE Vanaf 28 april 2012 De geschiedenis wordt niet langer verteld als een opeenvolging van gebeurtenissen die als dé waarheid geldt. Nieuwe inzichten leiden tot nieuwe verbanden, bij de golfbeweging van politieke, sociale en economische ontwikke lingen horen bepaalde gevoelens of thema s die tot uit drukking komen in de kunst. Het negentiende-eeuwse idee van een museum met strikt chronologische verbanden is achterhaald. Ook het museumpubliek van nu heeft andere verwachtingen, zij wil deelnemen en zelf een verhaal ontdekken in de kunst. Het Gemeente museum toont daarom vanaf 28 april 2012 een geheel nieuwe, semipermanente tentoonstelling getiteld Ontdek het moderne. Deze tentoonstelling kent een samenhang op basis van visionaire, poëtische en menselijke kenmerken. Het museum laat de persoonlijke kant van kunst zien, de twijfels, worsteling, uitbundigheid, sensualiteit, zoeken naar utopie of spelen als een kind, aan de hand van het werk van topkunstenaars als Claude Monet, Wassily Kandinsky, Pablo Picasso, Piet Mondriaan, Francis Bacon, Constant en Louise Bourgeois. De toeschouwer kan zich laten verrassen door de nieuwe, nagebouwd atelier van Mondriaan Tentoonstelling: Alexander Calder De grote ontdekking

14 terug naar INHOUDSOPGAVE TENTOONSTELLINGEN onderlinge dialogen die tussen de werken tot stand komen. Er is niet zozeer vanuit stromingen gedacht, maar eerder in lijnen van beïnvloeding. Zo zijn nieuwe thema s ontstaan met onderwerpen als stilstand en beweging, kind en wildeman, traditie en experiment en spel en utopie. Het Gemeente museum ziet zichzelf als medium, het draagt kennis, een gevoel of stemming over op de bezoeker. De bezoeker wordt uitgenodigd om de kunst te ontdekken en zich mee te laten voeren in de fantastische wereld van on begrensde mogelijkheden. Het museum volgt met deze thematische opstelling een trend die op internationaal niveau al was ingezet, bijvoorbeeld door het Londense topmuseum Tate Modern. Ontdek het moderne opende tegelijk met Meesters uit het Mauritshuis, een presentatie van rond de honderd topstukken uit het Mauritshuis die voor een periode van twee jaar onderdak vinden in het Gemeente museum. Zo is een unieke situatie ontstaan: de bezoeker kan het beste uit zes eeuwen beeldende kunst onder één dak ervaren. HANS VAN BENTEM KEEP ON DREAMING 2 juni t/m 11 november 2012 Met ongebreidelde fantasie en energie creëert Hans van Bentem (Den Haag, 1965) het ene na het andere glanzende, fonkelende en kleurrijke kunstwerk. In de tentoonstelling Keep on Dreaming was het resultaat te zien van de bijna 25 jaar dat Van Bentem als beeldend kunstenaar werkzaam is. Zijn schitterende installaties werden in de authentieke stijlkamers van het Gemeente museum getoond; de perfecte setting voor een ongekende ontmoeting van heden en verleden, en van oost en west. Tentoonstelling: Hans van Bentem Keep on Dreaming Van Bentem beweegt zich autonoom en onafhankelijk in de wereld van de hedendaagse kunst. Als een spons zuigt hij de wereld om zich heen op om met invloeden uit alle windstreken adembenemende installaties te vervaardigen. Het resultaat is een opwindend en eclectisch oeuvre, waarin robots, de lotusbloem, een kalashnikov of een fallus maar enkele voorbeelden zijn. Voor alles is het belangrijkste dat zijn werk een emotie oproept. In de zomer van 2012 plaatste Hans van Bentem in de stijlkamers zes verschillende installaties. In de eerste stijlkamer was dat de Table of seductions, een geheel uit Makkumer aardewerk opgetrokken tafel, met daarop schalen met portretten van verleidelijke koppels; in één oogopslag zag je dat daar van alles gaande is. De Lodewijk XV kamer is totaal anders, met een wilde houten installatie die van Bentem produceerde in samenwerking met lokale kunstenaars in Senegal. In de Gobelinzaal stond een object waar de meesten van ons alleen maar van kunnen dromen: een hemelbed van kristal. Het bed, Heaven getiteld, is voor van Bentem de ultieme kroonluchter die door het verlichtingssysteem geleidelijk aan oplicht en dooft als dag en nacht. De Japanse lakkamer was het ultieme decor voor een geheel glanzend witte installatie van Chinees porselein, opgebouwd uit beelden van verschillende lichaamsdelen op een bed van lotusbloemen, stukken rots en stenen.

15 15 2. TENTOONSTELLINGEN ZOMEREXPO 2012 LIEFDE 9 juni t/m 19 augustus 2012 Het Gemeente museum Den Haag en de Stichting ArtWorlds organiseerden de tweede editie van de ZomerExpo, dit keer met als thema LIEFDE. Wederom werden zowel gevestigde als niet gevestigde kunstenaars uitgenodigd om zich aan te melden voor deze eerste landelijke beeldende kunst tentoonstelling samengesteld door open inschrijving. Tijdens voorrondes in Amsterdam, Utrecht en Enschede zijn zeer uiteenlopende werken geselecteerd die werden getoond in de zalen van het Gemeente museum. ZomerExpo2012 stond in het teken van het thema LIEFDE. Romantiek, verleiding, onbereikbare liefde, maar ook jaloezie en de desastreuze gevolgen daarvan zijn altijd een onderwerp geweest in de beeldende kunst. Een prachtige inspiratiebron dus voor de deelnemende kunstenaars. Een bijzonder element van deze tentoonstelling is de betrokkenheid van het publiek. Bezoekers konden hun stem uitbrengen op hun favoriete werk. De meeste stemmen gingen naar Moeder en Kind: Bolivia van Barbara Broekman. Deze kunstenares werkt op ambachtelijke wijze met textiel. Haar thema s zijn de culturele diversiteit in onze samenleving en de verschillende aspecten van het vrouw zijn. De drie directeuren van de musea die bij dit project hebben samengewerkt het Gemeente museum Den Haag, het Centraal Museum in Utrecht en het Rijksmuseum Twenthe in Enschede hebben de tweede en derde museumprijs gekozen. De tweede museumprijs ging naar Merel Noorlander voor haar animatiefilm Il n est Point de bonheur sans toi sans ton amour. De derde museumprijs was de Droomhaas van Ludmilla van der Spel, een fabelachtig beeld over een liefdevolle ontmoeting tussen een mens en een dier in een droom. Dit project is mogelijk gemaakt dankzij de steun van het Fonds voor Cultuurparticipatie en de Mondriaan Stichting. Samenwerkende partners voor het publieksprogramma en locaties zijn Centraal Museum Utrecht, Cultuurhuis Stefanus en Rijksmuseum Twenthe. HAPPY DAYS KUNST IN DEN HAAG september 2012 t/m 20 januari 2013 Tussen 1947 en 1967 was Den Haag een broedplaats voor talent en in dit veelzijdige kunstklimaat provocerend en vernieuwend, vol lef en humor groeiden en bloeiden veel bijzondere initiatieven op het gebied van beeldende kunst, muziek, literatuur en dans. Ook de jeugdcultuur was spraakmakend en vernieuwend met Hawaii muziek, indorock en rock- n-roll. Er bestond in Den Haag nauwelijks een onderscheid tussen amateur-kunstenaars en professionals en abstracte en expressieve kunstuitingen bestonden naast heel precies geschilderde, realistische werken. De creatieve Haagse geesten voelden zich anders dan de kunstenaars in andere steden, beter zelfs. In de hofstad kon en mocht alles met buitengewoon belangwekkende vernieuwingen als resultaat. De tentoonstelling over deze Happy Days toonde het rijke culturele leven van de stad waar grote namen als Paul Verhoeven, Jan Cremer en Paul van Vliet hun eerste schreden zetten. Niet alleen kunst en vormgeving kwamen aan bod, maar ook het dagelijks leven met de Puchs, de jeugdcultuur en de eerste demonstraties. Tentoonstelling: ZomerExpo 2012 Liefde

16 16 2. TENTOONSTELLINGEN Na de oorlog gingen realisten en abstracten in Den Haag de strijd met elkaar aan en haalden er bovendien veel andere kunstvormen bij. Vanaf midden jaren vijftig trokken Haagse kunstenaars ten strijde tegen alles wat naar realisme rook. Abstract en lyrisch werkende kunstenaars gaven uitdrukking aan een andere, nieuwe werkelijkheid. Het Gemeente museum ging zich vanaf 1950 ook richten op internationale moderne kunst. Dat was een grote inspiratiebron voor de lokale kunstenaars. Begin jaren zestig begon een jonge generatie kunstenaars zich te roeren. Ze hadden geen boodschap meer aan de voorbije werelden van oorlog en gezag. Hun kunst richtte zich op de toekomst. Bekende namen uit die tijd zijn bijvoorbeeld Joost Baljeu, Daan van Golden, Henk Peeters, Armando, Jan Schoonhoven en Jan Cremer. Een bijzonder element van de tentoonstelling vormde de reconstructie met de originele poppen van de Polka Dot Love Room, een ruimte die de spraakmakende kunstenares Yayoi Kusama in 1967 creëerde in de Haagse galerie Orez. De tentoonstelling werd georganiseerd met medewerking van met het Gemeentearchief Den Haag, Nationaal archief/ Spaarnestad Photo, Nederlands Danstheater, het Letterkundig Museum en Bennie s Fifties. Omroep West maakte bij de tentoonstelling een tv-documentaire. FABULOUS FIFTIES FABULOUS FASHION 6 oktober 2012 t/m 3 februari 2013 De mode van de jaren vijftig spreekt tot de verbeelding en is actueler dan ooit. Moderne ontwerpers als Prada laten zich inspireren door de golden age of style, jongeren dragen vintage fifties en televisieserie Mad Men inspireert tot themafeesten. Het Gemeente museum Den Haag heeft deze ontwikkeling op modegebied verder uitgediept met de modetentoonstelling Fabulous Fifties Fabulous Fashion. Een brede selectie originele jaren vijftig-kleding weerspiegelde de tijdgeest waarin optimisme en verandering de boventoon voerden. Het modebeeld tintelde van plezier. De elegantie en chic van de Parijse couture bestond naast de zwierige rock- nrollmode van de jeugd. Die grote contrasten waren goed zichtbaar in de tentoonstelling. Naast schitterende haute couture van Dior, Balenciaga en Fath, droomjurken, trouw japonnen, hoeden en maatpakken, werden ook rebelse jeugdkleding, een Amerikaans spijkerjasje en nylon overhemden getoond. De jaren vijftig luidden een nieuw tijdperk in. Het was de tijd van spruitjeslucht, maar ook van glamour. Juist in dit na oorlogse tijdperk was er een sterke behoefte aan optimis me, vrijheid én luxe in kleding. Parijs had door de oorlog haar toppositie als centrum van de mode verloren aan de Verenigde Staten, maar daar kwam al snel weer verandering in. De zeer vrouwelijke New Look van Christian Dior met wijde rokken, petticoats en slanke tailles - domineerde vanaf 1947 de mode. De frisse Amerikaanse mode bleef echter ook populair, evenals nieuwe materialen als nylon en terlenka (polyester). Amerika stond voor welvaart, reclame en aantrekkelijke Hollywoodfilms. Filmsterren als Audrey Hepburn, Grace Kelly en Marlon Brando drukten hun stempel op de mode. Zowel bij vrouwen als mannen vormden hoeden een belangrijk onderdeel van de garderobe. Mannen droegen naast maatpakken inmiddels ook confectiepakken van goede snit. Haute couture hervond haar vooroorlogse elegantie. Nooit werden couturestukken met een fraaiere snit gecreëerd als in de dromerige jaren vijftig. De jeugd kleedde zich in vrolijk bedrukte jurken en rock- n-rollmode die het optimisme van het naoorlogse tijdperk reflecteerden, maar jongeren ontdekten ook spijkerbroeken, bikini s, shorts en T-shirts. Een bijzonder extraatje van deze tentoonstelling waren de negen actuele stukken uit de zomercollectie 2012 van Prada. Reconstructie Polka Dot Love Room, Yayoi Kusama tentoonstelling: Happy Days Kunst in De Haag

17 terug naar INHOUDSOPGAVE TENTOONSTELLINGEN Deze op de jaren vijftig geïnspireerde ontwerpen werden speciaal voor deze tentoonstelling ingevlogen vanuit Italië. HET WONDER VAN DELFTS BLAUW Vanaf 1 december 2012 Delfts blauw wordt wel gezien als toonbeeld van Hollands welvaren in de Gouden Eeuw. Toch is dit belangrijke culturele erfgoed in musea maar weinig te zien. Het Gemeente museum Den Haag, dat beschikt over een van de mooiste en grootste collecties Delfts aardewerk ter wereld, heeft hier definitief verandering in gebracht. Met de permanente presentatie die vanaf 1 december in de stijlkamers te zien is, wordt de spannende geschiedenis van vier eeuwen Delfts aardewerk inzichtelijk gemaakt. Naast het welbekende blauwwitte Delfts zijn ook kakelbonte exemplaren te zien en behalve fantasie prikkelende tulpenvazen worden ook eenvoudige borden getoond en zelfs een Nijntje spaarpot. Een in het oog springende installatie laat zien dat ook hedendaagse ontwerpers zich door de voorbeelden van weleer laten inspireren. Delfts blauw is nog altijd zeer geliefd! De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) liet ons land vanaf het begin van de zeventiende eeuw kennismaken met het prachtige oosters porselein. Alleen de welgestelde burgers konden het zich veroorloven om de Chinese producten aan te schaffen en de Delftse aardewerkindustrie zag dit als een uitdaging; er werd naar gestreefd om de uiterlijke kenmerken van het porselein zo dicht mogelijk te benaderen. Met succes, want hun verfijnde, luxueus uitgevoerde aardewerken product werd wereldwijd gezien als het beste alternatief voor het echte (export)porselein. Men sprak zelfs over Delfts porceleyn. Rond 1660, toen Vermeer zijn beroemde schilderij Gezicht op Delft vervaardigde, telde Delft vele plateelbakkerijen. In de late zeventiende en vroege achttiende eeuw Delfts Blauw, Het wonder van Delfts Blauw. Foto: Gerrit Schreurs was Delft de onbetwiste wereldleider van het zogenaamde tinglazuuraardewerk. Het wonder van Delfts blauw geeft een uitvoerig beeld van de Delftse aardewerknijverheid door de eeuwen heen. Deze tentoonstelling en de daarbij verschijnende, gelijk namige publicatie zijn in een bijzondere samenwerking mogelijk gemaakt door de Amsterdamse kunsthandel Aronson Antiquairs. Bij de tentoonstelling is ook een kinderkunstboek gepresenteerd: Een vaas voor de prinses van Ingrid en Dieter Schubert. De originele illustraties zijn te zien op de tentoonstelling.

18 18 2. TENTOONSTELLINGEN FOTOMUSEUM PIETER HUGO THIS MUST BE THE PLACE SELECTED WORKS maart t/m 20 mei 2012 De carrière van de Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo (Johannesburg, 1976) is met recht booming te noemen. Zijn monumentale foto s, waarin het hedendaagse Afrika een hoofdrol speelt, krijgen inmiddels wereldwijde aandacht. Hij won al talloze prijzen, waaronder de KLM Paul Huf Award in Het Fotomuseum Den Haag heeft als eerste museum een uitgebreid overzicht getoond van werk dat Hugo maakte tussen 2003 en Behalve veel onbekende foto s, waren selecties te zien van zijn beroemdste series. De verschillen tussen het Westen en Afrika, rijk en arm, blank en zwart worden pijnlijk duidelijk in Hugo s heldere composities. Voor zijn serie The Hyena & Other Men ( ) reisde hij een tijd lang mee met een groep rondtrekkende straatartiesten. Hij maakte een reeks portretten van deze groep die samen met de soms met geweld getemde dieren geld verdient door op te treden. In de serie Permanent Error ( ) maakte hij krachtige portretten van jonge mannen en vrouwen die leven op een immense vuilnisbelt van kapotte computers, moeder- en toetsenborden. Om aan geld te komen, winnen deze jonge mensen edele metalen uit de computers door ze te verbranden. De giftige dampen die hier bij vrijkomen maken de plek een hel op aarde waar de levensverwachting bijzonder laag is. Toch kijken de jongens die voor Hugo poseerden met een zelfverzekerde, uitdagende blik in de camera. Van een andere orde is zijn serie over Nollywood ( ) in Nigeria, na Hollywood en Bollywood de grootste film industrie ter wereld. In deze wereld worden levensechte en surreële elementen samengevoegd en daar is Hugo door gefascineerd. Pieter Hugo is geen documentaire fotograaf, hij laat mensen altijd poseren voor zijn portretten. Ook in deze serie laat hij acteurs en assistenten poseren in de rol van een filmpersonage wat soms resulteert in absurde taferelen. ARNOLD NEWMAN MASTERCLASS 13 oktober 2012 t/m 13 januari 2013 Marilyn Monroe, Igor Stravinsky, Pablo Picasso en John F. Kennedy: het is slechts een greep uit de lange lijst van beroemdheden die voor de camera van de Amerikaan Arnold Newman ( ) hebben gestaan. Newman, een van de meest invloedrijke portretfotografen van de 20ste eeuw, is de pionier van het zogenaamde omgevingsportret. Gewoon een portret maken was in zijn ogen niet voldoende: juist iemands persoonlijke omgeving onthult ook het leven en karakter van de afgebeelde persoon. Het Fotomuseum Den Haag toonde aan de hand van 150 oorspronkelijke drukken (vintages) uit de Verenigde Staten een groots overzicht van Newmans werk, het eerste sinds zijn dood in Naast beroemde portretten omvatte Arnold Newman Masterclass ook in vergetelheid geraakte stillevens, architectuurstudies en vroege straatfotografie. Newman streefde er niet naar om louter bekende mensen te fotograferen, hij wilde boven alles foto s maken die een verhaal vertellen, die prikkelen en de toeschouwer intrigeren ongeacht de persoon die erop staat. Wereldberoemd zijn de portretten die hij in 1942 van Piet Mondriaan in zijn New Yorkse atelier weet te maken. Een ander bijzonder portret is dat van Otto Frank, de vader van Anne Frank. Newman ontmoet hem in 1960 wanneer hij samen met zijn vrouw een bezoek brengt aan Nederland. Tentoonstelling Pieter Hugo This must be the place Selected works

19 terug naar INHOUDSOPGAVE TENTOONSTELLINGEN Arnold Newman Masterclass is samengesteld door William A. Ewing en georganiseerd in samenwerking met het Harry Ransom Center (Austin, Texas). GEM MATTHEW DAY JACKSON IN SEARCH OF 4 februari t/m 6 mei 2012 Het GEM toonde in het voorjaar van 2012 de finale van de installatie In Search of van Matthew Day Jackson (1974). Met zijn eerste grote solo tentoonstelling in Europa, die tot stand kwam in samenwerking met het MAMbo in Bologna en het Kunstmuseum Luzern, kon nu ook Europa kennis maken met dit multitalent dat in de VS al jaren succesvol is. Uit de tentoonstelling sprak zijn veelzijdigheid als onderzoekend kunstenaar. In zijn aansprekende video s, sculpturen, schilderijen en tekeningen stelt Day Jackson de heroïsche geschiedenis van de Verenigde Staten ter discussie, zet vraagtekens bij de Amerikaanse droom, verbindt heden en verleden en verdiept zich in wetenschap en techniek. Day Jackson nam de toeschouwer mee op een reis door een wereld waarin heden en verleden samensmelten. Zo brengt hij in zijn bekende Life covers beeldiconen uit verschillende tijden samen en geeft die in hun nieuwe context een andere betekenis. Zijn films In search of draaien om Amerikaanse samenzweringstheorieën die hij op eigen wijze samenvoegt. In zijn study collections, open metalen kasten waarin een verzameling objecten (bijvoorbeeld schedels, maquettes en potten) uitgestald is, stelt Day Jackson zich op als een archeoloog van de hedendaagse kunst. De koppeling van (kunst) geschiedenis en heden is ook terug te zien in bijvoorbeeld het Matthew Day Jackson, The Tomb, 2010, Installation view at MAMbo, Bologna, Italy, 2011, Courtesy of the artist werk The Tomb (2010), geïnspireerd op het beeld La Tombe de Philippe Pot door Antoine Le Moiturier uit de 15e eeuw dat in het Louvre staat. De vertaling naar het heden maakte Day Jackson door in zijn versie de gekapte monniken die de beeltenis van Pot dragen te vervangen door astronauten. Op hun schouders dragen de astronauten een glazen kist met daarin een soort skelet met de maten van de kunstenaar. Het Gemeente museum Den Haag verwierf, met dank aan de Vrienden van het Gemeente museum, onlangs een reliëf uit een serie die Matthew Day Jackson waarvan alle werken dezelfde titel dragen: August 6, Deze historische datum waarop de atoombom viel op Hiroshima, markeert het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar is ook het begin van een tijdperk waarin we moeten leven met de angst voor een vernietigende herhaling. De serie bestaat uit bovenaanzichten van verschillende steden die in de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden zijn gebombardeerd in het geval van het Gemeente museum bijvoorbeeld Peenemünde, de stad waar de V2 werd gemaakt. De stadsplattegronden zijn gemaakt van blokken hout, die in brand zijn gestoken. Het resultaat is een, als door een atoombom getroffen, zwart geblakerde stad met rivieren van gesmolten lood. ROBERT ZANDVLIET I OWE YOU THE TRUTH IN PAINTING mei t/m 9 september 2012 Robert Zandvliet (1970) is op dit moment een van de grootste schildertalenten van Nederland. Vanaf 1995 brak hij internationaal door. Sindsdien is zijn werk te zien op grote internationale tentoonstellingen en wordt hij verzameld in heel Europa en de Verenigde Staten. De afgelopen vijf jaar heeft hij gewerkt

20 20 2. TENTOONSTELLINGEN aan een intensief onderzoek naar de schilderkunst van 1650 tot heden. Hij bestudeerde het werk van de klassieke meesters als Vincent Van Gogh, Pablo Picasso en Piet Mondriaan, maar ook van de Amerikaanse modernist Jackson Pollock, de zeventiende-eeuwse Chinese schilder Bada Shanren en de Rotterdammer Dolf Henkes. In I owe you the truth in painting heeft hij in GEM bewerkingen getoond van grootse werken uit de kunstgeschiedenis. De kunstwerken kennen een geheel eigen stijl: subtiel en krachtig, contrastrijk en vloeiend. I owe you the truth in painting is een citaat van Cézanne uit 1905, het stond in een brief aan collega kunstenaar Emile Bernard. Cézanne zocht naar de juiste manier om de werkelijkheid weer te geven een maakte een revolutionaire ontwikkeling door. Zandvliet onderzoekt weer het werk van zijn voorgangers. Hij heeft geen vertalingen van werken gemaakt, maar wilde juist tot de kern komen. Op zoek naar de waarheid in de schilderkunst dus, in de wetenschap dat deze onvindbaar is. Want alles blijft altijd een interpretatie, of een interpretatie van een interpretatie. Tegen beter weten in blijft Zandvliet echter geloven in een ultiem beeld, een magnum opus. Zandvliet is één van die schilders die de schilderkunst springlevend houdt, dat heeft hij ook in GEM bewezen. In deze tentoonstelling met elementen uit de schilderkunst van 1650 tot aan de moderne tijd, kon de bezoeker de rijkdom van de schilderkunst in zijn ware omvang proeven. Tentoonstelling: I owe you the truth in painting Robert Zandvliet