Module: Dialyse verpleegkundige - h45. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Dialyse verpleegkundige Intro Vooraf Eindproduct-Beoordeling Doelen-Concepten Kennisbank Werkwijze Verwerking Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Toetsen Dialyse verpleegkundige Antwoorden Verwerking Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Dialyse verpleegkundige Intro Als je een paar dagen hard hebt gestudeerd, dan wordt het tijd om op te ruimen en schoon te maken. Je zou alles uit je kamer op de gang kunnen gooien en dan daar kiezen wat weer terug mag. Misschien is het handiger om in je kamer te blijven en alleen de rommel eruit te doen. Je lichaam ruimt continu op en doet 24/7 aan de grote schoonmaak. Daarbij gaat het om het constant houden van de samenstelling van je weefselvloeistof. De nieren spelen daarbij een belangrijke rol. Welke manier zullen je nieren gebruiken? En wat moet er gebeuren wanneer je nieren die functie niet goed vervullen? Pagina 2

4 Vooraf Eindproduct-Beoordeling Het schoonmaken van je bloed is van levensbelang. Wanneer je nieren die functie niet goed vervullen, moet je je bloed met een filtersysteem buiten je lichaam schoonmaken. Dat heet Hemodialyse. Een andere oplossing is een niertransplantatie. Bij de behandeling van een nierpatiënt die gedialyseerd moet worden speelt een aantal mensen een rol. Naast de specialist (arts-nefroloog) en de diëtiste neemt de dialyse-verpleegkundige een belangrijke plaats in. Hij of zij is degene die de dialyse uitvoert. Dialyse verpleegkundigen werken met een behandelprotocol. In een groepje van een paar leerlingen ga je onderzoeken wat de rol van de behandelaars is en wat de redenen voor het behandelprotocol zijn. De presentatie van de antwoorden overleg je met je docent. Doelen-Concepten Pagina 3

5 Je kunt: Uitleggen waarom het uitscheiden van stoffen belangrijk is voor onze cellen. De vier uitscheidingsorganen en hun functies noemen. Aan de hand van illustraties de ligging en bouw van de nieren beschrijven. Uitleggen op welke manier in een niereenheid (nefron) de samenstelling van het bloed geregeld wordt. Uitleggen waar en op welke manier voorurine (primaire urine) en urine (secundaire urine) gevormd worden. Uitleggen op welke manier urine uit het lichaam wordt verwijderd. Deelconcepten Nieren, waterhuishouding, ultrafiltratie, terugresorptie, ADH, ureum, urine, zweet. Kennisbank KB: Uitwisseling van stoffen KB:?Bouw en ligging van de nier KB:?Werking van de nier Werkwijze De module 'Dialyse verpleegkundige' bestaat uit een groot aantal opdrachten. Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebt. Zo houd je goed overzicht. Download hier het Werkplan 'Dialyse verpleegkundige' Werkvorm In stap 1 werk je in tweetallen en in een groepje leerlingen (opdracht 4). In stap 2 en 3 werk je individueel en in tweetallen. In stap 4 werk je individueel of met een groepje (opdracht 4). Stap 5 en 6 kun je in tweetallen doorwerken. De afsluiting (stap 7) doe je in viertallen met je docent. Houd de vorderingen van de module bij op je werkplan. Benodigdheden: Clinistics Microscooppreparaten van de niereenheid Model van een kunstnier Werkblad Practicum Het urine onderzoek Werkblad Practicum Bouw van een niereenheid Tijd Pagina 4

6 Voor deze module heb je ongeveer 8 slu nodig. Pagina 5

7 Verwerking Stap1 Water drinken Je ziet het veel om je heen. Mensen die een flesje drinkwater bij zich hebben. Soms is het zelf getapt kraanwater in een hergebruik flesje. In ons land is het drinkwater van uitstekende kwaliteit. Toch wordt het water in flesjes speciaal gekocht in de winkel. Dat water wordt duur betaald. Lees Kennisbank: KB: Uitwisseling van stoffen Opdracht 1 Hoeveel water heb je nodig? Je lichaam heeft een bepaalde hoeveelheid vocht nodig. Veel daarvan zit al in je voedsel. Je gaat uitzoeken of je dat met water moet aanvullen. a. Noteer voor twee schooldagen hoeveel vocht jij in totaal binnen krijgt zonder je flesjes mee te tellen. b. Hoeveel water drink je over die twee dagen uit je drinkflesjes? c. Noteer hoeveel vocht je per dag nodig hebt. Kijk op d. Waaruit mag dat vocht bestaan? e. Is het in jouw geval nodig dat je extra water drinkt? f. Vergelijk je antwoorden met die van een klasgenoot. Opdracht 2 Veel of weinig? a. Leg uit op welke manieren je watergebruik afhankelijk is van je activiteiten gedurende een dag. b. Leg uit welke invloed je lichamelijke omstandigheden en de weersomstandigheden hebben op je watergebruik. Opdracht 3 Water tot elke prijs? Je gaat een onderzoek doen naar de kostprijs en kwaliteit (smaak) van het water in de flesjes. Verdeel de klas in groepen en onderzoek de kostprijs van het water Pagina 6

8 Vergelijk die prijs met de kostprijs van kraanwater dat je in een eigen flesje tapt. de kwaliteit (smaak) van het water Vergelijk die smaak met de smaak van kraanwater dat je in een eigen flesje tapt. Maak een opzet voor je onderzoek. Overleg met je docent over de uitvoering van het onderzoek. Stap2 Opdracht 1 Uit hoeveel water besta je? a. Bereken hoeveel water er in je eigen lichaam zit. b. Van welke factoren is, wanneer je de figuur bekijkt, het watergehalte van een mens afhankelijk? c. Bij gelijk lichaamsgewicht van mannen en vrouwen is er een verschil in watergehalte van het lichaam. Hoe verklaar je dat? Gebruik als bron: Hormonen sturen de vetverdeling Stap3 Waterverversing Wanneer je tijdens een avondje stappen erg veel drinkt moet je lichaam dat water kwijt. Als je veel zoute dingen eet krijg je dorst. Je drinkt dan water om het verlies te compenseren. Pagina 7

9 Je wateropname en waterverlies zijn normaal gesproken in balans. Opdracht 1 In balans Gebruik de afbeelding bij de beantwoording van de vragen. a. Elke dag komt er 300 gram water bij in je lichaam door verbranding. Bij welke chemische reactie in je lichaam komt veel water vrij? b. Vul de woorden meer dorst of meer plassen bij A en B in. c. Mensen in hongerstaking die niet eten drinken alleen. Hoeveel water moeten ze drinken om hun eten te compenseren? Opdracht 2 Het urine onderzoek Het onderzoeken van urine en ontlasting zijn mogelijk twee van de oudste manieren om iets te zeggen over wat er in je lichaam gebeurd. Urine onderzoek (vroeger piskijken) kan je veel vertellen over de gezondheid van de nieren. Je gaat urine onderzoeken (gebruik waar mogelijk je eigen ochtendurine). Download het werkblad. a. Welke conclusies kun je aan de vondsten verbinden? Gebruik hiervoor eventueel informatie van internet. b. Wat kan een hoge of lage ph van de urine zeggen over de werking van de nieren? Bronnen: nl.wikipedia.org Stap4 Pagina 8

10 Bouw en functie van de niereenheid In je beide nieren zitten een groot aantal niereenheden. Zij zijn de filtertjes voor je bloedplasma. In de nefronen (niereenheden) wordt je bloed uit de nierslagader gezuiverd. De samenstelling wordt aangepast aan de behoeftes van je lichaam. Daarna komt het bloed komt terug in de nierader en vandaar gaat het via de holle ader je bloedstroom in. Lees Kennisbank: KB: Bouw en ligging van de nier Opdracht 1 Doorsnede nier Maak een schematische tekening van de doorsnede door een nier. Of zoek een afbeelding op en zet de juiste tags erbij met Thinglink. Zet daarbij de volgende begrippen: Nierschors, niermerg, nierbekken en geef de ligging van de niereeheden zo goed mogelijk aan. Laat je tekening controleren door je docent. Opdracht 2 Bouw niereenheid Microscopische bouw van de niereenheid. Download het werkblad. Gebruik je microscoop met verschillende vergrotingen om de bouw van de nier te bestuderen. Maak tekeningen van de onderdelen en geef zoveel mogelijk namen aan de onderdelen die je tekent. Overleg met je docent wat je met de tekening(en) moet doen. Lees Kennisbank: KB: Werking van de niereenheid Opdracht 3 Nierslagader en nierader Om de werking van de nierfilters te begrijpen is kennis van de manier waarop het bloed langs de niereenheid loopt erg belangrijk. Geef met behulp van een tekening aan op welke manier de aftakking van de nierslagader langs een niereenheid loopt. Opdracht 4 Niereenheid als filter en regelaar van de bloedsamenstelling Je gaat in drietallen een aantal opdrachten maken die je helpen bij het begrijpen van de processen in een niereenheid. Lees eerst de hele opdracht goed door! Verdeel dan de opdrachten onder elkaar. Pagina 9

11 a. Leg uit op welke manieren osmose een rol speelt bij de werking van een niereenheid. b. Beschrijf de weg van de onderstaande stoffen door de niereenheid. Vanuit het aanvoerende bloedvat (nierslagader) naar het verzamelbuisje of de aftakking van de nierader. een rode bloedcel een molecuul glucose een molecuul ureum een molecuul water c. Geef bij elke van de vier stoffen aan waar in de niereenheid er sprake is van passief of actief transport. d. Maak met elkaar een tekening waarin je duidelijk aangeeft waar het tegenstroom principe een rol speelt bij de werking van een niereenheid. Opdracht 5 Primaire en secundaire urine a. In de primaire urine zit per volume eenheid iets meer glucose dan in het bloed van de nierader. Leg dit verschil uit. b. In de secundaire urine zit (bij een gezond persoon) helemaal geen glucose. Verklaar dat. Stap5 Hemodialyse Willem Johan Kolff ( ) is een van de belangrijkste medische pioniers van de vorige eeuw. Met worstenvel, rubberslangen, een waterpomp uit een T-Ford, een naaimachinemotor en nog wat onderdelen maakte hij de eerste kunstnier. Hij bouwde de kunstnier in 1943 in het ziekenhuis in Kampen. Kolff heeft ook een werkzame hart-longmachine en kunsthart ontwikkeld. Maak de onderstaande vragen in tweetallen. Opdracht 1 Hemodialyse a. Als titel van deze stap staat er hemodialyse in plaats van nierdialyse Leg uit waarom de term hemodialyse de voorkeur verdient. b. Bij de werking van een kunstnier speelt een half-doorlatend (semipermeabel) membraan een grote rol. Welk onderdeel uit de boven gegeven beschrijving van de kunstnier van Kolff dient als semipermeabel membraan? c. Bestudeer de tekening. Pagina 10

12 Leg uit op welke manier de dialysevloeistof (dialysaat) er voor zorgt dat het bloed wordt schoongemaakt. Maak een schematische tekening om te laten zien dat er sprake is van een tegenstroomprincipe. Laat je antwoord controleren door de docent. d. Gebruik de tekening en je kennis van de bouw van de niereenheid om uit te leggen welke onderdelen van de niereenheid door de kunstnier vervangen worden. e. In de tekening is sprake van een 'shunt'. Welke functie heeft deze 'shunt'? Opdracht 2 Peritoneaal dialyse Lees de informatie over deze dialysevorm. Peritoneaaldialyse - Peritoneaaldialyse - Beantwoord de vragen. a. Welk gedeelte van het lichaam levert het halfdoorlatend membraan dat nodig is voor de peritoneaal dialyse? b. Op welke manier wordt er voor gezorgd dat het bloed in het buikvlies water en ureum aan de spoelvloeistof afgeeft? c. Na een bepaalde tijd (soms 8 uur) moet de spoelvloeistof ververst worden. Wat zal er gebeuren met de uitwisseling van stoffen wanneer je te lang wacht met verversen? d. In een kunstnier is het dialyse oppervlak maximaal 1,8 m2. Leg uit of het oppervlak van het buikvlies voldoende groot is om voor dialyse te zorgen. e. Welke voordelen heeft peritoneaaldialyse vergeleken met dialyse via een kunstnier(machine)? Opdracht 3 Praktijk problemen Bij een dialyse ontdekt de verpleegkundige dat het weefselvocht te langzaam naar de bloedbaan gaat. Er wordt te weinig vocht aan de weefsels onttrokken. Soms spuit de verpleegkundige dan een vloeistof in de bloedbaan. Pagina 11

13 a. Leg uit of die vloeistof hypertonisch of hypotonisch zal zijn ten opzichte van het weefselvocht. b. Waarom heeft het geen zin om iemand in het laatste uur van een dialyse toch nog een zoutoplossing (3%) in te spuiten? Stap6 Niertransplantatie Een hemodialyse is een zware belasting voor een patiënt. Daarom wordt vaak de mogelijkheid voor een niertransplantatie onderzocht. Opdracht 1 Dialyse of niertransplantatie? Bekijk het filmpje over Henriette Willems. a. Welke redenen geeft deze dialysepatient om een transplantatie te willen? b. Bekijk het filmpje. Als je nieren niet goed werken, moet een dialyseermachine het zuiveren van het bloed overnemen. Of de patiënt kan een donornier krijgen. c. Wat wordt bedoeld met een cross-over transplantatie? Opdracht 2 Tekort aan donoren Er is nog steeds een groot tekort aan nierdonoren. Daar kun jij wat aan doen! Lees de informatie over Hoe kan ik donor worden - Zoek uit welke leerlingen je klas een donorcodicil dragen. Maak met elkaar een lijstje voor en nadelen van het donorschap. Overleg met je docent of het mogelijk is om een voorlichter van de nierstichting op school te laten vertellen over de voor- en nadelen van nierdonatie. Stap7 Pagina 12

14 Eindopdracht In viertallen De nefroloog, de diëtiste en de dialyse verpleegkundig spelen een rol bij de behandeling van de nierpatiënt. Twee personen uit jullie groepje zoeken uit welke rol de nefroloog en de diëtiste spelen in het behandelplan. De dialyseverpleegkundige volgt een protocol. Zoek met zijn tweeën uit waarom elke stap van het protocol van belang is. Voorafgaande aan de eerste dialyse wordt bepaald welk gewicht de patiënt heeft (streefgewicht) bij normaal functionerende nieren. Behandelprotocol (vereenvoudigd): ontvangst van de patiënt wegen van de patiënt meten van de bloeddruk bepalen van de hoeveelheid vocht die je gaat onttrekken door dialyse instellen van de dialyse-machine aanprikken van de shunt dialyse wegen van de patiënt bepalen van de bloeddruk Overleg met je docent op welke manier je de antwoorden aan elkaar presenteert. Pagina 13

15 Leerlingen voor leerlingen Op de website vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt. Hieronder twee video's die goed passen bij deze opdracht. Bekijk de video's. Video: Verteringssappen Video: Uitscheiding Nieren Pagina 14

16 Toetsen Dialyse verpleegkundige Toetsen De opdracht sluit je af met het maken van twee toetsen. De toetsen bestaan uit gesloten en open vragen. De gesloten vragen worden nagekeken door de computer. De open vragen moet je zelf scoren. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien. Klik op knoppen om de toetsen te starten. Uitscheiding kn.nu/qm50d 1 De afbeelding toont een aantal organen in de romp. Welk van deze organen heeft een uitscheidingsfunctie en is gelegen in de buikholte? Pagina 15

17 2 Niet alleen meercellige dieren scheiden stoffen uit. Ook eencelligen, zoals het pantoffeldiertje, hebben uitscheiding. Welke van de volgende uitspraken zijn van toepassing op de uitscheidingsproducten van een pantoffeldiertje? Geef meerdere antwoorden. Pagina 16

18 a. Voor een deel zijn het overtollige stoffen b. Voor een deel zijn het afvalproducten van de stofwisseling c. De stoffen moeten de levende cel verlaten via de celmembraan d. De stoffen komen uit de bloedbaan e. De stoffen worden via speciale organen uitgescheiden f. De uitscheiding van water door osmose is een passief proces 3 Brasem is een zoetwatervis. a. Hoe verandert de osmotische waarde van het milieu als een brasem vanuit een zoetwaterplas in zeewater terecht zou komen? b. Wat zal er met de vis gebeuren als hij zich niet kan aanpassen? a. De osmotische waarde van het zeemilieu is hoger. De vis zal dan water verliezen en uitdrogen. b. De osmotische waarde van het zeemilieu is hoger. De vis zal dan water opnemen en opzwellen. c. De osmotische waarde van het zeemilieu is lager. De vis zal dan water verliezen en uitdrogen. d. De osmotische waarde van het zeemilieu is lager. De vis zal dan water opnemen en opzwellen. Nieren kn.nu/wn7je 1 Bekijk de onderstaand afbeelding. Vul achter de nummers de naam van het bijbehorende orgaan in. Pagina 17

19 De nieren scheiden onder andere ureum uit. Onderdelen van het nierstelsel die gepasseerd worden door de ureummoleculen zijn (in alfabetische volgorde): BlaasNierbekkenNiermergNierschorsPlasbuisUrineleiderIn welke volgorde worden deze onderdelen gepasseerd op weg vanuit het bloed naar buiten toe? Schrijf de nummers als volgt op: Volgorde: 3 Welk deel van een nefron bevat een vloeistof die veel lijkt op bloedplasma? Pagina 18

20 a. De glomerulus b. Het kapsel van Bowman c. De lus van Henle d. Het verzamelkanaaltje 4 Maak de onderstaande tekst compleet door de juiste alternatieven te kiezen. De alternatieven staan tussen haakjes.het vocht in het kapsel van Bowman heet (primaire/secundaire) urine. Dit vocht is gevormd door (actief transport/ultrafiltratie). De osmotische waarde van deze oplossing is (hoger/lager) dan die van het bloed dat de glomerulus verlaat. De vloeistof in het kapsel bevat (wel/geen) glucose en (wel/geen) grootmoleculaire eiwitten. 5 Stof X heeft een klaring (clearance) die groter is dan 0 maar kleiner dan die van inuline. Welke conclusie kun je trekken over stof X? a. Stof X wordt niet gefiltreerd. b. Stof X wordt gefiltreerd, maar niet terug geresorbeerd en niet afgescheiden. c. Stof X wordt gefiltreerd en gedeeltelijk terug geresorbeerd. d. Stof X wordt gefiltreerd en afgescheiden. Pagina 19

21 6 In de schematische afbeelding van een kunstnier zie je dat de dialysevloeistof tegen de stroomrichting van het bloed in gaat. Wat is het gevolge hiervan voor de concentratie van de afvalstoffen in bloed en dialysevloeistof? a. Deze is over het hele traject hoger in het bloed dan in de dialysevloeistof, maar neemt af van P naar Q. b. Deze is over het hele traject hoger in het bloed dan in de dialysevloeistof, maar neemt af van Q naar P. c. Het verschil in concentratie is heel groot aan het begin bij P en gelijk aan het eind bij Q. d. Het verschil in concentratie is heel groot aan het begin bij Q en gelijk aan het eind bij P. 7 Eén van de effecten van een alcohol in het bloed is dat de ADH-afgifte geremd wordt. Maak het onderstaande schema compleet door de gevolgen van deze remming in te vullen. Kies steeds uit de alternatieven tussen haakjes. Factor ADH-remming Waterresorptie in de nierkanaaltjes Osmotische waarde van het bloed Prikkeling dorstcentrum Gevolg van (neemt toe/af) (neemt toe/af) (neemt toe/af) De hoeveelheid vocht in het hersenweefsel (neemt toe/af) 8 Pagina 20

22 Wat betekent het begrip nierdrempel? a. De maximale concentratie glucose die de voorurine mag bevatten. b. De minimale concentratie glucose die de voorurine mag bevatten. c. De minimale hoeveelheid glucose die per tijdseenheid kan worden geresorbeerd door de nieren. d. De maximale hoeveelheid glucose die per tijdseenheid kan worden geresorbeerd door de nieren. 9 Het bloed dat uit de glomerulus komt, loopt in tegenstroom langs het tweede kronkelkanaaltje. Vanaf de punt van de lus van Henle loopt het bloedvat omhoog. Dan stroomt het bloed in tegenstroom met het eerste gekronkelde nierbuisje. Er is sprake van een versterkt tegenstroomeffect. Wat is de functie van dit versterkte tegenstroomeffect? Pagina 21

23 Antwoorden Verwerking Stap 2 Opdracht 1 Uit hoeveel water besta je? b. Leeftijd, sekse, hoeveelheid vetweefsel. c. Vrouwen hebben iets meer lichaamsvet dan mannen, bij gelijk gewicht en daardoor bevatten ze iets minder water. Stap 3 Opdracht 1 In balans a. De verbranding van voedsel zoals glucose levert water op. C6H12O6 + 6O2? 6CO2 + 6H2O! b. Bij A staat 'meer dorst' en bij B staat 'meer plassen'. c. Om in balans te blijven moeten ze 1,2 l (0.9 voedsel verbranding) extra drinken. Maar ze verliezen ook 0.1 l minder dus is 1.1 liter extra voldoende. Stap 4? Opdracht 3 Nierslagader en nierader Vergelijk je tekening met de volgende tekst: de aftakking gaat vanuit de glomerulus in het Kapsel van Bowman, via het tweede kronkelkanalatjes langs de Lus van Henle naar het eerste kronkelkanaaltje en vandaar komt er een verbinding met de nierader. Stap 5 Opdracht 2 Peritoneaal dialyse a. Het buikvlies-peritoneum. b. Een hoge concentratie glucose zorgt voor een hoge osmotische waarde en daardoor gaat er water uit het bloed naar de spoelvloeistof. Ureum diffundeert uit het bloed omdat de concentratie daarin veel hoger is dan in de spoelvloeistof. c. Dan kan water terug diffunderen naar het bloed. d. In het artikel staat dat je buikvlies een oppervlak heeft van ongeveer 2m22. e. Bij peritoneaaldialyse hoef je niet naar een dialysecentrum te gaan. Dat bespaart reiskosten en tijd. Je kunt zelf bepalen wanneer je wilt dialyseren in je eigen omgeving. Het belangrijkste voordeel is dat je 24/7 kunt dialyseren in plaats van een 3x4 uren per week in een hemodialyse centrum. Opdracht 3 Praktijk problemen a. De in te spuiten oplossing moet hypertonisch zijn zodat er meer vocht vanuit de weefsels naar de bloedbaan gaat. b. Dan stuur je de patiënt te zout naar huis. Wordt dan heel dorstig en zal veel gaan drinken. Dus de nieren weer extra belasten. Stap 6 Opdracht 1 Dialyse of niertransplantatie? c. Een transplantatie tussen twee koppels mensen waarbij de nieren niet aan de eigen verwant maar aan een ontvanger uit het andere koppel gegeven wordt, en omgekeerd. Pagina 22

24 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 July 2016 om 11:57 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 5; Leerinhoud en Biologie; Instandhouding; Stofwisseling van het organisme; Uitscheiding bij de doelen mens; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting Pagina 23 8 uur en 0 minuten