Hoger onderwijs. Wie alleen maar wil feesten, komt echt niet hierheen. Barbara Oomen over het succes van de university colleges

Transcriptie

1 TH MA 5-14 Vernieuwingen in de praktijk Wie alleen maar wil feesten, komt echt niet hierheen Barbara Oomen over het succes van de university colleges 52

2 Vernieuwingen in de praktijk TH MA themahogeronderwijs.org Waarom doen university colleges het zo goed in Nederland? Waarom zijn ze zo mateloos populair? En kunnen reguliere hogeronderwijsinstellingen daar wat van opsteken? Jazeker, zegt Barbara Oomen, decaan van het University College Roosevelt te Middelburg. Onze benadering is: jij wilt leren, daarom zit je hier. Elma Drayer U niversity colleges, zegt ze met een lachje, zijn misschien wel de enige echt ingrijpende vernieuwing in het hoger onderwijs van de afgelopen decennia. Sinds 2006 geeft Barbara Oomen les aan het University College Roosevelt (UCR), sinds 2012 is ze er decaan. Dean, in het jargon. Het instituut kreeg onderdak in het voormalige stadhuis van Middelburg, laatgotisch hoogstandje in het hart van de stad. Oomen ontvangt in haar riant bemeten werkkamer: hoge zoldering, glas-in-loodramen, robuust meubilair, boekenkasten, toga s aan de kapstok, foto s met vrolijke studenten, een enkel schilderij. Als deurstopper: een felrode, hooggehakte pump. We werden hier met open armen ontvangen, zegt de dean. Honderden jaren kende Middelburg geen universiteit, ineens weer wel. Doordat we de enige in de regio zijn hebben we een bevoorrechte positie. Projecten opzetten met instellingen, met de gemeente of met de provincie het gaat zo gemakkelijk. En de kleinschaligheid maakt dat we ons nog meer een gemeenschap kunnen voelen. In de beginjaren ( Dat durf ik nu wel te vertellen ) was de toeloop naar wat toen nog de Roosevelt Academy heette niet bepaald indrukwekkend. We deden wel alsof we wat te selecteren hadden, maar we waren allang blij dat er mensen kwamen. Die tijd is voorbij. Jaarlijks melden zich bij het UCR twee tot drie keer zoveel kandidaten aan als er plaatsen zijn. De collega s in Amsterdam en Utrecht krijgen echt duizend aanmeldingen, hoor. Maar ik vind het prima zo. We deden in de beginjaren wel alsof we wat te selecteren hadden, maar we waren allang blij dat er mensen kwamen De procedure kost veel tijd. En het is helemaal niet leuk om mensen af te wijzen. Anders dan buitenstaanders vaak denken, kijkt het UCR niet alleen naar eindexamencijfers. Wij laten studenten toe op basis van een gesprek over motivatie en belangstelling. Het gaat ons veel meer om het willen. Zo n toelatingsgesprek werkt natuurlijk naar twee kanten. Wij kijken naar de student, maar we proberen hem ook heel goed duidelijk te maken wat hij hier kan verwachten. Juist daar gaat het naar mijn idee op de reguliere universiteiten vaak mis. Bij veel opleidingen kun je je gewoon inschrijven en in de bankjes gaan zitten zonder een idee te hebben wat psychologie of waterbouwkunde eigenlijk inhoudt. De belangrijkste vernieuwing die de university colleges brachten is volgens Oomen dat onderwijs er werkelijk weer vooropstaat. Functioneringsgesprekken met onze docenten gaan éérst over onderwijs en daarna pas over onderzoek. Formeel heeft iedere docent hier een dag per week voor onderzoek. Maar omdat wij het Amerikaanse semestersysteem volgen, heb je in de zomer drie hele maanden onderwijsvrij. Dat is relatief luxe vergeleken met faculteiten waar de laatste hertentamens in juli zijn en het nieuwe studiejaar in augustus alweer begint. De structuur aan de reguliere universiteiten, zegt Oomen, is steeds meer geworden dat wetenschappers hun eigen onderzoekstijd moeten verdienen bijvoorbeeld door beurzen binnen te halen. Daar zit veel druk op. Dus als je een beetje snugger bent wijd je je tijd daaraan. En ben je halverwege een beurs, dan moet je alweer een nieuwe aanvragen. Alle tijd die je besteedt aan je onderwijs gaat ten koste van je publicatie-index, dus van je carrièreperspectief. Of je goed kunt lesgeven, telt daarin niet mee. Didactiek, pedagogiek, hoe je lesgeeft het waren volgens Oomen voor de universiteiten lange tijd onbelangrijke vaardigheden. Als je gepromoveerd was, wist je blijkbaar genoeg van een vak om het te doceren. Dat lesgeven een discipline apart is, daarvan was geen besef. En wie wél goed kon doceren, werd er niet voor beloond. Dat zie je nu trouwens wel veranderen. Je merkt dat het weer een thema wordt, bijvoorbeeld in de Strategische Agenda Hoger Onderwijs. Maar het gaat langzaam, heel langzaam. 53

3 TH MA 5-14 Vernieuwingen in de praktijk In de VS is het totaal normaal, bijna noblesse oblige, om eerstejaarscolleges te geven. In dit land ben je een sukkel University colleges als het UCR, zegt Oomen, oefenen grote aantrekkingskracht uit op wetenschappers met een hartstocht voor lesgeven. Al onze docenten kiezen daar heel bewust voor. Zo hadden we een hoogleraar theaterwetenschappen, hij is net gestopt, die in Rome woont. Hij nam op dinsdagavond het vliegtuig om hier de hele woensdag les te geven, en dan vloog hij weer terug. Hij was allang met emeritaat, maar hij vond het heerlijk. Zulke docenten vinden hier wat ze in die grote collegezalen al die jaren hebben gemist. University colleges vonden hun inspiratie in de Verenigde Staten. Daar zijn onderwijs en onderzoek veel meer met elkaar verweven. Het is er totaal normaal, bijna een soort noblesse oblige, om colleges aan eerstejaars te geven. En hoe hoog je ook stijgt in je carrière, je blijft onderwijs geven. Wij hebben, vind ik, in Nederland een stelselprobleem. Als je hier een grote onderzoeksbeurs krijgt, koop je je in feite uit het onderwijs uit. Dus hoe briljanter je bent als onderzoeker, des te groter de kans dat je geen colleges meer geeft. En de sukkels blijven over? Dat is niet zo, maar in elk geval voelt het zo. Totaal ten onrechte, natuurlijk. Zelf denk ik: hoe beter je bent als we- Barbara Oomen: We konden de antizesjescultuur van de grond af opbouwen. 54

4 Vernieuwingen in de praktijk TH MA themahogeronderwijs.org tenschapper, des te beter je anderen kunt meenemen in je vakgebied. Hier wordt erg nagedacht over pedagogiek en didactiek. Hoe leren studenten? Wat werkt wel, wat niet? We zijn permanent daarover met elkaar in gesprek. Aan de ene kant leggen we veel nadruk op de klassieke teksten, de klassieke retorica, de klassieke vaardigheden, de artes liberales de Griekse, Romeinse en middeleeuwse traditie van wat een ontwikkeld mens zou moeten zijn. Daar verandert weinig in. Maar de manier waarop je kennis overdraagt en studenten voorbereidt op hun rol in de maatschappij, vraagt om permanente innovatie. Daarmee bedoel ik: telkens reflecteren op je eigen lespraktijk. We hebben nu een hoogleraar onderwijsexcellentie. Laatst was er weer een hele dag over nieuwe lesmethoden: hoe zet je een cursus meteen goed neer, hoe maak je gebruik van technologie, hoe maak je de lessen interactief? Collectief zijn we heel erg bezig met hoe we studenten kunnen laten excelleren. En uit evaluaties blijkt dat hun waardering voor de docenten ongelooflijk hoog is. De prestatiecijfers van het UCR zijn zonder meer indrukwekkend te noemen. Van de eerstejaars studeert 82 procent daadwerkelijk af. Bovendien haalt 94 procent van de alumni het diploma binnen de termijn van drie jaar. Heeft de dean een verklaring voor die fraaie percentages? Het zal een combinatie zijn, zegt ze. Een belangrijke reden is dat we selecteren op motivatie. Als je denkt: ik ga mijn hele studietijd alleen maar feesten, dan kom je echt niet hiernaartoe. Daarnaast nemen wij studenten aan met een brede belangstelling, die hier alle tijd krijgen om rond te kijken. Aan een reguliere universiteit ben je zo een jaar kwijt als je ontdekt dat het vak dat je koos niks voor jou is. Dat speelt hier niet. De context die wij bieden is bovendien vrij schools. We kennen bijvoorbeeld geen hertentamens. Ieder vak duurt dertig keer twee uur, en je hebt sowieso zestien uur college per week. Verder is er aanwezigheidsverplichting, en word je geacht permanent je best te doen. De cultuur is: je hebt je voorbereid op de les. Studenten socialiseren elkaar ook daarin. Hoe is die cultuur tot stand gekomen? Mijn eerste les in 2006 was wat dat betreft een eyeopener. Ik begon met te vertellen wat er in het boek stond. Ja, was de reactie van de studenten, dat hebben we allang gelezen. Kom eens met wat nieuws! Ik raakte enigszins in paniek. Hoe ga ik dat doen? Ik moet nog negenentwintig colleges geven! Fascinerende ervaring, vond ik het. Inmiddels weet Oomen dat je zo n cultuur kweekt door verwachtingen neer te zetten. Dat doen we van meet af aan welbewust. De studenten die bijvoorbeeld afgelopen september begonnen, heten drie jaar lang consequent Class of Met andere woorden: wij verwachten dat jij in 2018 afstudeert. Onze benadering is: jij wilt leren, daarom zit je hier. Zo trek je jonge mensen aan die het leuk vinden om het optimale uit zichzelf te halen, om werkelijk wijzer te Wie is Barbara Oomen? Barbara Margareta Oomen (Amsterdam, 1969) studeerde rechten en politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, en promoveerde in 2002 (cum laude) aan de Universiteit Leiden. Ze doceerde onder meer aan de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit van Kaapstad en aan Columbia University, New York. Sinds 2006 is ze als docent rechten verbonden aan wat toen nog de Roosevelt Academy heette, inmiddels omgedoopt tot University College Roosevelt. In 2012 volgde haar benoeming tot dean, als opvolger van grondlegger Hans Adriaansens. Daarnaast is ze hoogleraar sociologie van de mensenrechten aan de Universiteit Utrecht. Eerder was Oomen lid van de Staatscommissie Grondwet, van de Commissie Mensenrechten van de Adviesraad Internationale Vraagstukken en voorzitter van het Platform Mensenrechten. worden, om over grote ideeën in gesprek te gaan. En dat als hoofdmoot. Niet als iets wat ze naast andere activiteiten in hun leven doen. Natuurlijk, zegt Oomen, het UCR kon deze antizesjescultuur van de grond af opbouwen. We trokken docenten aan die onze filosofie delen, en trokken studenten aan die onze filosofie delen. Ik zie heus wel dat het heel moeilijk is om in een groot, log, driehonderd jaar oud instituut zo n cultuuromslag teweeg te brengen. Daar luidt de klacht dat studenten soms niet in beweging te krijgen zijn. Dat ken ik uit mijn jaren aan die heel grote rechtenfaculteiten. Ik denk dat jongeren als ze gaan studeren wel degelijk gemotiveerd zijn. Tegelijkertijd denk ik dat er veel wordt gedaan om die motivatie te killen. Hier zie ik ook wel achttienjarigen binnenkomen, vaak jongens trouwens, van wie de motivatie niet heel erg afstraalt. Toch slaan ze op een gegeven moment aan. Het scheelt natuurlijk nogal of je als docent vijfhonderd studenten voor je hebt, of een eerstejaarsgroep van hooguit vijfentwintig. Dan kun je bij een college rechten zeggen: ik zie dat jij geïnteresseerd bent in gamen. Ga jij nou eens kijken hoe het zit met het online copyright. Het is ook veel makkelijker om de motivatie aan te zwengelen als je je studenten goed kent. Bekende klacht is verder de geringe bereidheid bij studenten om boeken te lezen. Hoe is dat hier? Het is ook in Middelburg een punt van zorg, beaamt Oomen. Als ze hier binnenkomen, moeten wij ze boeken 55

5 TH MA 5-14 Vernieuwingen in de praktijk Geloof me, ik geloofde niet dat dit alles kon werken voordat ik hier kwam leren lezen. Dat is geen gegeven meer. Een paar maanden geleden zei een student nog tegen me: what s the point of reading books? Je kunt toch alles vinden via Google? Ik heb hem proberen uit te leggen dat je het grote verhaal en de systematiek, zeker bij rechten, echt alleen uit boeken kunt halen. Dat kun je niet bij elkaar googelen. Boeken lezen, behoorlijke verslagen schrijven, een redenering met argumenten onderbouwen dat krijgen ze niet meer op de middelbare school. Dat moeten wij ze allemaal bijbrengen. Maar de crux, begrijp ik, schuilt in de kleinschaligheid? University colleges bewijzen dagelijks de waarde van kleinschalig onderwijs. Dat is voor alle betrokkenen prettig. Het is de kleinschaligheid waardoor je een permanente dialoog kunt hebben. Uit de literatuur over wat studenten doet excelleren, weten we wat de belangrijkste factor is die daaraan bijdraagt: de mate waarin zij feedback kunnen geven aan hun docent. Het gaat dus niet zozeer om de docentfeedback aan de student. Die is weliswaar belangrijk, maar nog belangrijker is of studenten kunnen zeggen: dit vind ik interessant. Of: dit begrijp ik niet. Of: ga daar eens op door. Hoe meer daar gelegenheid voor is, des te beter studenten het doen. Zo n proces, zegt Oomen, kun je organiseren. Door tijdens of aan het eind van een bijeenkomst te vragen: was het vandaag duidelijk voor je? Wat vond je het interessantst? Heb je nog vragen? Daar kun je dan als docent meteen bij aansluiten. Maar differentiëren kan alleen met vijfentwintig studenten, met meer kan het al bijna niet meer. Dat kleinschalige is dus absoluut debet aan het succes. De dean noemt nog een factor: de Amerikaans aandoende hang naar gemeenschapsrituelen. Ik heb net Mark Rutte per brief uitgenodigd om onze speaker te zijn deze zomer. Ik weet niet of hij het gaat doen. Eens in het jaar hebben we een grote afstudeerplechtigheid, hier op de Markt. De studenten zijn gekleed in caps and gowns, er komt altijd een spreker die wijze levenslessen meegeeft. Geloof me, zegt ze. Ik geloofde niet dat dit alles kon werken, voordat ik hier kwam. Dat je zo n andere cultuur kunt neerzetten, waar zowel studenten als docenten wel bij varen. Want voor docenten is het natuurlijk ook ontzettend leuk dat je al je studenten kent. Dat je kunt zien wat je aan hun ontwikkeling toevoegt. Sinds enige jaren experimenteert het UCR met een nieuwe onderwijsvorm: undergraduate research een in Nederland nog uitzonderlijk fenomeen. Normaal gesproken staat de bachelorfase immers in het teken van informatieverwerking. Bachelorstudenten schrijven weliswaar een scriptie, maar pas in een eventuele master doen ze zelf nieuw onderzoek. Oomen: Wij proberen vanaf dag één studenten te betrekken bij onze eigen projecten. Wij zien dat als een win-winsituatie. Soms is het gewoon begeleiden en komt er voor jouzelf niets nuttigs uit. Maar heel vaak wel. Dan schrijf je samen aan een peer reviewed publication. Ook hebben we studenten die resultaten presenteren op conferenties over de hele wereld. Zoiets is natuurlijk een geweldige ervaring. Niet zelden worden ze helemaal gegrepen door de wetenschap, en gaan ze er later in door. Twee van mijn eigen studenten die meewerkten aan een onderzoek naar het vrouwenstandpunt van de SGP zijn nu aan het promoveren. Oomen hoopt dat er in Nederland een fonds komt, bijvoorbeeld ondergebracht bij het NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) voor wetenschappers die samen met hun studenten onderzoek willen doen net als de Verenigde Staten al veel langer kennen. Het is zo jammer dat zoiets nu niet mogelijk is. Nog een opmerkelijke innovatie van het UCR: de aandacht voor education for global citizenship. De dean: Wij willen studenten opleiden tot kritische wereldburgers. Wij willen dat ze de vaardigheden in huis hebben om zich te engageren. Dat klinkt heel vaag. Het betekent gewoon: betrokkenheid tonen bij de samenleving. Meestal houdt de verantwoordelijkheid van de universiteit op bij kennisoverdracht. Wij zeggen: wij hebben de verantwoordelijkheid om burgers af te leveren. Dat hoeven niet allemaal standaardburgers te zijn met dezelfde meningen, als ze maar wel goed die meningen kunnen vertolken. Wij willen dat ze stukken kunnen sturen naar de krant, een substantiële bijdrage kunnen leveren aan het debat. Dat ze zich in het publieke domein als intellectuelen kunnen doen gelden. En we willen geen types die alleen maar in een weeshuis in India gaan werken, we willen dat studenten lokaal actief zijn. Onze studenten krijgen bijvoorbeeld een intensieve cursus over Namibië of Mexico, en tegelijkertijd geven ze daarover les op scholen hier in Zeeland. En nadat ze in de zomer in Namibië of Mexico zijn geweest, gaan ze weer terug naar die scholen. De vraag dringt zich zoetjesaan op. Zijn er ook nadelen te noemen van het onderwijssysteem zoals dat in Middelburg 56

6 Vernieuwingen in de praktijk TH MA themahogeronderwijs.org Barbara Oomen bij de zuilengalerij van het UCR. Ook wij moeten de studenten boeken leren lezen. Dat is geen gegeven meer. Ze zien het nut er niet van in. Je kunt toch alles vinden via Google? 57

7 TH MA 5-14 Vernieuwingen in de praktijk Radicale keuzevrijheid Sinds vijftien jaar kent Nederland university colleges, ontstaan vanuit de behoefte de zesjescultuur te doorbreken. Utrecht had de primeur, inmiddels zijn er zeven. Een achtste (in Leeuwarden) is op komst. Op alle university colleges is kleinschaligheid de norm. Het University College Roosevelt (UCR), gesticht in 2004 en gelieerd aan de Universiteit Utrecht, neemt jaarlijks niet meer dan tweehonderd eerstejaars aan; een klas telt maximaal vijfentwintig studenten. Wonen op de campus is voor iedereen verplicht. Gemiddeld veertig procent van de studenten komt uit het buitenland, Engels is er de voertaal. Europese studenten zijn jaarlijks bijna 2700 euro kwijt aan collegegeld, niet-europese ruim euro. Het UCR biedt de zeer brede bachelor Liberal Arts & Sciences. Drie jaar lang mogen studenten ontdekken waar hun talenten en interesses werkelijk liggen. Essentieel, zegt dean Barbara Oomen, is de radicale keuzevrijheid die ze hebben in hun programma. Dus als je graag muziek op conservatoriumniveau wilt combineren met economie, met geneeskunde, scheikunde, westerse of oosterse filosofie, dan kan dat. Verplicht zijn alleen de vier academische kernvakken: English for Academic Purposes, een moderne taal, retoriek & argumentatie, methode & statistiek. Het diploma geeft toegang tot vrijwel alle masteropleidingen in binnen- en buitenland. 58

8 Vernieuwingen in de praktijk TH MA themahogeronderwijs.org Een semester duurt 15 weken. Je moet hier niemand iets vragen in week 13. Dan veeg ik ook zelf mijn agenda helemaal leeg in praktijk wordt gebracht? Nou, zegt Oomen, een permanent aandachtspunt blijft de stress. Het te hard moeten werken. Dit is een gemeenschap van high achievers. Jongeren die vaak ook sociaal enorm actief zijn, ze doen er van alles bij, zitten in clubjes en besturen. Stress speelt in onze maatschappij in bredere zin, maar zeker ook hier. Ze hebben het zo druk. Hoe merkt u dat? Aan dat je midden in de nacht een of andere paper krijgt toegestuurd. Aan burn-outs. Aan huilende studenten in week 13. Dat is de beruchte week? Ja. Een semester telt vijftien weken. Je moet hier niemand iets vragen in week 13. Dan veeg ik mijn eigen agenda ook helemaal schoon. Wat doet het UCR tegen die werkdruk? Ik heb collega s die hun les beginnen met acht minuten mindfulness: eerst iedereen laten landen en dan pas aan de slag. We proberen ook zoveel mogelijk de IT uit te bannen. Je weet dat op die computer Facebook en wat ook allemaal aanstaat. Voor de concentratie en om ideeën tot je nemen, is het vaak beter om alle technologie de deur uit te gooien. Sommige docenten eisen tegenwoordig zelfs dat de studenten pen en papier gebruiken. Vorige week ben ik zelf buiten gaan wandelen met mijn studenten. Ondertussen praatte ik met ze over leiderschap. Dat is een heel oude academische werkvorm. Ja, Socrates deed het al zo. Mijn collega van retorica gaat ook graag de straat op. Zie je de studenten buiten staan oreren. Wandelende colleges, pen en papier. Elders zet het hoger onderwijs juist in op digitalisering. We zijn echt wel bezig met IT en onderwijs, hoor. Dit najaar hadden we er grote bijeenkomsten over: wat moeten wij ermee? Maar we blijven enigszins sceptisch. We bestuderen het, het is geen drang. Zelf denk ik dat de opkomst van MOOC s (Massive Online Open Courses) het reguliere universitaire onderwijs langzaam overbodig zal maken. Want waarom zou je in zo n grote collegezaal zitten als je dezelfde stof digitaal kunt krijgen? En dan ook nog eens van een Harvard-hoogleraar? Maar MOOC s zullen juist ons type onderwijs waar beleving centraal staat, elkaar kennen, de dialoog, het engagement met de wereld buiten de klas in de hand werken. Als je dan toch naar de universiteit gaat, dan wil je dit soort ervaringen. Dan wil je niet met honderden mensen in de aula zitten. Als ik u goed begrijp, dan voorspelt u de ondergang van het reguliere hoger onderwijs, terwijl de university colleges blijven bestaan. Het heeft ook een financieel aspect. Studeren zal in de toekomst alleen maar duurder worden. Ik denk dat studenten waar willen voor hun geld. Als je jaarlijks duizenden euro s moet betalen voor je opleiding, dan wil je geen docenten die eenzijdig allerlei informatie op je af sturen. Dan wil je iemand met wie je in gesprek kunt gaan, iemand die bijdraagt aan jouw persoonlijke ontwikkeling. Wat kunnen de reguliere universiteiten opsteken van de university colleges? Ik ben niet van de school die zegt dat Nederland op een dag vol moet staan met university colleges. Ik zie ook wel dat de gerichtheid op één discipline grote waarde heeft als je ingenieur wilt worden of topjurist. Wel denk ik dat zo n brede opleiding als die wij bieden studenten op veel fronten het allerbeste voorbereidt op de toekomst. Je weet natuurlijk nooit precies wat voor kennis straks nodig is, maar je kunt voorzien dat het handig zal zijn om goed te kunnen schakelen tussen meerdere perspectieven. Je ziet trouwens onze opvattingen langzaam doorsijpelen naar de reguliere universiteiten. Daar gebeurt nu veel op het gebied van honoursonderwijs. Dus in die zin is het ook niet één somber verhaal. Maar ja. Onlangs hoorde ze weer van een docent die aan het begin van het collegejaar tegen zijn studenten zei: dames en heren, kijk links van u, kijk rechts van u. En besef dat volgend jaar nog maar een derde van u over is. Oomen: Dat is toch een beetje iedereen in het zwembad gooien en we kijken wel wie er komt bovendrijven. Dan denk ik: hoor eens, als het zo ligt, had die studenten niet aangenomen. En dan nog: zie het als als jouw verantwoordelijkheid om te zorgen dat ze er volgend jaar allemaal wél nog zitten. Elma Drayer is journalist en eindredacteur van Th&ma FOTO S: RENÉ SCHOTANUS 59