Beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening

Transcriptie

1 Beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening Een integrale aanpak van 6 Zuid-Limburgse gemeenten Maastricht Heerlen Sittard Geleen Kerkrade Brunssum Landgraaf

2 Inhoudsopgave 1. Voorwoord Aanleiding Schuldhulpverlening Visie De schuldenaar is probleemeigenaar Schuldenpakket, motivatie en vaardigheden bepalen het maximaal haalbare Dankzij een integrale aanpak heeft schuldhulpverlening een duurzaam effect Door aandacht voor preventie en nazorg wordt het (opnieuw) ontstaan van schulden Voorkomen Implementatie Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Beschrijving van de resultaten die de gemeente wenst te bereiken Een beschrijving van de maatregelen die worden genomen om de kwaliteit te borgen en de wijze aangeven waarop de integrale uitvoering gestalte krijgt Het maximaal aantal weken wachttijd dat een gemeente nastreeft Een beschrijving van hoe schuldhulpverlening aan gezinnen met kinderen vormgegeven wordt Uitvoering Financiën

3 1. Voorwoord Het voorkomen en wegnemen van drempels die de participatie van burgers belemmeren is een belangrijk uitgangspunt van het overheidsbeleid. Gemeenten worden gestimuleerd om te investeren in maatregelen die de maatschappelijke participatie van burgers vergroot. Het bevorderen van de arbeidsparticipatie staat daarbij voorop. Financiële problemen zijn een grote belemmering voor participatie. Mensen met schulden leven van dag tot dag, waardoor de capaciteit om andere problemen aan te pakken zeer beperkt is. Een instabiele financiële huishouding is meestal mede oorzaak van bijvoorbeeld verzuim op het werk, relatieproblemen en schooluitval. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) zorgt ervoor dat de taak van gemeenten op het terrein van de integrale schuldhulpverlening (zorgplicht) wettelijk wordt ingebed. Op 7 februari 2012 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel en op 26 maart 2012 is bekend gemaakt dat de wet ingaat op 1 juli 2012 met uitzondering van de artikelen 5 en 11 welke pas naar verwachting op 1 januari 2013 zullen ingaan. De gemeente dient voor een periode van vier jaren een beleidsplan vast te stellen. Ingevolge de wet moet dit plan de hoofdzaken bevatten van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening. Met onderhavige beleidsplan wordt uitvoering gegeven aan deze wettelijke verplichting. In onze regio wordt de integrale schuldhulpverlening onder regie van de gemeenten, reeds vorm gegeven door de Gemeenschappelijke Regeling Kredietbank Limburg (KBL), die wordt gevormd door de gemeenten Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Maastricht en Sittard- Geleen. De gemeente Brunssum heeft de regie van de schuldhulpverlening opgedragen aan het Centrum voor Maatschappelijke Werk en Welzijnswerk (CMWW). Het CMWW fungeert als laagdrempelig loket voor vragen van financiële aard. Voor de GR gemeenten zal de wet inhoudelijk weinig nieuwe inspanningen vergen, anders dan het vastleggen van beleidsdoelstellingen en het kritisch toetsen van de uitvoeringspraktijk aan de voorgestelde wettelijke bepalingen. Daar een aantal beleidskeuzes alsmede de uitvoeringspraktijken per gemeente kunnen verschillen is in onderhavig beleidsplan ruimte geboden voor deze zogenaamde couleur locale. 3

4 1. Inleiding 1.1. Aanleiding Uit rijksonderzoek naar de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening Schulden? De gemeente helpt is gebleken dat de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening verbeterd kan worden: bredere toegankelijkheid, beperking wacht- en doorlooptijden, realiseren integrale schuldhulpverlening, regie gemeente en politieke agendering. Het Rijk is van mening dat het wettelijk inbedden van de zorgplicht van gemeenten (nu nog algemeen ogv. de Gemeentewet) een goed instrument is om een deel van de genoemde problemen op te lossen. Dit betekent dat er bij schuldhulpverlening niet alleen aandacht moet zijn voor het oplossen van de financiële problemen van een cliënt maar ook voor eventuele omstandigheden die op enigerlei wijze in verband kunnen staan met de financiële problemen, zoals psychosociale factoren, relatieproblemen, de woonsituatie, de gezondheid, de verslaving of de gezinssituatie. Het is van belang in het kader van de schuldhulpverlening de eventuele oorzaken die ten grondslag liggen aan het ontstaan van de schulden, zo mogelijk weg te nemen. Hetzelfde geldt voor het wegnemen van omstandigheden die het oplossen van problematische schulden in de weg staan. De wet gemeentelijke schuldhulpverlening is op 30 juni 2011 aangenomen door de Tweede Kamer der Staten Generaal. De Wet zal bij Koninklijk Besluit in werking treden. 1.2 Schuldhulpverlening Schulden zijn van alle tijden, maar het consumptie- en bestedingspatroon van mensen is door de toenemende welvaart sinds de jaren zestig drastisch veranderd. Sinds het eind van de jaren tachtig neemt de schuldenproblematiek toe, ondanks opleving van de economie. Sindsdien is het hebben van problematische schulden geen incidenteel probleem meer. Gemeenten en schuldhulpverlenende instellingen gingen op zoek naar een structurele aanpak. Daarbij kwamen tal van knelpunten naar voren. Komend vanuit verschillende tradities en culturen ondernamen allerlei organisaties pogingen tot samenwerking. Het succes was wisselend en bleek niet altijd duurzaam. In 1998 is de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP) in werking getreden. Als gemeenten of schuldregelende instanties er niet in slagen de bemiddeling tussen schuldenaar en schuldeiser tot een goed einde te brengen, dan kan de schuldenaar een beroep doen op de WSNP. Als de rechter oordeelt dat schuldeisers geen goede redenen hebben om niet akkoord te gaan met een afbetalingsvoorstel, dan kan hij hen dwingen tot een regeling. Schuldsanering op grond van de WSNP is in de uitvoeringspraktijk feitelijk het sluitstuk. Doorgaans worden schulden in den minne geschikt. Gemeenten nemen op grond van de zorgplicht in dit minnelijke traject het voortouw in de bemiddeling tussen schuldenaar en schuldeiser. Zoals gezegd is het wettelijke traject (via de rechter) bedoeld als stok achter de 4

5 deur voor schuldeisers. Schuldeisers krijgen over het algemeen minder van hun geld terug in dit wettelijke traject dan in het minnelijke traject. Dat komt doordat in het wettelijk traject een bewindvoerder wordt aangesteld die uit de boedel betaald moet worden. Ook voor schuldenaren is het minnelijke traject te prefereren, omdat gemeenten de mogelijkheden hebben om de juiste hulpverlening in te zetten en zo ook de oorzaken van de problematiek aan te pakken. In het wettelijke traject wordt hier (nog) te weinig aandacht aan geschonken. Gemeenten hebben de vrijheid om vorm en inhoud van het minnelijke traject zelf te bepalen. In 2005 besloten de raden van zes gemeenten, te weten Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Maastricht en Sittard-Geleen tot oprichting van de Gemeenschappelijke Regeling voor Sociale Kredietverlening en Schuldhulpverlening in Limburg (GR KBL). Deze op de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) gebaseerde constructie biedt het juridisch kader voor de publiekrechtelijke samenwerking tussen voornoemde gemeenten en het openbaar lichaam genaamd Kredietbank Limburg, voorheen een commerciële instelling. Intergemeentelijke samenwerking op basis van de Wgr wordt gekarakteriseerd als verlengd lokaal bestuur. Met dit begrip wordt tot uitdrukking gebracht dat samenwerkingsverbanden vooral gemeenschappelijke openbare lichamen (GOL) - institutioneel en beleidsmatig geworteld zijn in de deelnemende gemeenten en daaraan hun taakopdracht en hun democratische legitimatie ontlenen. Het uitgangspunt van verlengd lokaal bestuur blijkt bij het GOL onder meer uit het feit dat de leden van het AB en DB vertegenwoordiger van hun gemeente zijn en geen leden met een direct kiezersmandaat die zonder last of ruggespraak tot besluitvorming komen. Intergemeentelijke samenwerking binnen een GOL brengt daarom een tweevoudige verantwoordingsrelatie met zich: een interne die zich afspeelt tussen het DB en het AB en een externe die zich afspeelt tussen de leden van het AB en de bestuursorganen die zij vertegenwoordigen. GR-gemeenten willen graag meedenken en meesturen. Daarom zijn er naast de formele structuur twee ambtelijke overlegorganen (advies- en financiële commissie) ingesteld. Jaarlijks sluiten de afzonderlijke GR gemeenten een dienstverleningsovereenkomst (DVO) met de Kredietbank Limburg (KBL) af, waarin afspraken gemaakt worden over aard en hoeveelheid producten die men afneemt en tegen welke vergoeding. De tarieven worden kostendekkend berekend zonder winstopslag. De DVO is voor de KBL de basis voor het opstellen van de begroting. De belangrijkste afspraak in de DVO is de verplichting om 75% van de afgesproken producten daadwerkelijk af te nemen. Daarnaast biedt de Kredietbank ook andere gemeenten de mogelijkheid om diensten af te nemen onder de voorwaarde dat hier geen financiële risico s aan verbonden zijn. Het CMWW fungeert voor de gemeente Brunssum binnen de taak Algemeen Maatschappelijk Werk als Loket schuldhulpverlening. Zoals gezegd wordt met de wet de gemeentelijke zorgplicht verankerd. De GR gemeenten hebben deze zorgplicht reeds in beleid verankerd en de uitvoering geregeld. Voor de GR gemeenten zal de wet inhoudelijk weinig nieuwe inspanningen vergen, anders dan het 5

6 vastleggen van beleidsdoelstellingen in een beleidsplan en het kritisch toetsen van de uitvoeringspraktijk op de voorgestelde wettelijke bepalingen. 2. Visie De uitvoering van schuldhulpverlening is gebaseerd op een visie die steunt op vier uitgangspunten: 1. de schuldenaar is probleemeigenaar; 2. schuldenpakket, motivatie en vaardigheden bepalen het maximaal haalbare; 3. dankzij een integrale aanpak heeft schuldhulpverlening een duurzaam effect; 4. door aandacht voor preventie en nazorg wordt het (opnieuw) ontstaan van schulden voorkomen. Met de uitvoering van schuldhulpverlening willen de GR Gemeenten participatie bevorderen en maatschappelijke kosten beperken. Zorg op maat wordt geboden aan de meest kwetsbaren, vanuit het principe dat burgers zelf verantwoordelijkheid dragen om sociaal en economisch zelfredzaam te zijn. 2.1 De schuldenaar is probleemeigenaar Schuldenaren melden zich met allerlei vragen en problemen. Vaak is er een directe aanleiding aan te wijzen waarom iemand juist op dat moment om hulp vraagt. De situatie kan zo penibel zijn dat een afsluiting van energie of huisuitzetting dreigt. Maar ook aanhoudende ruzies thuis of angst voor weer een deurwaarder kunnen een keerpunt zijn. In de afgelopen jaren werd bij nagenoeg elke aanmelding gekeken of sprake was van een problematische schuldsituatie. Op basis daarvan werd al dan niet geprobeerd om een schuldregeling te treffen die leidt tot een schuldenvrije toekomst. Het doorlopen van een dergelijke regeling is een hele opgave. De schuldenaar moet drie jaar lang rondkomen van een inkomen onder bijstandsniveau. Niet elke schuldenaar is daartoe in staat of heeft dat over voor een schuldenvrije toekomst. Als de schuldenaar als probleemeigenaar wordt beschouwd, dan is zijn wens ten aanzien van de situatie medebepalend. Wil iemand wel een dreigende huisuitzetting afwenden maar geen schuldregeling, dan wordt geadviseerd wat daarvoor nodig is. Vanzelfsprekend is daarbij geen sprake van een u vraagt, wij draaien relatie. Wel wordt per situatie een inschatting gemaakt of ondersteuning bij de hulpvraag van de schuldenaar bijdraagt aan participatie en het voorkomen van maatschappelijke kosten. De mate van financiële zelfredzaamheid verschilt per individu. Vanuit de re-integratiesector is de participatieladder bekend waarin de treden op de ladder de afstand tot de arbeidsmarkt weergeven. Ook de financiële zelfredzaamheid kan in een ladder worden gesymboliseerd. De gedachte achter deze schuldenladder is dat mensen zo lang mogelijk zo hoog mogelijk op de ladder moeten kunnen blijven functioneren. Dit vraagt om zo vroeg mogelijk signaleren en ondersteuning/hulp bieden. Het doel van de ladder is primair om te voorkomen dat mensen vanuit een financieel gezonde situatie wegzakken naar een schuldsituatie en secundair dat mensen 6

7 met complexe schulden de kans krijgen om weer omhoog te klimmen. De daadwerkelijke schuldhulpverlening vindt plaats op de treden 1, 2 en 3. De treden 4 en 5 zijn gericht op preventie en zelfredzaamheidondersteuning. Trede5 Financieelgezond Geen financiële problemen. Ondanks verschillen in inkomen lukt het om het eigen huishoudboekje goed bij te houden. Trede4 Financiële problemen De financiële situatie is uit evenwicht. Trede3 Enkelvoudige schulden Er is sprake vanrelatief makkelijk opte lossen schulden. Trede2 Problematischeschulden Complexeschuldsituaties die specialistische hulp behoeft. Trede1 Onoplosbareschulden Schuldhulpverlening heeftgeen kans van slagen. Stabilisatie is het hoogst haalbare einddoel. Figuur 1: Schuldenladder 2.2 Schuldenpakket, motivatie en vaardigheden bepalen het maximaal haalbare Naast de persoonlijke hulpvraag is er nog een andere component bepalend voor het aanbod dat een schuldenaar krijgt. Namelijk de regelbaarheid van zowel het gedrag als het schuldenpakket van de schuldenaar. De gemeenten houden in hun werkwijze met beide componenten rekening. In het land wordt veel gebruik gemaakt van een daartoe ontwikkeld kwadrant (figuur 2). De twee centrale vragen in dat kwadrant luiden: Is de schuldenaar regelbaar? En: Is de schuldsituatie regelbaar? Een regelbare schuldenaar houdt zich (met hulp) aan afspraken en is gemotiveerd. Ook is hij bereid zich in te zetten om indien mogelijk meer inkomen te verwerven en ten gunste van crediteuren keuzen te maken in het bestedingspatroon. Een regelbare schuldsituatie wordt gekenmerkt door het ontbreken van schulden die niet voor een schuldregeling in aanmerking komen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bepaalde boetes, fraudevorderingen, restschulden van nog te verkopen woningen of schulden waar nog juridische procedures voor lopen. Door de (on)regelbare schuldenaar af te zetten tegen het (on)regelbare schuldenpakket ontstaat een kwadrant met groepen voor wie het maximaal haalbare varieert van een schuldregeling tot het op orde brengen van iemands leven. 7

8 Schuldsituatie Wel regelbaar Niet regelbaar Schuldenaar Wel regelbaar Niet regelbaar Jan verloor zijn baan en een half jaar later Mieke is psychiatrisch patiënt. Ze neemt niet ging hij weg bij zijn vrouw. Hij heeft in die trouw haar medicijnen in. Met regelmaat is ze de turbulente periode een flinke schuld realiteit kwijt en maakt ze nieuwe schulden. opgebouwd. Hij wil er alles aan doen om Zolang zij niet medicijntrouw is, kan de uit de schulden te komen. Hij solliciteert zo schulddienstverlening er niet op rekenen dat zij veel hij kan, betaalt elke maand netjes zijn geen nieuwe schulden maakt. De gemeente huur en maakt geen nieuwe schulden. Met begeleidt haar naar beschermingsbewind. Pas als deze opstelling kan de gemeente de dat geregeld is, gaat zij de mogelijkheid van een crediteuren vragen om mee te werken aan schuldregeling na. een schuldregeling. Maurice heeft in 2008 zijn aanvraag voor Sharina is verslaafd aan drugs en verblijft in een huurtoeslag verkeerd ingevuld. Althans, maatschappelijke opvang. Ze heeft een aantal volgens de belastingdienst. Nu moet hij niet saneerbare schulden bij de CJIB. De een groot bedrag terugbetalen. Maurice is gemeente kan zowel vanwege haar verslaving als het er niet mee eens en maakt bezwaar. Als vanwege de boetes niets voor haar betekenen. het moet gaat hij door tot de rechter. Ze heeft een lange weg te gaan om haar leven op Zolang de vordering betwist wordt, kan de de rit te krijgen. Het is maar de vraag of ze ooit gemeente geen oplossing bieden. Wel biedt aan een schuldregeling toe komt. Lukt dat, dan zij budgetcoaching zodat het hem lukt staat de gemeente voor haar klaar. geen nieuwe schulden te maken. Figuur 2: Kwadrant regelbare en niet regelbare situaties Een kwadrant maakt grenzen scherp terwijl de dossiers in de spreekkamer juist vaak allerlei grijstinten kennen. Het kwadrant is nadrukkelijk een denkmodel. In de dagelijkse praktijk maken de schuldhulpverleners de afweging wat er mogelijk is in een dossier. 2.3 Dankzij een integrale aanpak heeft schuldhulpverlening een duurzaam effect Voor veel schuldenaren geldt dat ze niet alleen een financieel probleem hebben, maar ook andere, daarmee samenhangende, problemen. Waarbij de andere problemen soms bijdroegen aan het ontstaan van de schuldsituatie en in andere gevallen juist door de financiële problemen zijn veroorzaakt. Landelijk onderzoek wijst uit dat zeker de helft van de schuldenaren op het moment dat ze zich aanmelden bij de schuldhulpverlening ook contact hebben met andere ondersteunende organisaties (maatschappelijk werk, verslavingszorg, etc.). Als zoveel schuldenaren te maken hebben met een combinatie van materiële en immateriële problematiek, dan is het voor een duurzame oplossing van belang dat niet alleen de financiën maar ook de andere problemen worden aangepakt. In de schuldhulpverlening wordt een dergelijke samengestelde aanpak aangeduid met de term integrale schuldhulpverlening. In de uitvoeringspraktijk worden dan ook nauwe banden onderhouden met ketenpartners zoals onder meer genoemde maatschappelijk werk, maatschappelijke opvang, GGZ en de verslavingszorg. Door te voorzien in hulpverlening die inhoudelijk op 8

9 elkaar is afgestemd wordt de basis gelegd voor een duurzame schuldenvrije toekomst. Zoals reeds eerder aangegeven is de hulpverlening niet vrijblijvend. Als er sprake is van met elkaar samenhangende problematiek, dan wordt van de schuldenaar gevraagd dat hij zich op alle terreinen inzet waar de problematiek speelt. Naast hulpverlening is ook participatie van belang. Integrale schuldhulpverlening betekent ook dat wordt gekeken naar de mogelijkheden om aan het werk te gaan of meer te gaan werken dan de huidige uren. 2.4 Door aandacht voor preventie en nazorg wordt het (opnieuw) ontstaan van schulden Voorkomen Net als in de gezondheidszorg geldt ook voor schuldsituaties dat voorkomen altijd beter is dan genezen. Om die reden wordt ingezet op preventie en nazorg. Bij de uitwerking hiervan wordt als vertrekpunt gehanteerd dat schuldenproblematiek in veel situaties een gedragsprobleem is. Verkeerde keuzes, geen bereidheid om bepaalde concessies te doen of het onvermogen om realistische inschattingen te maken, spelen naast life-events in veel schuldsituaties een rol bij het ontstaan van de financiële problemen. Wij willen bereiken dat mensen zich bewust worden van de waarde van geld en van het aangaan van financiële verplichtingen. Het komt te vaak voor dat mensen pas om hulp vragen als het water tot aan de lippen staat, door dreiging van huisuitzetting of afsluiting van energie. Mensen denken zelf hun problemen op te kunnen lossen, weten niet dat schuldhulpverlening bestaat of willen uit schaamte geen hulp vragen voor hun financiële problematiek. Het is belangrijk dat mensen die hun schulden niet zelfstandig kunnen oplossen zo snel mogelijk om hulp vragen. Hoe langer iemand wacht met het vragen van hulp, hoe meer de totale schuldenlast oploopt en de effectiviteit van schuldhulpverlening afneemt. Zowel het CMWW als de Kredietbank Limburg bieden diverse preventie-instrumenten aan die kunnen worden ingezet: Cursus Held met weinig geld Individuele preventie Cursus Rondkomen met inkomen Cursus Financiële planning Voorlichting scholen en instellingen Spreekuur op locatie Uitvoering Ministeriele regeling afsluiting energie Budgetbeheer Budgetcoaching Nazorg Daarnaast ondernemen gemeenten ook zelf activiteiten. Zo vormt het armoedebeleid een onderdeel een pakket aan inkomensondersteunende voorzieningen. Via bijvoorbeeld de gemeentelijke sociale diensten en andere samenwerkingspartners wordt voorlichting gegeven en worden potentiële rechthebbenden geïnformeerd. Door zo vroeg mogelijk te 9

10 signaleren willen we voorkomen dat mensen in armoede en isolement geraken. Door samenwerking te zoeken met scholen leren we kinderen hoe ze met geld moeten omgaan en we maken afspraken met woningcorporaties, energiebedrijven en ziektekostenverzekeraars om betalingsachterstanden zo snel mogelijk te melden. Een goed voorbeeld van een organisatie-overstijgend project in de gemeente Brunssum is het project Slim met geld waar leerlingen van het Romboutscollege in de 2 e klas via een toneelstuk en gastlessen worden gewezen op het risico van het op jonge leeftijd maken van schulden en waar ouders door workshops worden ondersteund bij de financiële opvoeding van hun kinderen. Participanten in dit project zijn het Romboutscollege, de KBL, het CMWW en de gemeente Brunssum. 3. Implementatie Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Conform de wet gemeentelijke schuldhulpverlening moet de gemeenteraad voor een periode van vier jaren een beleidsplan vaststellen (tussentijdse wijziging mogelijk). Ingevolge de wet moet dit plan de hoofdzaken bevatten van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening en het voorkomen dat personen schulden aangaan die ze niet kunnen betalen. In dit beleidsplan moet in ieder geval zijn opgenomen: 1. Een beschrijving van de resultaten die de gemeente wenst te behalen; 2. Een beschrijving van de maatregelen die worden genomen om de kwaliteit te borgen en de wijze aangeven waarop de integrale uitvoering gestalte krijgt; 3. Het maximaal aantal weken wachttijd dat een gemeente nastreeft; 4. Een beschrijving van hoe schuldhulpverlening aan gezinnen met kinderen vormgegeven wordt. Met de uitvoering is het College van Burgemeester en Wethouders belast. In de wet zijn ten aanzien van deze uitvoering een aantal bijzondere bepalingen opgenomen: 1. Weigeringgronden; 2. Wacht- en doorlooptijden (eerste gesprek binnen 4 weken of i.g.v. bedreigende situatie binnen 3 werkdagen); 3. Moratorium (instellen afkoelingsperiode max. 6 maanden conform nadere voorwaarden (algemene maatregel van bestuur)); 4. Inlichtingenplicht; 5. Medewerkingplicht; 6. Gegevensuitwisseling; 7. Informatievoorziening. Daar de wet verplicht dat de gemeenteraad een beleidsplan vaststelt zal, mede gelet op het voorgaande, aan de hand van de door het Rijk aangereikte bouwstenen 1 het beoogde beleidsplan beperkt blijven tot de eerder genoemde hoofdzaken. 1 Gemeenten en Schuldhulpverlening, Bouwstenen voor de ontwikkeling van Visie en Beleid, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, September

11 De gemeente Brunssum heeft de afgelopen jaren in samenwerking met het Centrum voor Maatschappelijk Werk en Welzijnswerk (CMWW) en de Kredietbank Limburg (KBL) een dicht netwerk opgebouwd rondom schuldhulpverlening. Op integrale wijze werken deze partners aan het voorkomen en bestrijden van schulden. Hierbij verdelen de partners de taken. Het CMWW neemt de minnelijke regelingen en de maatschappelijke begeleiding voor haar rekening en verzorgt cursussen op het gebied van preventie, budgetbeheer en nazorg. De KBL draagt zorg voor de financieel technische saneringen alsmede de wettelijke saneringen, hierbij ondersteund door de maatschappelijke begeleiding van het CMWW. 3.1Beschrijving van de resultaten die de gemeente wenst te bereiken. Hoofddoelstelingen Alle GR gemeenten bieden alle inwoners met schulden de mogelijkheid op begeleiding om de schuldsituatie beheersbaar te krijgen en zo mogelijk toe te werken naar een duurzaam schuldenvrij bestaan. Daarbij blijft de verantwoordelijkheid voor het welslagen van dit traject liggen bij de schuldenaar en de schuldeiser(s). De gemeenten voeren de regie over de samenwerking van meerdere instanties die samen voorzien in een totaalaanpak op maat. Zoals reeds eerder vermeld is de uitvoering van schuldhulpverlening neergelegd bij de het CMWW en de KBL. In de subsidiebeschikking aan het CMWW en in een jaarlijks vast te stellen dienstverleningsovereenkomst met de KBL kunnen nadere afspraken gemaakt over de wijze waarop schuldhulpverlening wordt geboden. De gemeenteraad bepaalt welke hoofddoelstellingen gedurende de duur van het beleidsplan (maximaal 4 jaar) behaald moeten worden. Deze doelstellingen dienen realistisch en uitvoerbaar te zijn. Uitgegaan wordt van de volgende twee hoofddoelstellingen: 1. Het percentage aanvragers dat succesvol een schuldhulpverleningstraject doorloopt. 2. Het uitvalspercentage 1. De gemeente Brunssum streeft ernaar dat alle gestarte schuldhulpverleningstrajecten succesvol verlopen, maar is zich bewust dat in de realiteit er veel factoren zijn aan de zijde van de klant en de schuldeisers die ervoor kunnen zorgen dat een traject niet succesvol verloopt. De gemeente streeft derhalve naar een succespercentage van 65%. 2. De gemeente Brunssum zet in op integrale samenwerking van de bij de schuldhulpverlening betrokken partijen en kiest ervoor om het aantal schuldhulpverleningstrajecten dat niet succesvol is als gevolg van gedragingen van de klant zo beperkt mogelijk te houden en bepaalt het uitvalspercentage op maximaal 15%. De GR gemeenten stellen zich daarnaast tot doel om het aantal cliënten waarvoor beschermingsbewind moet worden aangevraagd aanzienlijk te reduceren. Ofschoon deze doelstelling niet concreet door een gemeente beïnvloedbaar is omdat beschermingsbewind 11

12 een wettelijke voorziening is, zullen de GR gemeenten wel in overleg treden met de rechterlijke macht en betrokken instanties om enige terughoudendheid te bewerkstelligen. Gemeenten dragen immers wel de kosten van een dergelijke voorziening welke aanzienlijk hoger zijn dan de reguliere schuldhulpverleningspraktijk. Uitgangspunt dient te zijn dat de hulpvraag daar neergelegd wordt waar ze thuishoort. Enerzijds omdat er vaak sprake is van multiproblematiek. Anderzijds om te voorkomen dat afgewezen aanvragers, gelet op het feit dat de wet gemeentelijke schuldhulpverlening een aantal weigeringsgronden mogelijk maakt, via bewindvoering alsnog in een (dure) voorziening terecht komen. Maatwerk In de schuldhulpverleningspraktijk zal er sprake zijn van maatwerk. Immers is niet iedere schuldenaar gebaat bij eenzelfde aanpak of hetzelfde aanbod. Daarnaast blijft eenieder zelf verantwoordelijk voor zijn eigen situatie en de oplossing daarvan. We halen daarom niet iedere schuldhulpvrager door dezelfde wasstraat, maar stemmen de hulp af op de situatie, de oorzaken en mogelijkheden van de schuldenaar. De vraag of een schuldenaar kan en wil meewerken en aard en omvang van het schuldenpakket zijn daarbij bepalend. Als een schuldenaar niet meewerkt of de financiële situatie niet saneerbaar is, heeft schuldhulpverlening geen zin. De gemeenten willen de schuldhulpverlening zo efficiënt en effectief mogelijk vormgeven: met minimale inspanning een voor de schuldenaar maximaal resultaat behalen. Om daarin te slagen is het van belang zo snel mogelijk een goed beeld te krijgen van de problematiek en mogelijkheden om tot een duurzame oplossing van de schuldenproblematiek te komen. De gemeenten zijn van mening dat hiertoe een zeer bruikbaar instrument is ontwikkeld: klantprofielen (Klantprofielen voor schuldhulpverlening, Regioplan beleidsonderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2011, Amsterdam). De gemeente wil dan ook dat in de schuldhulpverleningspraktijk dit instrument wordt ingepast. Toegankelijkheid In principe is schuldhulpverlening toegankelijk voor iedereen hetgeen in de nieuwe wet nogmaals is. Dit betekent dat op voorhand niemand van schuldhulpverlening wordt uitgesloten. Voor een goede uitvoering van de wet is het echter wel noodzakelijk om voor bepaalde groepen de toegang tot schuldhulpverlening te ontzeggen. Met dien verstande dat hier niet bedoeld wordt uitsluitend het oplossen van financiële problemen. Het betreft hier de brede, integrale aanpak van omstandigheden die er toe geleid hebben dat iemand in een problematische financiële situatie terecht is gekomen. In de nieuwe wet zijn dan ook een aantal afwijzingsgronden opgenomen: Recidive: indien al eerder gebruik gemaakt is van schuldhulpverlening en telkenmale nieuwe schulden maakt; Fraudeurs: om toegelaten te worden tot de wettelijke schuldsanering moet een schuldenaar aannemelijk maken dat het ontstaan of onbetaald laten van de schulden te goeder trouw is gebeurd. Als het bijvoorbeeld om schulden uit fraude, misdrijf of verwijtbare overbesteding gaat komt men niet in aanmerking; 12

13 Vreemdelingen: alleen vreemdelingen die rechtmatig in Nederland verblijven komen voor schuldhulpverlening in aanmerking. Illegalen zijn dus wettelijk uitgesloten van schuldhulpverlening. Zelfstandigen: natuurlijke personen met een functionerende onderneming (zelfstandigen) die in financiële problemen komen kunnen een beroep doen op het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen. Als het bedrijf niet levensvatbaar is, is het niet zinvol schuldhulp aan te bieden. Dat maakt de situatie uiteindelijk alleen maar erger. De zelfstandige doet er dan beter aan te stoppen om grotere financiële problemen te voorkomen. Een ex-zelfstandige komt wel in aanmerking voor schuldhulpverlening. Verder is een gemeente vrij om aanvullende afwijzingsgronden te benoemen. De gemeente Brunssum heeft in 2011 reeds de volgende afwijzingsgronden vastgesteld: Recidive: indien de afgelopen 12 maanden al gebruik gemaakt is van schuldhulpverlening en telkenmale nieuwe schulden maakt; Fraudeurs:om toegelaten te worden tot de wettelijke schuldsanering moet een schuldenaar aannemelijk maken dat het ontstaan of onbetaald laten van de schulden te goeder trouw is gebeurd. Als het bijvoorbeeld om schulden uit fraude, misdrijf of verwijtbare overbesteding gaat komt men niet in aanmerking; Vreemdelingen: alleen vreemdelingen die rechtmatig in Nederland verblijven komen voor schuldhulpverlening in aanmerking. Illegalen zijn dus wettelijk uitgesloten van schuldhulpverlening. Zelfstandigen: natuurlijke personen met een functionerende onderneming (zelfstandigen) die in financiële problemen komen kunnen een beroep doen op het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen. Als het bedrijf niet levensvatbaar is, is het niet zinvol schuldhulp aan te bieden. Dat maakt de situatie uiteindelijk alleen maar erger. De zelfstandige doet er dan beter aan te stoppen om grotere financiële problemen te voorkomen. Een ex-zelfstandige komt wel in aanmerking voor schuldhulpverlening Een beschrijving van de maatregelen die worden genomen om de kwaliteit te borgen en de wijze aangeven waarop de integrale uitvoering gestalte krijgt. Kwaliteitsborging De Kredietbank Limburg is lid van de NVVK (Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren). Dit is de koepelorganisatie van schuldhulpverlenende instanties in Nederland. De NVVK heeft gedragscodes ontwikkeld waarin richtlijnen voor goede schuldhulpverlening opgenomen zijn. De Kredietbank Limburg hanteert de gedragscodes omdat deze bindend zijn voor de leden. Het betreft de volgende gedragscodes: 1. gedragscode schuldregeling; 2. gedragscode budgetbeheer; 3. gedragscode sociaal bankieren. Door te werken volgens deze gedragscodes is de kwaliteit van de schuldhulpverlening geborgd. 13

14 In de subsidiebeschikking aan het CMWW en de DVO s die de afzonderlijke gemeenten hebben afgesloten met de Kredietbank Limburg zijn een aantal afspraken gemaakt teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te borgen. Het Dagelijks bestuur van de Gemeentelijke Regeling voor Sociale Kredietverlening en Schuldhulpverlening is belast met het toezicht op al wat de Kredietbank Limburg aangaat. Op grond van subsidiebeschikking aan het CMWW en de DVO met de Kredietbank Limburg zijn beide partijen gehouden om managementinformatie aan de gemeente Brunssum te verstrekken. Dit zijn kwantitatieve en kwalitatieve rapportages waarin melding wordt gedaan van het verloop en resultaat van de in de gemaakte afspraken. In deze rapportages is opgenomen: 1. Aantal aanmeldingen; 2. Aantal personen uitgenodigd voor intakegesprek; 3. Aantal ingezette trajecten: 4. Ingezette stabilisatietrajecten; 5. Aanvragen minnelijke regelingen (schuldbemiddeling, schuldsanering, toegeleiding naar WSNP); 6. Resultaat minnelijke trajecten; 7. Aantal lopende minnelijke trajecten Daarnaast is met de KBL overeengekomen dat de gemeente 20 willekeurige dossiers kan onderwerpen aan een doel- en rechtmatigheidonderzoek. Ten slotte vindt er voortgangsoverleg plaats tussen de gemeente, het CMWW en de Kredietbank. Dit overleg heeft tot doel de feitelijke uitvoering te monitoren, evalueren en indien noodzakelijk bij te stellen. Voorts wordt in dit overleg de managementinformatie geëvalueerd. Integrale uitvoering Zoals reeds eerder aangegeven is de schuldhulpverlening binnen de meeste andere GR gemeenten een onderdeel van het armoedebeleid. Schuldhulpverlening is onderdeel van de keten van werk, inkomen, zorg en maatschappelijke participatie. Thans staan gemeenten aan de vooravond van een herinrichting van het maatschappelijk ondersteuningsstelsel, mede ingegeven door Rijksbeleid (decentralisaties Jeugdzorg, Begeleiding AWBZ en de Wet werken naar Vermogen). Gemeenten worden verantwoordelijk voor alle maatschappelijke ondersteuning aan mensen, behalve gezondheid en onderwijs, gericht op vier doelen: jeugd op kracht, meedoen, arbeidsparticipatie, inkomensondersteuning. De gemeente Brunssum kies voor de 3 decentralisaties voor een integrale aanpak en samenwerking met de bestaande partners. 14

15 3.3 Het maximaal aantal weken wachttijd dat een gemeente nastreeft. De GR gemeenten streven voor alle cliënten een schuldhulpverleningsintake na van binnen 4 weken na aanmelding. Bij crisissituaties (dreigende huisuitzetting) wordt nagestreefd een schuldhulpverleningsintake te realiseren binnen 3 werkdagen na aanmelding. Deze termijnen maken onderdeel uit van de afspraken die de gemeente Brunssum heeft met het CMWW en de KBL. 3.4 Een beschrijving van hoe schuldhulpverlening aan gezinnen met kinderen vormgegeven wordt In principe wordt in de schuldhulpverleningspraktijk maatwerk geboden op grond van eigen verantwoordelijkheid en capaciteit. Uitgangspunt daarbij is dat iedereen die zich meldt in behandeling wordt genomen (zie ook paragraaf 3.3.) en een passend aanbod wordt aangeboden. Mocht er op enig moment onverhoopt een wachtlijst ontstaan dan zal aan gezinnen met kinderen tot 18 jaar voorrang gegeven worden. Daarmee wordt de bestaande uitvoeringspraktijk voortgezet. De gemeente is immers van mening dat de meest kwetsbaren in onze samenleving zoveel mogelijk bescherming behoeven. 4. Uitvoering Zoals reeds aangegeven zijn het CMWW en de KBL belast met de uitvoering van de schuldhulpverlening. Een herinrichting van de uitvoeringspraktijk is op grond van de wet is niet noodzakelijk. Jaarlijks worden afspraken gemaakt met beide uitvoeringspartners. Indien de wet tijdig wordt vastgesteld en inwerking treedt zal deze dienstverleningsovereenkomst, voor de eerstvolgende termijn (2013) waar nodig aangepast worden aan de beleidsopdracht. Het streven is om met de Kredietbank Limburg op termijn een meerjarige dienstverleningsovereenkomst te sluiten, opdat hierdoor de uitvoeringspraktijk ook toekomstvast en efficiënt kan worden ingericht. Op dit moment is dit echter nog niet mogelijk omdat voor de integrale benadering van de problematiek zo veel mogelijk aansluiting gezocht wordt bij de noodzakelijke stelselherziening in het sociale domein. Doorwerking Algemene Wet Bestuursrecht Met invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening wordt de gemeente wettelijk de verantwoordelijke voor de lokale schuldhulpverlening. Daarmee verschuift de schuldhulpverlening, die tot nu toe steeds civielrechtelijk van aard was, van het privaatrechtelijke naar het publiekrechtelijke domein. Die verschuiving heeft gevolgen voor de eisen die aan de uitvoering van de schuldhulpverlening kunnen worden gesteld. Specifiek wordt daarbij gesproken over kunnen, omdat die eisen - verankerd in de Algemene wet bestuursrecht (Awb) - afhankelijk van de wijze waarop lokaal de schuldhulpverlening is georganiseerd heel beperkt of juist heel ruim kunnen gaan gelden. Zoals reeds eerder aangegeven is de uitvoering van de schuldhulpverlening in Brunssum neergelegd bij het CMWW en de KBL. Besluiten van het CMWW en de KBL dienen te voldoen aan de eisen van de Awb. De volgende besluiten zijn vatbaar voor bezwaar (en later beroep): 15

16 besluit tot het weigeren van schuldhulpverlening; besluit tot het doen van een aanbod voor schuldhulpverlening; besluit tot het intrekken van het aanbod dan wel het beëindigen van de regie over de schuldhulpverlening; besluit tot het wijzigen van het aanbod of het nader invullen daarvan; Als er een aanbod gedaan wordt, kan men het ook niet eens zijn met de inhoud ervan. Dit kan dus een grond zijn om een bezwaarschrift in te dienen. De gemeente Brunssum kiest ervoor om de beslisbevoegdheid tot het nemen van besluiten omtrent schuldhulpverlening te mandateren aan het CMWW. Eventuele bezwaar- en beroepszaken zal de gemeente zelf afhandelen. Op deze wijze wordt voorzien in de nodige onafhankelijkheid en wordt in het kader van de kwaliteitsborging voorzien in een extra toetsingskader waarmee de kwaliteit van de dienstverlening kan worden gemonitord. 5. Financiën Door het rijk worden met de invoering van de nieuwe wet ten aanzien van de uitvoering van de schuldhulpverlening geen extra structurele middelen ter beschikking gesteld. Het is zo dat in het nieuwe regeer- en gedoogakkoord Vrijheid en Verantwoordelijkheid per 2012 een structurele bezuiniging van 20 miljoen is ingeboekt op schuldhulpverlening. In 2011 wordt de schuldhulpverlening gefinancierd uit een aantal budgetten: gemeentelijke middelen, rijksmiddelen en het participatiebudget. Jaarlijks leggen de afzonderlijke colleges in de jaarrekening verantwoording af aan de gemeenteraad over de uitvoering van dit door de gemeenteraden vastgestelde plan met betrekking tot integrale schuldhulpverlening. De bespreking van de jaarrekening in de gemeenteraad kan uiteraard aanleiding zijn om het beleid en de uitvoering van de integrale schuldhulpverlening bij te stellen. Op deze manier is gegarandeerd dat de gemeentelijke schuldhulpverlening en de effectiviteit ervan ten minste jaarlijks op de agenda van de gemeenteraad staat. Dit plan heeft een looptijd van 4 jaar, waarbij de mogelijk bestaat om het plan tussentijds bij te stellen. De algemene bezuinigingen zijn in Brunssum niet doorgevoerd op de schuldhulpverlening. In de programmabegroting 2012 en verder heeft de Raad (op voorstel van het College) ervoor gekozen om de bezuiniging op de schuldhulpverlening structureel op te vangen uit eigen middelen. Er zijn nog geen financiële consequenties verbonden aan dit beleidsplan. Dit beleidsplan legt echter wel de basis voor een aantal wijzigingen in de werkwijze rondom schuldhulpverlening. Met name het afgeven van beschikkingen en de maximale wachttijd van 4 weken kunnen zorgen voor extra uitvoeringskosten. Deze zijn op dit moment echter nog niet bekend. Zodra er beleidsregels en/of uitvoeringsafspraken worden gemaakt met de uitvoeringspartners CMWW en KBL zullen eventuele extra uitvoeringskosten worden geraamd en zullen het College van B&W en de Gemeenteraad worden geïnformeerd over de kosten en 16

17 de voorgestelde dekking. Van Rijkswege worden overigens geen extra uitvoeringsmiddelen beschikbaar gesteld voor de invoering van deze wet. 17