In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 129 (1973), no: 2/3, Leiden,

Transcriptie

1 G. Koefoed De eenlettergrepige e woorden in het In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 129 (1973), no: 2/3, Leiden, This PDF-file was downloaded from

2 G. KOEFOED DE EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 1. Introductie In een recent artikel in het Journal of African Languages heeft J. Voorhoeve aangetoond, dat er regelmatige klankcorrespondenties bestaan tussen e woorden van e en Nederlandse afkomst enerzijds en de e, resp. Nederlandse woorden waarvan ze zijn afgeleid, anderzijds. Wat betreft het e deel van het e lexicon heeft Echteld in zijn dissertatie van 1961 de dikwijls radikale klankovergangen al enigszins geordend, maar hij heeft er daarbij niet naar gestreefd exakt geformuleerde 'klankwetten' op te stellen. Het artikel van Voorhoeve toont aan dat dit heel wel mogelijk is, mits men het materiaal homogeen houdt. Dit houdt o.m. in dat men twintigsteeeuwse ontleningen, zoals afseit (<Eng. off-side) en brek (<Eng. break), niet op gelijke voet met de ontleningen uit de begintijd van het behandelt. Voorhoeve beperkt zijn materiaal voorts tot de verba, en onderzoekt daarvan alleen de beklemtoonde klinkers (in tegenstelling tot Echteld, die beklemtoonde en onbeklemtoonde niet apart behandelt). In het onderstaande wil ik een aanvulling geven op het onderzoek van Voorhoeve, in twee opzichten: ten eerste zal ik nagaan of de voor verba gevonden correspondenties ook voor niet-verba gelden en ten tweede zal ik onderzoeken of er regels zijn' te vinden voor de onbeklemtoonde slotklinker van e woorden. Mijn materiaal bestaat uit al die e woorden die volgens Echteld óp een eenlettergrepig woord teruggaan (of kunnen teruggaan), aangevuld met enkele woorden uit de Woordenlijst van het Sranan-tongo waarvoor een soortgelijke afkomst denkbaar of zeer waarschijnlijk is, maar die bij Echteld ontbreken. Hat of Sranan-tongo is de taal - van de creoolse bevolking van Paramaribo en omgeving. Het moet in de 2e helft van de 17e eeuw ontstaan zijn, vermoedelijk op basis van een reeds bestaand 'pidgin-portugees', en al spoedig gecreoliseerd zijn, d.w.z. moedertaal geworden van de slaven in de stad en op de plantages.

3 322 G. KOEFOED 2. Woorden die in het eenlettergrepig blijven Ik verdeel de behandelde woorden in drie categorieën, A, B en C, die als volgt worden gedefinieerd: A. woorden die in het op een klinker of tweeklank eindigen; B. woorden die in het op -m of -n eindigen; C. alle overige. De woorden van de categorieën A en B blijven in het eenlettergrepig, de C-woorden worden tweelettergrepig door toevoeging van een onbeklemtoonde slotklinker. Voorbeelden: A. you - joe, blow - bro, day - dé; B. name - nen, clean - krin; C. strong - tranga, blind - breni, broad - bradi, jump - djompo." De regel heeft uitzonderingen naar twee kanten: enerzijds B-woorden die tweelettergrepig worden, anderzijds C-woorden die geen toegevoegde klinker krijgen: B-woorden die in het tweelettergrepig zijn geworden: ini van in; f ini, indien dit van fine zou worden afgeleid; Portugese herkomst is hier echter veel waarschijnlijker (Echteld, blz. 86); skoema, door Echteld afgeleid van scum; ook in zijn vocalisme is skoema nogal uitzonderlijk (men verwacht voor /A/ /o/ en niet /oe/, en bovendien is de combinatie -oe-a in het hier onderzochte deel van het e lexicon zeldzaam zie paragraaf 4), zodat de identificatie scum - skoema twijfelachtig is. C-woorden die in het eenlettergrepig zijn gebleven: tan van E. stand; min van E. mind, maar hiervoor geldt weer dat ook de klinker niet aan het normale patroon beantwoordt (vergelijk: blind - breni, find - feni); 2 Ik gebruik de spelling van de Woordenlijst; deze sluit zich enigszins aan bij de Nederlandse spellingstraditie: oe staat voor de gesloten geronde achterklinker [u], é staat voor een tweeklank [ei], j staat voor de glide [y]. De tweeklanken [ou] en [au] worden gespeld als ow en aw. Het spelteken e duidt een tamelijk gesloten, korte klinker aan.

4 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS we van E. well; ke van E. care. 3. Correspondenties in de beklemtoonde klinkers Voor de beklemtoonde klinkers in gesloten lettergrepen (de categorieën B en C) heeft Voorhoeve, wat betreft de verba, de volgende correspondenties met e klinkers gevonden: Sur. /i/ representeert Eng. /i:/ (speak - piki, sleep - sribi) /!/ {kill - kiri, split - priti) Sur. /ef representeert Eng. /e/ (dress - dresi, red - redi) /ia/ (hear - jere, ears - esi) /ei/ {name - nen, take - teki) /sa/ (wear - weri, square kweri) /ai/ (bite - beti, blind - breni) Sur. /a/ representeert Eng. /ae/ {back - baka, that - dati) /a:/ {laugh - lafoe, bark - barki) /o/ {lost - lasi, knock - naki) /o:/ {bawl - bari, walk - waka) /a:/ (alleen in search - sasi en hurt - ati) Sur. /o/ representeert Eng. /a:/ {turn --.tron, worh - wroko) /A/ {love - lobi, rub - lobi) /ou/ {boat - boto, toad - todo) /os/ {more - mor o, shore - sjoro) /au/ {proud - prodo, house - oso) /oi/ {spoil - pori, boil - bori) Sur. /oef representeert Eng. /u/ {fuil - foeroe, look - loekoe) /u:/ {loose - loesoe, wood - oedoe) Al deze correspondenties blijken ook te bestaan in de niet-verbale categorieën; het aantal uitzonderingen neemt nauwelijks toe. We sommen ze hieronder op, sommige met enig commentaar: Eng. /i:/ niet beantwoordend aan Sur. /i/: meat - meti; peas - pesi; jeast - fesa (dat echter vermoedelijk niet van e afkomst is); dream - dren;

5 324 G. KOEFOED Het valt op dat de uitzonderingen optreden bij e woorden waar /i:/ als -ea- wordt gespeld (vergelijk echter: heap - ipi, speak - piki, leave - libi). Waar /i:/ als -ee- of als -ie- gespeld wordt, vinden we zonder uitzondering Sur. /i/. Eng. /I/ niet beantwoordend aan Sur. /i/: if - efoe, efi; pit - peti (afleiding van Nederlands put lost vermoedelijk niets op); chip - tjepi; pill - peri (misschien van Nederlands pil); milk - merki (misschien van Nederlands melk); him -en; swim-swen (door Voorhoeve als Nederlandse ontlening beschouwd); mix - moksi. Eng. /e/ niet beantwoordend aan Sur. /e/: quench - kwinsi. Eng. /ia/ niet beantwoordend aan Sur. /e/: het onderzochte materiaal bevat slechts vier e woorden met (ia), te weten: hear - jere, ears - esi, dear - diri, beer - biri. Voorhoeve citeert nog het tweelettergrepige weary - weri. Twee van de vijf zouden dus uitzonderingen zijn; echter, voor biri is Nederlandse oorsprong heel goed mogelijk, voor diri zelfs waarschijnlijk, gezien zijn betekenis (het betekent altijd duur, nooit dierbaar): Eng. /ei/ niet beantwoordend aan Sur. /e/: grate - griti; mate -mati; embrace -brasa; vanwege het finale, accent (brasd) is dit echter zeker een Portugese ontlening; place - prasi (eerder van Nederlands. plaats; er bestaat daarnaast een woord presi, dat regelmatig van place kan worden afgeleid); sail - séri (hier duidt de /é/ op Nederlandse herkomst); eight - aiti. /ES/ niet beantwoordend aan Sur. /e/: geen geval; de lijst bevat slechts twee e woorden met /ea/, beide in het met /e/: wear - weri, square - kweri.

6 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 325 Eng. /ai/ niet beantwoordend aan Sur. /e/: fire - faja, een uniek geval omdat dit het enige e woord op /aia/ is; Voorhoeve geeft als voorbeeld van een recente ontlening wajalès (<wireless) met dezelfde klankovergang; mind - mandi (identificatie twijfelachtig); mind-min (idem, zie paragraaf 3); drive - dribi (de /b/ in het e woord duidt op e herkomst; vergelijk drifi.van.ned. drijven);.. five-féfi (zowel de/é/ als de intervocalische /f/ maken Nederlandse herkomst praktisch zeker);. - rice - alési (mogelijk van Nederlands rijst); fine - fini (zeer waarschijnlijk van Portugese afkomst). Eng. /ae/ niet beantwoordend aan Sur. /a/: catch - kisi. Eng. /a:/ niet beantwoordend aan Sur. /a/: geen geval. Eng. /o/ niet beantwoordend aan Sur. /a/: drop - dropoe (door Voorhoeve als Nederlandse ontlening beschouwd); cloth - krosi; chop -tjopoe (door Voorhoeve genoemd als. woord van; onzekere herkomst; er bestaat daarnaast tjapoe met regelmatige klankovergang). Eng. /o:/ niet beantwoordend aan Sur. /a/: geen geval. Eng. /s:/ niet beantwoordend aan Sur. /o/: hurt - ati; search - sasi (zie Voorhoeve, blz. 61). Eng. /A/ niet beantwoordend aan Sur. /o/: blood - broedoe; drunk - droengoe; must - moesoe; scum - skoema; sunk - soengoe; '

7 326 ^ G. KOEFOED thrust - troesoe; Voorhoeve, blz. 63: "The four nu uitgebreid tot zes, GK final examples might be explained by a different distribution of the split of the English ME. lax /u/ in the 17th century"; one - wan. Eng. /ou/ niet beantwoordend aan Sur. /o/: old - owroe; cold - kowroe; deze twee woorden lijken, samen met fowl - f owroe, aan een aparte regel te beantwoorden, geldend voor /ou/ en /au/ voor /l/; hierop is ori (<hold) dan weer een uitzondering; gowtoe moet vanwege zijn /t/ van Ned. goud worden afgeleid. Eng. /oa/ niet beantwoordend aan Sur. /o/: court - kroetoe; horse - asi; short - sjatoe; de laatste twee woorden hebben de klinker die men zou verwachten als de e vormen /o/ i.p.v. /oa/ hadden. Eng. /au/ niet beantwoordend aan Sur. /o/: flour - froewa; sour - soewa (deze twee volgen kennelijk een aparte regel, geldend voor /aua/; fowl - f owroe (zie commentaar bij old - owroe en cold - kowroe hierboven). Eng. /oi/ niet beantwoordend aan Sur. /o/: geen geval; het materiaal bevat slechts boü-bori en spoil-pori, beide 'regelmatig'. Eng. /u/ niet beantwoordend aan Sur. /oe/: put - poti (zie opmerking bij blood - broedoe en de overige gevallen van het 'omgekeerde': Sur. /oe/ beantwoordend aan Eng. /A/. Eng. /u:/ niet beantwoordend aan Sur. /oe/: geen geval. Voor de woorden van categorie A, woorden met open lettergrepen dus, gelden de volgende klankcorrespondenties:

8 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 327 Sur. /i/ representeert Eng. /i:/ (see - si, we - wi etc.; geen uitzonderingen) Sur. /oe/ representeert Eng. /u/ Sur. /o/ representeert Eng. /ou/ (you - joe, true - troe etc; geen uitzonderingen) (row - lo, go - go etc; geen uitzonderingen) Sur: /a/ representeert Eng. /o:/ (saw - sa). Tot zover stemmen deze regels overeen met die voor de woorden met gesloten lettergrepen; de volgende gelden alleen voor A-woorden: Sur. /aw/ representeert Eng. /au/: cow - kaw Sur. /oi/ representeert Eng. /oi/: boy - hoi. Onregelmatig zijn tenslotte de correspondenties tussen Sur. /é/ en /ai/ enerzijds en Eng. /ei/ en /ai/ anderzijds: Sur. /é/ staat voor Eng. /ei/ in: play - pré, day - dé; voor Eng. /ai/ in: dry - dré, fly - f ré, cry - kré, He - lé, : try - tré, tie - tité, high - (h)é. Sur. /ai/ staat voor Eng. /ei/ in: pay - pai; voor Eng. /ai/ in: eye - ai, buy - bai, tie - tai. De regel die Voorhoeve hiervoor voorstelt, luidt aldus: in contact met voorafgaand /r/ staat Sur. /é/ voor Eng. /ei/ en /ai/, in de overige gevallen vinden we voor Eng. /ei/ en /ai/ in het /ai/. De woorden dé, lé, tité en (h)é zijn hiermee echter niet in overeenstemming. Een samenvatting van deze paragraaf luidt aldus: de voor verba gevonden klankcorrespondenties tussen beklemtoonde klinkers in e en e woorden gelden ook voor de nietverbale categorieën de hier besproken klankovergangen zijn dus niet grammaticaal geconditioneerd; er kunnen een paar regels aan toegevoegd worden (weliswaar met minimaal bereik), en wel: Eng. /aua/ geeft Sur. /oewa/, Eng. /aia/ geeft Sur. /aja/ en Eng /au/ en /ou/ vóór /e/ geeft Sur. /ow/; de regel die Voorhoeve geeft voor de afwisseling van Sur. /é/ en /ai/ in open lettergreep is vermoedelijk onjuist.

9 328 G. KOEFOED 4. De onbeklemtoonde slotklinker in e woorden In het totale e lexicon woorden van Afrikaanse, Portugese, e en Nederlandse afkomst bij elkaar is voor de ongelede woorden het structuurtype //C(C)VC(C)V// in de meerderheid. Voor de onbeklemtoonde slotklinker in dit type" lijkt het op het eerste gezicht moeilijk preciesere regels te geven dan bijvoorbeeld wat Echteld schrijft (blz. 54): "It is striking that in most cases the vowel suffixed to the word is identical to the preceding vowel. In case of disharmony between the two the additional one is generally of a higher tongueposition (...) The reverse is exceptional." Echteld heeft de volgende combinaties van eerste en tweede klinker genoteerd: -oe-oe, -oe-i (alleen in busi?), -oe-a; -o-o, -o-óe, -o-i, -o-a; -a-a, -a-oe, -a-o (alleen in gado), -a-i; -e-e, -e-i, -e-a; (maar -e-oe komt ook voor: efoe, trefoe); -i-i, -i-a; -ow-oe; -ai-i; -é-i; -oi-i; -oei-i. Men kan dit als volgt samenvatten: -e is als slotklinker alleen mogelijk bij voorafgaand -e-; -o is als slotklinker alleen mogelijk bij voorafgaand -o- (uitzondering: gado); woorden met -ow- hebben altijd -oe, woorden met -ai-, -é-, -oi- of -oeihebben steeds -i als slotklinker; een uitgesloten combinatie is voorts: -i-oe. In het geval van -a- als eerste klinker schijnt de aard van de slotklinker tot op zekere hoogte bepaald te worden door de voorafgaande medeklinker. Voorhoeve geeft hiervoor (blz. 68): "stressed /a/ favours final unstressed /a/ af ter a velar consonant:...; stressed /a/ favours final unstressed /i/ af ter an alveolar consonant:...; stressed /a/ favours final unstressed /oe/ after a bilabial consonant", maar noteert ook talrijke afwijkende gevallen. Ook hier zou het kunnen zijn dat er meer regelmatigheid te voor-

10 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 329 schijn komt als men het materiaal homogeen houdt. Een eerste stap is de woorden van verschillende herkomst uit elkaar te houden en zich te concentreren op woorden die uit één taal afkomstig zijn (in dit geval ). Voorts ben ik ervan uitgegaan, dat men onderscheid moet maken tussen die woorden waarin de onbeklemtoonde slotklinker gezien kan worden als representant van een onbeklemtoonde e klinker (dat zijn dus de woorden die op tweelettergrepige e woorden teruggaan) en de woorden die van eenlettergrepige e woorden zijn afgeleid, waarbij de slotklinker als het ware 'uit het niets' te voorschijn is gekomen. Voorbeelden van de eerste soort zijn: bada (<bother), brada (<brother), dobroe (<double); van de tweede soort: bradi (<broad), todo (< toad),,lafoe (<laugh). Alleen bij deze laatste kan men met recht van toegevoegde vocalen spreken. Uit het criterium waarop ik mijn materiaal heb geselecteerd, blijkt al dat ik me alleen met de tweede soort zal bezighouden. De verwachting op deze wijze regelmaat te vinden, wordt overigens niet ten volle bevestigd. Eventuele regels voor de toegevoegde klinkers kunnen in theorie zowel aan factoren in de e klankvormen refereren als aan factoren in de klankvorm van de e woorden. Het zal blijken dat de gevonden regels inderdaad zowel door 'e' als 'e' factoren worden geconditioneerd. Bovendien gelden de regels uiteraard alleen voor woorden van groep C, die evenals het totale hier behandelde materiaal op kenmerken van de e woorden is gedefinieerd. Ik wijs hierop; om duidelijk te maken dat deze regels niet beschouwd kunnen worden als 'morfeem-structuurregels van het '. Of deze regels eventueel ook een psychologiscke interpretatie kunnen hebben, is r onduidelijk, 3 maar in elk geval niet in-deze zin dat ze deel uit zouden maken van de 'competentie' van de spreker van het. Hieronder volgen nu eerst de regels met voorbeelden (de nummering impliceert geen volgorde), vervolgens een opsomming van de uitzonderingen en tenslotte enig commentaar De regels 3 (1) De woorden met beklemtoond -i- hebben -i als toegevoegde slotklinker: big - bigi, believe.-. bribi, deep - dipi, this - dist, speak - piki en talrijke andere. Dé psychologische betekenis van deze regels zou kunnen zijn, dat ze ons iets zeggen over de perceptie van de e klanken door de negers die in de 17e eeuw in Suriname kwamen.

11 330 G. KOEFOED (2) De woorden met beklemtoond -e- hebben -i als slotklinker (bed - bedi, heg - begi, bend - beni, square - kweri, night - neti, blind - breni, place - presi en talrijke andere), behalve in: bread - brede, dead - dede, head - ede, yet - ete, afraid - frede, hear - jere, tail - tere, wench - wenke. (3) De woorden met beklemtoond -a- hebben (i) -oe na bilabiale consonant; (ii) -i na alveolaire consonant; (iii) -a na velare consonant. Woorden waarop (3) (i) van toepassing is, zijn o.a.: sharp - srapoe, laugh - lafoe, half - afoe (met -a- uit Eng. /a:/); crab - kraboe, trap - trapoe (met -a- uit Eng. /ae/); broth - brafoe, soft - safoe, swamp - swampoe (met -a- uit Eng. /D/). De regel geeft de juiste vorm voor brafoe op grond van de voorafgaande consonant in de e vorm. Zou men met de articulatieplaats van de slotconsonant van het e woord hebben rekening gehouden, dan zou niet (3) (i), maar (3) (ii) van toepassing zijn geweest, zodat de vorm *brafi zou zijn voorspeld. Woorden waarop (3) (ii) van toepassing is, zijn o.a.: heart - ati, grass - grasi, part - prati, star - stari, dance - dansi, bark - barki, ask - aksi (met -a- uit Eng. /a:/); hat - ati, that - dati, mash - masi, scratch - krasi (met -a- uit Eng. /ae/); boss - basi, hot - ati, loss - lasi, wash - wasi, want - wani (met -a- uit Eng. lol); bawl - bari, call - kari, haul - ari, broad - bradi (met -a- uit Eng. /o:/)- Regel (3) (iii) is op de volgende woorden van toepassing: strong - tranga, long - langa, along - nanga, cock - kaka (met -a- uit Eng. /o/); hawk - aka, walk - waka (met -a- uit Eng. /o:/); back - baka, hang - anga (met -a- uit Eng. /ae/). (4) (a) De woorden met beklemtoond -o- uit /ou/, /oa/ en /au/ hebben -o als slotklinker (bij alle typen consonanten);

12 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 331 (b) de woorden met beklemtoond -o- uit Eng. /oi/ hebben -i als slotklinker; (c) de woorden met beklemtoond -o- uit Eng. /s:/ en /A/ hebben (i) -i na alveolaire consonant; (ii) -o in de overige gevallen (labiale en velare consonanten). Woorden waarop (4) (a) van toepassing is, zijn o.a.: boat - boto, coat - koto, soap - sopo, smoke - smoko, nose - noso (met -ouit Eng. /ou/); door - doro, more - moro, shore - sjoro (met -o- uit Eng. /os/); mouth - mof o, house - oso, proud - prodo (met -o- uit Eng. /au/). Regel (4) (b) heeft alleen betrekking op de gevallen boil - bori en spoil - pori. (4) (c) (i) is van toepassing op de volgende woorden: first - fosi, curse - kosi (met -o- uit Eng. /a:/); buss - bosi, cut - koti, ducks - doksi, hunt - onti (met -o- uit Eng. /A/). (4) (c) (ii) is van toepassing op: work - wroko (met -o- uit Eng. /a:/); enougli - nofo, jug - djogo, jump - djompo, up - opo, tub - tobo, tongue - tongo (met -o- uit Eng. /A/). (5) De woorden met beklemtoond -oe- hebben -oe als toegevoegde slotklinker: foot - foetoe, wood - oedoe, f uil - foeroe, push - poesoe, book - boekoe, crooked - kroektoe e.a Uitzonderingen Regel (1) en (5) hebben slechts enkele uitzonderingen. De uitzonderingen op (1) zijn: linga {<ring), pina (<pin) en figa {<fig); voor jiga is Portugese herkomst mogelijk (Echteld, blz. 55). De uitzonderingen op (5) zijn: boesi (<bush), boeta (<boot) en skoema (<scum); het laatste woord is daarmee in drie opzichten uitzonderlijk de klankwettige vorm zou *skon luiden. De combinatie -i-a is in het e deel van het e lexicon overigens beslist niet zeldzaam, maar steeds is -a dan de representant van Eng. /a/, spelvorm -er: liba (<river), sisa (<sister) en talrijke andere. De combinatie -oe-a vinden we in etymologisch onduidelijke woorden als boeba ("huid"), soela ("stroomversnelling"), en met accent op de tweede klinker in Portugese ontleningen: joegd, broejd.

13 332 'G. KOEFOED Regel (2) is in de gegeven vorrri nauwelijks een regel; we komen er straks op terug. De enige woorden die niet -e of -i als tweede klinker hebben, zijn: fesa, vermoedelijk van Portugese herkomst, en efoe, met afwijkend /e/ uit Eng. /!/. Regel (3) (i) heeft slechts één uitzondering: abi; Voorhoeve heeft me erop gewezen dat abi, evenals het bekende sabi, een Portugese herkomst kan hebben. De uitzonderingen op regel (3) (ii) zijn: anoe (<hand), fatoe (<fat), alata (<rat), mata-mata (<mat) waar Sur. /a/ met Eng. /ae/ correspondeert; fara (<far), tara (<tar) met -a- uit Eng. /a:/; patoe (<pot) met -a- uit Eng. /o/; en tenslotte sjatoe (<short), dat ook in zijn beklemtoonde klinker onregelmatig is, en ala (<all), dat onregelmatig is in dit opzicht dat het het enige woord is waarbij Eng. /!/ na klinker in het niet /r/ is geworden; Nederlandse herkomst van ala lijkt niet uitgesloten. Uitzonderingen op regel (3) (iii) zijn: tangi (<thanks) met -a- uit Eng. /ae/; agoe {<hog), dagoe (<dog), naki ("Cknock) met -a- uit Eng. /o/; taki (talk) met -a- uit Eng. /o:/. Regel (4) (a) heeft één uitzondering: losi (<roast); (4) (b) heeft alleen betrekking op de twee genoemde gevallen; als afwijkend van (4) (c) treffen we aan: jongoe (<young), tompoe (<stump), kofoe (<cuff) waarvan jongoe ook van Nederlands jong afgeleid zou kunnen worden; voorts lobi (<love) en lobi (<rub). Koso, door Echteld van cough afgeleid, en in dat geval eveneens een uitzondering, heeft volgens Voorhoeve (blz. 58) een Afrikaanse oorsprong Commentaar Het interessantste geval vormt regel (4), waarbij het zinvol blijkt te zijn de e beklemtoonde /o/ naar zijn herkomst te splitsen, en voor de verschillende /o/'s aparte regels op te stellen. Op deze wijze wordt bijvoorbeeld verantwoord dat de e représentanten van nose en buss (resp. noso en bost) niet op elkaar rijmen, ondanks het feit dat zowel Eng. /ou/ als Eng. /A/ in het als -o- vertegenwoordigd zijn. Dit zou erop kunnen wijzen dat het in zijn eerste periode twee -o-achtige klinkers heeft gehad, die later zijn samen-

14 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 333 gevallen. 4 Vooral de twee woorden lobi vormen echter bedenkelijke uitzonderingen. Men zou nu kunnen, proberen op soortgelijke wijze licht te brengen in de kwestie van de -e-e woorden (regel (2)); mij is dat nog niet gelukt. De e woorden die aan e -e-e woorden beantwoorden hebben als beklemtoonde klinker /e/, gespeld als -ea- en -e-, /ei/ gespeld als -ai-, en /ia/, in hear. Het enige wat men kan opmerken is dan, dat /ai/ en /ea/' in elk geval nooit corresponderen met -e-e. Buiten het materiaal vonden we nog o.a. de volgende woorden met e-e-: bere (<belly), memre (<remember), mesre (<Ned. metsel). Regel (3) (iii) heeft gezien zijn vrij kleine bereik zoveel uitzonderingen dat hij erg zwak staat. Splitsing van de e beklemtoonde -a- naar de verschillende e tegenhangers heeft hier geen zin, omdat men dan op regels komt voor slechts twee of drie gevallen, die nog steeds niet uitzonderingsloos zijn. Het eveneens vrij grote aantal uitzonderingen op (3) (ii) is minder onrustbarend doordat deze regel een veel groter bereik heeft, en bovendien min of meer ondersteund wordt doordat (4) (c) (i) onder gelijke condities een -i na -o- voorspelt. Van verschillende gaps in het onderzochte deel van het e lexicon.kunnen we nu, met behulp van de gevonden regelmatigheden, beoordelen. of ze systematisch of toevallig zijn. Ik zal geen volledige opsomming van alle niet voorkomende klankcombinaties nastreven, maar volstaan met enkele voorbeelden. De_ lijst van behandelde woorden bevat géén woorden op *-ada; een gevolg van 'de werking van (3) (ii)'. In het e deel van het e lexicon komen overigens wel woorden op -ada voor, maar dan is de onbeklemtoonde -a de vertegenwoordiger van de onbeklemtoonde e klinker,' zoals in brada (<brother). Dat de lijst geen woorden op *-oepoe bevat, is toevallig. Als het een woord als stoop had overgenomen, zou dit *toepoe of *stoepoe 'hebben kunnen luiden. De lijst bevat ook geen woorden op *-oegoe; in zekere zin is dit ook systematisch, maar hier is niet de systematiek van de -e klankcorrespondenties in het spel, maar die van de e morfeemstructüur. Een woord P / u g/ f / u: g/ zou i n net een woord op *-oegoe hebben opgeleverd, maar de e morfeemstructuur sluit dergelijke woorden uit. 4 Het lijkt in dat geval aannemelijk dat Èng. /ou/, /oe/ en /au,/ in het aanvankelijk als een meer gesloten [o] waren vertegenwoordigd, Eng. /a:/ en /A/ als een meer open [D]. Dit wordt gesuggereerd door het feit dat de huidige e woorden met -o- uit Eng. /A/ en /a:/ onder dezelfde condities een -i als slotklinker krijgen als de woorden met -a-; vergelijk regel (3) (ii) met (4) (C) (i).

15 334 G. KOEFOED 5. Perspectieven Het onderzoekje waarvan ik in het bovenstaande verslag heb uitgebracht, is op zichzelf misschien weinig opwindend. Dergelijk onderzoek is m.i. toch onmisbaar, als we op den duur aan bestudering van algemenere en interessantere vragen willen toekomen. Voorhoeve ziet zijn onderzoek als relevant voor de algemeen-theoretische vraag of 'massale ontlening', zoals in het geval van het, in zijn uitkomsten onderscheiden kan worden van genetische verwantschap. Men zou ook kunnen denken aan een researchprogramma langs ongeveer deze lijn: Soortgelijke onderzoekjes als dit met betrekking tot de verschillende delen van het e lexicon; de resultaten zullen het mogelijk maken steeds meer zekere beslissingen over de etymologie van e woorden te nemen; een bestudering van.de distributie van oorspronkelijk Afrikaans, Portugees, en Nederlands materiaal over de verschillende betekenissferen komt dan binnen het bereik; 5 de uitkomsten hiervan zullen mogelijk licht werpen op het proces van creolisering (de overgang van pidgin naar creolen taal); inzicht in dit proces kan essentieel bijdragen tot inzicht in taaievolutie in het algemeen: als moedertaal vervult een creolentaal meer functies dan een pidgin, men verwacht dus in een creoliseringsproces veranderingen en uitbreidingen die de 'gebruiksefficiency' van een taalsysteem verhogen (mogelijkerwijs gepaard met een vermindering van de veronderstelde 'leerefficiency' van een pidgin). Voor een reconstructie van de geschiedenis van de e creolentalen is dit soort onderzoek eveneens noodzakelijk. Bij uitbreiding geldt dit natuurlijk ook voor de creolentalen van het Caraïbisch gebied. LITERATUUR J. J. M. Echteld, The English words in Sranan, Groningen J. Voorhoeve, "The regularity of sound correspondences in a creole language (Sranan)", in: Journal of African Languges, Vol. 9, Part 2, 1970, blz Woordenlijst van het Sranan-Tongo. Glossary of the Surinam vernacular, Paramaribo Men zie bijvoorbeeld de intrigerende distributie van en Nederlands materiaal over de telwoorden en de dagen van de week: wan (E.), toe (E.), dn (E. of N.), fo (E.), féfi (N.), siksi (E.), sébi (N.?), aiti (E. of N.), négi (N.), tin (N.) ; sonde (E.), moende (E.), toedewroko, dridewroko, fodewroko (nieuwvormingen), fréda (N.), satra (E. of N.).

16 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 335 LIJST VAN BEHANDELDE WOORDEN (? : e afkomst onzeker;?? : e afkomst onwaarschijnlijk; + : niet bij Echteld) abi? afoe agoe ai aiti aka aksi ala alata alen alési anga anoe ari arki asi ati ati ati ati bai baka bari barki basi bedi begi beni beti bigi biri? blaka bo boekoe boesi boeta boi bori boro bosi boto bradi brafoe brasa?? have half hóg eye eight hawk ask all rat rain rice hang hand haul hark horse hat heart hot hurt buy back bawl bark boss bed beg bend bite big beer+ black bow book bush boot boy boil bore buss boat broad broth embrace brede breni bresi bribi bro broedoe bron dagoe dan dansi dati dede dé den diki dipi diri? disi dj ari? djoe djogo djompo doe doksi doro dresi dribi dringi dran dré dren droengoe dron dropoe ede efi efoe eksi en ete faja fara bread blind bless believe blow blood burn dog dam+ dance that dead day them dig deep dear this yard jew jug jump do ducks door dress drive drink dram dry dream drunk drum drop head if if eggs him yet fire far fatoe féfi feni fesa?? fesi feti figa fini?? firi firi fisi fiti foeroe foetoe fosi foto fowroe fraga? fré frede fri fringi froedoe froewa gado go godo goedoe gon gowtoe grasi grasi grebi griti gro ini ipi iri iti jari jepi jere fat five find feast face fight fig fine feel field+ fish fit full foot first fort fowl flag+ fly af raid free fling flood flour god go gourd good gun gold glas grass grave grate grow in heap heel+ hit yard help hear

17 336 G. KOEFOED Sunnaams jesi joe joko jongoe? kaka kan kari kaw ke ken kiki kiri kisi? koekoe kofoe koko? kon kosi koso koti koto kowroe kraboe krasi krasi kré kriki krin kroetoe kroektoe krosi kweri kweti kwinsi lafoe langa lasi leki leni lepi lé leti leti libi lin linga lo lobi lobi ears you yoke young cock can call cow care cane kick kill catch cook cuff core come curse cough cut coat cold crab cross scratch cry creek clean court crooked cloth square quite quench laugh long loss like lend ripe lie light right live line ring row love rub loekoe loesoe Ion losi loso man mandi marki masi mata-mata mati meki merki? meti min miri misi miti moen mofo moksi moro naki nanga nefi neki nen neti njoen njoensoe nofo noso oedoe oekoe oio onti opo ori oso owroe pai pasi patoe pen peni peri peri pesi look loose run roast louse man inind.mark mash mat mate make milk meat mind+ mill miss meet moon mouth mix more knock along.(with) knife neck name night new news enough nose wood hook hole hunt up hold house old pay path pot. P en paint pearl pül peas peti piki pina pingi piri pisi pisi poeroe poesoe pori poti prasi?? prati pré presi preti priti prodo pitt speak pin pinch peel piece piss pull push spoil put place part play place plate split proud redi sa safoe sarki sé sé seki seni seri séri?? seti si sibi siki siksi singi sipi siri sjatoe sjen sjoro skin skoema? smeri smoko sneki soengoe soesoe soetoe soewa son red saw soft shark side say shake send sell sail set see sweep sick six sing ship seed short shame shoré skin scum smell smokc snake sunk shoes shoot sour sun

18 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 337 son sopo sori? soro speri spiti spoekoe springi srapoe srefi sribi stari ston swampoe swen sweri sweti swipi switi tai taki tan some soap show sore spell spit spook spring-tide sharp self sleep star stone swamp swim swell sweat sweep sweet tie talk stand tangi tapoe tapoe tara te teki ten tere tesi tifi tiki tingi tiri tjapoe tjepi tjopoe?? tjoko tobo todo tompoe tongo tranga trapoe thank stop top tar till take time tail taste teeth stick stink still chop+ Chip chop choke tub toad stump tongue strong trap trasi tré triki tringi troe tron waka wan wani wasi we wefi wenke weri wi wiki wipi winsi wisi vviri wiwiri wroko trash try+ trick string true turn walk one want wash well wife wench wear we week whip wish witch wheel+ weed work afraid all along ask back bark bawl bed beer beg believe bend big bite black bless blind blood blow boat boil book frëde ala nanga aksi baka barki bari bedi biri begi bribi beni bigi beti. blaka bresi breni broedoe bro boto bori boekoe boot bore boss bow boy bread broad broth burn bush buss buy call can cane care catch chip choke chop clean cloth boeta boro basi bo boi brede bradi brafoe bron busi bosi bai kari kan ken ke kisi tjepi tjoko. tjapoe, tjopoe krin krosi coat cock cold come cook core cough court cow crab creek crooked cross cry - cuff curse cut dam dance day dead dear koto kaka kowroe kon koekoe koko koso kroetoe kaw kraboe kriki kroektoe krasi kré kofoe kosi koti dan dansi dé dede diri

19 deep dig do dog door dram dream dress drink drive drop drum drunk dry ducks ears eggs eight embrace enough eye face far fat feast feel field fig fight find fine fire first fish fit five flag fling flood flour fly foot fort fowl free full glass go dipi diki doe dagoe doro dran dren dresi dringi dribi dropoe dron droengoe dré doksi jesi eksi aiti brasa nofo ai fesi fara fatoe fesa firi firi figa feti feni fini faja fosi fisi fiti févi fraga fringi froedoe fruwa fré foetoe foto fowroe fri foeroe grasi go god gold good gourd grass grate grave grow gun half hand hang hark hat haul have hawk head heap hear heart heel help him hit hog hold hole hook horse hot house hunt hurt if in jew jug jump kick kill knife knock laugh lend lie G. KOEFOED gado gowtoe goedoe godo grasi griti grebi gro gon afoe anoe anga arki ati ari abi aka ede ipi jere ati iri jepi en iti agoe ori oio oekoe asi ati oso onti ati efoe ini djoe djogo djompo kiki kiri nefi naki lafoe leni lé light like line live long look loose loss louse love make man mark mash mat mate meat meet milk mill mind miss mix moon more mouth name neck new news night nose old one paint part path pay pearl peas peel pen piece pill pinch piss pit leti leki lin libi langa loekoe loesoe lasi loso lobi meki man marki masi mata-mata mati meti miti mirki miri mandi, min misi moksi moen moro mofo nen neki njoen njoensoe neti noso owroe wan peni prati pasi pai peri pesi piri pen pisi peri pingi pisi peti

20 EENLETTERGREPIGE ENGELSE WOORDEN IN HET SURINAAMS 339 place plate play pot proud pull push put quench quite rain rat red rice right ring ripe roast row rub run sail saw say scratch scum see seed self sell send set shake shame shark ' sharp ship shoes shoot shore short prasi, presi preti pré patoe prodo poeroe poesoe poti kwinsi kwet-kweti alen alata redi a lési leti linga lepi losi i lo lobi Ion séri sa sé krasi skoema -si. siri srefi seri seni seti seki sjen sarki srapoe sipi soesoe soetoe sjoro sjatoe show sick side sing six skin sleep smell smoke snake soap soft some sore sour speak spell spit split spoil spook spring-tide square stand star stick still stink stone stop string strong stump sun sunk swamp sweat sweep sweet swell swim tail take talk sori siki sé singi siksi skin sribi smeri smoko sneki sopo safoe son soro soewa piki speri spiti priti pori spoekoe springi kweri tan stari tiki tiri tingi ston tapoe tringi -.. tranga tömpbë son soengoe swampoe sweti sibi, swipi switi sweri swen tere teki taki tar taste teeth thank that them this tie till time toad tongue top trap trash trick true try tub turn up walk want wash we wear weed week well wench wheel whip wife wish witch wöod work yard yet yoke you young tara tesi tifi tangi dati den disi tai te ten todo tongo tapoe tjapoe trasi triki troe tré tobo tron opo waka wani wasi wi weri wiwiri; wiki '.we'.,.-,, v wenke wiri wipi wefi winsi wisi oedoe wroko djari, jari ète joko joe jongoe