[Uitzending nr.97: Exodus 2:1 t/m 21]

Transcriptie

1 [Uitzending nr.97: Exodus 2:1 t/m 21] In de vorige uitzending zagen we dat de Farao 4 maatregelen nam om de Israëlieten te onderdrukken: Farao maakte hen tot slaven, later gaat de slavendienst gepaard met wreedheden en mishandeling, dan geeft Farao de twee vroedvrouwen opdracht alle pasgeboren Hebreeuwse jongetjes in de Nijl te gooien. Tenslotte roept hij heel Egypte op om dit te doen. Na de eerste drie maatregelen lezen we dat het volk ondanks alles toch steeds groter werd. Na de vierde maatregel lezen we wat Gods maatregel is tegen het satanische bevel van de Farao. De Here voorziet in verlossing! Mozes wordt geboren. Hij staat in de eerste hoofdstukken van Exodus op de voorgrond. De Here gebruikt hem om Israël te verlossen uit Egypte. Exodus 2 vers 1 en 2: In die tijd trouwden een man en een vrouw uit de stam van Levi en stichtten een gezin. Zij kregen een zoon. Zijn moeder zag dat het een mooie baby was en daarom verborg zij hem drie maanden lang in haar huis. In het eerste vers lezen we over twee personen uit het volk Israël: twee nakomelingen van Levi. Een vrouw uit de stam van Levi wordt vaak opgevat als een vrouw (uit het geslacht van) van Levi. Maar, volgens Num.26:59 gaat het wel degelijk om een eigen dochter van Levi. Als Levi al hoogbejaard was toen zij werd geboren (Ex.6:15), was de moeder van Mozes bij zijn geboorte tussen de 40 en 60 jaar. Naar onze begrippen een hoge leeftijd om een kind te krijgen, maar in het licht van die tijd niet onrealistisch. De namen van de man en de vrouw blijven ongenoemd, waardoor de nadruk komt te liggen op het feit dat beiden en dus ook Mozes afstammen van Levi, de stamvader van het (latere) priestergeslacht. In Ex.6:19 worden de namen van de ouders van Mozes wel genoemd: Amram en Jochebed. Diverse malen staat vermeld in het boek Exodus dat Mozes iets opschrijft of dat moet gaan doen (17:14; 24:3-7 en 34:27). Zijn achtergrond maakte hem geschikt voor het werk om boeken samen te stellen. Toch wordt er in Exodus geen auteur genoemd en weten we niet in welke mate Mozes aan het boek Exodus meegeholpen heeft. TTB NL TWR CW 1

2 Er zijn enige teksten die moeilijk aan Mozes zelf zijn toe te schrijven. Ik noem twee voorbeelden. Ex.11:3 ('een zeer gezien man') en Num.12:3 ('een zeer zachtmoedig man, meer dan enig mens op de aardbodem'). Deze laatste tekst is van belang voor het auteurschap van Exodus wanneer Exodus, Leviticus en Numeri één doorlopende compositie vormen. Tevens zijn er teksten die vaak beschouwd worden als afkomstig uit de tijd na Mozes. Dit zijn Ex.15:13-17 (reacties van de volken) en Ex.16:35-36 (over het ophouden van het manna). Dit brengt tot de conclusie dat de inhoud voor een groot deel van Mozes afkomstig kan zijn, maar dat de redactie van de boeken Exodus, Leviticus en Numeri waarschijnlijk korte tijd later door een andere auteur heeft plaatsgevonden. In de uitleg van de eerste 5 boeken van het OT geven we veel verwijzingen naar gewoonten uit het tweede millennium. Daarmee wil ik aangeven dat het boek Exodus inhoudelijk goed past in de tijd die aangegeven wordt. Wetenschappelijk gezien kan daarmee de historiciteit en geloofwaardigheid niet bewezen worden, maar het biedt wel tegenwicht aan de veronderstelling dat het boek Exodus pas in de koningentijd of de tijd van de Babylonische ballingschap moet zijn ontstaan. Exodus dient zich aan als gezaghebbend woord van God (2Tim.3:16). Mozes schrijft in Exodus over zijn ouders en zijn eigen geboorte. Het is een bescheiden weergave van de gebeurtenissen. Om meer informatie te krijgen over de gebeurtenissen in Exodus moeten we andere delen van de Bijbel gebruiken. Mogelijk zouden wij veel meer bijzonderheden over onze ouders vertellen, maar Mozes noemt in Ex.2 niet eens de namen van zijn ouders. Het waren gewone mensen, slaven en ze kwamen uit de stam Levi. Dat is alles wat Mozes nu vertelt. Ook over zichzelf geeft hij weinig details: Zijn moeder zag dat het een mooie baby was en daarom verborg zij hem 3 maanden lang in haar huis. Wij zouden zeggen: Mozes was een knappe en gezonde baby. Exodus 2 vers 3: Op een gegeven moment was het niet langer mogelijk het kind verborgen te houden. Zij pakte een mandje van biezen, bestreek het met pek en teer, legde de baby erin en zette het mandje in de rietkraag langs de rivier. TTB NL TWR CW 2

3 Na drie maanden kan de moeder van Mozes haar kind niet langer verborgen houden (werd zijn stemgeluid te hard?). Daarom bedenkt zij een plan. Zij besluit het kind inderdaad in de Nijl te leggen, maar niet zoals de Farao bedoelde. Zij maakt een mandje van papyrus en maakt dit waterdicht. Het mandje legt zij, met haar zoon erin, tussen de begroeiing aan de oever van de Nijl. Zo legt zij haar kind te vondeling (Hand.7:21). Toch laat zij hem niet aan zijn lot over: zijn zuster (Mirjam, Num.26:59) houdt van een afstandje in de gaten wat er gebeurt. Jochebed had een serieus probleem. Ze kon haar kind niet langer verstoppen. Heel wat vrome mensen zouden mogelijk anders hebben gehandeld dan zij. Misschien zou iemand zeggen: Wij zullen het van de Here verwachten. Dat is een prachtige uitspraak, maar verwacht een mens het werkelijk van de Here als hij of zij het verstand op nul zet en de blik op oneindig? Immers, Jochebed zou dwaas zijn geweest als ze haar kind in huis zou hebben gehouden. Als een bewaker s nachts langs was gekomen had hij Mozes kunnen horen huilen. Het zou zijn onmiddellijke dood hebben betekend. Ja, zal iemand zeggen maar de Here zal er toch wel voor zorgen dat het kind dan niet gaat huilen. Zeker, daar kan de Here God voor zorgen maar hoe weet je dat de Here dat ook echt gaat doen? Geloven is geen sprong in het duister. God vraagt ons te geloven wat goed en vast is. God vraagt ons nooit om dwaze dingen te doen. Jochebed handelde verstandig. Ze maakte een biezen mandje en legde Mozes er in. Exodus 2 vers 4: Het zusje van de baby bleef van een afstand kijken wat er met het kind gebeurde. Dat geeft aan dat Jocheed een plan had. Het geeft ook aan dat ze God vertrouwde. Exodus 2 vers 5: Zo zag zij hoe de dochter van de Farao zich in de rivier kwam baden. Deze liep met haar dienaressen langs de waterkant en kreeg het mandje in het oog. Een dienares haalde het naar de kant. Nu wordt de hand van de Here zichtbaar. De Here komt in deze situatie tussenbeide. Daarbij schakelt Hij vaak mensen is. Het plan van Jochebed, het opletten van het zusje van Mozes en het komen van de dochter van de Farao. TTB NL TWR CW 3

4 Het staat alles onder Zijn regie. De Here brengt Mozes op de plaats waar Hij hem hebben wil. Daarbij kan het gezonde verstand van een mens ook een rol spelen. Eerlijkheidshalve moeten we hier ook zeggen dat het verstand een mens met betrekking tot geloofszaken soms óók flink in de weg kan staan. Maar hier is het anders. Farao s dochter kwam naar de rivier de Nijl om zich te wassen. Dat zal ongetwijfeld op een afgelegen plek zijn geweest. En daar tussen het riet was een mandje. Een dienares haalde het naar de kant. Exodus 2 vers 6: en toen de prinses het deksel opende, lag daar een baby! Hij huilde. Vol medelijden zei ze: Dit moet een Hebreeuws kind zijn. De Here bracht op dat moment twee dingen bij elkaar die Hij had gemaakt: het huilen van een baby en het hart van een vrouw. Vol medelijden zei ze: Dit moet een Hebreeuws kind zijn. Farao s dochter kon gewoonweg dat baby tje niet voorbij lopen of aan zijn lot overlaten. Laat staan hem in de Nijl gooien naar het bevel van haar vader. Exodus 2 vers 7: Toen stapte het zusje van de baby er op af en zei tegen de prinses: Zal ik een Hebreeuwse vrouw zoeken die het kind voor u verzorgt en het de borst kan geven? Mirjam, de zuster van Mozes deed de prinses een praktische oplossing aan de hand. Later zal ze haar jongere broer dat nog in herinnering brengen. Exodus 2 vers 8: Ja, doe dat maar, antwoordde de prinses. Het meisje rende naar huis om haar moeder te gaan halen! Bij de dochter van de Farao moeten we waarschijnlijk denken aan Hatsjepsoet. Omdat de andere 3 kinderen van Thoetmoses I bij zijn vrouw Ahmose reeds jong waren gestorven. Hij benoemde haar tegen het einde van zijn regering tot mede regentes. Deze dochter van de Farao is de geschiedenis ingegaan als een vrouw met een sterk en dwingend karakter. Terwijl zij zich baadt, lopen haar hofdames over de oever om te voorkomen dat zij door een naderende man zou worden verrast. De prinses ziet het mandje en stuurt haar persoonlijke dienares, die bij haar gebleven was, om het te halen. Als ze het opent ziet ze het jongetje, dat is gaan huilen. TTB NL TWR CW 4

5 Wellicht omdat het wiegen door de deining van het water is gestopt. Dit wekt medelijden bij de prinses, ondanks dat zij ziet dat hij van Hebreeuwse afkomst is. Dan volgt er een wonderlijke wending in deze geschiedenis. Juist de moeder van het kind wordt geroepen om hem te voeden en wordt daarvoor betaald! Zoiets kan geen mens bedenken! Dit is leiding van de Here God. Exodus 2 vers 9 en 10: Neem dit kind mee naar huis en verzorg het voor mij, droeg de prinses de moeder van de baby op. Ik zal u er goed voor betalen. De moeder nam het kind in haar armen mee naar huis en verzorgde het. Toen de jongen wat ouder was, bracht zijn moeder hem naar de prinses, die hem aannam als haar zoon. Zij noemde hem Mozes (Uitgetrokken) omdat zij hem uit het water had gehaald. Jochebed krijgt de opdracht het kind groot te brengen en krijgt daarvoor betaald. In alles wordt duidelijk dat de prinses het kind als het hare beschouwd. Tegelijkertijd is het een bijna ironische wending dat de tiran die het kind wilde doden, nu via zijn dochter betaalt voor de opvoeding van het kind, door zijn eigen moeder. Nu het kind de bescherming geniet van de prinses die als mede regentes de autoriteit had tegen haar vaders besluit in te gaan is het levensgevaar geweken. Zoals eerder twee vroedvrouwen de plannen van de Farao dwarsboomden, zo zijn het nu twee andere vrouwen de dochter van Levi en de dochter van de farao die hem trotseren. De dochter van de Farao had nu een zoon. Volgens Egyptische gewoonten van die tijd, had haar eerstgeboren zoon het recht op de troon. Mogelijk zou Mozes een volgende Farao kunnen worden. Maar dat gebeurt niet want de Here God heeft andere plannen met Mozes! De eerste veertig jaar van het leven van Mozes zijn voor een groot deel doorgebracht aan het hof van de Farao. Hij werd opgevoed en getraind als een Egyptenaar. Hij zag er uit als een Egyptenaar, praatte als een Egyptenaar, en handelde als een Egyptenaar. Hij werd als een Egyptenaar herkend toen hij naar Midian ging, zoals we later in het boek Exodus zullen zien. Mozes kreeg in Egypte een uitmuntende opleiding. Vaak wordt de kennis van de Egyptenaren onderschat. TTB NL TWR CW 5

6 Hun kennis van sterrenkunde was buitengewoon. Ze kenden de precieze afstand tot de zon. Ze werkten aan de theorie dat de aarde rond was en niet plat. Ze wisten heel wat over scheikunde. Een bewijs daarvoor is de manier waarop ze in staat waren om de doden te balsemen. Hun bekwaamheid en vaardigheid met kleuren was fantastisch. Hun kleuren zijn vaak warmer en mooier dan wij ze vandaag kennen. Ik denk dat veel verffabrieken alles zouden geven als ze de samenstelling kenden van de kleuren die door de Egyptenaren werden gebruikt. Zelfs vandaag aan de dag worden na zoveel duizenden jaren nog steeds kleurrijke Egyptische schilderingen gevonden. De Egyptenaren hadden ook een enorme bibliotheek. En van Mozes, wordt ons verteld, dat hij onderwezen was in alle wijsheid van de Egyptenaren. Helaas is Mozes aan het hof van de Farao niet onderwezen in het dienen van de Here. Natuurlijk heeft hij belangrijke dingen van thuis mee gekregen maar aan het hof is hij op dat gebied niet wijzer geworden. In Handelingen 7 vers 20 t/m 29 geeft Stefanus enig inzicht in deze periode van het leven Mozes. In die tijd werd Mozes geboren. Hij was in Gods ogen een mooi kind en de eerste drie maanden werd hij door zijn ouders verzorgd. Maar toen zij hem niet langer verborgen konden houden, legden zij hem te vondeling, waarna hij werd gevonden door Farao s dochter. Zij nam hem aan en zorgde voor hem als haar eigen kind. Hij kreeg een grondige opleiding in de Egyptische wetenschap en was krachtig in zijn handel en wandel. Toen Mozes veertig jaar was, kreeg hij het verlangen bij het volk van Israël te kijken. Het was tenslotte zijn eigen volk. Hij ging er naar toe en zag dat één van hen door een Egyptische opzichter mishandeld werd. Mozes nam het voor hem op en sloeg de Egyptenaar dood. Hij dacht dat zijn volk wel zou begrijpen dat God hem had aangewezen om hen te bevrijden. Maar dat begrepen zij niet! De volgende dag was Mozes er weer en zag twee Israëlieten met elkaar vechten. Hij probeerde hen te laten ophouden en zei: waarom doen jullie elkaar kwaad? Jullie zijn toch broeders! Maar de man die begonnen was, zei tegen Mozes: Waar bemoeit u zich mee? Denkt u dat u onze leider en rechter bent? Of wilt u mij soms ook doodslaan, zoals gisteren die Egyptenaar! TTB NL TWR CW 6

7 Mozes schrok daar erg van en vluchtte het land uit. Hij ging in Midian wonen en kreeg daar twee zonen. In Ex.2:11 begint een nieuw tekstgedeelte. Jaren later, toen Mozes een man was geworden, kreeg hij aandacht voor de erbarmelijke omstandigheden waaronder zijn volk moest leven. Mozes is intussen volwassen geworden. Hoewel hij aan het Egyptische hof is opgegroeid, voelt hij zich nauw verbonden met zijn volksgenoten, die nog steeds lijden onder dwangarbeid. In Hebr.11:24 en 25 lezen over Mozes: Omdat Mozes op God vertrouwde, wilde hij toen hij volwassen was geworden niet voor een kleinzoon van de Farao worden aangezien. Hij wilde liever met het volk van God slecht behandeld worden dan tijdelijk genieten van de zonde. Wanneer Mozes op een zekere dag zijn volksgenoten opzoekt, ziet hij hoe een Egyptenaar ongetwijfeld een opzichter over het werk een Israëliet slaat. Mozes neemt het op voor zijn volksgenoot en nadat hij zich ervan vergewist heeft dat er niemand in de buurt is, slaat hij de opzichter dood (vs.12). Zijn lichaam verbergt hij in het losse zand. In Hand.7:25 wordt deze daad van Mozes uitgelegd als het (onbegrepen) sein voor een opstand tegen het Egyptische gezag. Hij dacht dat zijn volk wel zou begrijpen dat God hem had aangewezen om hen te bevrijden. Maar dat begrepen zij niet! Wanneer Mozes later opnieuw zijn volk opzoekt stuit hij weer op een ruzie. Tot zijn verbazing zijn nu twee Israëlieten slaags geraakt (vs.13). Als Mozes zijn verontwaardiging hierover uit, blijkt echter dat zijn bemoeienis niet gewenst is. Het wordt hem pijnlijk duidelijk dat de dood van de Egyptenaar bekend is geworden en dat hij van zijn volk geen bescherming hoeft te verwachten. Mozes wordt bang (vs.14), en niet onterecht: ook de farao weet inmiddels wat er is gebeurd en wil Mozes doden. Exodus 2 vers 15: En terecht, want toen Farao ervan hoorde, gaf hij bevel Mozes te arresteren en terecht te stellen. Maar Mozes vluchtte naar het land Midian. Er rest Mozes geen andere uitweg dan te vluchten. Zijn vlucht brengt hem in het land Midian. TTB NL TWR CW 7

8 Mozes liep 40 jaar op God vooruit in het bevrijden van de Israëlieten. Hij was er zelf nog lang niet klaar voor. Daarom brengt de Here God hem aan de andere kant van de woestijn. In het land Midian. De inwoners van het land Midian heten Midianieten. Zij stammen af van een van de zonen van Abraham. Het was een nomadenvolk dat leefde in het gebied ten zuiden van Edom en ten oosten van de Golf van Akaba en de Rode Zee vermoedelijk niet in het Sinaïtische schiereiland. De Midianieten hadden waarschijnlijk verschillende andere stammen in zich opgenomen, waaronder de Ismaëlieten en de Kenieten. In het land Midian vinden we Mozes bij een bron. Exodus 2 vers 16 t/m 21: Toen hij daar was aangekomen en naast een bron zat uit te rusten, kwamen zeven meisjes, dochters van de priester van Midian, naar de bron om water te putten en de drinkbakken voor hun vaders schaapskudde bij te vullen. Maar andere herders joegen de meisjes bij de bron weg. Mozes kwam hen echter te hulp en zorgde dat de kudde water kreeg. Toen de meisjes terugkwamen bij hun vader Jetro, zei deze: Wat hebben jullie de kudde snel te drinken gegeven vandaag! Een Egyptenaar beschermde ons tegen de andere herders, zeiden de meisjes, hij haalde water voor ons en drenkte de kudde. Waar is die man dan nu? vroeg hun vader. Hebben jullie hem daar gewoon laten staan? Nodig hem uit voor het eten. Mozes besloot de uitnodiging van Jetro om bij hen te blijven wonen, aan te nemen en Jetro gaf hem zijn dochter Sippora als vrouw. De verzen 16 t/m 21 beginnen met een korte introductie van de personen die in Midian het pad van Mozes kruisen. Het zijn: de priester van Midian (Reüel of Jetro; Vs.18 heeft Reüel maar elders in het boek Exodus vinden we Jetro in Exodus 3 en 18). De priester van Midian heeft 7 dochters. Als priester was Reüel of Jetro een leider binnen zijn gemeenschap. Waarschijnlijk vervulde hij een rol in bestuur en rechtspraak. Over de godsdienstige aspecten van zijn taak wordt in Ex.2 niets gezegd. De woorden de priester van Midian roepen op het eerste gezicht de gedachte aan een heidense priester op. TTB NL TWR CW 8

9 Toch blijkt verderop in het boek Exodus dat Jetro de Here kent en Ook erkent (Ex.18:9 t/m 12). Zijn dochters zijn herderinnen die de hun toevertrouwde kudde komen drenken bij een bron wanneer de drinkbakken gevuld zijn, verschijnen er echter herders op het toneel, die het recht van de sterkste laten gelden en de herderinnen verjagen. Mozes jaagt de herders weg en drenkt de kudde van de herderinnen. Deze zijn zo verrast over deze onverwachte hulp en nog wel van iemand die zij voor een Egyptenaar, d.w.z. een vreemdeling, houden dat zij de onder nomaden zo belangrijke gastvrijheid geheel vergeten. Wanneer zij hun vader echter vertellen wat er is gebeurd, nodigt hij Mozes alsnog uit voor een gemeenschappelijke maaltijd. Anders dan eerder in Egypte wordt het optreden van Mozes als verlosser nu wel op prijs gesteld. Het vervolg van de gebeurtenissen wordt kort beschreven: Mozes blijft bij zijn gastheer wonen en huwt zijn dochter Sippora. In Midian krijgt Mozes een zoon en noemt hem Gersom, waarmee hij zijn vreemdelingschap benadrukt. Vermoedelijk is Mozes al vele jaren in Midian wanneer zijn zoon geboren wordt. Toch is hij zijn afkomst echter niet vergeten. Het is interessant om te zien dat veel mannen in het OT typen van Christus zijn. Hoewel niet alle bijzonderheden van hun levens Christus typeren - dat kan niet beelden ze op een bepaalde manier iets van Christus af. Mozes was een type van Christus in die zin, dat hij door God verkozen werd als verlosser. Hij werd door Israël verworpen en keerde zich naar de heidenen, en nam een heidense bruid. Later verschijnt hij weer als Israëls bevrijder en wordt aanvaard. Zo treffen we Mozes in het land Midian aan. De volgende veertig jaar zal het zijn thuis zijn. Twee zonen worden hem geboren. In de woestijn zal zijn voorbereiding beginnen om de bevrijder van Israël uit Egypte te worden. In vers 21 lazen we: Jetro gaf hem zijn dochter Sippora als vrouw. Er zijn altijd vragen geweest rondom het huwelijk van Mozes. Ik ben er zeker van dat hij van zijn vrouw hield. Maar als we de verschillende gebeurtenissen in het gezin van Mozes lezen dan krijg je de indruk dat de verhoudingen niet geweldig zijn. Hoe zal het verder gaan met Mozes en de Israëlieten in Egypte? TTB NL TWR CW 9

10 Daarover meer in de volgende uitzending. TTB NL TWR CW 10