Complexnummer: Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort

Transcriptie

1 Complexnummer: Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Complexnaam: Museumcomplex Tsaar Peterhuisje Aantal complexonderdelen: Monumentnummers van complexonderdelen: , , , Woonplaats: Gemeente: Provincie: Zaandam Zaanstad Noord-Holland Hoofdadres van hoofdobject: Krimp AA Zaandam Complexomschrijving: Inleiding Museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" bestaande uit vier onderdelen: het TSAAR PETERHUISJE, de rondom het houten huisje opgetrokken MUSEUMHAL, de naastgelegen CONCIERGEWONING en de ERFSCHEIDING rond het complex. Het aan de westzijde van het Krimp gelegen museumcomplex werd gebouwd in naar ontwerp van de Amsterdamse architecten G.B. Salm ( ) en zijn zoon A. Salm ( ). Opdrachtgever was tsaar Nicolaas II wiens vader Alexander III het aan het Krimp gelegen tsaar Peterhuisje in 1886 ten geschenke had gekregen van koning Willem III. Het omstreeks 1632 gebouwde houten huisje, waar Peter de Grote tijdens zijn verblijf in Zaandam in 1697 logeerde, was in 1818 aangekocht door koning Willem I als geschenk voor zijn schoondochter Anna Paulowna die er, om verder verval tegen te gaan, een stenen ombouw om liet plaatsen. In 1865 volgde een tweede (houten) ombouw die vervangen werd door de huidige in eclectische stijl gebouwde hal. Omschrijving Het op een nagenoeg rechthoekig terrein gesitueerde museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" bevat vier afzonderlijke onderdelen: het tsaar Peterhuisje, de rond het huisje opgetrokken museumhal met de (hoofd)ingang aan het Krimp, de op geringe afstand links (Z) hiervan en direct aan de straat gesitueerde conciërgewoning met de ingang halverwege de rechterzijgevel (N), en de erfscheiding rond het museumcomplex bestaande uit een hek en poortje aan de voorzijde en tuinmuren ter weerszijden van het museumterrein. Alle drie gebouwen hebben een rechthoekige plattegrond en een zadeldak met de noklijn haaks op de straat. De conciërgewoning telt twee bouwlagen, de museumhal en het tsaar Peterhuisje zijn beide één bouwlaag hoog. Op het dak van de museumhal en de conciërgewoning liggen rode geglazuurde kruispannen. Het tsaar Peterhuisje is gedekt met rode Hollandse pannen en heeft wanden van gepotdekselde en staande delen. De museumhal is opgetrokken in oranjerode baksteen (deels Pagina 1/ 10

2 verblendsteen) met banden en blokken van contrasterende gele verblendsteen, de conciërgewoning in rode baksteen met eveneens banden en blokken van gele verblendsteen. In tegenstelling tot de conciërgewoning is bij de museumhal naast baksteen ook natuursteen toegepast: hardsteen voor onder meer de lekdorpels, de plint van de voorgevel en de omlijsting van de voordeur, en rode Bremer zandsteen voor de aanzetkrullen van de ontlastingsbogen van de vensters. Het enkele meters diepe voorterrein van de museumhal wordt door een smeedijzeren hek waarin een dubbele toegangspoort van de openbare weg gescheiden. De hardstenen hekpijlers worden evenals de voor- en achtergevel van de museumhal bekroond door een in hardstenen uitgevoerde Russische kroon. Tussen het hek en de conciërgewoning bevindt zich een gemetseld poortje. Om brandgevaar zoveel mogelijk tegen te gaan zijn langs de zijkanten van het museumterrein circa drie meter hoge tuinmuren gemetseld van rode baksteen met banden van oranjerode verblendsteen. Waardering Het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" bestaande uit een houten woonhuis, een museumhal, een conciërgewoning en de bijbehorende erfscheiding is van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorisch waarde als gaaf bewaard voorbeeld van een 17de-eeuws houten woonhuis en van een museumcomplex uit de jaren '90 van de 19de eeuw, opgetrokken in eclectische stijl. Het houten huisje is van historische waarde omdat Peter de Grote hier in 1697 logeerde om de Zaanse scheepsbouw te kunnen bestuderen. Het museumcomplex is tevens van belang als karakteristiek onderdeel uit het oeuvre van de architecten G.B. en A. Salm. Pagina 2/ 10

3 Monumentnummer: Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Status : rijksmonument Inschrijving register : Kadaster deel/nummer : 17631/33 Monumentnaam: Tsaar Peterhuisje Complexnummer: Complexnaam: Museumcomplex Tsaar Peterhuisje Woonplaats: Gemeente: Provincie: Zaandam Zaanstad Noord-Holland Plaatselijke aanduiding: Krimp AA Zaandam Kadastrale gemeente: Sectie: Kad.object: App: Grondperceel: Zaandam K 2829 Omschrijving: Inleiding TSAAR PETERHUISJE uit omstreeks 1632, behorend tot het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje". Omschrijving Op rechthoekig grondplan opgetrokken houten woonhuis van één bouwlaag onder een met rode Hollandse pannen gedekt zadeldak. De sterk doorgezakte zijgevels zijn samengesteld uit brede gepotdekselde delen en voorzien van een houten blokgoot op geprofileerde gootklampen. De voor- en achtergevel zijn tot aan de verdiepings betimmerd met brede staande delen (voor deels met een concave dwarsdoorsnede) en daarboven voorzien van een topgevel van brede gepotdekselde delen afgesloten door rechte windveren. In het midden van de voorgevel (O) bevindt zich een opgeklampte deur van brede delen. De voorgevel is verder evenals de rechterzijgevel (N) gesloten. De linkerzijgevel (Z) heeft rechts van het midden een vertikaal in tweeën gedeelde opgeklampte deur waarboven een tweedelig bovenlicht voorzien van blank glas-in-lood. Rechts in de gevel bevindt zich een kloosterkozijn met onderin een twaalfruits draairaam waarvoor een opgeklampt luik, en bovenin eveneens blank glas-in-lood. De achtergevel (W) heeft rechts van het midden een in tweeën gedeelde deur met een Pagina 3/ 10

4 opgeklampte onderdeur van staande delen waarboven een negenruits raam als bovendeur. De deur wordt geflankeerd door meerruits (vaste) ramen. Middenboven bevindt zich een opgeklampte deur van drie staande delen afgehangen aan twee handgesmede duimgehengen. Het interieur verkeert nog grotendeels in de oorspronkelijke staat en bevat onder meer twee door een wand van staande delen gescheiden vertrekken en een met brede delen beschoten gordingenkap rustend op vier lichte spanten. De wandstijlen van het uit vier gebinten samengestelde houtskelet zijn voorzien van rechte korbelen. In het oostelijke vertrek bevindt zich onder meer een bedstede en een schouw met in de gepleisterde bovenboezem twee witmarmeren gedenkstenen die blijkens opschrift in 1814 door Alexander I geplaatst zijn. Het houten huis is geplaatst op een rechthoekig podium van rode baksteen met hardstenen hoekblokken, in de korte zijden gietijzeren ventilatieroosters, en in de linkerkant een houten trap van drie treden ter hoogte van de deur in de zijgevel van het huisje. De twee bewerkte trapbalusters hebben een Russisch aandoende bekroning in de vorm van een ui. Onderaan rusten de houten wanden op een plint van gele verblendsteen die de doorgezakte vorm van het huisje volgt. Het huisje is rondom opgehangen aan een op het podium geplaatst houtskelet bestaande uit vijf gebinten die op twee hoogten door regels en bovenaan door langsbalken met elkaar verbonden worden en door het dak van het huisje steken. Tegen de zijgevels van het huis zijn wandstijlen aangebracht die met bouten bevestigd zijn aan de genoemde regels. De stijlen van de vijf gebinten zijn bovenaan voorzien van (3) korbelen in de dwars- en lengterichting en een houten sierbord. Op die van de middelste stijl aan de zuidzijde staan de jaren waarop Peter de Grote Zaandam bezocht geschilderd (1697 en 1717). Aan de stijl rechts hiervan is een houten bordje bevestigd waarop de volgende tekst: "MEN WORDT VERZOCHT/NIET OP DE WANDEN/DEUREN OF RAMEN TE/SCHRIJVEN TE KRABBEN/OF TE SNIJDEN". Waardering Het tsaar Peterhuisje is van algemeen belang als historisch-functioneel hoofdonderdeel van het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" en als grotendeels gaaf bewaard voorbeeld van een eenvoudig houten woonhuis uit de eerste helft van de 17de eeuw, waar tsaar Peter de Grote in 1697 verbleef tijdens zijn voor de ontwikkeling van de Russische vloot belangrijke bezoek aan de stad Zaandam. Hoofdcategorie: Subcategorie: oorspronkelijke functie: Woningen en woningbouwcomplexen Woonhuis(K) Woonhuis Pagina 4/ 10

5 Monumentnummer: Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Status : rijksmonument Inschrijving register : Kadaster deel/nummer : 17631/33 Complexnummer: Complexnaam: Museumcomplex Tsaar Peterhuisje Woonplaats: Gemeente: Provincie: Zaandam Zaanstad Noord-Holland Plaatselijke aanduiding: BY Krimp AA Zaandam Kadastrale gemeente: Sectie: Kad.object: App: Grondperceel: Zaandam K 2829 Omschrijving: Inleiding In eclectische trant opgetrokken MUSEUMHAL uit , behorend tot het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje". Omschrijving Op rechthoekig grondplan rondom het tsaar Peterhuisje opgetrokken museumhal van één bouwlaag onder een met rode geglazuurde kruispannen gedekt zadeldak. De gevels hebben een plint en worden bovenaan afgesloten door een gootlijst op uitkragend metselwerk van oranjerode profielsteen en gele verblendsteen. De plint van de voorgevel is bekleed met hardsteen; de achter- en zijgevels hebben een plint van rode machinale waalklinkers in kruisverband met snijvoeg met een afgeschuinde bovenrand van oranjerode profielsteen. Hierboven zijn de voor- en achtergevel en de zijgevels gemetseld in oranjerode verblendsteen waalformaat respectievelijk oranjerode machinale waalsteen, beide in kruisverband met terugliggende voeg en afgewisseld met banden van gele verblendsteen. De vensters hebben hardstenen lekdorpels en geprofileerde spitsboogvormige ontlastingsbogen samengesteld uit afwisselend rode en gele profielsteen en voorzien van een uitkragende bovenrand met kleine aanzetkrullen van rode Bremer zandsteen. De voor- (O) en de achtergevel (W) zijn voorzien van een grote, door twee muurdammen in drieën gedeelde, spitsboogvormige vensterpartij die vrijwel de gehele gevel beslaat. Tussen de muurdammen bevindt zich een ingang: in de voorgevel met een spitsboogvormig bovenlicht en een hardstenen omlijsting afgesloten door een zadeldakvormige waterlijst met bloemmotieven, in de achtergevel met een soberder rechthoekige Pagina 5/ 10

6 gecementeerde deuromlijsting. Het muurwerk onder beide vensterpartijen is voorzien van siermotieven (o.a. kruisjes) van gele verblendsteen en twee ronde gietijzeren ventilatieroosters. De als topgevel uitgevoerde voor- en achtergevel worden beide bekroond door een uitgemetselde sokkel waarop in natuursteen de Russische kroon. In de voorgevel is links- en rechtsboven een natuurstenen cartouche ingemetseld met daarop het jaartal 1697 respectievelijk 1717 (het jaar waarin Peter de Grote Zaandam voor de tweede maal bezocht). De soberder achtergevel heeft op dezelfde plaats links- en rechtsboven een rond gietijzeren ventilatierooster. De eveneens symmetrische zijgevels hebben hoekpilasters. In het midden van de linkerzijgevel (Z) bevindt zich een dubbele deur met spitsboogvormig bovenlicht, ter weerszijden een groot spitsboogvenster, en links en rechts een kleinere spitsboogvormige ventilatieopening voorzien van houten jaloezieën en een ontlastingsboog van dezelfde grootte als boven de deur en vensters. Rechtsonder is een langwerpige witmarmeren gedenksteen ingemetseld waarop links het Russisch rijkswapen en het jaartal 1697, rechts het wapen van Zaandam met het jaar 1897, en in het midden in het Russisch en Nederlands de volgende tekst: "AAN DE NAGEDACHTENIS VAN/CZAAR PETER DEN GROOTE/DE BURGERIJ VAN ZAANDAM". De rechterzijgevel (N) telt drie ontlastingsbogen als genoemd met alleen onder de middelste een (dichtgezet) spitsboogvenster. Het interieur verkeert nagenoeg in de oorspronkelijke staat en bevat onder meer een vloer van gele ijsselsteentjes rondom het gemetselde podium waarop het tsaar Peterhuisje staat, lage zijmuren van rood en geel schoonmetselwerk, en daarboven een gepleisterd spitstongewelf met aan weerszijden een serie van vijf spitsboogvormige steekkappen. De laatste zijn aan de noordzijde uitgevoerd als gepleisterde nis en voorzien van twee witmarmeren gedenkplaten waarop in het Nederlands (de linker) en het Russisch (de rechter) de geschiedenis van het huisje. In de tweede en vierde nis hangt een grote ingelijste aquarel met in vogelvlucht de situatie rond het tsaar Peterhuisje in 1697 en De twee schilderijen en gedenkplaten dateren vermoedelijk uit Waardering De museumhal is van algemeen belang als historisch-functioneel onderdeel van het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" en als gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een laat 19de-eeuwse museumhal, opgetrokken in eclectische stijl. Hoofdcategorie: Subcategorie: oorspronkelijke functie: Cultuur, gezondheid en wetenschap Welzijn, kunst en cultuur Museum Pagina 6/ 10

7 Monumentnummer: Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Status : rijksmonument Inschrijving register : Kadaster deel/nummer : 17631/33 Complexnummer: Complexnaam: Museumcomplex Tsaar Peterhuisje Woonplaats: Gemeente: Provincie: Zaandam Zaanstad Noord-Holland Plaatselijke aanduiding: Krimp AA Zaandam Kadastrale gemeente: Sectie: Kad.object: App: Grondperceel: Zaandam K 2829 Omschrijving: Inleiding CONCIERGEWONING uit , behorend tot het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje". De ramen zijn binnen de oorspronkelijke kozijnen vernieuwd. De aangebouwde houten schuur aan de achterzijde is voor de bescherming van ondergeschikt belang. Omschrijving Op rechthoekig grondplan opgetrokken conciërgewoning van twee bouwlagen onder een met rode geglazuurde kruispannen gedekt zadeldak. Het buitenmuurwerk is opgetrokken in rode machinale baksteen waalformaat in kruisverband met snijvoeg, afgewisseld met banden van gele verblendsteen ter hoogte van de onder- en bovendorpels van gevelopeningen en boven de omgaande plint. Het muurwerk wordt verder verlevendigd door blokken van gele verblendsteen op de gevelhoeken, ter weerszijden van de vensters en in de ontlastingsbogen. De plint is gemetseld in rode waalklinkers waalformaat in kruisverband met snijvoeg, en voorzien van een afzaat van oranjerode profielsteen. De voor- en achtergevel hebben een gering dakoverstek op geprofileerde balkeinden afgesloten door windveren met een geschulpte onderrand. De zijgevels worden afgesloten door een gootlijst op geprofileerde klossen. In de eerste bouwlaag van de symmetrische voorgevel (O) een door een middenstijl in tweeën gedeeld venster ontlast door een segmentboog met een boogvulling van gele en rode baksteen. De tweede bouwlaag is voorzien van een rondbogig spaarveld waarbinnen een door sierkoppen van gele Pagina 7/ 10

8 verblendsteen geflankeerd venster onder een vergelijkbare boogvulling als beneden. Zowel de rondboog boven het venster als die van het spaarveld is voorzien van blokken gele verblendsteen. Bovenin de voorgevel bevindt zich een kleine, door gele verblendsteen omgeven rondnis en een geprofileerde makelaar. In het midden van de rechterzijgevel (N) leidt een hardstenen trap van drie treden naar de voordeur, een paneeldeur onder een afdak in de vorm van een zinkgedekt zadeldak voorzien van een makelaar en gesneden windveren. Dit afdak kraagt op drie korbeeltjes uit boven een uitgemetselde deuromlijsting gevormd door een segmentboog rustend op lisenen voorzien van banden van gele verblendsteen. Boven het afdak bevindt zich een klein getoogd venster. De rechterzijgevel heeft verder links een enkel venster en rechts een tweedelig venster als in de voorgevel. De linkerzijgevel (Z) is gesloten. De achtergevel (W) heeft in het midden een uitgemetseld en gecementeerd rookkanaal. Ter weerszijden hiervan bevindt zich op de eerste verdieping een venster. Op de begane grond heeft de achtergevel links een venster en rechts een kleine gecementeerde uitbouw onder een plat dak. Opvallend in het interieur is dat in plaats van een houten dakbeschot het dakvlak tussen de gordingen en de spantbenen met een laag cement afgewerkt is. Dat de dakoverstekken boven de voor- en achtergevel aan de onderkant op dezelfde wijze afgewerkt zijn doet vermoeden dat deze cementlaag oorspronkelijk is. Wellicht werd voor dit materiaal gekozen om brandgevaar zoveel mogelijk tegen te gaan. Waardering De conciërgewoning is van algemeen belang als historisch-functioneel onderdeel van het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje". Hoofdcategorie: Subcategorie: oorspronkelijke functie: Woningen en woningbouwcomplexen Dienstwoning(K) Conciërgewoning Pagina 8/ 10

9 Monumentnummer: Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Status : rijksmonument Inschrijving register : Kadaster deel/nummer : 17631/33 Complexnummer: Complexnaam: Museumcomplex Tsaar Peterhuisje Woonplaats: Gemeente: Provincie: Zaandam Zaanstad Noord-Holland Plaatselijke aanduiding: BY Krimp AA Zaandam Kadastrale gemeente: Sectie: Kad.object: App: Grondperceel: Zaandam K 2829 Omschrijving: Inleiding Tot het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" behorende ERFSCHEIDING uit bestaande uit een hekwerk met een poortje aan het Krimp en een hoge brandwerende tuinmuur langs beide langszijden van het museumterrein. Omschrijving De erfscheiding bestaat aan het Krimp uit een ruim twee meter hoog smeedijzeren spijlenhek met in het midden een dubbel draaihek afgehangen aan hardstenen hekpijlers voorzien van een knoppenkapiteel en bekroond door de Russische kroon. De hekdelen ter weerszijden van de toegang zijn geplaatst op een hardstenen plint en, evenals de draaihekken samengesteld uit afwisselend vierkante en getorste spijlen voorzien van florale motieven en bekroond door een pijlpunt. Tussen deze spijlen zijn in de onderste helft van het hek kortere spijlen gevoegd. Tussen hekwerk en conciërgewoning bevindt zich een poortje dat rechts een hoekpijler heeft, bekroond door een deksteen in zadeldakvorm. Het metselwerk boven de deur wordt afgesloten door een hardstenen bovenrand op uitkragende koppen van gele verblendsteen. De circa drie meter hoge tuinmuren aan weerszijden van het museumterrein zijn opgetrokken in rode machinale waalsteen in halfsteens verband, met onderaan metselwerk in kruisverband. Het metselwerk is met een snijvoeg uitgevoerd en heeft onder- en bovenaan een band van oranjerode verblendsteen. De aan weerskanten door steunberen verstevigde muren hebben een afdekking in de vorm van een overstekend zadeldak met aan beide zijden een dubbele rij rode geglazuurde kruispannen. De hoeken van de muren zijn verhoogd met een hardstenen deksteen in zadeldakvorm. Pagina 9/ 10

10 Waardering De erfscheiding bestaande uit een hekwerk aan het Krimp en hoge tuinmuren aan weerszijden van het museumterrein is van algemeen belang als historisch-functioneel onderdeel van het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje". Hoofdcategorie: Subcategorie: oorspronkelijke functie: Voorwerpen op pleinen en dergelijke Erfscheiding(D) Erfscheiding(D1) Pagina 10/ 10