Op zoek naar 'vroege' Rietbergs in Zutphen

Transcriptie

1 Ger Rietberg Op zoek naar 'vroege' Rietbergs in Zutphen De heer G. H. Rietberg uit Smilde heeft de lezers al eerder (pag. 1-5 van deze jaargang) aangenaam verrast met een genealogische bijdrage. Dit keer graaft hij verder in de genealogie-rietberg. Wat dit artikel zo aardig maakt is de wijze waarop het archiefonderzoek beschreven wordt. Heel gedetailleerd kunt u de auteur volgen op zijn speurtocht. Dat die tocht niet uitsluitend Zutphen betreft, wordt duidelijk in deze tweede bijdrage. Bij mijn eerste bezoeken aan het Stadsarchief van Zutphen heb ik voornamelijk gekeken naar de akten uit de registers van de Burgerlijke Stand en naar het bevolkingsregister. In beide registers kwam een aantal Rietbergs voor die ik nog niet kende. Na het verwerken van deze gegevens had ik een aardig overzicht van het voorkomen van de naam Rietberg in Zutphen vanaf de invoering van de bevolkingsadministratie'. Toen ik een beeld gekregen had van de naam Rietberg in Zutphen vanaf de Franse tijd, was ik toch wel nieuwsgierig geworden naar het mogelijk voorkomen van de naam Rietberg vóór Ik ben begonnen met het raadplegen van de indexen op de doop-, trouw- en begraafboeken; vervolgens de index op het lidmatenregister van van de Nederduits Gereformeerde kerk (de 'voorloper' van de Nederlandse Hervormde Kerk). Hierin trof ik een aantal keren de naam Rietberg aan; soms geschreven als Rietbergh. Tot mijn verbazing trof ik de naam Rietberg in nog oudere boeken aan. De 'vroegste' Rietberg die ik in Zutphen aantrof woonde niet in Zutphen. Het betrof een lid van het grafelijk geslacht Rietberg2. In de regestenlijst van 'de brieveni3 is een brief te vinden van 7 september Als eerste persoon met de familienaam Rietberg, die vóór in Zutphen geleefd moet hebben, kwam ik in de index op de lidmatenboeken van O4 de naam tegen van Grietgen Rietberg. Volgens dat boek was zij afkomstig uit Grave en in december 1648 met attestatie naar Zutphen gekomen. Ik was blij met deze vondst, omdat dit aangaf dat in Zutphen al vroeg een Rietberg heeft gewoond. Maar ik was wel enigszins verrast door het jaartal en de plaats van herkomst. De mij tot nu toe vroegst bekende Rietberg in mijn stamreeks dateerde van en kwam voor in de IJsselstreek. In dat jaar was een Jan Hermens Rietberg gehuwd met een Woltera Beeltsnijder uit Kampen. In 1645 werd in Wijhe hun zoon geboren. Mogelijk had ik hier een spoor gevonden naar een nog oudere generatie Rietberg en met mogelijk een ander herkomstgebied, namelijk Grave. Vol ijver en enthousiasme ging ik in het archief van Zutphen op zoek naar meer gegevens over deze Grietgen Rietberg. Het onderzoek verliep niet echt voorspoedig. Ik trof haar niet aan in het trouwboek van ; ook in het doopboek van kwam ik haar naam niet tegen. Omdat het lidmatenboek zelf mogelijk meer gegevens zou kunnen bevatten dan de index, heb ik het

2 origineel geraadpleegd. Na enig zoeken vond ik dat op 25 december 1648 een aantal personen werd ingeschreven, waaronder Grietgen Rietberg. Haar naam stond genoemd samen met een Willem Waldron. Veel leverde het niet op. Alleen de juiste datum waarop haar attestatie van Grave naar Zutphen werd ingeschreven en verder het feit dat zij samen met een Willem Waldron naar Zutphen was gekomen. Of zij met deze Willem gehuwd was, is niet duidelijk. Wel is met een zekere stelligheid op te maken uit de plaats van herkomst (Grave) en door de herkomst van de andere personen, die op die datum werden ingeschreven, dat Willem Waldron een militair geweest moet zijn. Toen ik de naam Willem Waldron had, heb ik weer gekeken naar een mogelijk huwelijk en naar de geboorte van kinderen van Grietgen Rietberg en Willem Waldron. Ik vond niets. Ook hun vertrek uit Zutphen heb ik niet kunnen achterhalen in het archief. Het gebrek aan gegevens is echter niet het grootste probleem. Bij het zoeken naar Grietgen in het originele lidmatenboek, liep ik aan tegen het feit dat ik het handschrift niet goed kon ontcijferen. Hulp op de studiezaal leverde uiteindelijk drie varianten van de naam Rietberg op: Rietbergh, Rienbergh en?ierberg. Nu kwam de vraag boven of deze Grietgen wel de familienaam Rietberg droeg. Om een antwoord op deze vraag te krijgen, heb ik het artikel "Een 17e-eeuws adresboek der stad Grave" van Dr. J.P.W.A. Smit in het tijdschrift De Brabantse Leeuw (1 965) gelezen. In dit artikel staat een transcriptie van het "manuaal der poortchijnzen van Grave". Helaas kwam ik daar geen Rietberg, of een naam die daar op lijkt, tegen en evenmin de naam Waldron. Dat zou kunnen omdat het register van een iets latere datum is dan de vertrekdatum van Grietgen en Willem uit Grave. In een brief van het Gemeentearchief van Grave werd mij, als antwoord op mijn vraag naar het voorkomen van de namen van Grietgen Rietberg en Willem Waldron in Grave, meege- deeld dat dat niet het geval was. Wel kwam in een doopboek de naam Gulken Rieberch voor, gedoopt op 2 april 1630, kind van Hans en Catalin (?). Verder vermeldde het trouwboek van Grave (NH ) het huwelijk van de weduwnaar Frans van Ridbergh met de weduwe Grietien Hendriks. Of we hier te maken hebben met familieleden van Grietgen Rietberg is niet duidelijk. De naam Rietberg kwam in deze periode in Grave verderniet voor. Zo is nog steeds niet met zekerheid te zeggen of we hier te maken hebben met een 'vroege' Rietberg. Het Gemeentearchief van &ave gaf het advies verder te zoeken in het Algemeen Rijksarchief in 's-gravenhage, omdat daar meer gegevens te vinden zijn over militairen -die trokken vaak van de ene vestingplaats naar de andere. Ook al zou nader onderzoek uitwijzen dat Grietgen de familienaam g iet berg, droeg, dan nog is zij waarschijnlijk niet de vroegst voorkomende Rietberg in Zutphen. Zo leverde nader onderzoek in het Stadsarchief van Zutphen niet de naam Rietberg op, maar hel één met een andere schrijfwijze. In de index op de doopboeken werd Otto Rytberch genoemd. Op 16 maart 1628 liet hij een zoon Garrit dopen, op 26 augustus 1631 een kind met de naam Jeznes, op 15 oktober 1634 een kind met de naak Garritje en op 25 januari 1637 een kind met de naam Essele. Een aantal jaren eerder, namelijk op 13 maart 161 3, liet een Otto Rytberch ('soldaat cop. van G. Otto') een zoon Henric dopen. Of het hier om dezelfde vader gaat, is niet duidelijk. Het is niet onmogelijk, maar dan zou het mogelijk om een kind uit een eerder huwelijk kunnen gaan. In het trouwboek staat dat op 2 juli het huwelijk van Otto van Ritbergen heeft plaatsgevonden. Mogelijk gaat het hier om Otto Rytberch, die in later jaren een viertal kinderen liet dopen. ~ ewie t hii gehuwd was, is niet b;kend (de naam Lan de vrouw wordt nergens genoemd). Waar deze Otto van Ritbergen / Rytberch en

3 zijn kinderen gebleven zijn, is evenmin bekend. In het Burgerboek ( ) worden zij niet genoemd. Het is niet bekend of zij in Zutphen zijn overleden, want de begraafboeken van de Walburgsen Nieuwstadskerk beginnen pas in De index op het archief van de Weeskamer ( ) leverde ook niets op. Ook hier weer veel onduidelijkheid. WéI duidelijk wordt de naam van een Jan Rietberg vermeld in het 'S~ldatenboek'~. Hierin werd vastgelegd welke militairen werden opgenomen in het gasthuis: op 14 dec 1744 siek ingekomen Jan Rietberg soldaat onder Regiment van Burmania en Comp Capt Knuith en op den 27 Xbr vertrokken zijnde - 74 dagen dus ontfangen f 2.16.= Veel is het dus niet wat bekend is over deze Jan Rietberg. Ook komt een Gerrit Rietberg voor in dit boek: 1745, 27 febr doof uit het Gasthuis gedragen Gerrit Rietberg, soldaat onder Burmania en comp van Leut Collonel D van Zitsma, deze soldaat is op den 22 dec ziek ingekomen dus in huis geweest 68 dagen ontf f = Over hem ook weinig gegevens. Waar Jan en Gerrit vandaan kwamen en of zij mogelijk verwant aan elkaar zijn, is niet bekend. Ook van de omstandigheden waaronder zij eind 1744, begin 1745 gediend hebben als militairen is mij (nog) vrijwel niets bekend. Volgens een publicatie van Ringoir was het regiment van Burmania in die tijd niet in Zutphen gelegerd en kwam het als garnizoen pas in in Zutphen 6. Evert Rietberg Veel is er tot nu toe dus niet bekend over de 'vroegste' Rietbergs. Zowel bij Otto Rytberch als bij Grietgen Rietberg is het nog niet eens zeker dat het gaat om 'echte' Rietbergs. Blij verrast was ik, toen ik in het trouwboek het huwelijk vond van een duidelijke naamdrager Rietberg: Evert Rietberg: 'Alhier getrouwd in den groote kerk den 7 0 april Evert Rietberg, j.m. van Wijhe met Jenneken Gerritsen, j.d. van Warnsveld; b.w.a.' (b.w.a. = beiden wonende alhier). Hier had ik eindelijk een Rietberg waar in ieder geval meer gegevens over bekend waren: de plaats van herkomst, de huwelijksdatum en de naam van zijn vrouw. Evert Rietberg woont in Zutphen in een tijd waarin de Fransen van zich laten horen. In de Lage Landen is het dan erg onrustig. In 1793 breekt de oorlog met Frankrijk uit en in 1794 trekken de Fransen naar het noorden. De bevroren rivieren bieden de Fransen de mogelijkheid om snel door te stoten naar de gebieden boven de grote rivieren. Op 4 februari 1795 komt ook Zutphen onder Frans bestuur te staan.' Dit laatste heeft Evert Rietberg niet meer meegemaakt. Evert Rietberg is niet in Zutphen geboren, maar is afkomstig uit Wijhe. Mogelijk is Evert een zoon van Geerlig Rietberg en Jennechin Herms, gedoopt op 20 april 1749 te Wengele (in de buurt van Wijhe). Als dit klopt ben ik in de verte verwant met deze Evert. De reden van deze onzekerheid is dat nergens de leeftijd van Evert genoemd wordt; ook bij zijn huwelijk is die niet bekend en zo is zijn geboortejaar niet te berekenen. Wanneer hij precies naar Zutphen is gekomen, is evenmin bekend. Wel weten we dat hij in 1790 (klein)burger wordt van de stad. In het Memorie- en Resolutieboek staat op 8 september 1790 genoteerd: Hun Ed.en Achtb. hebben Evert Rietberg, geboortig van Wijhe en van de Gereformeerde Religie op deszelfs verzoek met het recht dezer Stads kleine Burgerschap, tegens betaling der gewone Jura en het afleggen van den Burgereed gebeneficeerd.

4 Voor het kleinburgerschap was het niet noodzakelijk om eerst een aantal jaren in een stad te wonen alvorens dit te kunnen verwerven. Het verkrijgen van het burgerschap van Evert Rietberg heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met zijn benoeming tot wageschout. In het eerder genoemde Resolutieboek staat op 8 september 1790: Vermits het overlijden van Steven Huetink hebben Hun Edlen Achtb. tot Scholtus van de Wagens Karren en Schepen dezer Stad wederom aangesteld Evert Riefberg op de Tractementen en Emolumenten daar toe staande zoo nochtans dat denzelven tengevolge Resolutie van den 16 Februarij van dewelke een Extract zal worden uitgereikt geen Tapneeringe in 't klein of groot zal vermogen te doen. Verder staat er nog - op diezelfde datum - het volgende over de aanstelling van Evert Rietberg: E. Rietberg geaccordeerd zijn bediening van Scholtus der Wagens, Karren en Schepen door een voor te slaan Persoon, zo lang in dienst van zijn Heer zal blijven, te laten waarnemen. Dit 'Gezicht op de stadzutphen' van W. van der Worp uit geeft Zutphen weer zoals het er rond 1300 uitgezien moet hebben. Toen de eerste Rietbergs zich hier vestigden was er nog niet zo heel veel veranderd, enkele grote bouwwerken niet meegeteld! (Foto: SMZ) Twee keer Jenneke Het jaar volgend op zijn aanstelling trouwt Evert met Jenneken Gerritsen. Zij is geboren in Warnsveld, maar haar geboortedatum is nog niet bekend. Uitgaande van de genoemde leeftijd in de overlijdensakte (73 jaar, begraven op 19 september 1831 te Zutphen) moet zij in of rond 1758 geboren zijn te Warnsveld. In het Warnsveldse doopboek staat dat op 13 augustus 1758 een Jenneken, dochter van Oortwijn Gerritsen en Elsken Teunissen wordt gedoopt. Daar blijft het niet bij: ook op 17 december wordt een Jenneken, dochter van Hermen Gerritse en Geertjen Schothorst gedoopt... Wie van de twee is nu de Jenneken die later met Evert Rietberg is getrouwd? In het lidmatenboek van Zutphen staat dat Jenneken in december 1788 met attestatie vanuit Warnsveld naar Zutphen komt. Hetzelfde boek van Warnsveld vermeldt dat op 10 december 1788 een Jenneken Gerritsen met attestatie naar Zutphen vertrekt en op 16 april 1791 een Jenneken Gerritsen met attestatie naar Voorst. Welke Jenneken vertrekt naar Zutphen en welke naar Voorst? Dat staat niet aangegeven. Misschien maakt onderzoek in het archief van de gemeente Voorst duidelijk welke Jenneken naar Voorst is gegaan en wie haar ouders waren. Zo zou dan duidelijk worden wie de ouders van 'onze' Jenneken zijn.

5 Uit het huwelijk van Evert en Jenneken worden twee kinderen geboren. Op 16 maart 1792 laten zij hun dochter Gerhardina Harmina dopen en van de andere dochter, Johanna Geertruij, is bekend dat zij op 10 september 1793 is geboren. Evert moet kort daarop overleden zijn, want in het trouwboek staat: Op 3 december 1797 in de Broederen Kerk lenneken Gerritsen, weduwe van Evert Rietberg is gehuwd met Frederik Bosman. Vreemd genoeg wordt zijn overlijden niet vermeld in het begraafboek. Vermoedelijk is hij in 1794 overleden omdat op 26 november van dat jaar wordt vermeld in het memorieboek dat Hendrik Rolderman wordt aangesteld tot wagenschout. Nader onderzoek (elders) naar een begraafdatum leverde niets op. Beide kinderen van Evert Rietberg en Jenneken Gerritsen zijn al vroeg wees. Op vrijdag 17 november 1797 wordt door de weeskamer in Zutphen een protocol opgesteld ter zekerstelling van de financiële rechten van beide kinderen. Hoogst waarschijnlijk is deze akte opgemaakt in verband met het voorgenomen huwelijk van Jenneken Gerritsen met Frederik Bosman. Ook hierin staat de datum van overlijden van hun vader Evert niet vermeld. Omdat de oplossing misschien te vinden zou zijn in de huwelijkse bijlagen, ben ik op zoek gegaan naar de huwelijken van beide kinderen. De jongste, Johanna Geertruij, trouwde met een Willem Harmsen uit Warnsveld. Maar vreemd genoeg was het niet duidelijk waar en wanneer zij getrouwd zijn. Wel heb ik ze kunnen opsporen in het contra-trouwregister van de hervormde kerk te Warnsveld. Daarin staat dat zij op 15 januari 1826 getrouwd zijn. Maar zowel in Zutphen als in Warnsveld zijn zij niet te vinden in de boeken van de burgerlijke stand. Mogelijk ergens anders getrouwd? Van de oudste dochter, Gerhardina Harmina, is in Zutphen niet meer bekend dan dat zij op 20 april naar Leiden is vertrokken. Op mijn vraag aan het Gemeentearchief in Leiden of daar meer bekend was over haar, kreeg ik te horen dat Gerhardina Harmina volgens het attesta- tieregister op 22 januari vertrokken was naar Arnhem. In Arnhem vond ik dat zij daar op 6 maart getrouwd was. In de huwelijksbijlagen trof ik dan eindelijk de overlijdensdatum van haar vader Evert Rietberg aan. In een verklaring van overlijden opgemaakt door mr Joan de Bruijn ('vrederigter'), vond ik dan de datum van zijn overlijden: 22 november Vier getuigen weten zich te herinneren, dat zij gemelde Evert Rietberg zeer wel gekend hebben en zich zijn overlijden zeer duidelijk kunnen herinneren. In diezelfde akte staat ook dat verzuimd is zijn overlijden en begraven (op het kerkhof bij de Walburgiskerk) aan te tekenen. Mijn speurtocht naar de 'vroegste' Rietbergs in Zutphen heeft het een en ander opgeleverd, maar dat betekent niet dat het zoeken naar (en het wachten op) nieuwe gegevens hiermee is afgelopen. Noten 1. De Burgerlijke Stand werd in de Franse tijd ingevoerd; vanaf zijn dan ook de akten van geboorte, huwelijk en overlijden te vinden in de meeste gemeenten van Nederland - ook in Zutphen. Het bevol kingsregister van Zutphen begint in 1842, vanaf 1 januari 1850 was het vastleggen van zo'n register verplicht. 2. In het eerste artikel over de genealogie-rietberg wordt melding gemaakt van het stadje Rietberg en van het grafelijk geslacht met die naam. 3. M.M. Doornink-Hoogenraad en W. Zondervan, Het Oud-Archief van de gemeente Zutphen, Derde Stuk, Regestenlijst van Brieven, Index, inv.nr. 231, reg.nr Het betreft een brief van de stad Zutphen aan de hertog; hierin is sprake van een "graaf van Retberge". 4. Archief Kerkenraad Hervormde Gemeente Zutphen. 5. Archief Oude en Nieuwe Gasthuis, inv.nr. 372, p Voor meer informatie over de legering van soldaten in Zutphen verwijs ik naar een artikel van J. van der Kluit in Zutphen, (1992, 54). 7. Mr R.W. Tadama, Geschiedenis der stad Zutphen. Schiedam, 1976 (2e dr.).