De onderwijsvisitatie Sociologie

Transcriptie

1 De onderwijsvisitatie Sociologie Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Sociologie, Sociaal-Economische Wetenschappen, Quantitative Analysis in the Social Sciences en Social Policy Analysis aan de Vlaamse Universiteiten Brussel December 2007

2

3 De onderwijsvisitatie Sociologie Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Sociologie, Sociaal-Economische Wetenschappen, Quantitative Analysis in the Social Sciences en Social Policy Analysis aan de Vlaamse Universiteiten Brussel December 2007

4 De onderwijsvisitatie Sociologie Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op: VLIR-secretariaat, Egmontstraat 5, 1000 Brussel T +32 (0) F +32 (0) cel.kwaliteitszorg@vlir.be Het rapport is elektronisch beschikbaar op de webstek van de VLIR Wettelijk depot D/2007/2939/9

5 Voorwoord van de voorzitter van de VLIR Dit rapport bevat de bevindingen van de visitatiecommissie die de academische opleidingen Sociologie, Sociaal-Economische Wetenschappen, Quantitative Analysis in the Social Sciences en Social Policy Analysis aan de Vlaamse universiteiten geevalueerd heeft. De commissie heeft haar opdracht uitgevoerd in de periode februari tot mei 2007, met inbegrip van het bezoek aan de opleidingen. Dat initiatief kadert in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) betreffende de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De commissie heeft de visitatieprocedure gevolgd zoals die is vastgelegd in de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR/VLHORA (Brussel, februari 2005). Naast relevante suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs, formuleert de commissie een beoordeling en geeft zij een evaluatiescore aan de zes onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Samen met de kwalitatieve beoordelingen vormen die scores in de opleidingsrapporten een belangrijk element ten behoeve van de accreditatiebesluiten van de NVAO. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en in het bijzonder gericht op de handhaving en verbetering van de kwaliteit ervan. Daarnaast beoogt het rapport ook de samenleving objectief in te lichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daartoe zijn de visitatierapporten publiek gemaakt op de webstek van de VLIR ( De lezer moet er rekening mee houden dat het visitatierapport een momentopname is en slechts één fase vertegenwoordigt in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mee in antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op aanbevelingen van de betrokken visitatiecommissie. Graag dank ik op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de tijd die zij geïnvesteerd hebben in de doorlichting van de opleidingen, maar ook voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Ik ben hen daarvoor zeer erkentelijk. Het is mijn hoop dat zij de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie mogen ervaren als een bevestiging van hun inspanningen en tevens een bijkomende stimulans vinden in de geformuleerde aanbevelingen tevens ten einde de kwaliteit van het academisch onderwijs verder te verbeteren en te versterken. Prof. dr. Marc Vervenne Voorzitter VLIR

6

7 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie Vlaanderen moet Visionair, Internationaal en Ambitieus zijn (Septemberverklaring van de Vlaamse regering, 24 september 2007). Bovenstaand citaat had het motto kunnen zijn van de visitatiecommissie Sociologie, die uit een internationaal gezelschap van vier niet-vlaamse hoogleraren en een tweetal Vlaamse studenten bestond. Voor de opleidingen Sociaal Economische Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen werd daar nog een in het buitenland werkzame en woonachtige hoogleraar van Vlaamse origine aan toegevoegd. Wat met het motto bedoeld wordt, is dat de commissie de lat hoog heeft gelegd en gezien de kwaliteit van de Vlaamse sociologieopleidingen ook hoog heeft kunnen leggen. Dat de commissie hoge eisen heeft gesteld, betekent natuurlijk niet dat deze geheel haar eigen weg heeft kunnen en willen gaan. Verre van dat. Elke opleiding is, zoals alle Vlaamse en Nederlandse universitaire opleidingen, getoetst aan de criteria van de NVAO, de zogenaamde 21 facetten-lijst. Deze facetten zijn samengenomen in zes onderwerpen: 1. Doelstellingen 2. Programma 3. Personeel 4. Voorzieningen 5. Kwaliteitszorg 6. Resultaten Voor elk van deze zes onderwerpen heeft de commissie een samenvattend oordeel gegeven, waarbij volgens de regels van de NVAO de tweedeling Voldoende/ Onvoldoende is gehanteerd. Op het niveau van de 21 facetten is differentiatie in de oordelen aangebracht, weer volgens de regels van de NVAO, met behulp van een vierpuntschaal. Excellent Goed Voldoende Onvoldoende Best practice, kan (inter)nationaal als voorbeeld dienen. De kwaliteit stijgt uit boven de basiseisen. Voldoet aan de basiseisen van het facet; datgene wat van een universitaire wetenschappelijke opleiding verwacht mag worden. Voldoet niet aan de basiseisen van het facet. Iedere commissie interpreteert de categorieën van deze schaal op deels eigen wijze. Zo ook de commissie sociologie. De commissie is door de opleidingen als een kritische commissie ervaren. Dat zij daarin gelijk hadden, is ook tot uiting gekomen in

8 haar oordelen. Zo is de commissie zeer terughoudend geweest bij het toekennen van het oordeel excellent. De reden hiervoor is dat zij van mening is dat als opleidingen ambitieus zijn en internationaal georiënteerd wat het geval behoort te zijn en gelukkig ook het geval is bij de Vlaamse sociologieopleidingen de voorbeeldfunctie veeleer een internationale, dan een nationale is. En een best practice wordt nu eenmaal slechts door één of enkele opleidingen geboden. Dat maakt de kans dat dit een Vlaamse opleiding is gering. Omdat het BaMa-stelsel een dwingend uitvloeisel is van de Bolognaverklaring van de ministers van Onderwijs en Wetenschappen van de EU, heeft de commissie als referentiecategorie andere universitaire sociologieopleidingen in de Europese Unie gekozen en dan vooral opleidingen in vergelijkbare West-Europese landen als Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Nederland. Daarbij heeft de commissie vooral oog gehad voor opleidingen die in het bovenste segment van de markt opereren, dus bijvoorbeeld niet opleidingen aan tot universiteiten uitgeroepen vroegere Polytechnics in Groot-Brittannië en voormalige Gesamthochschulen in Duitsland. De reden voor deze keuze is dat geen enkele opleiding gebaat is bij zelfverheffende vergelijkingen met zwakkere internationale broeders en zusters. Dat leidt slechts tot tevreden achteroverleunen en niet tot prikkels om de opleiding te verbeteren. De commissie is vanwege de bovenstaande overwegingen ook nogal spaarzaam geweest met het toekennen van de kwalificatie goed. Wat het oordeel onvoldoende betreft, heeft de commissie tot haar grote tevredenheid slechts in één geval op enkele facetten dit oordeel hoeven te vellen. Dit alles heeft allereerst als gevolg gehad dat de voldoendes overheersen. Op veel facetten voldoen de Vlaamse opleidingen aan datgene wat van een wetenschappelijke opleiding verwacht mag worden. Dat geeft voldoening. Daarnaast heeft deze keuze als gevolg gehad dat de kwalificatie voldoende een breed gebied beslaat. De ondergrens ligt bij net aan de maat en de bovengrens bij ruim voldoende. Ook tot haar voldoening heeft de commissie geconstateerd dat als zij het oordeel voldoende velde, dit veelal in de tekst gepaard ging met het epitheton ruim. Waarvan akte. De commissie wil de lezer met klem aanraden geen simpele rangordening van opleidingen aan te brengen door een ongewogen optelsom te maken van de scores op de verschillende facetten. Om inzicht te krijgen in de differentiële sterkten van de opleidingen kan men beter het vergelijkende hoofdstuk en de afzonderlijke hoofdstukken zorgvuldig lezen. Een andere waarschuwing geldt de vergelijking van bachelor- en masteropleidingen. Uit een simpele optelsom zou de naïeve lezer kunnen opmaken dat de Vlaamse bacheloropleidingen sociologie beter zijn dan de masteropleidingen. Dat zou een verkeerde conclusie zijn. De commissie is gewoon met redenen omkleed terughoudend geweest bij het toekennen van de score goed aan de masteropleidingen, simpelweg omdat deze nog slechts op papier bestaan, terwijl de bacheloropleidingen al werkelijkheid zijn. De licentiaatsopleidingen vormen weliswaar een proxy voor de masteropleidingen, maar verschillen er toch zoveel van dat het de commissie raadzaam leek enige voorzichtigheid in acht te nemen.

9 De commissie heeft zich naar eer en geweten en met veel genoegen van haar taak gekweten. De uiteenlopende deskundigheden van de commissie zorgden ervoor dat het onderwijs in de sociologie en aanpalende wetenschappen in al zijn facetten kon worden beoordeeld. Dit werd mede mogelijk gemaakt door de openhartigheid en zelfkritische houding waarmee de commissie door de Vlaamse gastheren en -dames tegemoet werd getreden. De commissie is hun niet alleen daarvoor dankbaar, maar ook voor het gastvrije onthaal en de vriendelijke bejegening. Onze visitatie viel samen met de bijzondere transitieperiode waarin de Vlaamse universiteiten verkeren. Terwijl de licenties allengs uitdoven, is de implementatie van de bachelor- en masteropleidingen nog in volle gang. Dit heeft de opleidingsverantwoordelijken de kans gegeven serieus na te gaan in welk opzicht de opleidingen verbeterd konden worden. Daarvoor hebben zij onder meer terug gegrepen naar de adviezen van de vorige visitatiecommissie. De commissie heeft kunnen constateren dat de implementatie in het algemeen gepaard is gegaan met veel aandacht voor kwaliteitszorg. Voor de commissie kwam de visitatie eigenlijk te vroeg. Ze moest ongelijksoortige zaken beoordelen: gedane zaken c.q. uitdovende licenties, lopende zaken c.q. bachelorprogramma s die nog niet hun hele eerste cyclus hadden doorlopen, en toekomstige zaken, c.q. masterplannen. De commissie heeft getracht zo goed mogelijk inzicht in deze verschillende zaken te krijgen door wel zeer omvangrijke stapels papier door te spitten en intensieve, maar altijd plezierige gesprekken met docenten en assistenten, hun bestuurders en hun (oud)studenten te voeren. Tijdens onze tocht door Vlaanderen zijn ons verschillende dingen opgevallen. Allereerst de vanzelfsprekendheid waarmee door iedereen bestuurders, docenten, assistenten, studenten en afgestudeerden de Darwinistische strijd om het bestaan in het eerste bachelorjaar wordt aanvaard. Algemeen wordt dit jaar als een oriëntatieen selectiejaar ervaren. Als verklaring voor de door de commissie geconstateerde lankmoedigheid wordt door de betrokkenen aangevoerd dat studeren in Vlaanderen nu eenmaal relatief goedkoop is en daarom licht tot uitprobeergedrag leidt. Het gevolg van het uitprobeergedrag en de strenge selectie is dat het studierendement in dat eerste jaar vaak de 50 % niet overschrijdt. De cruciale vraag is natuurlijk of men in het eerste jaar degenen uitselecteert die men ook uit wil selecteren. Afgaande op het post-propedeuse rendement moet die vraag bevestigend worden beantwoord. Het gemiddelde studietempo van degenen die uiteindelijk afstuderen ligt aanzienlijk hoger dan in bijvoorbeeld Duitsland en Nederland. Het probleem is echter dat er weinig bekend is over wat er met de afvallers gebeurt. Stappen zij, omdat ze een verkeerde keuze hebben gemaakt naar richting en/of niveau, over naar andere universitaire opleidingen of soortgelijke dan wel ongelijksoortige opleidingen aan hogescholen? Zo ja, hoe verloopt hun studieloopbaan dan in die andere opleidingen? Graag had de commissie de beschikking gehad over gestandaardiseerde gegevens die de beantwoording van dit soort vragen mogelijk maken. Helaas heeft dat niet zo mogen zijn. Hier ligt een taak voor de Vlaamse overheid en/of de VLIR.

10 Een tweede opvallend punt betreft de student-docent ratio. De grondslag waarop allocatie van financiële middelen geschiedt is voor externe visitatoren moeilijk te doorgronden. Daardoor kunnen klachten over te weinig formatie niet goed op hun geldigheid worden beoordeeld. Wel blijkt dat een systeem van gesloten beurzen, dat door de meeste instellingen wordt gehanteerd, bij het verevenen van serviceonderwijs vaak ten nadele van de relatief kleine sociologieopleidingen uitvalt. Het probleem van de zware onderwijslast lijkt echter ook ten dele van eigen makelij te zijn. Het door de opleidingen gehanteerde didactische concept van competentiegericht leren zou doen vermoeden dat in het begin van de studie als studenten nog bij de hand moeten worden gehouden meer personeel wordt ingezet, dan later in de opleiding als studenten al zelfstandig hebben leren werken. Het omgekeerde is echter het geval. Vooral in de masteropleidingen is er sprake van een aanzienlijke inzet van personeel en een gunstige student-docent ratio. Dat heeft vermoedelijk te maken met het feit dat alle specialismen in de master vertegenwoordigd willen zijn, omdat dit hen de mogelijkheid biedt hun eigen assistenten op te leiden. Wat namelijk ook opviel, is dat instellingen vacatures vooral opvullen met eigen kweek, hoewel men in sollicitatieprocedures abituriënten van andere instellingen zeker niet uitsluit. Hierop aansluitend viel de commissie een derde punt op. Het richtinggevende idee achter de Bolognaverklaring was onder meer een zekere homogenisering en standaardisering van de universitaire opleidingen te bewerkstelligen, zodat studenten eenvoudig zonder beletselen na hun bachelordiploma aan de ene instelling te hebben behaald een masteropleiding in het zelfde vak aan een andere instelling zouden kunnen volgen. De commissie stelde tevreden vast dat de Vlaamse sociologieopleidingen hun programma s zo hebben ingericht dat bachelors van de ene opleiding zonder meer toegang hebben tot de master van de andere opleiding. Het is natuurlijk nog afwachten, maar de gesprekken met afgestudeerden en studenten stelden de commissie niet gerust dat er ook van veel daadwerkelijke studentenmobiliteit sprake zal zijn. De gehechtheid van studenten aan hun eigen instelling en woonplaats is in Vlaanderen wel erg groot en naar de mening van de commissie te groot. De commissie heeft in die gesprekken de studenten dan ook gesuggereerd meer mobiel te zijn. Hetzelfde geldt voor hun deelname aan opleidingscommissies en andere advies- en bestuursorganen. In het algemeen maken Vlaamse sociologiestudenten naar de mening van de commissie te weinig gebruik van hun inspraakmogelijkheden en medebeslissingsrecht. Een vierde hierbij aansluitend opvallend punt betreft de internationalisering. Als Vlaanderen, zoals de Vlaamse regering in haar septemberverklaring stelt, internationaal wil zijn en tot de topregio s in Europa wil gaan behoren, dan moet er op het gebied van de internationalisering nog veel gebeuren. Op het ogenblik komen er nog te weinig buitenlandse studenten naar Vlaanderen om een deel van hun sociologieprogramma daar te volgen en te weinig Vlaamse studenten trekken naar het buiten-

11 land. De opleidingen beseffen dat hier een wereld te winnen is, maar de Vlaamse overheid zit hun hier in de weg. In de bacheloropleiding maakt het taaldecreet het weliswaar niet formeel, maar wel materieel haast onmogelijk om een substantieel deel van de opleiding in het Engels of het Frans of wat voor een vreemde taal dan ook te verzorgen. Dat maakt het sociologieonderwijs eigenlijk alleen toegankelijk voor Nederlands sprekende studenten, die in Europa nu eenmaal een kleine minderheid vormen. Omdat Europese programma s voor studentenmobiliteit berusten op evenredigheid (dwz. een opleiding kan even veel of liever even weinig studenten uitzenden als er binnenkomen) is daarmee ook het aantal uitvliegende studenten structureel te beperkt. In de masteropleiding is er weliswaar meer ruimte, die door sommige opleidingen ook wordt benut, om opleidingsonderdelen in een vreemde taal te verzorgen, maar daar zitten de opleidingen weer klem omdat de Vlaamse regering om haar moverende redenen heeft besloten de sociologiemasters slechts één jaar te laten duren. Dat maakt het voor studenten haast onmogelijk om een verblijf van één semester in het buitenland in het kader van hun masteropleiding te programmeren. De éénjarige sociologiemaster is een vijfde punt dat opviel. Vlaanderen vormt wat dit betreft, samen met Nederland, in Europa een uitzondering. Bij de opleidingen bestaat alom het verlangen naar een tweejarige master en daar zijn, niet alleen uit het oogpunt van internationalisering, goede redenen voor. Wat de commissie in haar gesprekken met studenten en afgestudeerden opviel, was hoe velen van hen nog een vervolgopleiding wilden volgen of al gevolgd hadden. Wat de commissie nog meer opviel was de hoge kwaliteit van de gevisiteerde manama s. Als er opleidingen zijn die het bovenstaande motto Visionair, Internationaal en Ambitieus waarmaken, dan zijn het wel de Master na master Quantitative Analysis in the Social Sciences en de Advanced Master of Social Policy Analysis. Zij slagen er niet alleen in om uit binnen- en buitenland ambitieuze en talentvolle studenten te rekruteren, maar ook tot een niveau op te leiden dat internationaal de toets der kritiek zeer goed kan doorstaan. De opleidingsverantwoordelijken voor deze ManaMa s hebben leemtes in het veld tot volle tevredenheid van de commissie opgevuld. Nu er vergevorderde plannen zijn om de ManaMa s in het masterstelsel te laten indalen, is er alle reden voor de commissie om een pleidooi te houden voor tweejarige masteropleidingen in de sociologie. Ten slotte een laatste opvallend punt. Dit betreft de materiële voorzieningen. Die zijn de afgelopen jaren sinds het bezoek van de vorige visitatiecommissie zo sterk verbeterd dat sommige oudere leden van de huidige commissie ze met een mengeling van afgunst en bewondering in ogenschouw hebben genomen. Niet alleen de voorzieningen zijn echter sterk verbeterd, ook de verwachtingen zijn kennelijk omhoog gegaan. Bij de evaluatie van de voorzieningen van één van de instellingen bleek dat deze door de huidige commissie nogal kritisch werden bejegend, terwijl bij

12 navraag bleek dat deze sinds het bezoek van de vorige visitatiecommissie niet waren verslechterd, maar zelfs verbeterd. Waar de vorige visitatiecommissie nog meende dat de onderwijsfaciliteiten van de betreffende opleiding in het algemeen voldoende tot goed waren, kwam de huidige commissie slechts tot een magere voldoende. Dat oordeel hangt dus duidelijk samen met een hoger verwachtingsniveau. Concluderend kunnen we stellen dat, al met al, de visitatiecommissie een gunstig oordeel velt over de kwaliteit van de Vlaamse sociologieopleidingen. De opleidingen zouden op de kritische opmerkingen en de verbetervoorstellen van de commissie kunnen reageren met de verzuchting dat de commissie te veel wil: het betere is immers de vijand van het goede. Gegeven het motto van de Vlaamse regering antwoordt de commissie op deze mogelijke verzuchting met het woord van de dichter Lucebert dat het betere de vijand is van het beste. Maar zij voegt daar onmiddellijk aan toe dat de Vlaamse regering en de Vlaamse universitaire instellingen het als zij het bovenstaande motto serieus nemen ook voor de opleidingen mogelijk moeten maken om tot de top van Europa te behoren. Tot slot nog twee opmerkingen. Allereerst dat de uiteindelijke oordelen soms na ampele discussies met uitzondering van die voor de bacheloropleiding SEW van de Universiteit Antwerpen unaniem tot stand zijn gekomen. Ten tweede dat er ook unanimiteit bestond, nu zonder uitzondering, over de kwaliteit van onze secretaris Magalie van Lishout. Zij heeft het visitatieproces niet alleen heel zorgvuldig voorbereid, begeleid en erover gerapporteerd, maar ons als commissie ook voor procedurele ontsporingen behoed. Waarvoor dank. Wil Arts Voorzitter visitatiecommissie Sociologie

13 Lijst met afkortingen AAP ATP AP BAP BZS CAS Cello CESIT CEPS CeSO CIKO CIMDA CRS CSB CSO DOO DOWA DUO/ICTO ECHO/UFOO ECTS ELO ES EVC EVK FTE GAS GGS GOC IMPALLA INSTEAD ISPO JaDE KCO K.U.Leuven Academisch Assisterend Personeel Administratief en Technisch Personeel Academisch Personeel Bijzonder Academisch Personeel begeleide zelfstudie Centrum voor Aziatische Studies Centrum voor Longitudinaal en Levenslooponderzoek Centre for the Economic Study of Innovation and Technology Centre d Etudes de Populations, de Pauvreté et de Politiques Socio-Economiques Centrum voor Sociologisch Onderzoek Cel voor Innovatie en Kwaliteitszorg in het Onderwijs Centre for International Management and development Centrum voor Rechtssociologie Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck Centrum voor Studiebegeleiding en Onderwijsvernieuwing, K.U.Leuven Cel Studieondersteuning, Universiteit Gent Dienst Onderwijsondersteuning Dienst Onderwijsaangelegenheden Dienst Universitair Onderwijs/Informatie en Communicatie Technologie in het Onderwijs Expertisecentrum Hoger Onderwijs/UA-Fonds voor Onderwijsontwikkeling European Credit Transfer System Elektronisch Leerplatform Faculteit Economische, Sociale en Politieke Wetenschappen en Solvay Business School Elders Verworven Competenties Eerder Verworven Kwalificaties Full-time equivalents Gediplomeerde in Aanvullende Studies Gediplomeerde in Gespecialiseerde Studies Gemeenschappelijke Onderwijscommissie International Master in Social Policy Analysis International Networks for Studies in Technology, Environment, Alternatives, Development Instituut voor Sociaal en Politiek Opinieonderzoek Jaarlijkse Docentenevaluaties KwaliteitsCel Onderwijs Katholieke Universiteit Leuven

14 manama NGO NVAO OASES OWV POC PSW QASS RUCA SCOB SEW SID-in SOCO SP STEM STIP TEW Toledo TOR UGent UA UFSIA UIA ULB VAO VLIR VTE VUB WAPOR ZAP ZSCA Master na master Non Governmental Organisation Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie Onderzoeksgroep Armoede, Sociale Uitsluiting en Stad Onderzoeksgroep Welzijn en de Verzorgingsstaat Permanente Onderwijscommissie Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen Master in Quantitative Analysis in the Social Sciences Rijksuniversitair Centrum Antwerpen Studiecentrum voor Onderneming en Beurs Sociaal-Economische Wetenschappen Studieinformatiedagen Sociaal Onderzoek studiepunten Studiecentrum voor Technologie, Energie en Milieu STudenten Informatie Punt Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen Toetsen en Leren Doeltreffend Ondersteunen Tempus Omnia Revelat Universiteit Gent Universiteit Antwerpen Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen Universitaire Instelling Antwerpen Université Libre de Bruxelles Voortgezette Academische Opleiding Vlaamse Interuniversitaire Raad Voltijds Equivalent Vrije Universiteit Brussel World Association of Public Opinion Research Zelfstandig Academisch Personeel Zelfstudiecentrum humane wetenschappen

15 Inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 3 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie 5 Lijst met afkortingen 11 Deel 1: Algemeen deel 15 I. De onderwijsvisitatie sociologie 17 II. Het referentiekader 23 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief 35 IV. Tabellen met scores, onderwerpen en facetten 53 : Opleidingsrapporten 61 Bachelor- en masteropleidingen Sociologie Vrije Universiteit Brussel Universiteit Antwerpen Katholieke Universiteit Leuven Universiteit Gent 149 Overige programma s Bachelor- en masteropleiding Sociaal-Economische Wetenschappen Master na master Quantitative Analysis in the Social Sciences Advanced master Social Policy Analysis 235 Bijlagen 257 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 257 Bijlage 2: De bezoekschema s 263 Bijlage 3: Abstract Quantitative Analysis in the Social Sciences 273 Bijlage 4: Reactie van opleiding 277

16

17 Deel 1 Algemeen deel

18

19 IDe onderwijsvisitatie Sociologie 1 Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Sociologie verslag uit van haar bevindingen over de academische bachelor- en masteropleidingen Sociologie aan de Katholieke Universiteit Leuven, de Universiteit Gent, de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Antwerpen, de bachelor- en masteropleiding Sociaal-Economische Wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en de masteropleidingen Quantitative Analysis in the Social Sciences aan de Katholieke Universiteit Brussel (i.s.m. Katholieke Universiteit Leuven) en Social Policy Analysis aan de Katholieke Universiteit Leuven (i.s.m. CEPS-INSTEAD), die zij in het voorjaar 2007, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2 De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht: - van 14 februari t.e.m. 15 februari 2007: Katholieke Universiteit Brussel! Master na master Quantitative Analysis in the Social Sciences - van 7 maart t.e.m. 9 maart 2007: Vrije Universiteit Brussel! Bachelor en Master Sociologie - van 20 maart t.e.m. 23 maart 2007: Universiteit Antwerpen! Bachelor en Master Sociologie! Bachelor en Master Sociaal-Economische Wetenschappen De onderwijsvisitatie Sociologie 17 Deel 1

20 - van 26 maart t.e.m. 29 maart 2007: Katholieke Universiteit Leuven! Bachelor Politieke en Sociale Wetenschappen afstudeerrichting Sociologie! Master Sociologie! Master Social Policy Analysis - van 9 mei t.e.m. 11 mei 2007: Universiteit Gent! Bachelor en Master Sociologie De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatischorganisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 3 De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De samenstelling van de visitatiecommissie Sociologie werd op 8 februari 2007 en 14 maart 2007 bekrachtigd door de Erkenningscommissie Hoger Onderwijs. De visitatiecommissie werd door de VLIR ingesteld tijdens de vergadering van 14 februari De commissie had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Prof. dr. W.A. Arts, emeritus hoogleraar Algemene en Theoretische Sociologie, Universiteit van Tilburg Vakdeskundige leden: - Prof. dr. Bernhard Kittel, hoogleraar onderzoeksmethoden in de sociologie en politicologie, Universität Oldenburg - Prof. dr. Liliane Voyé, emeritus hoogleraar algemene sociologie, stadsociologie, sociologie van ruimtelijke ordening en sociologie van cultuur en godsdienst, Université Catholique de Louvain Vakdeskundig extra-lid ten behoeve van de visitatie Bachelor en Master Sociaal- Economische Wetenschappen: - Prof. dr. Luc Soete, hoogleraar internationale economische betrekkingen, Universiteit Maastricht en directeur UNU-MERIT Onderwijsdeskundig lid: - Prof. dr. J.L. Peschar, emeritus hoogleraar onderwijssociologie, Rijksuniversiteit Groningen 18 De onderwijsvisitatie Sociologie Deel 1

21 Student-leden: - Mevr. Stefanie Gheysen, studente Politieke en Sociale Wetenschappen afstudeerrichting Sociologie, Katholieke Universiteit Leuven - Dhr. Sikko Segaert, student Sociologie, Vrije Universiteit Brussel De studentleden hebben niet deelgenomen aan het bezoek en de beoordeling van de eigen opleiding. Mevr S. Gheysen heeft deelgenomen aan de bezoeken en beoordeling van de opleidingen van de Vrije Universiteit Brussel, de Universiteit Antwerpen en de Katholieke Universiteit Brussel. Gezien haar verbondenheid aan de opleiding Politieke en Sociale Wetenschappen afstudeerrichting Sociologie van de Katholieke Universiteit Leuven heeft zij noch deelgenomen aan het bezoek noch aan de beoordeling van de opleidingen van de Katholieke Universiteit Leuven. Dhr. S. Segaert heeft deelgenomen aan de bezoeken en beoordeling van de opleidingen van de Universiteit Gent en de Katholieke Universiteit Leuven. Gezien zijn verbondenheid aan de opleiding Sociologie van de Vrije Universiteit Brussel heeft hij noch deelgenomen aan het bezoek noch aan de beoordeling van de opleidingen van de Vrije Universiteit Brussel. Mevr. Magalie Van Lishout, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de Cel Kwaliteitszorg van de VLIR, trad op als projectbegeleider voor de visitatie. Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; b. het formuleren van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering; c. het beoordelen of de kwaliteit van de opleiding voldoet aan de beoordelingscriteria van het accreditatiekader en het geven van een integraal oordeel over de opleiding waarop de NVAO zich zal baseren bij de accreditatie. De onderwijsvisitatie Sociologie 19 Deel 1

22 3.3. Werkwijze Voorbereiding Ter voorbereiding van de visitatie werd aan de opleidingen gevraagd een uitgebreid zelfevaluatierapport op te stellen. De Cel Kwaliteitszorg van de VLIR heeft hiervoor een visitatieprotocol 1 ter beschikking gesteld, waarin de verwachtingen t.o.v. de inhoud van het zelfevaluatierapport uitgebreid beschreven zijn. De zelfevaluatierapporten volgen het accreditatiekader. Naast feitelijke beschrijvingen per onderwerp en per facet van het accreditatiekader wordt aan de opleidingen ook gevraagd hun toekomstperspectieven kenbaar te maken en een kritische sterkte-zwakte analyse op te nemen in het zelfevaluatierapport. Daarnaast wordt een aantal verplichte bijlagen opgenomen, zoals een beschrijving van het programma, studenten- en personeelstabellen, cursusbeschrijvingen, examenvragen, enz. De commissie ontvangt deze zelfevaluatierapporten en het visitatieprotocol een aantal maanden voor de eigenlijke bezoeken, waardoor zij voldoende gelegenheid krijgt deze documenten zorgvuldig te bestuderen en het eigenlijke bezoek grondig voor te bereiden. De commissieleden worden bovendien verzocht per opleiding een tweetal eindverhandelingen te selecteren uit een lijst van recente eindverhandelingen. De geselecteerde eindverhandelingen worden eveneens een aantal weken voor het eigenlijke bezoek door de Cel Kwaliteitszorg aan de commissieleden bezorgd. Elk commissielid heeft bijgevolg twee eindverhandelingen grondig gelezen vooraleer het bezoek aan de opleiding plaatsvindt. Tijdens de installatievergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich concreet voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de organiserende instellingen heeft gevoerd met alle geledingen die zijn betrokken bij het onderwijs. Ook wordt aan de opleidingen gevraagd als een derde bron van informatie om een veelheid aan documenten ter inzage te leggen ten behoeve van de commissie. Tijdens de bezoeken is voldoende tijd uitgetrokken om de commissie de gelegenheid te geven deze documenten grondig te bestuderen. De documenten die ter inzage van de commissie worden 1 Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR/VLHORA. Brussel, februari 2005 ( 20 De onderwijsvisitatie Sociologie Deel 1