Alfa-nieuws. Jaargang 7

Transcriptie

1 bron Alfa-nieuws. Jaargang 13. Coutinho, Bussum 2004 Zie voor verantwoording: dbnl i.s.m.

2 1 [Nummer 1] Redactie Van de redactie Trouwe lezers van ALFA-nieuws de redactie aan te treffen. Alleen bij bijzondere gelegenheden willen we een uitzondering maken. Dit nummer vormt zo'n bijzondere gelegenheid. Van tijd tot tijd hebt u als lezer artikelen over Nederlands als moedertaal gevonden in dit blad. Met het eerste nummer van de zevende jaargang gaan wij ons ook richten op alfabetisering-nt1 en daarmee wordt ALFA-nieuws een blad voor docenten in de alfabetisering in de breedste zin van het woord. Het kan zijn dat een artikel over NT1-alfabetisering wat redundante informatie bevat voor een NT1-docent. Zulke informatie is voor een goed begrip bij sommige NT2-docenten echter noodzakelijk. Een gevolg van deze nieuwe koers is dat wij de redactie uitgebreid hebben met een aantal vaste medewerkers, te weten: Ria van Adrichem (NT1), Anita Middel (NT1) en Ben Hermeler (NT1 en rekenen). Onder de loep Later leren lezen Alfabetiseringsonderwijs in het Nederlands als moedertaal Marjolein Hüsken/universiteit van Tilburg Hoe is het gesteld met het alfabetiseringsonderwijs Nederlands als moedertaal? Om hoeveel mensen gaat het? Wie zijn de cursisten? Wat gebeurt er in de klassen en wat denken de alfabetiseringsdocenten daarover. Marjolein Hüsken enquêteerde en interviewde docenten, en nam een kijkje in dertien groepen. Hieronder volgt een verslag van het onderzoek dat ze uitvoerde in het kader van haar afstuderen aan de Universiteit van Tilburg. De groep van Jenny Even voorstellen: een groep van acht volwassen mensen, vier mannen en vier vrouwen. Anton is de jongste. Hij is 19 jaar. Bep is met 66 jaar de oudste. De meeste andere cursisten zijn tussen de 35 en 50 jaar. Bijna allemaal hebben ze een baan. Zaïd en Gladys spreken het Nederlands niet als moedertaal. Jenny is de docente. Ze is vijftig jaar. Na de pedagogische academie werkte ze een paar jaar in het basisonderwijs. Vervolgens stapte ze over naar de volwasseneneducatie. De groep krijgt één avond per week les. De cursisten werken op verschillende niveaus. Twee van hen zijn pas begonnen met de lessen en zijn op weg naar KSE-niveau 1. Andere cursisten hebben

3 al langer les en hebben niveau 1 al gehaald. Sommigen zijn zelfs al bijna toe aan de toets op KSE-niveau 2. Het is tien voor zeven als Jenny naar het leslokaal loopt. Zaïd en Bep staan al te wachten bij de deur. Jenny heeft haar tas nog niet neergezet of Zaïd heeft al een vraag. Hij heeft hulp nodig bij het invul-

4 2 len van een acceptgiro. Terwijl Jenny naast Zaïd gaat zitten, geeft ze Bep de opdracht alvast alle computers aan te zetten. Een voor een komen de andere cursisten binnen. Ze gaan meteen achter een computer zitten. Als Jenny en Zaïd klaar zijn met de acceptgiro loopt Jenny door het lokaal om de cursisten aan het werk te zetten. Zaïd gaat met Husselaar aan de slag, Anton met Muiswerk en Jac met Alfabeter Lezen. Bep en Jan willen allebei beter leren spellen. Daarom maken ze vaak samen oefeningen uit het programma Dupuix. Vandaag heeft Bep de koptelefoon op. Ze zegt het woord dat ze hoort na, zodat Jan ook weet wat de opdracht is. Jan verstaat haar nauwelijks. Verbaasd vraagt hij waarom ze zo zachtjes spreekt. Haar antwoord is onverstaanbaar, maar haar blik gaat duidelijk in de richting van de onderzoekster die vandaag aanwezig is. Dat mag zij best horen, zegt Jan luid. Bep kijkt naar het beeldscherm en herhaalt nogmaals het woord dat de computer geeft: heren. Jan herhaalt het, duidelijk verdeeld in lettergrepen: heerren en hij tikt herren in. De computer meldt meteen dat dat fout is en jenny, die er inmiddels bijgekomen is, helpt ze verder: Wat hoor je aan het einde van de eerste lettergreep? Jan: ee. Is dat een korte of een lange klank? Een korte, zegt jan. Nee, zegt de docent, want wat is de korte klank?. Het is al kwart over zeven als Gladys binnenkomt. Ze moest overwerken. Jenny helpt haar op weg met 7/43. Gladys weet dat Anita ziek is. De twee sms'en regelmatig met elkaar. De enige die nu nog ontbreekt, is Nancy. Om ongeveer kwart voor acht gaan Jan en Bep individueel verder met de cd-rom Alfabeter Lezen. Jenny loopt weer rond om de cursisten te helpen. Zaïd heeft moeite met de opdrachten van Husselaar. Hij moet steeds van een reeks losse woorden een goed lopende zin maken. Daar maakt hij veel fouten bij. Jenny geeft hem de tip om het hardop te proberen. Samen doen ze een paar zinnen. Dat gaat goed. Zodra Jenny verder loopt naar de volgende cursist, werkt Zaïd weer in stilte. Foutloos Na een pauze van een kwartier pakken de cursisten hun mappen uit de kast en gaan meteen aan de slag. Twee cursisten zijn bezig met een Blokboek en een ander is bezig met een module uit Sprint. Jenny oefent met Zaïd hoe hij een formulier moet invullen, want hij neemt elke week wel iets mee waarbij ik hem moet helpen, vertelt ze naderhand. Zaïd maakt de oefening goed en Jenny wil hem een compliment geven. Foutloos, zegt ze. Fout? vraagt hij. Nee, goed, zegt Jenny. Anton is pas met de cursus begonnen. Hij is dyslectisch en kan nauwelijks lezen. Als hij klaar is met de module over de letter o, krijgt hij nieuwe stencils van Jenny. Deze gaan over de letter e. Op de eerste bladzijde staan plaatjes met woordjes eronder: eef, weef, scheef, enzovoorts. Anton moet de woorden voorlezen. Hij heeft moeite met ree. Weet je wat dat is? vraagt Jenny. Ja. Wat dan? Een beestje. Wat voor beestje? vraagt Jenny en vervolgens legt ze uit dat een ree bij de familie van de herten hoort. Ook met het woord beek heeft Anton moeite. Hij leest reet. Wanneer Anton een rijtje foutloos heeft voorgelezen klinkt een bewonderend zó uit Jennys mond.

5 Even later helpt Jenny Jan met een opdracht uit de methode Fundamenteel Nederlands, een methode voor IVBO-onderwijs. Er staat een advertentie van een bioscoop en hij moet opzoeken in welke woonplaats deze bioscoop is gevestigd. Hij scant de advertentie en denkt hardop: woon, woon, woon. Nee, dat zul je niet vinden, zegt Jenny. Je moet zelf bedenken waar dat kan staan. Samen hebben ze het snel gevonden, maar Jan kan het niet lezen. De sh in Kaatsheuvel ziet hij aan voor sch. Jenny helpt hem: ze dekt Kaats af met een gum. Dan heeft Jan snel door water staat. Hij vult het antwoord in en moppert dat hij zo slordig schrijft. Jaren geleden raakte zijn rechterarm verlamd door een ongeluk, terwijl hij rechtshandig was. Jenny probeert hem te troosten: Ach joh, het is misschien niet super netjes, maar ik kan het heel goed lezen, hoor. De krant Om tien over negen deelt Jenny de nieuwe Okeekrant uit. Ondertussen gaat Bep voor de tweede keer rond met een zak dropjes. Anton wil er wel een, want dan hoef ik niet te lezen, maar me teen is hij de klos. Hij moet een artikel van de voorpagina voorlezen. Hij kiest het artikel bij een foto van Pamela Anderson. Van het dropje is geen spoor meer te bekennen. Woord voor woord leest hij het stukje voor. Bij vegetariër valt hij stil. Jenny helpt hem: vege.... Dan zegt hij het vlot. Bep kiest het artikel Dierenarts sterft door vogelpest. Na de zin dat er ook een mens gestorven is aan deze dierenziekte, heeft ze commentaar op de inhoud: Die dierenarts was al ziek. Weer twee alinea's verder moet Zaïd het van Bep overnemen. Al na één alinea vraagt hij of hij nog verder moet lezen. Zonder een antwoord af te wachten, geeft hij de beurt door aan Gladys. De laatste alinea's worden voorgelezen door Jac. Zo lezen de cursisten samen nog een artikel en dan is het halftien. Tijd om naar huis te gaan.

6 3 Onderzoek Deze les heeft nooit in werkelijkheid plaatsgevonden. De situaties tijdens de les echter wel. De hierboven beschreven les is gereconstrueerd op basis van een reeks observaties. In de zomer van 2003 hebben dertien docenten en hun groepen bezoek gehad van een onderzoekster die bezig was met een onderzoek naar de praktijk van het alfabetiseringsonderwijs NT1. Daarnaast werd een enquête gehouden onder alfabetiseringsdocenten en werden de docenten van de bezochte lessen mondeling geïnterviewd. In de vraaggesprekken kwamen verschillende onderwerpen aan bod: deelname, werving, achtergronden van cursisten, problemen, samenstelling van de groepen, uitval, beoogde en bereikte KSE-niveaus, gebruik van leermiddelen en knelpunten die docenten ervaren. De gegevens komen van ROC's uit het hele land, variërend van Groningen tot Maastricht en van Amsterdam tot Enschede. Op enkele uitkomsten ga ik hier kort in. In het kader bij deze tekst staan enkele cijfermatige gegevens: alle cijfers zijn gebaseerd op wat de docenten vermelden. Meest genoemde: niveau lees- en schrijfgroep: leeftijdsgroep cursisten: vooropleiding cursisten: leerwens cursisten: belemmeringen: leerprobleem: criterium voor groepsindeling: werkvorm: vooropleiding docenten: methode: multimedia-methode: KSE 1 en gemengd 36 tot en met 50 speciaal basisonderwijs/regulier basisonderwijs beter lezen/beter schrijven faalangst/minderwaardigheidsgevoel dyslexie niveau individueel leraar basisonderwijs Sprint Alfabeter Lezen Uit het onderzoek bleek dat de docenten vaak verschillende methodes gebruiken in een en dezelfde groep: gemiddeld vier, met een uitschieter van elf verschillende methodes. Sprint wordt het vaakst genoemd. De meeste docenten gebruiken ook de computer tijdens de les. Ook daarbij worden meestal verschillende methodes of programma's gebruikt in de groepen, met een uitschieter van twaalf verschillende programma's. Alfabeter Lezen is het meest gebruikte programma. Er is meer aandacht nodig voor de ontwikkeling van goede lesmethodes, zodat docenten niet langer hun programma bij elkaar hoeven te sprokkelen.

7 Belemmeringen Volgens de docenten zijn er heel wat problemen die het leerproces van cursisten kunnen belemmeren. Die zijn te verdelen in drie gebieden. Ten eerste zijn er de angsten waar cursisten mee kampen. Faalangst en een gevoel van minderwaardigheid, waar Bep bijvoorbeeld mee kampt, worden het vaakst genoemd. Ten tweede hebben veel cursisten leerproblemen. Dyslexie wordt het vaakst genoemd. Daarnaast zien de docenten veel concentratie- en geheugenproblemen bij hun cursisten. De derde groep problemen bestaat uit een aantal subgroepen. Fysieke problemen, zoals bijvoorbeeld de verlamde rechterarm van Jan, komen het meeste voor. Problemen in de privé-sfeer staan op de tweede plaats, gevolgd door respectievelijk psychische en sociale problemen. Uitval Uit onderzoek in Nederland (IALS, zie Bohnenn et al. 2004) blijkt dat ongeveer een miljoen volwassen autochtone Nederlanders op een laag niveau van geletterdheid functioneert. Uit ander onderzoek is bekend dat er in Nederland ongeveer autochtone volwassenen zijn die nauwelijks kunnen lezen of schrijven (Ministerie van Onderwijs, 2001). Neuvel en Hersee (in druk) becijferden dat er in het schooljaar zo'n volwassenen deelnamen aan de lees- en schrijfcursussen. Dat is slechts 2 procent van de totale doelgroep. In de enquête is ook gevraagd naar de uitval van cursisten. De docenten die meededen aan het onderzoek schatten dat 39 procent van de cursisten stopt met de cursus zonder dat zijn of haar doelen bereikt zijn. In de meeste gevallen is dat binnen drie maanden. De docenten zeggen dat het vooral om persoonlijke redenen is, als cursisten stoppen, maar er is meer onderzoek nodig om te achterhalen wat precies de redenen zijn. Het percentage uitvallers wordt in elk geval hoog ingeschat. De resultaten van deze onderzoeken laten zien dat de alfabetisering nog veel aandacht verdient. De werving van nieuwe cursisten is daarbij een speerpunt, maar met werving alleen ben je er nog niet. NT-anderhalf Een laatste punt dat naar voren kwam

8 4 tijdens het onderzoek is het grote percentage mensen in de NT1-cursussen dat het Nederlands niet als moedertaal spreekt, 22 procent om precies te zijn. Een goede mondelinge beheersing van het Nederlands is meestal het criterium dat gehanteerd wordt om iemand in een NT1-cursus te plaatsen. Dat een goede beheersing een rekkelijk begrip is, blijkt uit het voorbeeld van Zaïd die het compliment foutloos totaal verkeerd begreep. Ook mensen die het Nederlands beter beheersen dan Zaïd, hebben veel typische taalproblemen die een andere aanpak vragen dan de taalproblemen waar moedertaalsprekers mee kampen. Daarom horen deze mensen, die ook wel NT1,5'ers genoemd worden, eigenlijk niet thuis in NT1-cursussen. Dat zij in een NT2-groep, waar veel aandacht is voor inburgering, ook niet op hun plaats zijn, spreekt voor zich. In nog te veel plaatsen worden de NT1,5'ers in de NT1-leerlijn geplaatst omdat de alfabetiseringsgroepen anders te klein zijn om ze in stand te kunnen houden. Sommige ROC's plaatsen de NT1,5'ers in aparte groepen. Literatuur Bohnenn, E. et al. (in druk), Laaggeletterd in de Lage Landen. Hoge prioriteit voor het beleid. Den Haag, Nederlandse Taalunie. Hüsken, M. (2003). Later leren lezen. Een onderzoek naar de praktijk van het alfabetiseringsonderwijs voor autochtone volwassen Nederlanders. Tilburg, Wetenschapswinkel/Universiteit van Tilburg Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2001). Actie voor alfabetisering autochtonen. Persbericht 175 ( ). Neuvel, J. & T Bersee (in druk). Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs. Resultaten van de nulmeting. 's-hertogenbosch, Cinop. Uit het veld Al schrijvend schaamte overwinnen Ria van Adrichem/ROC Zadkine Rotterdam

9 foto: Sicco van Grieken Prinses Laurentien bracht op 8 september jl. een bezoek aan een lees- en schrijfgroep van het ROC Zadkine in Rotterdam. Ze kreeg van de groep een boekje met door hen zelf geschreven verhalen. Ria van Adrichem vroeg aan docent Frans Berends hoe het was om zo'n boekje te maken.

10 5 Om analfabetisme onder Nederlanders onder de aandacht te brengen, bracht prinses Laurentien op 8 september (de Internationale Dag van de Alfabetisering) een bezoek aan onder meer ROC Zadkine in Rotterdam. Op een van de locaties met NT1-ers - zo wordt de groep autochtone Nederlanders genoemd die les krijgen - was de prinses op bezoek, waarbij ook docenten en cursisten van andere locaties aanwezig waren. De groep die les krijgt in Rotterdam-Zuid heeft speciaal voor deze gelegenheid een boekje gemaakt dat ze de prinses in besloten kring mochten aanbieden. Twee van hen hebben hun eigen verhaal voorgelezen. Vijftien jaar geleden had ik dit niet gedurfd, zegt de een. Alle cursisten beamen dat ze nu meer durven, zich vrijer voelen. Een van hen wil zelfs Engels gaan leren als ze klaar is met Nederlands. Ik sprak met Frans Berends, docent van de groep die de bundel maakte. Hoe zijn jullie er zo toe gekomen om een boekje te maken? Nou, we hadden al eerder verhalen geschreven, kringverhalen. Je kent dat wel, een begint met een zin, de volgende verzint er wat bij, de derde gaat door, enzovoort. Die verhalen schreven we eerst op papier en daarna op de computer en zo hadden we al wat verhalen verzameld. Toen we hoorden dat prinses Laurentien op bezoek zou komen en wij daarbij konden zijn, hebben we bedacht dat we verhalen zouden schrijven over het eigen leven. Iedereen vraagt zich altijd af hoe het kan dat iemand niet kan lezen en schrijven. Wij wilden door deze verhalen duidelijk maken hoe dat kan gebeuren en dat ook aan de prinses laten weten. En hoe ben je toen begonnen? Eerst hielden we een groepsgesprek met als thema: hoe komt het nou dat je hier op de cursus zit? Het niet kunnen lezen en schrijven heeft een oorzaak in het verleden: vertel eens over dat verleden. Door erover te vertellen en te praten kwam er een stuk verleden naar boven dat de cursisten altijd weggedrukt hadden. Er ontstonden toen hele leuke gesprekken en er kwamen nog veel meer verhalen los.

11 Wat waren dat voor verhalen? Vaak hele dramatische verhalen. Want je moet wel weten dat analfabetisme nooit zomaar ontstaat. Er zit altijd een verhaal achter en soms zijn dat heel gruwelijke verhalen over misbruik, kleinering, enzovoort. Je wil niet weten wat sommige van die mensen allemaal meegemaakt hebben. En ging dat dan wel? Durfden mensen dat allemaal wel te vertellen? Ja, toen we eenmaal begonnen, kwam het allemaal weer boven. Het riep vaak ook herkenning op. Zo van dat heb ik ook meegemaakt, bijvoorbeeld bij twee cursisten die dezelfde achtergrond hadden als schipperskind. Sommige mensen zaten al jaren bij elkaar op les maar door deze verhalen hoorden ze nu dingen die ze absoluut niet van elkaar wisten. Hoe ben je daarna verder gegaan? Na het eerst verwoord te hebben, zijn de cursisten allemaal iets gaan schrijven over hun eigen verleden. Die verhalen hebben we toen voorgelezen in de groep. De geschreven verhalen zijn we daarna gaan overschrijven op de computer. Ze hebben er zelf plaatjes bij gezocht op internet. Dat was nog een leuk neveneffect. Daarvóór hadden ze geen idee wat er allemaal kon met de computer en dat hebben ze nu ook ervaren. Kon iedereen zelf zijn verhaal opschrijven? Nee, een paar kunnen dat niet zelf, maar dan helpen de meer gevorderden hen wel. Ze vragen gewoon hulp aan elkaar. Ze laten het aan elkaar lezen en geven en krijgen dan ook feedback. Dat werkt heel goed. Ik help natuurlijk wel als docent, maar ze doen heel veel met en voor elkaar. En hoe ging het tom met de prinses? Dat ging prima. Ze was heel belangstellend en wilde graag de verhalen horen. Twee cursisten hebben hun verhaal voorgelezen. Ze waren natuurlijk zenuwachtig, maar het ging allemaal goed. We waren natuurlijk ook trots op het boekje. Het ziet er echt goed en mooi uit.

12 6 Je zei dat er altijd een verhaal achter zit, iets waardoor cursisten niet hebben leren lezen en schrijven. Kunnen ze het nu wel leren? Jazeker, voor een deel wel, alleen moeten ze het lezen wel altijd bij blijven houden. Als ze er niets meer aan doen, verleren ze het weer, maar voor ons geldt eigenlijk hetzelfde: kennis die je niet onderhoudt verdwijnt op den duur. Wie weet nog alles wat hij bij geschiedenis heeft geleerd op school? Lezen en schrijven verleren we niet, omdat we het elke dag doen, maar voor veel cursisten geldt dat niet. Die lezen en schrijven in hun thuissituatie niet of bijna niet. Vaak is de les de enige plek waar ze het toepassen. En nu? Ja, zoals ik al zei, we zijn er een hele hechte groep door geworden. Eigenlijk hebben ze hierdoor niet alleen schrijven geoefend, maar ook sociale vaardigheden bijgeleerd. Ik had namelijk door de 0800-actie * wat nieuwe cursisten erbij, terwijl anderen al jaren op les zaten. Tegen die nieuwe cursisten bestond wat weerstand en omgekeerd voelden de nieuwe cursisten zich niet echt thuis. Nu is dat helemaal over. Ze accepteren elkaar nu volledig en zijn een groep geworden. Door te praten en te schrijven over hun eigen leven is er een deel van de schaamte verdwenen. Ze zagen dat zij niet de enigen waren. Dat anderen het net zo voelden als zij en daardoor kregen ze ook vergreep op het verleden. Ik denk dat ze hierdoor een stuk verleden dat ze altijd weggedrukt hebben, nu een beetje meer verwerkt hebben. Eindnoten: * Overal in het land worden op ROC's lees- en schrijfcursussen gegeven. Via het gratis landelijke informatienummer kunnen mensen zich aanmelden voor een cursus. Zij worden dan doorverwezen naar de dichtstbijzijnde ROC-locatie waarop dergelijke cursussen gegeven worden.

13 Signalementen Snellezen met de vierkantjes Bij uitgeverij De Stiep is onlangs een leesprogramma met werkwijzer en werkbladen voor beginnende volwassen lezers verschenen. Met dit leesprogramma leren cursisten vlotter lezen aan de hand van een aantal werkbladen bij de makkelijk-lezenboekjes uit de Vierkantjes-reeks. Veel cursisten in de educatie geven als een van hun leerwensen aan dat ze de ondertiteling op tv willen kunnen lezen. Een belangrijke leesstrategie die cursisten daarvoor aangeleerd wordt, is het inzetten van voorinformatie. Aan de hand van de werkbladen oefenen cursisten met deze leesstrategie en leren ze vlotter lezen. Niveau: KSE 1 Prijs: Snellezen vierkantjes Snellezen vierkantjes Speciaal ontwikkeld bij de map Snellezen met de vierkantjes is een fotoverhaal getiteld Inbraak. Het boekje bevat op elke pagina een afbeelding in de vorm van een tv-scherm, met daaronder de gesproken tekst in de vorm van ondertitels. Het vergreep haal gaat over Jan en Riet, die allebei even de deur uit zijn voor een boodschap. Als Jan weer thuiskomt, staan de laatjes van de kast open. Is er ingebroken? Is de dief nog in huis? Werkbladen bij het boekje zijn te vinden in het leesprogramma Snellezen met de vierkantjes. Niveau: KSE 1 Prijs: 3.75 Informatie: Telefoon: , fax: bestel@stiep-educatief.nl

14 7 Kaders Naturalisatietoets: Hindernissen op weg naar het Nederlanderschap Ineke van de Craats/Katholieke Universiteit Nijmegen * Sinds 1 april 2003 is de Rijkswet op het Nederlanderschap gewijzigd. Ieder die zich aanmeldt met het verzoek om Nederlander te worden, moet aantonen dat hij of zij voldoende kennis heeft van de Nederlandse maatschappij en het Nederlands beheerst op taalniveau 2. Wat zijn de gevolgen van deze regeling voor analfabeten of semi-alfabeten? In het verieden kon het gebeuren dat een wettig in Nederland verblijvende buitenlander die zich bij de gemeente meldde om zich te laten naturaliseren, door een gemeente-ambtenaar getoetst werd op zijn kennis van Nederland door de vraag goed te beantwoorden wie de koningin van Nederland was. Als de kandidaat-nederlander het ook niet te beroerd deed in het korte gesprekje daaromheen, werd zijn verzoek tot naturalisatie officieel ingediend. Ambtenaren gingen verschillend tewerk: waar de een alleen vroeg naar de naam van de koningin had de ander een compleet examen opgesteld. Niet alleen om bovengenoemde ongelijkheid te voorkomen, maar ook om recht te doen aan het inburgeringsbeleid is met ingang van 1 april 2003 de naturalisatietoets ingesteld. De naturalisatietoets De toets bestaat uit twee delen. In deel 1 van de toets wordt kennis over de Nederlandse maatschappij en de Nederlandse staatsinrichting getoetst in 40 vragen waarvan er 28 goed beantwoord moeten worden. De toets, die op de computer moet worden gemaakt, gaat over de onderwerpen: werk, inkomen en geldzaken, wonen, gezondheid, verkeer en vervoer, en staatsinrichting (denk aan verkiezingen, gemeente en grondwet). De uitslag van de toets is direct bekend en men kan zich bij slagen meteen aanmelden voor deel 2. In deel 2 wordt de kennis van het Nederlands op vier vaardigheden getoetst: lezen, luisteren, schrijven en spreken. Het niveau van de toets is gelijk aan NT2-niveau 2. Voor alle onderdelen - ook voor luisteren en spreken - wordt gewerkt met toetsboekjes waarin het goede antwoord omcirkeld moet worden. De vragen en opdrachten staan wel steeds op een instructiecassette en kunnen in het opgavenboekje nagelezen worden. Als de kandidaat geslaagd is voor beide onderdelen, ontvangt hij een certificaat waarmee het Nederlanderschap aangevraagd kan worden. Wat is taalniveau 2?

15 De taalgebruiker kan met redelijk gemak korte gesprekken voeren in standaardsituaties mits de gesprekspartners, waar nodig, hulp bieden. Hij kan vragen stellen en beantwoorden en ideeën en informatie uitwisselen over vertrouwde onderwerpen in voorspelbare alledaagse situaties. Van radio-en tv-berichten begrijpt hij de essentie, mits het spreektempo laag is en het onderwerp en de context vertrouwd zijn. Hij kan eenvoudige duidelijk gestructureerde teksten lezen voor informatie en instructie. Hij kan korte, informele briefjes schrijven en boodschappen noteren in telegramstijl. Bron: Eindtermen Educatie, Referentiekader NT2, PROVE. Aanmeldingsprocedure en kosten Als men genaturaliseerd wil worden, meldt men zich eerst aan bij de gemeente. De gemeente geeft alle informatie over naturalisatie en verwijst door naar een ROC als er een naturalisatietoets afgelegd moet worden. Om de toets af te kunnen leggen moet men zich zelf schriftelijk aanmelden bij een van de acht ROC's die de toets mogen afnemen. Als het formulier en de benodigde kopieën bij het betreffende ROC zijn aangekomen,

16 8 krijgt de kandidaat een bevestiging en een factuur. De totale kosten voor de hele procedure van toetsen zijn niet gering. Deelname aan deel 1 kost 80 euro en deelname aan deel euro. Bij herkansing - na een halfjaar - betaalt men hetzelfde bedrag, maar bij deel 2 is herkansing per onderdeel mogelijk (60 euro). Pas na betaling krijgt de kandidaat de oproep. Voor een herkansing moet men een halfjaar wachten. Vrijstelling en ontheffing In enkele gevallen is men vrijgesteld van een naturalisatietoets. Dat is voornamelijk het geval als de aanvrager al blijk gegeven heeft van voldoende kennis van het Nederlands. Blijk van voldoende kennis is een diploma van een Nederlandse opleiding, van wetenschappelijk onderwijs tot een opleiding in het kader van het leerlingwezen, een met goed gevolg afgelegd Staatsexamen I of II of een Certificaat Inburgering met minimaal het niveau KSE-2 (volgens de tekst van de brochure). Het is trouwens beter hier te spreken van NT2-niveau 2 dan van KSE-niveau 2, aangezien de KSE-niveaus een opleidingsniveau impliceren. Het is ook mogelijk om voor ontheffing in aanmerking te komen. Dat is het geval bij medische of taalgerichte belemmeringen. Volgens de brochure ** moet onder medische belemmeringen worden verstaan: doofheid, blindheid, spraakstoornissen of geestelijke belemmeringen, en moet bij taalgerichte belemmeringen worden gedacht aan: woordblindheid, analfabetisme of een beperkt leervermogen. De aanvrager moet dan zelf aan de gemeenteambtenaar via een doktersverklaring of een andere verklaring aantonen dat hij in aanmerking komt voor gehele of gedeeltelijke ontheffing. Meestal wordt de aanvrager dan doorverwezen naar het ROC Amsterdam, waar men onderzoekt of een deel van de naturalisatietoets afgelegd kan worden. Dat onderzoek kost 148 euro, te betalen aan het ROC Amsterdam. De gehandicapte aanvrager van naturalisatie Een klein rekensommetje leert dat gehandicapte indieners van een verzoek tot Nederlanderschap het niet alleen veel moeilijker hebben maar ook nog veel meer moeten betalen om het verzoek in te dienen en de reis naar Amsterdam te maken. Het lijkt me vrij gemakkelijk om een doktersverklaring te krijgen bij doofheid en blindheid, maar waar haal je een verklaring vandaan dat je geestelijke belemmeringen ondervindt? Is dat misschien een verklaring dat je opgenomen bent geweest in een psychiatrische inrichting vanwege oorlogstrauma's (wat bij Vietnamezen die allang in Nederland zijn wel voorkomt) of dat je speciaal onderwijs hebt gevolgd? Leuk is het niet zulke verklaringen te moeten geven. En moeten spraakstoornissen door de dokter beoordeeld worden of mag een logopedist dat doen? Wie moet een verklaring van woordblindheid afgeven? Het is trouwens niet eenvoudig om bij allochtonen dyslexie te constateren, en eigenlijk zou dat in de moedertaal getest moeten worden. Gebeurt dat ook? En hoe zit het met analfabeten? Kunnen zij een verklaring

17 overleggen dat zij zoveel uur een alfabetiseringscursus hebben gevolgd ook zonder verbluffende resultaten maar met veel inspanning? Voor het behalen van de toetsonderdelen lees- en schrijfvaardigheid hebben de meeste analfabeten en semi-analfabeten (die wel een cursus gevolgd hebben) geen kans, maar bij luister- en spreekvaardigheid moeten zij toch wel een redelijke kans van slagen kunnen hebben, als de toetsvorm lees- en schrijfvaardigheid inderdaad uitgebannen heeft. Vooral voor mensen die een alfabetiseringstraject NT2 doorlopen hebben en die hun inzet om Nederlands te leren getoond hebben, moet er een redelijke mogelijkheid zijn om voor naturalisatie in aanmerking te komen. Eigenlijk proef ik in deze ontbeffingsclausule dat de wetgever wel degelijk aan de probleemgevallen heeft gedacht, maar zich niet gerealiseerd heeft wat een extra inspanning het die groep mensen kost om aan de voorwaarden te voldoen. Als ik een (semi)analfabete, wettig verblijvende allochtoon was, zou ik me wel twee keer bedenken voordat ik aan deze onderneming begon, maar als de angst om later alsnog uitgewezen te worden ten gevolge van gewijzigde politieke omstandigheden je ertoe brengt die weg toch op te gaan, dan is het niet gepast daarvoor meer te betalen - voor het onderzoek bij het ROC Amsterdam plus aanvullende onderdelen van de naturalisatietoets - dan je goedopgeleide, lezende, niet dove of blinde landgenoot. Ook oudkomers zijn overigens genoodzaakt meer te betalen dan inburgeraars. Bij inburgeraars wordt het niveau dat op de eindtoets behaald werd, op het certificaat aangegeven. Dit certificaat geeft bij het behalen van niveau 2 recht op ontheffing. Voor oudkomers bestaat zo'n certificaat niet. Daardoor zien zij zich toch gedwongen de naturalisatietoets af te leggen en te betalen. Een telefoontje met de afdeling Uitvoering Naturalisatietoets ROC Amsterdam kon al veel verhelderen. Zo is het de bedoeling dat een aanvrager met taalgerichte belemmeringen meteen wordt doorverwezen naar het ROC Amsterdam. De aanvrager moet dan wel een verklaring hebben van het ROC waar bij of zij een cursus heeft gevolgd, waaruit de duur van

18 9 de cursus en het behaalde niveau blijken. Een team van specialisten, waaronder remedial teachers, van het ROC Amsterdam bekijkt dan of binnen een termijn van vijf jaar alsnog een NT2-niveau 2 bereikt kan worden. Sinds de invoering van de nieuwe regelgeving zijn intussen zestig mensen naar het ROC Amsterdam verwezen waarvan het overgrote het deel analfabeten of semi-analfabeten betrof. Eindnoten: * Met dank aan Paula Lindeman van het Mondriaan College en Hannie Snel van ROC Twente Plus. ** De brochure is getiteld: De naturalisatietoets, uw eerste stap naar het Nederlanderschap en is op gemeentehuizen verkrijgbaar. Signalementen Werkgroep Alfabetisering en laagopgeleiden Binnen de Beroepsvereniging van Docenten Nederlands als Tweede Taal is een werkgroep Alfabetisering en laagopgeleiden opgericht voor leden (docenten) uit het werkterrein van de ISK's en de volwasseneneducatie. Doel is uitwisseling van lesmateriaal en informatie over de organisatie van lessen en het leren van analfabeten, bijvoorbeeld over trajecten, materia len voor mondelinge vaardigheden en portfolio's. Informatie en opgave bij de voorzitter, Susanna Strube, s.strube@mon3aan.nl Landelijke Uitwisselingsdag Nedwerk NT1: 26 maart 2004 De Stichting Landelijk Netwerk Nederlandstaligen in de (basis)educatie (Nedwerk NT1) stelt zich ten doel de belangen van Nederlandssprekende niet- of laagopgeleide (potentiële) deelnemers te behartigen. Ook dit jaar organiseert Nedwerk NT1 een Landelijke Uitwisselingsdag en wel op vrijdag 26 maart 2004 in Congrescentrum De Eenhoorn te Amersfoort. Tijdens deze dag worden de uitvoerende werkers in de educatie van alle ROC's in Nederland en België in de gelegenheid gesteld om, door middel van workshops en informele ontmoeting, kennis uit te wisselen. Informatie over het programma, kosten, en aanmelden: vóór 20 februari 2004 bij het secretariaat van Nedwerk NT1 (Anne-Marie Verhagen) te bereiken per nedwerk.nt1@12move.nl of per telefoon: Interessante websites een site om als lezer regelmatig te bezoeken.

19 Op deze website vindt u informatie over de Stichting Nedwerk NT1. Via het gratis (24 uur per dag te bereiken) informatienummer kunnen mensen zich aanmelden voor een cursus. Zij worden dan doorverwezen naar het voor hen dichtstbijzijnde ROC. Het is ook mogelijk om leaflets, kaarten en andere promotieartikelen te bestellen via het Nedwerk NT1 ( zie ook onder nieuws. hier vindt u korte samenvattingen van nieuwe artikelen uit Nederlandse en Vlaamse vakbladen over het onderwijs Nederlands (met onder andere Leesgoed, Les, Levende Talen, Moer, Profiel, en Toon). De krant in de klas Jeanne Kurvers/Universiteit van Tilburg Deze keer een kort, maar prachtig hodja-verhaal uit Turkije. Hodja is een van de centrale personages uit de Turkse orale cultuur. Dit verhaal werd mij verteld door een Turkse collega, Yasemin Bayyurt. Haar grootouders vertelden haar dit verhaal toen ze nog klein was. Het verhaal spreekt voor zichzelf, moeilijke woorden staan er nauwelijks in. De verleden tijd vraagt misschien weer even aandacht, en niet alle cursisten zullen woorden als iemand en niemand kennen.

20 10 De krant in de klas Hodja op het feest Er was een groot feest in de stad. Alle mensen gingen naar het feest. Hodja ging ook naar het feest. Hij dacht: Ik ben ik, ik ga gewoon zoals ik ben. Hij deed geen duur pak aart, hij zette geen hoed op, en hij deed geen nette das om. Hij ging gewoon zoals hij was. Hodja kwam bij het feest. Hij knikte vriendelijk, maar niemand knikte terug. Niemand gaf hem een hand. Niemand zei: Hoe gaat het met je? Niemand zei: Wil je iets drinken? Niemand zei: Wil je iets eten? De mensen zagen hem gewoon niet staan. Hodja ging weer naar huis. Hij liep naar de kast, en pakte zijn dure bontjas. Het was een jas van echt bont. Hij deed de jas aan. Toen ging Hodja weer naar het feest. Meteen kwam er een man naar hem toe.