Ubuntu : gebruikers en bestandsbeheer

Transcriptie

1 Ubuntu : gebruikers en bestandsbeheer 1. Gebruikers en groepen aanmaken in Ubuntu. Net als op een Windows systeem kunnen verschillende gebruikers gebruik maken van eenzelfde besturingssysteem. Elk van deze gebruikers krijgt, net als bij Windows, zijn eigen omgeving waarbinnen hij, onafhankelijk van de andere gebruikers, kan werken (eigen bureaubladen, eigen persoonlijke mappen, -instellingen,...). Net als bij Windows is het hier ook mogelijk om individuele gebruikers rechten toe te kennen op bepaalde mappen en/of bestanden, andere resources, alsook te bepalen welke taken zij mogen uitvoeren. Wanneer er veel gebruikers zijn kan het net zo handig zijn om dan deze gebruikers toe te voegen aan groepen en de rechten toe te kennen op groepsniveau. 1.1 Een gebruiker aanmaken Eerst tonen wij hoe je gebruikers kunt aanmaken. Klik op Systeem Beheer Gebruikers en Groepen. U zal merken dat er momenteel 1 gebruiker (naast de ROOT) gekend is op het systeem : hbo (rechts van uw eigen naam). Klik op Gebruiker toevoegen. In het tabblad Account voeg je de gegevens in van een nieuwe gebruiker : civo (paswoord = ivocursist) ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 1/16

2 Bij Profiel kiezen we voor Desktop user. Dit soort gebruiker gebruiker kan je het best vergelijken met de user van Windows. Ubuntu kent 3 soorten gebruikers : Ga nu naar het tabblad Gebruikersrechten. Hier stel je in wat een gebruiker op het systeem zo allemaal kan (een beetje te vergelijken met de Security Policies van Windows). We wijzigen hier NIETS en we klikken op het tabblad Geavanceerd : ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 2/16

3 Wat we je hier willen aantonen is dat een gebruiker op Ubuntu eveneens over een home directory beschikt, net als in Windows (daar staan ze onder Documents and settings ) Klik onderaan op OK en de gebruiker is aangemaakt. 1.2 Een groep aanmaken In hetzelfde venster kan u meteen ook groepen toevoegen aan het systeem. Klik op Groepen beheren. Klik hier op Groep toevoegen. Maak de groep Windows aan en voeg de gebruikers HBO en CIVO toe aan de groep. Klik op OK. ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 3/16

4 We komen verder in de cursus nog terug op het belang van groepen. 2. Volumes mounten Opnieuw zal deze paragraaf enkel zijn nut bewijzen wanneer u in een multi-boot systeem aan het werken bent. Werkt u in een virtuele omgeving, dan zullen er waarschijnlijk geen volumes zijn die u kunt mounten. Standaard heeft u enkel toegang tot de partitie waar u Linux op geïnstalleerd heeft. Heeft uw computer echter nog meer partities en wenst u gebruik te maken van deze partities terwijl u in Linux werkt, dan zult u deze partities moeten mounten (laden). Zorg dat u ingelogd bent als ROOT. Open een terminal venster (Toepassingen hulpmiddelen Terminalvenster) Type in de terminal in : fdisk l (het laatste karakter is de kleine letter L) U krijgt een overzicht die er ongeveer uit zal zien als onderstaande : Dit is het beeld dat je krijgt in je virtuele omgeving. Stel dat we Ubuntu in dual boot hadden geïnstalleerd met Windows XP, dan zouden we waarschijnlijk iets als onderstaande te zien hebben gekregen : ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 4/16

5 dev staat voor device en verwijst naar uw fysische harde schijf. hda1, hda2,... verwijzen naar de partities op de harde schijf U ziet dat Windows XP staat op /dev/hda1 (de enige partitie die in NTFS geformatteerd is) en de FAT32 partitie zich op /dev/hda2 bevindt. Om in Linux een schijfpartitie te kunnen gebruiken, moet die gekoppeld zijn aan een map. Wenst u dan de inhoud van die schijf te bekijken, dan moet u gewoon deze map openen. We hebben tijdens de installatie de schijven (partities) reeds gekoppeld aan een map, dus hoeven wij dit nu niet meer te doen : * de EXT3 partitie hebben we gekoppeld aan de map / (de root, niet te verwarren met de map /root) * de FAT32 partitie hebben we gekoppeld aan de map /windows Om in onze virtuele omgeving, waar we geen partities hoeven te mounten toch even het effect te kunnen bekijken gaan we onze FAT32 partitie (/dev/sda3) nog een keer mounten (wat dus eigenlijk niet nodig is). Om een en ander te kunnen uittesten zullen we eerst een bestandje plaatsen op deze FAT32 partitie. Open de verkenner (Klik op Locaties Computer). Dubbelklik op Bestandssysteem. Dubbelklik op de map Windows (dit is dus eigenlijk de FAT32 partitie) Klik hier rechts ergens met de rechtermuisknop en selecteer in het snelmenu Document aanmaken Leeg bestand. Geef het document de naam testbestand : ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 5/16

6 We zullen dus eerst een map maken waar we vervolgens één van de partities kunnen aan koppelen. Traditioneel (hoewel dit niet persé hoeft) plaatst men dergelijke mappen in de /media folder die zich bovenaan de boomstructuur bevindt. Maak nu een submap aan in de map /media. Je kan dit doen vanuit je terminal door te typen : mkdir /media/fat32 Maar uiteraard kan dit ook grafisch via Locaties -> Computer -> Bestandssysteem -> Media -> rechts klikken en kiezen voor Map aanmaken Resultaat : Vervolgens typt u in het terminalvenster volgende opdracht in : mount /dev/sda3 /media/fat32 Ga nu even terug naar de verkenner en open de map /media/fat32. Je merkt dat je zicht krijgt op dezelfde inhoud als onder /windows : ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 6/16

7 Wenst je de verbinding met dit volume weer te verbreken, dan typt u als Root in het terminalvenster volgende instructie in : umount -l /media/fat32 Het maken van een verbinding met een NTFS partitie ligt heel wat moeilijker en wordt eigenlijk afgeraden (wij gaan dit hier, bij ontbreken van een NTFS partitie dan ook niet doen). Als het enkel de bedoeling is om informatie te lezen uit deze NTFS-partitie dan kan je dezelfde stappen ondernemen zoals hierboven beschreven : mkdir /media/hd_ntfs mount /dev/hda2 /media/hd_ntfs Het lezen van informatie zou hierbij perfect moeten lukken, het schrijven zal echter/mogelijk niet gaan. De verbindingen die je nu met de volume(s) gemaakt hebt zijn slechts tijdelijk. Van zodra je de computer herstart zullen (beide) verbindingen weer verdwenen zijn. Wens je de verbindingen permanent te maken, dan zal je een bestand moeten aanpassen. We demonstreren hieronder hoe je er kan voor zorgen dat de map /media/fat32 blijft verwijden naar de FAT32 partitie : zorg er voor dat u als Root ingelogd bent open een terminal venster (Toepassingen Hulpmiddelen Terminalvenster) het bestand dat moet aangepast worden is /etc/fstab. Dit is een vrij belangrijk bestand waar we nu een wijziging in zullen aanbrengen. We maken eerst een kopietje van dit bestand zodat we later eventueel het origineel kunnen terugplaatsen. Type in terminal in (cp = copy instructie): cp /etc/fstab /etc/fstab_backup Vervolgens opent u het bestand met een tekstverwerker. Vanuit de terminal doet u dat met onderstaande instructie : gedit /etc/fstab Voeg nu onderaan de tekst volgende lijn toe : /dev/sda3 /media/fat32 vfat umask= (gebruik de tab-toets tussen de verschillende kolommen) ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 7/16

8 Bewaar het bestand en start uw computer opnieuw op. U zult merken dat de verbinding met de partitie nu wel degelijk blijft bestaan. 3. Linux mappenstructuur We hebben in voorgaande paragraaf getoond hoe u volumes kunt mounten. In deze paragraaf gaan wij even in op de mapindeling die gemaakt werd op uw standaardvolume (in ons voorbeeld dus partitie /dev/sda2). Voor een ervaren Windows gebruiker, die gewoon is om standaard op zijn C:-Schijf de gekende mappen Documents and Settings, Program Files en Windows te zien, komt de mappenstructuur van Linux vrij verward over, gewoon omdat het er zo veel zijn. We proberen hier een opsomming te geven van de belangrijkste mappen en een woordje uitleg te geven over de informatie die zich in deze mappen standaard bevindt. Het gaat hier over een LINUX indeling : deze mappen hoeven daarom niet altijd opgenomen te zijn in de verschillende distro s of de betekenis kan verschillen van distro tot distro. /dev /etc De directory /dev is een bijzondere directory. Ze bevat speciale bestanden die verwijzen naar systeembronnen. In deze directory werden vroeger handmatig bestanden geplaatst met de juiste verwijzingen naar de apparaten, maar tegenwoordig gebeurt dat meestal volautomatisch door een systeem als udev In /etc vinden we alle configuratiebestanden terug voor deze machine en de diensten die erop draaien. Er mag in deze map helemaal geen uitvoerbaar bestand terug te vinden zijn. Bedoeling van het afzonderen van deze configuratiebestanden is de beheerder toe te laten het bestandssysteem van deze directory read-only aan te koppelen,om zo wijzigingen aan de configuratie van het systeem onmogelijk te maken. In /etc/opt vinden we configuratiebestanden terug voor de software die geïnstalleerd werd onder de /opt directory. /home /lib /home bevat de homedirectories van de gebruikers. De organisatie binnen deze directory hangt af van installatie tot installatie (een omgeving met erg veel gebruikers kan bijvoorbeeld beslissende directorie hier binnen te groeperen per eerste letter van familienaam,etc. /home is een ideale kandidaat om over een netwerk bestandssysteem gedeeld te worden door verschillende machines. Deze directory bevat alle bibliotheken die nodig zijn om het besturingssysteem in te laden ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 8/16

9 (hierbij horen ook de modules van de kernel), en om de programma s in /bin en /sbin te laten werken. /media /mnt /opt Onder deze directory kunnen verwisselbare media (cdrom, dvd, floppy, zipdrive,...) aangehecht worden zodat ze beschikbaar worden voor gebruikers. Onder deze directory kunnen bestandssystemen tijdelijk aangekoppeld worden als daar noodzaak toe is, bijvoorbeeld om onderhoudswerkzaamheden op het bestandssysteem toe te passen. Onder deze directory kan in aparte subdirectories software worden geïnstalleerd die niet bij de distributie hoort, zogenaamde optionele software. /proc /root /sbin /srv /sys /tmp /usr /proc maakt eigenlijk geen deel uit van de FHS. Het is een pseudo-bestandssysteem dat toegang geeft tot gegevens in de kernel. Voeren we bijvoorbeeld cat/proc/mounts uit, dan krijgen we een lijst van de aangekoppelde bestandssystemen te zien. Dit is de homedirectory voor de systeembeheerder, die onder Linux de naam root (en het Userid 0) heeft. De directory is optioneel, maar komt in zowat iedere installatie voor. In deze directory vinden we toepassingen terug die bedoeld zijn voor gebruik door root voor het beheren van het systeem. Ondermeer shutdown, het commando om een systeem af te sluiten of te herstarten, vinden we hier in terug. In deze directory, waarvan de indeling vrij te kiezen is, vinden we de gegevens terug die door servers (bijvoorbeeld de http-server apache) aan clients worden bezorgd. Ook /sys hoort eigenlijk niet bij de FHS. Deze directory bevat een bestandsstructuur die op verschillende manieren naar apparaten op de machine verwijst. Deze directory bevat tijdelijke bestanden voor alle gebruikers. Alle gebruikers kunnen hier in tijdelijke bestanden neerschrijven, maar kunnen enkel hun eigen bestanden verwijderen. Vaak wordt deze directory bij het herstarten geledigd. Een programma kan en mag er niet van uit gaan dat in deze directory bestanden opgeslagen blijven tussen verschillende aanroepen van een programma. Deze directory is bedoeld om over het netwerk heen gedeeld te worden. Ze bevat in een onderliggende hiërarchie read-only en uitvoerbare bestanden, die over verschillende installaties van het besturingssysteem heen bruikbaar zijn. Bijzondere sub directories zijn /usr/src (waar in broncode zoals van de Linux-kernel ter referentie wordt opgeslagen), en /usr/share/man, waarin de documentatie voor programma s wordt opgenomen. ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e5-41 9/16

10 Deze documentatie is onderverdeeld in verschillende categorieën, te weten: man1: documentatie over gebruikersprogramma s man2: documentatie over systeem aanroepen man3: documentatie over bibliotheek aanroepen man4: documentatie over bijzondere bestanden(bijvoorbeeld /dev/null) man5: documentatie over bestandsformaten man6: documentatie over spelletjes man7: diverse documentatie (bijvoorbeeld over SQL- commando s, character encodings,...) man8: documentatie over programma s voor systeembeheer /var Een bijzondere subdirectory is dan weer /usr/local. Onder deze directory vinden we opnieuw een hiërarchie terug, die nu bedoeld is om software te installeren die door een upgrade van het besturingssysteem niet mag aangetast worden. Deze directory bevat de gegevens die variabel zijn, (bijvoorbeeld mailboxen van gebruikers, logbestanden,...) en waarvan de grootte erg kan toenemen. Omwille van veiligheidsredenen worden deze vaak op een aparte partitie gezet. Zo kan het systeem immers niet vastlopen omdat de schijven volledig volgelopen zouden zijn onder invloed van bijvoorbeeld een mailbombing. 4. Linux promptinstructies Zoals u al gemerkt heeft wordt in Linux veel meer dan in een Windows omgeving verwacht van een ervaren gebruiker dat hij/zij op de prompt werkt. In deze paragraaf geven wij een overzicht van enkele belangrijke prompt opdrachten en hun betekenis. Deze lijst is verre van compleet. Elk van de opgesomde instructies kent nog een ganse batterij aan opties. Voor elke instructie kunt u een helptekst opvragen door op de prompt in te typen : <instructie> -- help Bijvoorbeeld : cp --help We tonen hier ook enkel de UNIX instructies. In Linux heeft men echter ook een aantal DOS varianten opgenomen. Zo kan je de inhoud van een directory opvragen m.b.v. de UNIX ls instructie, maar de DOS dir instructie werkt evengoed. cp Kopieert een bestand. Syntax : cp <bronbestand> <doelbestand> Voorbeeld 1 : kopieer bestand /home/jan/test.htm naar de map /home/pol en geef het daar dezelfde naam. cp /home/jan/test.htm /home/pol Voorbeeld 2 : kopieer bestand /home/jan/test.htm naar de map /home/pol en geef het daar de naam index.htm. cp /home/jan/test.htm /home/pol/index.htm Voorbeeld 3 : kopieer alle bestanden uit /home/jan naar de map /home/backup. cp /home/jan/* /home/backup mv Verplaatst of hernoemt een bestand. Syntax : mv <oudenaam> <nieuwenaam> Voorbeeld 1 : verplaats het bestand /home/jan/test.htm naar de map /home/pol en behoud de naam. mv /home/jan/test.htm /home/pol Voorbeeld 2 : hernoem het bestand /home/jan/test.htm in /home/jan/index.htm. ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16

11 mv /home/jan/test.htm /home/jan/index.htm rm Verwijder een bestand. Syntax : rm <bestandsnaam> Voorbeeld 1 : verwijder het bestand /home/jan/test.htm rm /home/jan/test.htm Voorbeeld 2 : verwijder alle bestanden in /home/jan waarvan de naam begint met de letter c. rm /home/jan/c* file Toont u meer informatie over een gegeven bestand (uitvoerbaar, gecomprimeerd, ) Syntax : file <bestandsnaam> Voorbeeld : File /home/jan/testapp.exe => resultaat : OUTPUT; MS-DOS executable (EXE) ls Geeft een overzicht van de bestanden en de mappen die zich in een gegeven map bevinden. Syntax : ls <mapnaam> Voorbeeld : ls /home/jan Wenst u de rechten (zie verder) te zien die toegekend zijn aan de bestanden, dan gebruikt u de alt optie : Voorbeeld : ls /home/jan l of ls /home/jan alt U krijgt dan iets als onderstaande te zien : Het formaat van het resultaat van deze instructie heeft volgende betekenis : Permissies Aantal Eigenaar Groep Grootte Datum Naam Permissies : Deze kolom bestaat steeds uit 10 karakters. Het eerste karakter kan de volgende waarden bevatten : d : dit item is een directory - : dit item is een bestand ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16

12 b : dit item is een Block apparaat c : dit item is een Character apparaat Karakters 2 t/m 10 bestaat telkens uit groepjes van 3 karakters (dus 3 maal 3 karakters) en kunnen volgende waarden bevatten : r : er mag gelezen worden w : er mag geschreven worden x : mag uitgevoerd worden - : geen toegang De eerste 3 karakters beschrijven de rechten van de eigenaar, de volgende 3 de rechten van de andere gebruikers uit de groep waartoe de eigenaar behoort en de laatste 3 karakters de rechten voor alle andere gebruikers. Aantal : het aantal bestanden en/of directories in het item (als het om een gewoon bestand gaat dan staat hier steeds 1). Eigenaar : de gebruiker die de map of het bestand aangemaakt heeft. Groep : de groep waar de gebruiker die het bestand of de map aanmaakte toe behoort. Grootte : de grootte van de map of het bestand. Als het om een map staat, dan staat hier doorgaans de waarde 4096 (de grootte die een directory tabel standaard inneemt). Naam : de naam van het bestand of de map Ter info Net als in DOS heeft elke map standaard 2 onderliggende knopen :. en.. Met. wordt de map zelf bedoeld. Met.. wordt de bovenliggende map bedoeld. Dit verklaart waarom deze instructie zelfs bij een lege map gaat aangeven dat er twee onderliggende items zijn. Zie verder ook de CD instructie. chmod Wijzigt de toegangsrechten op een gegeven bestand (of map). De instructie dient minstens 2 parameters te hebben : - de waarde van de rechten - de naam van de map of het bestand waarop de rechten van toepassing zijn De rechten bestaat steeds uit een getal van 3 cijfers : - het eerste is voor de eigenaar - het tweede is voor de groep waartoe de eigenaar behoort - het derde is voor de andere gebruikers Elk cijfer is een getal van 0 t/m 7 en heeft volgende betekenis : - 0 = geen rechten - 1 = alleen uitvoeren - 2 = alleen schrijven - 3 = schrijven en uitvoeren - 4 = alleen lezen - 5 = lezen en uitvoeren - 6 = lezen en schrijven - 7 = alle rechten De instructie chmod 740 mijnbestand betekent : - de eigenaar kan met dit bestand alles doen - de groepsleden kunnen het bestand lezen - andere gebruikers kunnen niets doen met dit bestand. Voorbeeld : Situatie vooraf : ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16

13 Wijziging rechten : Situatie herstellen : cd Change directory : met deze instructie kunt u zich doorheen de boomstructuur van het bestandssysteem verplaatsen. - cd <mapnaam> : ga naar de opgegeven map cd submapje : ga naar de submap submapje in de huidige map cd /home/winux : ga naar de map met het absolute adres /home/winux - cd.. : ga naar de bovenliggende map - cd / : ga naar het hoogste punt in de boomstructuur Vergeet de spatie niet tussen cd en het volgende karakter! mkdir Make Directory : met deze instructie maakt u een nieuwe map aan. mv Move : hiermee verplaatst of hernoemt u een directory (zie boven) pwd Staat voor Print working directory Deze instructie toont u waar u zich momenteel in de boomstructuur bevindt. rmdir Remove Directory : hiermee wordt een map verwijderd. De map moet echter leeg zijn vooraleer ze op deze manier kan verwijderd worden. Wenst u een map, met al zijn eventuele submappen en bestanden in 1 keer te ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16

14 wissen, dan gebruikt u de rm r inscructie : Bijvoorbeeld : rm /home/winux -r df -h Geeft u een overzicht van het schijfverbruik. du -b Geeft een overzicht van alle bestanden en submappen van de huidige map en de grootte. locate Met deze instructie kunt u razendsnel alle bestanden en mappen opvragen in wiens naam de opgegeven tekst voorkomt : Bijvoorbeeld : locate winux ifconfig De Linux tegenhanger van Microsofts IPCONFIG nslookup Toont het IP adres van een gegeven domeinnaam. Bijvoorbeeld : nslookup ping Identiek aan DOS Ping Volgende instructie verstuurt 4 ping verzoeken naar de host met IP : ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16

15 ps -A Geeft een overzicht van alle lopende processen, een beetje te vergelijken met de Ctrl+Alt+Del van Windows. Bij elk lopend proces krijgt u ook een zogenaamd proces-id te zien. Aan de hand van dit proces-id kunt u het proces doen stoppen. kill <pi> Doet een proces stoppen. Voorbeeld : - start bijvoorbeeld de browser Firefox op. - geef de instructie ps A en zoek het procesnummer van Firefox op (bv 7601) ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16

16 - geef de instructie kill 7601 en je browser wordt gesloten. shred Verwijderd een bestand, maar gaat eerst de inhoud overschrijven met nonsens. Op die manier kan een gewist bestand nooit meer gerecupereerd worden. top Identiek aan ps A maar deze keer blijft de procesactiviteiten actief mee gevolgd worden. U stopt het programma door op de toetsen Ctrl + c te drukken. who -q Toont u de namen van de gebruikers die op het systeem ingelogd zijn. who b Toont u de datum en tijd dat het systeem voor de laatste keer opgestart werd. ivowebschool.be/ /2f70bf85-23e /16