DUURZAAMHEIDS VERSLAG 2013

Transcriptie

1 SAMEN STERKER DUURZAAMHEIDS VERSLAG 2013

2 Duurzaam ondernemerschap Onze vier focusthema s Veiligheid Arbeidsongevallen Injury Frequency Rate Aantal met verzuim Arbeidsongevallen met verzuim per miljoen gewerkte uren , , Doelstelling Doelstelling Pagina ,5 Pagina 19 Duurzame innovatie De innovatiecultuur van TBI wordt bepaald door zijn decentrale concernstructuur. Medewerkers opereren dicht bij klanten en werken intensief samen met leveranciers. We werken al meer dan dertig jaar met Eekels en de samenwerking wordt de laatste jaren steeds intensiever. E. Vuursteen, Directeur rederij Koninklijke Wagenborg Door eerst out of the box te denken kom je tot nieuwe vormen van samenwerking maar hiervoor moet de basis wel goed zijn. Pascal ten Berge, projectleider bij Domijn Lees meer op pagina 31 Lees meer op pagina 15

3 TBI wil in samenwerking met zijn ketenpartners op een verantwoorde manier gebruikmaken van en omgaan met grondstoffen. Energie & CO 2 Wagenpark verantwoordelijk voor > 60 procent van CO 2 -emissies Leaseregeling gericht op energiezuinige voertuigen Inkoop van groene stroom (ook voor werk- en bouwplaatsen) CO 2 -prestatieladder: alle TBI-ondernemingen minimaal op niveau 3 (uitgezonderd Synchroon en Groothuis Wonen) Duurzame keten Relatief energieverbruik (scope 1 en 2) Nieuw prestatiecontract voor verwerking bouwafval (TBI Bouw) Afvalscheidingspercentage van circa 60 procent voor TBI-groep Toepassen gecertificeerd duurzaam hout: > 80 procent FSC/PEFC Participatie Green Deal Circulair Inkopen Gigajoule (GJ) per miljoen bedrijfsopbrengsten Doelstelling % t.o.v Pagina 22 Veiligheids- en/of milieu - prestaties onderdeel van de beoordeling >70% Pagina 25 van de beoordeelde leveranciers Opbouw leasewagenpark Gemiddelde CO 2-emissie per auto per km (g CO2/km) Doelstelling % t.o.v Pagina 22

4 Over dit verslag Dit verslag bevat uitgebreide informatie over de prestaties en inspanningen van TBI Holdings B.V. en haar ondernemingen (TBI) in het kader van duurzaam ondernemen tijdens het kalenderjaar In dit verslag maken wij voor onze medewerkers, klanten, leveranciers en andere belanghebbenden inzichtelijk welke activiteiten zijn ondernomen op het gebied van duurzaam ondernemen. Het verslag verschijnt naast het financiële jaarverslag 2013 en het TBI Jaarmagazine Alle verslagen zijn terug te vinden op onze website Deze rapportage is extern geverifieerd (limited assurance) door Ernst & Young Accountants LLP (EY) en voldoet aan de geactualiseerde richtlijn van het Global Reporting Initiative, GRI 4.0 (level code). TBI rapporteert hiermee voor de derde maal over zijn duurzaamheidsprestaties. De prestaties in 2013 kunnen voor een belangrijk deel worden vergeleken met de gerapporteerde resultaten van de jaren 2011 en Reikwijdte van de rapportage Er wordt uitsluitend gerapporteerd over de prestaties van de Nederlandse activiteiten van TBI, te verdelen in de segmenten Techniek, Bouw en Infra. De activiteiten van de in 2013 geacquireerde onderneming Servicis zijn niet meegenomen in deze rapportage. De resultaten van de in 2012 geacquireerde ondernemingen Timmermans en Groothuis Wonen wel. Over combinaties ondernemingen waarin op basis van een samenwerkingsovereenkomst de zeggenschap gezamenlijk met derden wordt uitgeoefend is pro rata naar het aandeel van de TBI-onderneming in deze combinatie gerapporteerd. Het al dan niet meenemen van prestaties van leveranciers of onderaannemers verschilt per thema. Zo wordt wel gerapporteerd over de bedrijfsongevallen van inleners maar worden grootschalige sloopwerkzaamheden niet gerapporteerd in de afvalcijfers. Een compleet overzicht van de gehanteerde berekenwijzen en scopes is te vinden in bijlage 3. Rapportageproces De gerapporteerde data en de inhoud van dit verslag zijn tot stand gekomen middels een rapportageproces dat in 2013 verder is geprofessionaliseerd. De implementatie van een online databeheersysteem was daarin een belangrijk onderdeel (DOMI: Duurzaam Onder nemen Management Informatiesysteem). Dit systeem kent een duidelijke rolverdeling tussen schrijvers van de data (duurzaamheidscoördinator), validatie (controller) en consolidatie van de data (CR-directie). De duurzaamheidscoördinatoren van de TBI-onder nemingen beschikken over schrijfrechten en zijn verantwoordelijk voor de dataverzameling. De controllers van de afzonderlijke TBI-ondernemingen beschikken alleen over leesrechten. Na validatie zijn de data geconsolideerd op holdingniveau waar nog enkele controles zijn uitgevoerd door de directie Corporate Responsibility en de controllers. Leeswijzer In dit verslag gaan we achtereenvolgens in op de algemene kenmerken van TBI, de strategie ten aanzien van duurzaam ondernemen, de belangrijkste prestaties en inspanningen rond de tien thema s en de omgang met stakeholders. Tot slot beschrijven we enkele uitdagingen. Door het verslag heen zijn diverse kaders opgenomen waarin wordt ingegaan op duurzame innovaties en bijzondere klant relaties van TBI-ondernemingen. Alle gehanteerde definities en berekenwijzes zijn terug te vinden in bijlage 7. Verder zijn voor een aantal indicatoren ook individuele data per onderneming opgenomen (zie bijlage 2). De GRI-index en het assurance rapport van EY zijn opgenomen in bijlage 8 en 9. Voor algemene vragen, klachten of suggesties over dit verslag of over duurzaam ondernemen in het algemeen kunt u contact opnemen met directeur Corporate Responsibility Ronald de Koning ( of cr@tbi.nl). 2 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker

5 Inhoudsopgave Voorwoord 4 1 Over TBI Algemeen Trends Strategie Doelstellingen Positie in de keten 2 Duurzaam ondernemerschap Onze huidige positie Onze ambitie Tien thema s Operationeel kader duurzaam ondernemen 3 Voortgang op onze focusthema s Veiligheid & gezondheid Energie & CO 2 Duurzame keten Duurzame innovatie Overige duurzaamheidsthema s Integriteit 33 Opleiding & ontwikkeling 34 Medewerkersbetrokkenheid 36 Omgevingsbewustzijn en regelgeving 37 Economische waarde 38 Maatschappelijke betrokkenheid 39 5 Stakeholdermanagement Concernniveau 41 Stakeholdermanagement door TBI-ondernemingen 42 Onze agenda 44 6 Vooruitblik en uitdagingen 46 Bijlagen 1 Doelen en resultaten Kerncijfers TBI-ondernemingen 50 3 KPI-dashboard 51 4 DMA 55 5 Financiële kerncijfers TBI 57 6 Operationele structuur TBI 58 7 Definities en afkortingen 59 8 GRI-index 63 9 Assurance-rapport 68 Colofon TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 3

6 Voorwoord De nieuwe realiteit is die van duurzame vooruitgang met nieuwe integrale oplossingen. We zijn er dan ook van overtuigd dat duurzaam ondernemerschap perspectief biedt voor de toekomst. Duurzaam ondernemerschap is en blijft daarom ook het leidend principe van onze strategische doelstellingen. TBI wil het positieve verschil maken met inspanningen waar maatschappelijke opgaven en marktpotentieel het grootst zijn. We zien daarbij kansen in het verbeteren van de veiligheid in de bouw, reductie van de hoeveelheid bouwverkeer, het verhogen van de energie-efficiëntie van de gebouwde omgeving en hergebruik van materialen. Daarnaast zijn er enkele nieuwe maatschappelijke uitdagingen, zoals herbestemming van vastgoed, particulier opdrachtgeverschap en functiemenging. Van huis op orde naar groei Sinds 2010 werken we aan het huis op orde brengen op het gebied van duurzaam ondernemen. We kunnen stellen dat dit inmiddels is gelukt. Zo is er een Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen , een heldere governancestructuur, een integraal raamwerk van KPI s en een professionele rapportagestructuur. Daarnaast hebben we een fundamentele stap gemaakt door duurzaamheidsprestaties een vast onderdeel te maken van de operationele plannen van de TBI-ondernemingen. met nieuw type klantvragen. Om er enkele te noemen: bij nieuwbouw is een BREEAM- of LEED-certificaat de standaard geworden van grote utiliteitsbouw, veiligheidsprestaties zijn steeds vaker een expliciet onderdeel van een uitvraag en communicatie met de omgeving is steeds vaker inbegrepen. Daarnaast zijn duurzaamheidsprestaties, zoals energiebesparing, steeds vaker onderdeel van meerjarige prestatiecontracten. Risico s en kansen Onze decentrale concernstructuur in combinatie met de diversiteit in activiteiten betekent dat TBI te maken heeft met een breed palet aan kansen en risico s. De meeste ondernemingen kampen echter met een afnemende marktvraag en zijn derhalve genoodzaakt de bedrijfscapaciteit hierop aan te passen. Daardoor gaan soms essentiële ervaringen en expertises verloren. Het opvangen hiervan heeft onze absolute prioriteit, zeker gezien het toenemend tekort aan (voornamelijk) technici. Vervolg Het doel van deze derde duurzaamheidsrapportage is om onze klanten, leveranciers, (toekomstige) medewerkers of anderszins geïnteresseerden of betrokkenen te informeren. We informeren u met gepaste trots over relevante ontwikkelingen in onze business en voortgang op onze duurzaamheidsprestaties. De aankomende tijd zullen we u ook via onze vernieuwde website op de hoogte blijven houden. Naast het huis op orde zien we kansen om ook waardecreatie en groei te realiseren door duurzaam te werken. TBI-ondernemingen krijgen ook steeds vaker te maken Namens de Raad van Bestuur van TBI Holdings B.V. ir. D.A. Sperling, voorzitter De TBI prijzenkast 2013 Winnaar Magneet voor Employer Brand 2013 (Croon) >> Neprom-prijs voor locatieontwikkeling De Oriënt in Den Haag (ERA Contour / Synchroon) >> Nominatie voor duurzame architectuur award 2013 Kantoor Koopmans in Enschede >> Beste leerlingbouwplaats 2013 Het Rode Dorp (ERA Contour) >> Europa Nostra Award 2013 Conservering van de 4

7 TBI maakt de toekomst, dit noemen we duurzaam ondernemerschap. Dit vraagt een proactieve en klantgerichte houding van onze medewerkers. Samen maken we de leefomgeving veiliger, duurzamer en mooier. Duurzaam raakt ieder aspect van onze business. Het raakt ons gedrag en werkomgeving, heeft impact op onze kosten, creëert nieuwe kansen én duurzaam helpt om een bijdrage te leveren aan de langetermijndoelstellingen van onze klanten. We zien duurzaam ondernemerschap als het fundament voor de toekomst, het biedt inspiratie en perspectief. Halve Zolenlijn (Hazenberg / Nico de Bont) >> Passiefbouwen Award Nimmerdor woon-zorgcomplex in Veere (Wolter & Dros) >> Genomineerd voor Rabo MVO Award Drechtsteden (WTH) >> Winnaar Gorcumse MVO Award (HVL / Croon) >> Diverse nominaties Betonprijs 2013 (ERA Contour / Mobilis / Voorbij) >> Genomineerd voor KNVR Shipping Award 2013 (Eekels) 5

8 1 Over TBI TBI vormt een netwerk van ondernemingen in de segmenten Techniek, Bouw en Infra medewerkers 1,7 miljard bedrijfsopbrengsten

9 Met gemiddeld medewerkers realiseerde TBI in ,7 miljard aan bedrijfs opbrengsten en een operationeel bedrijfsresultaat (vóór bijzondere waardeverminderingen en aftrek van reorganisatielasten) van 9,6 miljoen. Algemeen TBI vormt een netwerk van ondernemingen die actief zijn in de segmenten Techniek, Bouw en Infra. Vanuit deze segmenten zijn de TBI-ondernemingen actief in de volgende markten: woning- en utiliteitsbouw, infrastructuur, industrie en scheepsbouw. Met onze dienstverlening zijn we vooral actief in de maatschappelijke domeinen van wonen, zorg, werken, mobiliteit, energievoorziening en waterbeheer. TBI hanteert een decentrale concernstructuur waarbij het ondernemerschap zo laag mogelijk in de organisatie is verankerd, bij de TBI-ondernemingen zelf. Dit geeft elke TBI-onderneming zelfstandigheid in ondernemerschap met gezamenlijke normen, waarden en richtlijnen op het gebied van integriteit, veiligheid en duurzaamheid. Dankzij de decentrale concernstructuur staan TBI-ondernemingen dicht bij hun klanten waarmee vaak langetermijnklantrelaties worden onderhouden (zie ook diverse kaders in dit verslag). TBI-ondernemingen opereren zowel zelfstandig als gezamenlijk via (onderlinge) samenwerkingsverbanden en zijn met name op de Nederlandse markt actief. De ondernemingen delen kennis, benutten adequaat hun capaciteit en richten zich op het integraal ontwerpen, realiseren en onderhouden van een duurzame woon-, werk- en leefomgeving (zie pagina 9 Proces van waardecreatie). TBI is een besloten vennootschap met een volledig structuurregime en kenmerkt zich door zijn aandeelhoudersstructuur met de Stichting TBI als enig aandeelhouder. Trends De veranderingen binnen onze maatschappelijke domeinen zijn groot. De maatschappelijke en ruimtelijke opgaven binnen Nederland veranderen continu. TBI ziet daarbij vier grote trends: 1 In demografisch opzicht zien we toenemende verstedelijking, individualisering, vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt. 2 Technologie maakt een waaier aan nieuwe ontwikkelingen mogelijk, via duurzame energie en alternatieve materialen maar ook door informatie- en communicatietechnologie. 3 Vernieuwing wordt in toenemende mate getoetst aan sociale waarden als leefbaarheid, veiligheid, ruimtelijke kwaliteit en transparantie. 4 Toenemende schaarste aan grondstoffen, wat ook doorwerkt in (inter)nationale wet- en regelgeving. In plaats van kwantitatieve groei ontwikkelt zich thans een nieuwe balans, waarin duurzaam ondernemerschap een randvoorwaarde is. Dit vormt de context voor moderne ondernemingen, die een wezenlijke bijdrage willen leveren aan verbetering van de kwaliteit van leven. TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 7

10 > Over TBI Strategie De strategie van TBI is erop gericht om met behoud van de decentrale concernstructuur (onder nemerschap aan de basis) ook de schaalvoordelen van een groot concern te benutten. Daarbij is duurzaam ondernemerschap het onderliggend leidend principe. Duurzaam ondernemerschap als leidend principe laat zich vertalen in vier belangrijke pijlers (zie de figuur hiernaast). Doelstellingen De Raad van Bestuur stelde december 2012 de Strategische Agenda vast met daarin de volgende strategische doelstellingen: TBI wil zijn huidige top-marktpositie binnen de techniek- en bouwsector handhaven en zo mogelijk verbeteren. TBI streeft naar een rendement passend bij het risico profiel van de portfolio. TBI-ondernemingen voeren alleen projecten uit die passen bij de aanwezige kennis en kunde. Projecten realiseren we veilig, duurzaam en kosteneffectief. TBI streeft financiële soliditeit na. Op die manier geven we onze stakeholders zekerheid over de continuïteit van onze ondernemingen op de korte en lange termijn. Bij financiële soliditeit horen robuuste ratio s (rendement, solvabiliteit en liquiditeit) in combinatie met de zekerheid van een langjarige bankfaciliteit. Positie in de keten TBI-ondernemingen zijn belangrijke schakels in de waardeketens van Techniek, Bouw en Infra. Ze kunnen, afhankelijk van het project, betrokken zijn van ontwik keling tot en met onderhoud en exploitatie. Dankzij een groeiend aantal integrale projecten zijn TBI-ondernemingen in toenemende mate gedurende de (hele) levensduur bij het werk betrokken. Zelfstandigheid in gebondenheid (decentrale concernstructuur) Maatschappelijk bewustzijn (maatschappelijke toegevoegde waarde) Duurzaam ondernemerschap Samenwerking (duurzame integrale oplossingen) Werkgeverschap (veilig werken en opleiden) TBI-ondernemingen hebben, afhankelijk van hun positie en de fase waarin het project zich bevindt, op verschillende manieren invloed op de keten. Deze projectcyclus bestaat ruwweg uit vier fases en mogelijkheden tot beïnvloeding: ontwikkelfase: vertaling van wensen van opdrachtgevers of gebruikers in een programma van eisen; ontwerpfase: integraal ontwerpen van objecten en/of installaties; realisatiefase: inkoop van (bouw)materialen, productie/ realisatie en bouwlogistiek; onderhouds- en exploitatiefase: via de kwaliteit van onderhoud en onderhoudsprogramma s en realisatie van onderhoud (inkoop, uitvoeringswijze en bouwlogistiek). Waardeketen Ontwikkeling Ontwerp Leveranciers Realisatie Onderhoud Grondstofwinning Opdrachtgevers Gebruikers 8 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker

11 Proces van waardecreatie Projectontwikkeling / -management Engineering / realisatie Onderhoud / maintenance Acto Alfen Croon Eekels ERA Contour Fri-Jado Groothuis Wonen Hazenberg HEVO J.P. van Eesteren Koopmans MDB Mobilis Synchroon Voorbij Funderingstechniek Voorbij Prefab Beton Wolter & Dros WTH Legenda Woningbouw Utiliteitsbouw Infrastructuur Industrie Marine en offshore Door de verschillende posities in de keten verschillen de verdienmodellen van de TBI-ondernemingen. Binnen de vier onderdelen van de projectcyclus onderscheiden we drie soorten verdienmodellen: Projectontwikkeling/-management: projecten in eigen beheer, waarbij TBI vaak risicodragend participeert en projecten van A tot Z ontwikkelt en/of managet; van acquisitie en conceptontwikkeling tot en met verkoop. Gegeven de positie is de continue balans tussen kostenbeheersing en waardecreatie essentieel. Twee voorbeelden: realisatie van studentenwoningen in oude klooster Mariënbosch (Synchroon) en ontwerp tot en met exploitatie van het Lyceum Schravenlant (HEVO). Aannemen/productie: realiseren van projecten en/of producten tegen een vooraf overeengekomen prijs. De mate van ontwerpvrijheid is afhankelijk van de uitvraag. Gegeven het contract en de overeengekomen prijs zijn de sturing op contracteisen en kostenbeheersing essentieel. Twee voorbeelden: bouw van het stadhuis van Almelo (Koopmans), elektrische scheepsinstallaties op Alice MS (Eekels), zie ook pagina 31. Onderhoud/dienstverlening: projecten gericht op instandhouding van objecten en installaties, vaak met een langere looptijd. Contractvormen variëren van vaste betaling per gewerkte tijdseenheid tot betaling op basis van prestaties (exploitatiecontracten). Twee voorbeelden: onderhoud vastgoed van de gemeente Groningen (Wolter & Dros, Croon) en dertigjarig onderhoud van de tweede Coentunnel (Mobilis, Croon). Om maximale toegevoegde waarde te kunnen leveren, werken TBI-ondernemingen in toenemende mate ook samen. TBI-ondernemingen hanteren hierbij diverse hulpmiddelen, zoals BIM, System Engineering en LEAN. TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 9

12 2 Duurzaam ondernemerschap Huis op orde Vijf centrale principes Vier focusthema s Operationeel kader

13 TBI heeft de ambitie een toonaan gevende speler op het gebied van duurzaam ondernemen te worden. Daarom is duurzaam ondernemerschap het leidende principe achter onze algemene strategie. De keuze voor duurzaam ondernemen is gebaseerd op een drietal overtuigingen: 1 De wereld verandert in hoog tempo: de marktvragen veranderen, de nieuwe realiteit is een omslag van volumegroei naar duurzame vooruitgang met nieuwe integrale en duurzame oplossingen. 2 Het is een inspiratiebron voor innovatie: het helpt ons te besparen op bestaande kosten en anders tegen bestaande activiteiten aan te kijken. 3 Het past bij TBI: met zijn concernstructuur is de onderneming op de lange termijn gericht en is van oudsher een maatschappelijk georiënteerd bedrijf dat investeert in zijn medewerkers. Onze huidige positie TBI heeft sinds 2011 expliciet gewerkt aan het huis op orde brengen op het gebied van duurzaam ondernemen. In 2013 zijn belangrijke stappen voorwaarts gezet om duurzaam ondernemen een integraal onderdeel te maken van de bedrijfsvoering. TBI beschikt anno 2013 onder andere over: een duurzaamheidsstrategie: vastgelegd in het Meer jarenplan Duurzaam Ondernemen en een dekkend raamwerk van KPI s voor alle materiële thema s (zie bijlage 3); een operationeel kader: actieplannen op het gebied van duurzaamheid zijn een integraal onderdeel van de operationele plannen van TBI-ondernemingen en een goed functionerende organisatiestructuur (zie ook de paragraaf Organisatie en sturing pagina 16); communicatie en rapportage: verificatie van het TBI Duurzaamheidsverslag 2013 (GRI 4.0), interne kwartaalrapportages en een actuele website. Een overzicht van doelen en resultaten over 2013 is te vinden in bijlage 1. Hiermee is de fase van het huis op orde brengen afgerond. Voor 2014 zal TBI hierop voortbouwen en de stap maken naar de volgende fase: duurzame waardecreatie. Hiervoor zien we de volgende uitdagingen: implementatie van duurzaamheid in onze projecten en contacten met klanten en leveranciers (dialoog, tevredenheidsonderzoek, inschrijvingen en projectrealisatie); inzichtelijk maken van de maatschappelijke waarde van onze activiteiten; hiervoor zullen we onder andere de toepassing van true value en circulaire economie nader bekijken. Niveau 2 vanaf 2015 Niveau 1 vanaf 2011 Huis op orde & daadkracht Waardecreatie & groei Toonaangevend Niveau 3 vanaf 2020 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 11

14 > Duurzaam ondernemerschap Vijf centrale principes Onze grondhouding jegens duurzaam ondernemen hebben we vertaald in vijf centrale principes bedoeld voor onze medewerkers. Daarbij wil TBI met deze principes duidelijk maken wat onze stakeholders op het gebied van duurzaam ondernemen mogen verwachten van TBI. 1 TBI ziet duurzaam ondernemen als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Maatschappelijke vraagstukken vragen participatie van verschillende partijen. Daarom zoeken we actief de dialoog en samenwerking met onze medewerkers, opdrachtgevers, partners, leveranciers en de maatschappij (zie ook hoofdstuk 5 Stakeholder management, pagina 41). 2 Wij werken hard aan het reduceren van onze eigen impact en footprint én die van onze opdrachtgevers. Hiervoor werken we continu aan optimalisatie van transport, bouw- en installatieprocessen, gebruik van (bouw)materialen en omgevingsmanagement (zie ook thema s Energie & CO 2, Duurzame keten en Omgevingsbewustzijn, pagina 18). 3 Wij stellen de veiligheid van onze medewerkers alsook die van onze partners en de omgeving waarin wij werkzaam zijn voorop. Veilig werken voor iedereen; overal en altijd (zie ook thema Veiligheid & gezondheid, pagina 19). 4 TBI gaat proactief het gesprek aan met opdrachtgevers over de meest duurzame oplossing. Dit vraagt een proactieve en klantgerichte houding van onze medewerkers. We zien co-creatie daarbij als een belangrijke vorm (zie ook Stakeholder management, pagina 41). 5 Wij werken samen aan innovaties om onze klanten integrale en duurzame oplossingen te bieden (zie ook thema s Duurzame innovatie (pagina 28) en Opleiding & ontwikkeling (pagina 34). Opgave is gezamenlijke verantwoordelijkheid 1 2 Reduceren footprint is onze inzet Veiligheid Proactief in staat voorop: gesprek gaan overal, altijd met klanten Samen werken aan innovatie en ontwikkeling 12 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker

15 25% verkeer = bouwverkeer 16% kantoren staat leeg 11% totale CO 2 -uitstoot via bouwmaterialenproductie 90% NL-bevolking woont in stad; belang fysieke + sociale veiligheid stijgt 40% totale energieverbruik bouwgerelateerd; 40% CO 2 -uitstoot bouwgerelateerd 6,4% percentage ongevallen met verzuim in de bouw: hoogste percentage van alle sectoren 30% afvalproductie = bouwmaterialenproductie Onze ambitie Het is onze ambitie om als concern in 2020 toonaangevend te zijn in onze sector als het gaat over duurzaam ondernemen. Daarvoor willen we het positieve verschil maken op maatschappelijk relevante thema s in onze leefomgeving: denk aan energie-efficiëntie, veiligheid, bouwlogistiek en afval. TBI ziet het als groot concern ook als zijn verantwoordelijkheid om een substantiële bijdrage te leveren aan de maatschappelijke opgaven in de markten waarin wij opereren. maatschappij aan Bijdrage Verhogen economische waarde 100% integriteit 1 mensen Kwaliteit Continu opleiden en ontwikkelen Vergroten betrokkenheid medewerkers Duurzame veiligheid Anticiperen op 4 Duurzame Duurzame regelgeving 2 innovaties keten Betrokken bij maatschappij Energie en CO 2 Vergroten omgevingsbewustzijn 3 Optimaliseren werkwijze Omgevingsanalyse Als gevolg van maatschappelijke trends (zie pagina 7) zien we veranderingen in alle markten waarin TBI actief is. Vanuit duurzaamheidsperspectief ziet TBI samen met de leden van de Inspiration Board (zie pagina 45) de volgende relevante ontwikke lingen: We zien het aandeel van geïntegreerde contracten stijgen (DB(F)MO). Dit biedt TBI mogelijkheden om integraal te ontwerpen en Life-Cycle-Costs (LCC) te optimaliseren. In uitvragen van klanten is duurzaamheid steeds vaker onderdeel van de beoordeling. We zien dit vooral toenemen bij opdrachtgevers in de utiliteitsbouw en industrie. In de woningbouw komt de eindgebruiker steeds vaker centraal te staan. Dit vraagt co-creatie en levensduurdenken. Tien thema s Uit de materialiteitsanalyse van TBI (zie pagina 14) volgen tien relevante thema s verdeeld over de drie aspecten van duurzaam ondernemen: kwaliteit mensen (people), optimaliseren werkwijze (planet) en bijdrage aan de maatschappij (profit). Met het vaststellen van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen is daarbij gekozen voor een viertal focusthema s. TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 13

16 > Duurzaam ondernemerschap Materialiteitsanalyse Met de opstart van duurzaam ondernemen binnen TBI is in 2011 een benchmark gedaan naar duurzaamheidsthema s en -prestaties van collega-(bouw)ondernemingen. Vervolgens zijn de belangrijkste stakeholder(groepen) van TBI en zijn ondernemingen geïdentificeerd op basis van een inventarisatie door de leden in de stuurgroep duurzaamheid en is een stakeholderanalyse uitgevoerd. Op basis van de benchmark en de stakeholderanalyse heeft TBI in samenwerking met KPMG een materialiteitsanalyse uitgevoerd. Hierbij zijn alle stakeholders via een desk research beschouwd en gescoord op voor hen relevante duurzaamheidsthema s. Dat resulteerde in eerste instantie in acht prioritaire thema s. Op basis van een interne discussie in de stuurgroep duurzaamheid is besloten daar nog drie thema s aan toe te voegen waarmee in totaal elf duurzaamheidsthema s zijn gekozen. Hiervoor zijn vervolgens specifieke doelstellingen geformuleerd waarover in het TBI Duurzaamheidsverslag 2011 is gerapporteerd. In 2012 heeft TBI een verdiepingsslag gemaakt in zijn strategie op het gebied van duurzaam ondernemen. Daarbij zijn vier van de elf thema s bestempeld als focusthema s: thema s waarvoor TBI tot 2015 extra ambitieus zal zijn en extra daadkracht zal tonen. De keuze voor de focusthema s is gebaseerd op onze eigen mogelijkheden om het positieve verschil te maken en onze eigen inschatting van de maatschappelijke urgentie. Daarnaast is vanwege de werkbaarheid besloten de thema s materialen & grondstoffen en duurzame toeleveringsketen samen te voegen tot één thema: duurzame keten. Het raamwerk is onderdeel van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen , dat in het voorjaar 2013 werd vastgesteld door de Raad van Bestuur van TBI. Ter verificatie van de materiële thema s heeft TBI in 2013 een enquête over duurzaam ondernemen gehouden onder circa honderd stakeholders. De inventarisatie van actuele en relevante stakeholders is gedaan door de afzonderlijke directies van de TBI-ondernemingen. De resultaten bevestigen dat de vier gekozen focusthema s ook daadwerkelijk de meeste prioriteit hebben volgens onze stakeholders (zie kader pagina 43 stakeholder enquête). Meer zichtbaar maken wat TBI kan betekenen voor een meer duurzame samenleving. Anonieme bron uit stakeholderenquête Identificatie (benchmark en stakeholder) We moeten focus aanbrengen, zeker binnen de huidige marktomstandigheden. Marco Peppel, directeur engineering J.P. van Eesteren Verificatie (enquête) Prioritering (materialiteitsanalyse en focus) Vooral relevant is datgene wat TBI maakt, het eigen proces is minder belangrijk. Anonieme bron uit stakeholderenquête Validatie (vaststelling) Met de vaststelling van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen hebben we een stevige operationele basis gelegd. Daan Sperling, voorzitter van de Raad van Bestuur van TBI 14 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker

17 Casus > Samen steeds slimmer bouwen en renoveren Koopmans Bouwgroep werkt al jaren samen met woningcorporatie Domijn aan duurzame huisvesting in Enschede en omstreken. De manier van samenwerken en bouwen is de laatste tien jaar echter sterk veranderd. Dit is mede ingegeven door de kritischer houding van (toekomstige) bewoners. Samenwerking tussen bouwer en corporatie is intensiever geworden om de toenemende complexiteit van projecten het hoofd te bieden. Huurder steeds meer centraal Huurders hebben de afgelopen jaren steeds meer invloed op bouwplannen en -werkzaamheden, ze willen onder andere zo min mogelijk overlast. Tegenwoordig is de uitdaging om individuele maatoplossingen op een structurele manier aan te pakken zodat de schaalvoordelen wel behouden blijven. De afstemming en communicatie met bewoners zijn daardoor tegenwoordig belangrijke gezamenlijke speerpunten. Oude en nieuwe geldstromen Financiering van grootonderhoudprojecten is een toenemend probleem in deze tijd. Kapitaal is schaars en corporaties kunnen de huurlasten daarvoor niet zomaar verhogen. Deze worden doorgaans via levensduurverlenging terugverdiend. De energieleverende woningen in Overdinkel zijn een mooi voorbeeld van een creatieve oplossing In 2000 werd gebouwd met een EPC van 1,0, nu met een EPC van 0,16 (energieleverend). Robert Kuipers, commercieel directeur Koopmans Bouwgroep voor de fi nanciering van duurzame nieuwbouw. De dakconstructie met geïntegreerde PV-panelen is gefi nancierd door en eigendom van Raedthuys Groep. Zo blijven Domijn, Koopmans en dochter Groothuis Wonen zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking in de bouwketen. Koopmans en Domijn werkten onder andere eerder samen aan het duurzaam renoveren van woningen (van energielabel F naar -label A) in de wijk Wesselerbrink in Enschede. Koopmans bouwde eerder zeer duurzame woningen in het Columbuskwartier in Almere. Groothuis Wonen zal begin 2014 starten met de bouw van energieleverende woningen voor de Woningstichting Tubbergen. Ook ERA Contour werkt van oudsher intensief samen met woningcorporaties. ERA Contour realiseerde 34 energieneutrale woningen (De Bongerd) voor Stadlander in Bergen op Zoom en samen ontwikkelden ze de innovatierenovatiewinkel voor koop van huurwoningen, REIMARKT. Door eerst out of the box te denken kom je tot nieuwe vormen van samenwerking maar hiervoor moet de basis wel goed zijn. Pascal ten Berge, projectleider bij Domijn TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 15

18 > Duurzaam ondernemerschap Operationeel kader duurzaam ondernemen TBI hanteert een decentrale concernstructuur met als motto zelfstandigheid in gebondenheid. Het ondernemerschap is daarbij zo laag mogelijk in de organisatie verankerd, de mate van sturing vanuit TBI is derhalve beperkt. Desondanks is TBI erin geslaagd om effectief operationeel kader te creëren. Daarbij zijn echter twee belangrijke kanttekeningen te maken. Ten eerste vragen de verschillende markten waarin de TBI-ondernemingen opereren om een specifieke invulling van het begrip duurzaamheid. Zo wordt duurzaamheid mede door opdrachtgevers binnen de woningbouw anders ingevuld dan in de markt van industrie, marine en offshore (nadruk op veiligheid). Ten tweede bestaan er tussen de TBI-ondernemingen ook verschillen in de ervaring met en grondhouding jegens duurzaam ondernemen. In algemeenheid zien we daarbij dat TBI-ondernemingen die projectontwikkeling en ontwerpactiviteiten doen, proactiever zijn op het gebied van duurzaam ondernemen. Het operationeel kader van TBI op het gebied van duurzaam ondernemen bestaat uit de volgende twee pijlers. Concernniveau Op concernniveau is het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen leidend. In dit plan zijn acties en inhoudelijke KPI s vastgelegd en hierin is ook de keuze gemaakt voor de vier focusthema s waarvoor tot 2015 extra ambitieuze doelstellingen liggen. Het meerjarenplan is het operationeel kader van de directie CR, de stuurgroep duurzaamheid en de Raad van Bestuur van TBI. Ter ondersteuning bestaan op concernniveau diverse werkgroepen voor specifieke thema s, zoals de werkgroep Veiligheid, werkgroep CO 2 -reductie en Duurzaam Inkopen. De eindverantwoordelijkheid voor duurzaam ondernemen berust bij de voorzitter van de Raad van Bestuur van TBI. Hij is tevens verantwoordelijk voor de samenhang tussen het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen en de Strategische Agenda en de doorvertaling in de Operationele plannen (zie pijler 2). De Raad van Commissarissen bewaakt het ambitie niveau en ziet toe op de voortgang. De CR-directie adviseert de Raad van Bestuur over de invulling van het beleid en wordt daarbij ondersteund door de Stuurgroep Duurzaamheid. Operationele inbedding De operationele inbedding van duurzaam onder nemen in de bedrijfsvoering van de individuele TBI-ondernemingen vindt plaats via het Actieplan Duurzaam Ondernemen als onderdeel van het Operationeel Plan. In de actieplannen vertalen de TBI-ondernemingen de ambities en doelstellingen uit het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen naar hun eigen organisatie en markt. De nadruk ligt daarbij op de vier focusthema s en daarnaast kunnen eigen inhoudelijke accenten worden gelegd. N.B. De invulling van de actieplannen (inhoud en ambitie) wordt daarbij afgestemd met de directie CR. De directies van de TBI-ondernemingen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het Actieplan Duurzaam Ondernemen, als onderdeel van hun Operationeel Plan. TBI-ondernemingen rapporteren daarbij ieder kwartaal over enkele generieke KPI s. De Raad van Bestuur van TBI bespreekt de resultaten met de directies tijdens kwartaalbijeenkomsten. Daarnaast ziet de CR-directie specifiek toe op de voortgang ten aanzien van de actieplannen. Voor de uitvoering van het actieplan beschikken veel TBI-ondernemingen over een werkgroep of duurzaamheidsteam. Het figuur hiernaast toont hoe de organisatie is ingericht waarbij onderscheid wordt gemaakt in strategie- en beleidsvorming (1), implementatie en uitvoering (2) en monitoring en rapportage (3). 16 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker

19 Directie Corporate Responsibility Adviseert de Raad van Bestuur over de invulling van het duurzaam ondernemen beleid. Raad van Commissarissen Ziet toe op voortgang en bewaakt ambitieniveau van de duurzaam ondernemen strategie. Directies TBI-ondernemingen Rapporteren en leggen verantwoording af aan de Raad van Commissarissen. Stuurgroep Duurzaamheid mede beleidsbepalend en klankbord voor de directie Corporate Responsibility. Raad van Bestuur Eindverantwoordelijk voor het duurzaam ondernemen en samenhang met de strategische agenda. Strategie- en beleidsvorming Monitoring en rapportage (Financial) Controllers TBI-ondernemingen valideren en rapporteren duurzaamheidsdata. Duurzaamheidscoördinatoren TBI-ondernemingen Verzamelen, consolideren en verifiëren duurzaamheidsdata. Implementatie en uitvoering Directies TBI-ondernemingen Verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van het jaarlijkse actieplan. Duurzaamheidscoördinatoren TBI-ondernemingen Ondersteunen bij uitvoering actieplan duurzaam ondernemen van de ondernemingen. Werkgroepen Ondersteunen ondernemingen op specifieke onderwerpen. Directie Corporate Responsibility Ondersteunen en faciliteren TBI-ondernemingen plus sturen op prestaties en doelstellingen. TBI Duurzaamheidsverslag 2013 Samen sterker 17

20 3 Voortgang op onze focusthema s Focus is essentieel gegeven de marktomstandigheden IF 6,0 ( 30%) Wagenpark 134 CO 2 /km ( 5%) Duurzaam hout 85% Succesvolle TBI Innovatieprijs