JAARGANG 9 / NUMMER 6 FEBRUARI Mede mogelijk dankzij:

Transcriptie

1 JAARGANG 9 / NUMMER 6 FEBRUARI 2015 Partners: Mede mogelijk dankzij:

2 VRAAG 1 Blue Monday 20 januari was het Blue Monday, zogenaamd de deprimerendste dag van het jaar. Voor sommige mensen zijn alle maandagen blauw. Zij zijn synestheet en zien kleuren bij dagen, woorden en getallen. Synesthesie, een vermenging van zintuiglijke waarnemingen, wordt soms ook gebruikt als stijlfiguur in teksten. Wat is GEEN voorbeeld van synesthesie? a. Een bittere pil. b. Een kille stem. c. Een warme kleur. d. Scherpe woorden.

3 ANTWOORD VRAAG 1 Blue Monday Wat is GEEN voorbeeld van synesthesie? a. Een bittere pil. Als je een pil doorslikt, proef je die in je mond. Die smaaksensatie kan bitter zijn, dat past bij het zintuig proeven. Bij een kille stem en scherpe woorden wordt een gewaarwording van het zintuig voelen gekoppeld aan iets wat je hoort. Bij een warme kleur is iets wat je voelt gecombineerd met iets wat je ziet. Zulke synesthesieën zijn vormen van beeldspraak. De schrijver bedoelt niet letterlijk wat er staat, hij schetst een plaatje in je hoofd.

4 VRAAG 2 Klimaat Taalkundigen hebben onderzocht welke invloed klimaat op de klanken van talen heeft. Uit hun analyse blijkt dat in gebieden met een lage luchtvochtigheid (zoals in de woestijn of hoog in de bergen) met minder toonvariatie gesproken wordt. Hoe is dit verschijnsel te verklaren? a. Droge lucht dempt het spraakgeluid. b. Droge lucht maakt stembanden minder flexibel. c. In droge gebieden is volume belangrijker dan intonatie. d. In droge gebieden kun je beter je mond niet te ver open doen.

5 ANTWOORD VRAAG 2 Klimaat Hoe is dit verschijnsel te verklaren? b. Droge lucht maakt stembanden minder flexibel. Je stembanden zitten in je strottenhoofd. Als je uitademt, kun je je stembanden laten trillen en zo geluid maken. In heel droge lucht verliezen je strottenhoofd en je stembanden een deel van hun flexibiliteit. Dat maakt het moeilijker om toonhoogtes af te wisselen; je spraak klinkt monotoner. Zangers hebben in een droge ruimte ook meer moeite om lage en hoge tonen te halen.

6 VRAAG 3 Handig! Een Nijmeegse onderzoeker heeft een computerprogramma ontwikkeld dat kan herkennen welke gebarentaal gebruikt wordt. Het programma kan zes verschillende gebarentalen van elkaar onderscheiden. Dat is een lastige klus voor een computer. Waar zal de software NIET naar kijken? a. De afkomst. b. De gezichtsuitdrukking. c. De handen. d. De mond.

7 ANTWOORD VRAAG 3 Handig! Waar zal de software NIET naar kijken? a. De afkomst. Het programma herkent niet de boodschap die iemand gebaart, maar wel in welke taal hij dat doet. Dat doet hij op dit moment in 84 procent van de gevallen goed. Het uiterlijk van de gebaarder speelt bij deze herkenning geen rol. Iemand met een buitenlands uiterlijk kan tenslotte ook uit Nederland afkomstig zijn. Bewegingen van de handen, de mond en de gezichtsuitdrukking zijn wel onderdelen van gebarentalen. Het programma is handig voor wetenschappers die onderzoek doen naar gebarentaal. Ook kan het in de toekomst handig zijn bij automatische vertalingen. Net zoals Google Translate nu al de taal van je tekst herkent.

8 VRAAG 4 Tilda De dierentuin van Keulen heeft een bijzondere orang-oetan. De voormalige circusaap Tilda maakt geluiden die lijken op menselijke spraak. Onderzoekers dachten altijd dat orang-oetans hun mond daar niet snel genoeg voor konden bewegen, maar dat kan dus wel. Toch zal Tilda geen echte taal kunnen leren spreken. Waarom niet? a. Een orang-oetan kan alleen denken aan dingen in het hier en nu. b. Een orang-oetan kan geen betekenissen koppelen aan klanken. c. Een orang-oetan kan geen grammatica leren. d. Een orang-oetan wil helemaal niet communiceren.

9 ANTWOORD VRAAG 4 Tilda Waarom niet? c. Een orang-oetan kan geen grammatica leren. Onderzoekers hebben vaker geprobeerd om apen (vooral bonobo s en chimpansees) taal te leren. Meestal lukte het wel om ze verschillende woorden te leren, waarmee ze bijvoorbeeld konden aangeven dat ze wilden eten of drinken. Het lukte echter niet om ze complexe zinnen te leren: ze plaatsten de geleerde woorden in willekeurige volgorde achter elkaar.

10 VRAAG 5 Geheimtaal In de bioscopen draait momenteel The Imitation Game, een film over de Britse wiskundige Alan Turing. Hij kraakte met zijn team de Enigma-code, het systeem waarmee de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog hun berichten versleutelden. Cryptografie hoeft echter lang niet altijd ingewikkeld te zijn. Welke eenvoudige vorm van cryptografie wordt in het dagelijks leven veel gebruikt? a. Een sms. b. Een vreemde taal. c. Emoticons. d. Gebarentaal.

11 ANTWOORD VRAAG 5 Geheimtaal Welke eenvoudige vorm van cryptografie wordt in het dagelijks leven veel gebruikt? b. Een vreemde taal. Als je niet wilt dat buitenstaanders je boodschap kunnen begrijpen, zul je je bericht moeten versleutelen. Wanneer ouders niet willen dat hun kinderen meeluisteren, gebruiken ze daarvoor vaak een vreemde taal. Die methode gebruikten de Amerikanen ook tijdens de Tweede Wereldoorlog. Navajo s gaven Amerikaanse radioboodschappen door in hun eigen indianentaal. De Japanners hebben deze nooit kunnen ontcijferen.

12 VRAAG 6 Liefde Eind januari ging de Week van de Poëzie van start. Dit jaar is het thema Met zingen is de liefde begonnen. De liefde is misschien wel het meest voorkomende onderwerp in de poëzie. Een bekende poëtische uitspraak is Liefde is een werkwoord. Wat wordt daarmee bedoeld? a. Dat een relatie onderhouden moet worden. b. Dat liefde een onderwerp nodig heeft. c. Dat liefde in vele vormen voorkomt. d. Dat relaties ingewikkeld zijn.

13 ANTWOORD VRAAG 6 Liefde Wat wordt daarmee bedoeld? a. Dat een relatie onderhouden moet worden. Het woord liefde is natuurlijk helemaal geen werkwoord, maar een zelfstandig naamwoord. Iemand die zegt dat liefde een werkwoord is, bedoelt dat liefde of een relatie geen statisch gegeven is. Je moet het actief onderhouden om het in stand te houden.

14 VRAAG 7 Zie je wel? Onderzoekers hebben alledaagse gesprekken gefilmd in dertien grote en kleine talen. Vervolgens hebben ze geturfd hoe vaak mensen werkwoorden gebruiken waarmee ze beschrijven wat ze zien, horen, voelen, ruiken of proeven. Uit de analyse blijkt dat mensen overal ter wereld het meest praten over wat ze zien. Welk zintuig komt in de meeste talen op de tweede plek? a. De reuk. b. De smaak. c. De tast. d. Het gehoor.

15 ANTWOORD VRAAG 7 Zie je wel? Welk zintuig komt in de meeste talen op de tweede plek? d. Het gehoor. In twaalf van de dertien onderzochte talen werd na zicht het meest gesproken over wat men hoort. Alleen in het Semai, een kleine taal in Maleisië, was geur belangrijker dan geluid. De onderzoekers geven drie redenen waarom zicht zo dominant is in ons taalgebruik. Ten eerste is zicht evolutionair gezien het belangrijkste zintuig. Daarnaast kijken we bijna de hele dag - in tegenstelling tot bijvoorbeeld ruiken en proeven. En ten slotte gebruiken we zien vaak ook abstract, bijvoorbeeld in zie je wel?

16 VRAAG 8 Gele Boekje Samen met enkele taalkundigen heeft de Vlaamse krant De Standaard het Gele Boekje samengesteld. Hierin staan duizend woorden en uitdrukkingen die geen Standaardnederlands zijn, maar in Vlaanderen wel veel gebruikt worden. Het doel is de zwartgedrukte woorden voortaan in teksten te accepteren. De woorden in grijze inkt blijven uit den boze. Welk Belgisch-Nederlands woord blijft in teksten uit den boze? a. Ajuin (ui). b. Baanvak (rijstrook). c. Duimspijker (punaise). d. Schotelvod (vaatdoek).

17 ANTWOORD VRAAG 8 Gele Boekje Welk Belgisch-Nederlands woord blijft in teksten uit den boze? a. Ajuin (ui). Voor Vlaamse tekstschrijvers en journalisten is het vaak lastig: woorden en uitdrukkingen die zij in het dagelijks leven veelvuldig gebruiken in gesprekken mogen ze officieel niet gebruiken in teksten, omdat ze niet in het Groene Boekje staan. Het Gele Boekje moet daar verandering in brengen. De Standaard zal de woorden voortaan toelaten en hoopt dat andere Vlaamse media zullen volgen. Voorstanders zijn blij dat Vlamingen minder verkrampt met hun taal om hoeven te gaan. Tegenstanders zijn bang dat het Nederlands in Nederland en dat in Vlaanderen nu te veel uit elkaar zullen groeien.