Meer (voor)lezen, beter in taal

Transcriptie

1 Ouderparticipatie hard nodig in strijd tegen laaggeletterdheid Meer (voor)lezen, beter in taal Limburg telt 15% laaggeletterden, dat is meer dan gemiddeld in Nederland. Het percentage onder 45-plussers neemt bovendien schrikbarend toe. Hoog tijd om het tij te keren. Door kinderen meer voor te lezen en te laten lezen krijgen ze er lol in en worden ze vooral meetbaar beter in taal. Bijvoorbeeld door meer bibliotheken in te richten in scholen, waarmee je ook anticipeert op bezuinigingen en bevolkingskrimp. De directies van de Limburgse bibliotheken investeren al jaren in de strategische samenwerking met kinderopvang, primair onderwijs en gemeenten. Volgend jaar groeit het aantal bibliotheken op school van 130 naar 150 in Limburg. Uniek: de Provincie is de enige provincie die de opstart hiervan subsidieert. Hoe de aanpak werkt en wat het oplevert, stond centraal tijdens de conferentie Meer (voor)lezen, beter in taal. Die is op 13 november in Roermond gehouden en is georganiseerd door de Vereniging Limburgse Bibliotheken, Cubiss en Kunst van Lezen. Zien lezen doet lezen Carin Klompen, voorzitter Vereniging Limburgse Bibliotheken, bijt het spits af en voelt de royale opkomst als een hart onder de riem: ruim honderd bestuurders van gemeenten, scholen en bibliotheken en ook leesconsulenten en -coördinatoren. Het gaat erom dat we samenwerken want de budgetten krimpen en dan is het nóg belangrijker dat kinderen gaan lezen en dat wij onze ervaringen delen zodat het meer gaat spreken. Toen ze in de Randstad woonde, heeft ze van dichtbij gezien hoe verstrekkend de gevolgen zijn van laaggeletterdheid. Ik was maatje van een autochtone tienermoeder, die in korte tijd drie kinderen kreeg. Ze kon zelf niet goed lezen en schrijven, maar gebruikte de plaatjes en haar verbeelding om met haar kinderen boekjes te bekijken. Zo lang ze klein zijn, lukt dat. Maar als ze groter worden, wordt dat een probleem. Dat probleem werd ook geschetst in een filmpje, dat de ernst van laaggeletterdheid treffend weergaf. En het belang van ouderparticipatie. Mensen met een lage opleiding lezen thuis doorgaans niet veel, communiceren minder met elkaar en hun kinderen hebben vaak moeite met het lezen van formele post, het schrijven van sollicitatiebrieven en voorwaarden van werkgevers. Het baart de deelnemers zorgen dat dit vaak van generatie op generatie wordt doorgegeven. Zien lezen doet lezen. Hoe zorgen we er samen voor dat lezen leuker wordt? De volgende stap Dagvoorzitter Thomas van Dalen namens Kunst van Lezen vindt dat de diverse belanghebbenden intensiever en op een andere manier kunnen samenwerken. Ontschotten kan een optie zijn. Hoe zet je budgetten het best in? Wat is de volgende stap voor een school, gemeente of kinderdagverblijf?

2 Meer laaggeletterdheid onder 45-plussers Adriaan Langendonk, programmacoördinator Kunst van Lezen (een leesbevorderingsprogramma georganiseerd door Stichting Lezen en de Openbare Bibliotheken), schetst het landelijk kader. Hij haalt een recent krantenartikel aan, waaruit blijkt dat er weer meer laaggeletterdheid is onder 45- plussers. Als de babyboomers met pensioen gaan, ontstaat hierdoor een gat op de arbeidsmarkt. Ouders zijn vaak tweeverdieners, kinderen houden van games, er is steeds minder tijd om te lezen en voor te lezen. De helft van de ouders leest hun kinderen niet voor en dat is niet goed. Daarmee scoren we laag in Europa. Dit is het Jaar van het Voorlezen, volgend jaar steken we in op Ouderparticipatie. Vooral vaders lezen minder voor. Hij hamert op het belang van de doorgaande leeslijn, met als pijlers LEES: Leesomgeving, Expertise, Evidentie en Samenwerking. BoekStart BoekStart is een solide basis voor de leerlijn aan het worden: elk jaar ontvangen Nederlandse baby s een gratis lidmaatschap van de bibliotheek plus een koffertje met twee aantrekkelijke boekjes voor de allerkleinsten. Bijna alle bibliotheken (155 stuks, dat is 96%) en 840 vestigingen (dat is 95%) stimuleren en enthousiasmeren jonge ouders en hun kleintjes om samen te komen in de bibliotheek. BoekStart heeft in totaal koffers uitgedeeld de afgelopen jaren. Het is belangrijk om voorlezen te borgen in beleid. Expertise belangrijker dan collectie Dan de bibliotheken op school, daar werken momenteel 80 bibliotheken aan mee (50%) en basisscholen (18%). Dit aantal uitleenpunten is groeiende. Expertise is belangrijker dan de collectie boeken, stelt Adriaan Langendonk. Voorleesconsulenten van de bibliotheek ondersteunen als educatief consulent de leerkracht bij onder meer de boekkeuze. Bij de leerkrachten (in opleiding) zelf signaleert hij dat Pabo s weinig aandacht besteden aan lezen. Bovendien komen veel studenten uit het mbo en lezen zelf ook niet veel. Vandaar dat Pabostudenten dit jaar kunnen kiezen voor een minor, om beter beslagen ten ijs te komen. Maar de tanker van het curriculum is moeilijk bij te sturen. De minor is niet verplicht. Wel doen 37 Pabo s nu mee met een voorleeswedstrijd. Als het gaat om de Bibliotheek op school, dan is opbrengstgericht werken een actueel thema. Met een duidelijk doel kan een lees- en mediaplan worden opgesteld als werkwijze voor in de klas. Een voorbeeld: kinderen lezen gezamenlijk het boek Oorlogswinter en interviewen elkaar hierover. Zo integreer je lezen in de lessen geschiedenis, lezen en schrijven. De Bibliotheek op school kost circa 40,- per leerling per jaar. Het verhoogt meetbaar de motivatie om te lezen, het aantal uitleningen en de schoolresultaten van de kinderen. Lezen en productief zijn Jo Ritzen, hoogleraar aan de Universiteit Maastricht en oud-minister van Onderwijs inspireert de aanwezigen met zijn ervaringen. Zijn ouders gaven beide les, twee zussen werkten in de bibliotheek

3 maar paradoxaal genoeg werd er bij ons thuis niet veel gelezen. Aan het eind van de basisschool leerde hij vooral de lol van lezen en sindsdien is hij zelfverklaard leeswolf. Hij bepleit een grotere rol van ouders/opvoeders, omdat zij samen met de school bijdragen aan de ontwikkeling van leren en lezen bij kinderen. Als je voor een dubbeltje geboren bent, kun je écht wel een kwartje worden. Online toegang tot informatie Dan de toekomst. Lezen voor de lol in ipad-land, scholen zien er anders uit over tien jaar, de bibliotheek ook. Wij geven studenten toegang tot informatie, maar niet per se tot boeken, dat kan ook online. In de jaren vijftig deed 80% van de volwassenen routine-arbeid, nu nog maar 10%. Er zijn nu andere vaardigheden om (hoog-)productief te zijn: kennis hebben en toepassen, probleemoplossend werken, communicatief zijn, in teamverband werken, integer zijn en een internationale houding hebben. Lezen helpt bij die eerste drie. Daar moet je al vroeg mee beginnen. Het is de lol om voorgelezen te worden, verhalen te horen, de geest en je wereldbeeld te verruimen, een andere wereld te zien en te creëren. Discipline belonen Jo Ritzen wil dat ouders en andere opvoeders het gebruik van de ipad vooral inzetten voor educatieve (taal-)spelletjes, alert zijn op afleidende spelletjes en daar ook regels aan verbinden. Dat moet je bewust doen, net als boeken aanbieden. Je mag best de discipline voor (leren) lezen belonen. Oudere kinderen die jongere voorlezen is ook een krachtig instrument om veel taalgebruik thuis te bevorderen. Leren en lezen zul je ook op latere leeftijd moeten bevorderen, want op de arbeidsmarkt worden óók eisen gesteld. Zeker in Limburg is de Kennis-As belangrijk om taal- en sociale achterstand tegen te gaan in komende generaties. Door taal geniet je van verhalen, verwerf je kennis, kun je beter communiceren, je probleemoplossend vermogen versterken en je eigenwaarde en ondernemerschap vergroten. Strategisch samenwerken Het belang van strategische samenwerking wordt onderstreept in een interviewronde met de volgende personen: Thijs van Es, wethouder gemeente Beek: Kinderen lezen minder na de basisschool en lezen amper een krant. We hebben de ouders nodig om taalachterstand in te halen. De bibliotheek moet vraaggericht werken en het onderwijs is leidend. Jos Saes, directeur Basisbibliotheek bibliorura: Leesbevordering moet je niet te vrijblijvend maken. Vooral jeugdigen en ouderen vinden het vaak moeilijk het juiste materiaal te kiezen, zien we. Bert Nelissen, voorzitter van overkoepelend schoolbestuur INNOVO: Lezen en voorlezen is buitengewoon belangrijk om taalachterstanden tegen te gaan. Een partnerschap tussen ouders en bibliotheken, daar moet het om gaan. Wethouder Jacques Costongs van Maastricht vraagt af zich hoe we samen continuïteit kunnen bieden met minder landelijk geld. Want als je niet investeert in taal, is de rest van de investeringen per definitie zinloos.

4 Landelijke leesmonitor Over het belang van de landelijke Monitor de Bibliotheek op school vertelt Kees Broekhof, senior adviseur bij Sardes. Veel scholen hebben te maken met lage taalscores. Prestaties in woordenschat en begrijpend lezen zijn sterk bepalend voor het schooladvies in groep 8. De opbrengst van (nieuwe) methoden voor begrijpend lezen is onduidelijk. We moeten meer investeren in woordenschat. Er is een positief verband aangetoond tussen het lezen van boeken en de scores in taal, wiskunde en studievaardigheden. Kinderen die een miljoen woorden per jaar lezen dat is een kwartier per dag kunnen duizend nieuwe woorden per jaar leren. Focus op bovenbouw en jongens De monitor op internet geeft inzicht in leengedrag, leesmotivatie, leesgedrag, de leescultuur thuis, leesbevorderend gedrag van leerkrachten en de uitvoering van het leesbevorderingsbeleid. Bij de kinderen in de monitor in groep 4 tot en met 8 is zichtbaar dat ze minder boeken lenen en minder leesplezier hebben. Jongens vinden lezen minder leuk dan meisjes. Jongens geven genres aan waarvan ze houden: sport, humor, techniek, griezelen of oorlog. Dat zijn aanknopingspunten voor beleidsdoelen. Focus op de bovenbouw en op jongens. Verbinding in de praktijk De verbinding bibliotheek, primair onderwijs en kinderopvang in de praktijk komt aan bod tijdens de tweede interviewronde, met: Maud Hendriks, leescoördinator basisschool Scharn in Maastricht Cindy Tholen, leesconsulent Basisbibliotheek bibliorura Ruud Leurs, directeur basisschool De Wouter in America Rudie Peeters, directeur Hoera Kindercentra Yvonne Weijers, consulent educatie Bibliotheek Venlo Liesbeth Vogelaar, directeur Bibliocenter Leudal, Maasgouw, Nederweert en Weert De leescoördinator en leesconsulent noemen het wekelijkse contact de kracht van de samenwerking. De leesconsulent coördineert en stimuleert de boekkeuze, de leescoördinator op school voert het uit. Het samenstellen van een uitgebreide collectie en activiteiten worden in gezamenlijkheid opgezet. Alleen goede boeken is niet genoeg. We moeten nu blijven investeren in betrokkenheid. Van leerlingen, leerkrachten en ook ouders. Ze benadrukken dat de bibliotheek op school geen vervanger voor de openbare bibliotheek is. Het is juist een brug voor ouders, die hopelijk het bibliotheekbezoek laagdrempelig maakt. Rudie Peeters spreekt liever van kinderopvoeding dan kinderopvang. In veel scholen is ruimte over. Het is mooi als je een integraal kindcentrum en een doorlopende leerlijn creëert voor kinderen van 0 tot 13 jaar. We hebben elkaar nodig, om een sociale coöperatie te zijn in een betaalbaar gebouw; een basisvoorziening die de leefbaarheid van kleine kernen garandeert.

5 Cruciale rol Liesbeth Vogelaar is blij met de startsubsidie van de Provincie, maar de meerwaarde over vijf jaar is een hele uitdaging. Gemeenten, onderwijs en bibliotheken zouden integraal beleid moeten opstellen. Het economisch effect van leesbevordering zou groot kunnen zijn. De bibliotheek en scholen kunnen hierin een cruciale rol spelen. Zeker als ze net als ik leesbevordering op het hart gegraveerd hebben. Podiumdichter Quirien van Haelen zorgde voor grappige intermezzo s als dit, met zijn gevatte woordgrappen. Onderwijs Het onderwijs is écht een mooie baan In landen waar je nog mag slaan De bieb is mijn huis Gister lag ik in de armen van een meid van achttien jaar Maar zo rond een uur of negen was die schoonheid met me klaar Ik lag uren met die beauty samen lekker op de bank Nu sta ik weer in de bieb op mijn vertrouwde boekenplank Vanuit hier kan ik bekijken, wat er om me heen gebeurt In de speelhoek wordt weer vrolijk door twee kleutertjes gekleurd Kijk, die man daar aan de tafel, die leest elke dag de krant Wie is die vrouw daar met dat tijdschrift? Zeker weer een nieuwe klant Vaak komt er een groep scholieren voor een workshop hier naartoe Leuk hoor kindjes, voor een uurtje, maar daarna ben ik ze moe Voorleeswedstrijd, kinderjury, de biebjuf heeft het superdruk Toch zet ze mij soms even recht en dan gloei ik van puur geluk Ik heb hier miljoenen vrienden, allen staan ze om me heen Vol met kennis en verhalen en voor jong en oud te leen Ik ben zelf soms erg op een gesprek van boek tot boek gesteld Met een luisterboek, dat luistert echt naar wat je het vertelt De jeugd die komt hier internetten, dat is gratis en heel snel Maar men leent ook dikwijls boeken of speelt een computerspel Kijk die vrouw daar met dat tijdschrift, glimlacht naar de krantenman Dat is grappig, kijk hem kijken, hij krijgt er zelfs blosjes van Oh ze komt een praatje maken, dit draait vast op liefde uit En nu gaat ze naast hem zitten, wel een erg gedurfd besluit Dit is spannend, gaan ze daten? Oh ik hoop toch zo van wel Dan wordt dit de nieuwe roddel die ik ieder boek vertel oh nee ik voel twee handen op mijn rug, dat kun je toch niet menen Ik hou zo van mijn bieb, waarom komt men mij altijd lenen

6 Voor meer informatie: Elly Cuijpers Accountmanager cultuur & educatie / adviseur educatie (Cubiss)