Hoe staat het er voor?

Transcriptie

1 De inclusieve arbeidsmarkt: Kansen voor iedereen?!?! Presentatie voor themabijeenkomst georganiseerd door de Branche Advies Groep ROC Friese Poort en Friesland College ROC Friese Poort, Leeuwarden, 12 mei 2016 Jouke van Dijk, Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Economische Geografie, Postbus 800, 9700 AV Groningen Website: Trends 1. Economische groei stagneert: crisis is nog niet over, wel licht herstel 2. Krimp/vergrijzing: beroepsbevolking neemt af 3. Regionale verschillen nemen af en positie Randstad verschuift 4. Economische herstructurering gaat door: kennisintensivering, ICTrevolutie, opleidingsniveau stijgt: maar ook analfabeten en 1,5 miljoen laag geletterden. Banen op -2/3 niveau verdwijnen door robotisering en automatisering en komen niet weer terug. 5. Toenemende mobiliteit, Nieuwe Werken (migratie, pendel en wonen), ruimtelijke uitsortering: hoger opgeleiden trekken naar de stad 6. Veranderende arbeidsverhoudingen (flexibiliteit, ZZP, leven lang leren) 7. Veranderende competentie-eisen 21 st century skills 8. Decentralisatie van (arbeidsmarkt)beleid door rijk naar gemeenten 2 3 Ontwikkeling werknemersbanen Hoe staat het er voor? Nieuwe banen: 4ekw2014-4ekw2015: , w.v. Zakelijke diensten (uitzendkrachten): ; (Detail)Handel, vervoer en horeca: ; Maar: Zorg en Welzijn: ! Bron: UWV, 2016 Sterkste afname van banen in de zorg in Uitzendbureaus Ontwikkeling werkloosheid Crisis: explosieve stijging werkloosheid juli 2011 maart 2014! Nu langzame daling: meer banen leidt niet 1 op 1 tot minder werkloosheid 6 Zorg Bron: CBS, Nederland in Is de crisis nu voorbij of komt er weer een nieuwe dip? Niemand weet het! Bron: UWV,

2 Toename lopende WW-uitkering jan 2010 aug 2015 Vooral grote stijging in de Zorg vanaf 2012 Onderwijs 7 Werkloosheid per provincie Werklozen per openstaande vacature 2014 Flevoland Fryslân 8 Bron: UWV, 2015 CBS, Sociaaleconomische trends, Werkloosheid per gemeente: vooral oude traditionele industriegebieden hebben veel mensen in de WW! 9 Aantal uitkeringsgerechtigden : ca. 1,6 miljoen! WIA/WAO WW-uitkeringen 10 Bijstand Wajong Bron: UWV, 2014 WWB Wajong > 44 > 21 WW > 38 Personen met uitkering per 1000 v.d. bevolking jaar Maart 2015 Nederland Alle grijze gemeenten doen het beter dan Nederland! In het Noorden zijn dat alleen: Ten Boer, Vlieland, Terschelling en Schiermonnikoog Aantallen in het Noorden: (NL) WW ( ) Bijstand ( ) Wajong ( ) Totaal Bron: CBS, Inclusieve Arbeidsmarkt: Kansen voor iedereen!?!? Dat is het idee achter de participatiesamenleving. Maar hoe zorgen we er echt voor dat iedereen zijn of haar talenten kan benutten? Waar liggen kansen op het terrein van de inclusieve arbeidsmarkt? Welke kansen zijn er voor -ers op niveaus 1, 2 & 3? Welke goede voorbeelden zijn er? En wat kunnen we daarvan leren? Welke knelpunten zijn er voor het creëren van een inclusieve arbeidsmarkt? Waarom maakt u zich hier druk over? Is dit uw probleem? 12 2

3 13 14 Stellingen arbeidsethos 31% 23% 23% 31% 71% 71% 72% 68% 85% 68% 72% 85% Wie is het met deze stellingen EENS? Mannen, ouderen en lager opgeleiden hebben een hoger arbeidsethos Mannen, ouderen en lager opgeleiden hebben een hoger arbeidsethos 15 Bevolkingsontwikkeling Totale bevolking Bevolking Demografische trends Vergrijzing grotere impact dan krimp! Bevolkingsontwikkeling jarigen Sommige sectoren zijn zeer vergrijst! Vergrijzing per sector Drachten Groningen Leeuwarden Heerenveen Assen Bron: CAB,

4 Migratiesaldo naar leeftijd en streek: Leeuwarden wint 15-25! Noord-oost Fryslân verliest in alle leeftijden, behalve Hoger opgeleiden concentreren zich in stedelijke gebieden. GEVOLG: krimpregio s langs de kust en de grens, waar ouderen en laag opgeleiden overblijven en banen verdwijnen 21 NARSC November Structurele trends Steeds meer flexbanen en zzp-ers Werknemers vaste baan Werknemers flexibele baan Veel startende zzp-ers in de zorg, met name door vrouwen ZORG Zelfstandigen zonder personeel Zelfstandigen met personeel Bron: CBS, Nederland in

5 Aandeel ZZP-ers in beroepsbevolking, Robotisering en Automatisering CBS, 2016 Beroepen komen en gaan Bron: Deloitte Automatiseerbare banen 30 Frey en Osborne (2013), VK: 45% banen Deloitte (2014), Nld: 2-3 miljoen Koster en Talens (2016), Nederland 35-40% an de banen of wel 3,2 miljoen Bron: Dagblad van het Noorden, 26 november

6 Ontwikkeling werkgelegenheidsstructuur (CBS, statline/bewerking RUG) 31 Mutatie in aandelen beroepsniveaus Nederland Noord-Nederland Veel van de ca.1 miljoen banen in NL op 2 en 3 niveau zullen verdwijnen startkwalificatie -4? Bron: NRC 17 mei Naar een inclusieve arbeidsmarkt: iedereen doet mee? Aantal uitkeringsgerechtigden : ca. 1,6 miljoen! WIA/WAO WW-uitkeringen Bijstand Wajong 6

7 37 38 Onbenut arbeidsaanbod: werkloos+overig.15-75jr, = ca. 1,1 miljoen Doelgroepen Participatiewet Uitkeringen als % van inwoners Doelgroep participatiewet in het Noorden ca Participatiewet: quotum: bedrijven > 25 werknemers verplicht 5% arbeidsgehandicapten te nemen 40 Helpt dat? Niet direct! Heel veel gemeenten hebben een grotere doelgroep dan het maximaal beschikbare aantal quotum banen zelfs als alle bedrijven > 25 voor 100% meedoen! Failliete bedrijven willen we ook niet! Hoe lossen we dat op? Hoe lossen we dit op? Invoeren basisinkomen? Ieder mens heeft recht op een fatsoenlijk bestaan; basisinkomen is een nieuw mensenrecht? Er is hoge werkloosheid, werk op 2-3 niveau verdwijnt, leidt tot sociale uitsluiting, inactiviteit, (criminaliteit?), hoge uitkeringslasten en uitvoeringskosten en er is werk zat, bijv. aandacht geven aan ouderen, vervoer in krimpgebieden, maar daar is geen tijd/geld voor in de huidige systematiek. Hoe organiseren we dat dit toch gebeurt? Basisinkomen? 41 De vier criteria voor een onvoorwaardelijke basisinkomen: 1. Universeel: Het is een individueel recht voor iedere mens 2. Individueel: Er is geen vermogens- en/of inkomenstoets 3. Hoog genoeg: Het bedrag is hoog genoeg voor een menswaardig bestaan 4. Onvoorwaardelijk: Er is geen dwang tot arbeid of tegenprestatie 42 7

8 Praktische vragen / discussie Plicht om te werken als er te weinig banen zijn? Basisinkomen: hoe hoog moet het bedrag zijn? Hoe financieren we het? Hogere belastingen, crowdfunding? Negatieve inkomstenbelasting? Effect op de welvaart, welzijn, geluk? Effect op de arbeidsparticipatie? Experimenteren in bepaalde gemeenten of voor bepaalde doelgroepen? 43 Er is veel te doen: 4.3 miljoen Mantelzorgers, w.v meer dan 8 uur per week Social return? - Bouw - Ziekenvervoer Kansen voor ers in Fryslân Arbeidsaanbod van : instellingsinformatie Noord-Nederland kent in 2013 acht aanbieders van middelbaar beroepsonderwijs. In totaal zijn er een kleine leerlingen in het Friesland kent over de meeste groei in -deelnemers aan onderwijsinstellingen Geografisch overlappen de werkgebieden van de ROC s, zeker in Groningen en Drenthe. Dat geldt minder voor AOC s. 47 leerlingen naar type opleiding: totaal Bron: DUO, bewerking RUG. Bron: CAB/E&E, Macro Economische Verkenning SER NN,

9 Onderwijsprestaties international, PISA-scores 49 Hoge jeugdwerkloosheid: 12% versus 6% 50 sept sept jaar jaar jaar NL Bron: OECD, 2016 Maar: van de werklozen jongeren volgt 75% nog onderwijs en die zoeken vooral een kleine deeltijdbaan van <12 uur per week Jongeren jaar die niet werken en geen onderwijs volgen, zgn. NEET als percentage van groep NEET: Not in Education nor Employment 51 Absoluut aantal banen Noord-Nederland, naar opleidingsniveau en sector, december Ruim de helft van de banen wordt bezet door mensen met een middelbare opleiding NL Bron: OECD, 2016 Bron: CAB/E&E, Macro Economische Verkenning SER NN, 2014 WW-uitkeringen naar beroepsgroep en beroepsniveau Friesland, juni Eco/Adm Techniek Zorg Werkloosheidscijfers aanleiding tot maatregelen: 54 0.a. Techniekpact, Zorgpact 9

10 55 56 Belangrijke vragen: Wat zijn de arbeidsmarkt voor -ers de komen jaren? Komen er tekorten op de arbeidsmarkt voor -ers, bijv. in de techniek of de zorg of juist niet? Mismatch op de arbeidsmarkt? Aansluiting Onderwijs-Arbeidsmarkt Moet/kan de opleiding daarop inspelen? Mismatch? Verticale mismatch: het niveau van de opleiding is te hoog of te laag Horizontale mismatch: het niveau van de opleiding is goed, maar het type niet 1. Hebben we het over opleiding, kwalificaties of skills? 2. Hebben we het over de korte (baan) of de lange termijn (loopbaan? Bron: Financieel Dagblad, Probleem of teken van flexibiliteit / adaptief vermogen? 10

11 ROC brochure: Een beroepsopleiding is geen bedrijfsopleiding! Bussemaker in FD Benodigde vaardigheden voor de 21 ste eeuw: Maximaal scholen! Maar: niet iedereen kan -4 halen 63 Beoordeling schoolverlaters door Friese werkgevers: 64 Toenemend belang van algemene vaardigheden die zorgen voor aanpassingsvermogen Moeten zgn. pret opleidingen als dierverzorging, kapster worden afgeschaft? 65 Vraag en aanbod : onderzoek SER NN door RUG Volumes arbeidsaanbod 2013 Volumes arbeidsvraag gemiddeld Werkzoek enden (arbeidsre serve) Jaarlijkse Uitstroom Jaarlijkse Uitstroom (alleen startkw.) Baanopening en (ongunstig) Baanopening en (gunstig Noord-Nederland Oost-Groningen Delfzijl e.o Overig Groningen Noord Friesland Zuidwest Friesland Zuidoost Friesland Noord Drenthe Zuidoost Drenthe Zuidwest Drenthe

12 Vraag en aanbod : saldi op jaarbasis (negatief = tekort aan banen) Uitstroom uit het (met startkwalificatie) zijn zelfs bij een gunstig scenario de komende jaren voldoende middelbaar opgeleiden voor de arbeidsmarkt beschikbaar. Daarnaast ook nog de huidige reserve van niet-werkende werkzoekende -ers. Alleen in de Coropgebieden Overig Groningen en Zuidoost Friesland zijn in het gunstige scenario tekorten te verwachten. Met pendel zijn deze vanuit andere gebieden op te lossen. Volumes arbeidsvraag Saldo op jaarbasis (ongunstig) Saldo op jaarbasis (gunstig) Noord-Nederland Oost-Groningen Delfzijl e.o Overig Groningen Noord Friesland Zuidwest Friesland Zuidoost Friesland Noord Drenthe Zuidoost Drenthe Zuidwest Drenthe Door afrondingen op tientallen tellen de cellen soms niet helemaal op tot de rij- en kolomtotalen. Vraag en aanbod : saldi op jaarbasis (negatief = tekort aan banen) Volumes arbeidsvraag Ook in de twee hoofdsectoren: Techniek en Zorg geen tekorten tot 2018, eerder gebrek aan banen. Deze vraag- en aanbodontwikkelingen kunnen veranderen wanneer kwalificatieeisen die aan opgeleiden worden gesteld, worden opgehoogd (ge-upgrade). Saldo op jaarbasis (gunstig) Saldo voor Techniek Saldo voor Zorg Noord-Nederland Oost-Groningen Delfzijl e.o Overig Groningen Noord Friesland Zuidwest Friesland Zuidoost Friesland Noord Drenthe Zuidoost Drenthe Zuidwest Drenthe Banenprognose Friesland 2015 (UWV) Groei 69 Ontstane vacatures naar beroepsniveau (links) en sector (rechts) Friesland, 2014/ Krimp < Nederland > Nederland Top 10 van 71 Spanning op de arbeidsmarkt naar beroepsgroep Nederland en Friesland, 2 e kwartaal groeiende en krimpende beroepen Bron: CPB Policy Brief 2015/13 Friesland Nederland 12

13 73 Het regionale arbeidsmarktprobleem Voldoende kennis over aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt? Nee Kan dat beter? Ja, maar vraag arbeid voorspellen is erg lastig Kwantitatief: te weinig banen, ook in zorg en techniek Cruciaal: meer nieuwe banen creëren of zelf een bedrijf beginnen Vergrijzing Krimp: jongeren vervangen door ouderen? Verdringing -ers door hoger opgeleiden, buitenlanders Kwalitatief: Onderwijs skills competenties arbeidsmarkt: 2 en 3 banen verdwijnen; 21st century skills voor adaptief en innovatief vermogen; pretopleidingen; zzp-ers Maatschappelijke tweedeling hoger/lager opgeleiden? Sociale uitsluiting en ruimtelijke uitsortering? Verloren generatie? Wie moet wat gaan doen? Lokaal arbeidsmarktbeleid: iedereen bemoeit zich ermee, veel overleg, banenplannen, maar weinig regie en kennis om door te pakken Tot slot: 1. Het probleem is kwantitatief groot en kwalitatief nog groter en misschien wel onmogelijk op te lossen op korte termijn; maar er is ook werk zat! 2. We willen het wel oplossen, maar er zijn vele praktische bezwaren 3. Maar er moet wel wat gebeuren! Zo niet: sociale uitsluiting, maatschappelijke tweedeling? Verloren generatie + failliete gemeenten 4. Wat te doen? Nieuwe banen creëren, Netto=bruto loon onder minimumloon. Anders denken over arbeid: Basisinkomen? Afschaffen sollicitatieplicht voor degenen waarvoor geen banen zijn, maar wel een tegenprestatie voor de maatschappij leveren. 5. Decentralisatie: gemeente mag ook uitkeringshoogte vast stellen? 6. Quotumregeling is zeer lastig af te dwingen! Regulier personeel ontslaan ten faveure van arbeidsgehandicapten? Boetes opleggen? Social return? Maar: in Duitsland is men ver gekomen, dus er kan best veel! 77 Wie moet wat gaan doen? Ondernemers: nieuw banen creëren (job carving), investeren in scholing, stageplaatsen, leven lang leren, meer contacten met docenten. Onderwijs: flexibeler onderwijsprogramma s, docenten en leerlingen moeten naar bedrijven, meer aandacht voor adaptief vermogen (21st Century Skills) naast vakkennis; onderwijs moet ook leuk zijn Opleiden voor een loopbaan, niet voor een baan; een beroeps-opleiding is geen bedrijfsopleiding; beter een verkeerde (pret)opleiding dan voortijdig schoolverlater; leven lang leren Overheid: flexibeler regels voor combinaties onderwijs-werken-uitkering, anders denken over arbeid Ouders/Leerlingen: besef dat investeren in jezelf nodig is Ga het samen oplossen in plaats van te klagen dat de andere partij het niet goed doet, niet snapt, niet wil, niet kan etc

14 En dat vergt heel veel 21st Century Skills! Dank voor uw aandacht 81 De inclusieve arbeidsmarkt: Kansen voor iedereen?!?! Presentatie voor themabijeenkomst georganiseerd door de Branche Advies Groep ROC Friese Poort en Friesland College ROC Friese Poort, Leeuwarden, 12 mei 2016 Jouke van Dijk, Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Economische Geografie, Postbus 800, 9700 AV Groningen Website: 14