Extra: Afweersysteem hv12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Afweersysteem Intro Vooraf Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Aan de slag Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Stap8 Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Afweersysteem Intro Bekijk het filmpje en lees dan onderstaande tekst. Video: Bacteriën en virussen Infectieziekten worden veroorzaakt door micro-organismen (= bacteriën en schimmels) of virussen. Je krijgt deze ziekten binnen via luchtwegen, via besmet voedsel, via bloed en via seksueel contact. Hoe je veel van deze ziektes kunt voorkomen of bestrijden leer je met deze opdracht. Pagina 2

4 Vooraf Eindproduct-Beoordeling Eindproduct Als afronding van deze opdracht maak je een korte podcast. De podcast moet gaan over de inentingen van jullie zelf als kind. Beoordeling Jullie hebben de opdracht goed uitgevoerd als: In de podcast wordt genoemd tegen welke ziektes jullie als kind zijn ingeënt. Er wordt uitgelegd hoe vaak en op welke leeftijd je tegen de verschillende ziektes bent ingeënt en waarom dat vaker moest gebeuren. Er goed wordt uitgelegd waarom inenting er voor zorgt dat je een bepaalde ziekte (je mag zelf kiezen welke) nu niet meer kan krijgen. Er wordt uitgelegd wat er zou zijn gebeurd of zou gebeuren als je die ziekte wel kreeg. De teksten afgewisseld worden met stukjes muziek. Al het gesprokene goed is te verstaan. Een of meer personen in de podcast is/zijn geïnterviewd. (bijv. je moeder over je inentingsboekje van toen je nog klein was) Leerdoelen Pagina 3

5 Na deze opdracht: ken je de cellen en stoffen die bij de afweer tegen micro-organismen en virussen een rol spelen. begrijp je hoe ons afweersysteem werkt. begrijp je op welke manieren je het afweersysteem kunt helpen. kun je een korte podcast maken over jouw inentingen als kind. Werkwijze Groepsgrootte Stap 1 t/m 7 doe je alleen. De eindopdracht (stap 8) maak je in tweetallen. Benodigdheden Pagina 4

6 Een draagbaar apparaat, zoals een laptop, ipod of mobieltje, waarmee je geluid kunt opnemen. Een computerprogramma om het opgenomen geluid te mixen met muziek en andere geluiden en er zo een podcast van te maken. Tijd Voor deze opdracht heb je 2 lesuren. Pagina 5

7 Aan de slag Stap1 Micro-organismen en virussen De meeste infectieziektes worden veroorzaakt door virussen of bacteriën, soms door schimmels of eencellige diertjes. Bekijk dit filmpje over het verschil tussen bacteriën en virussen: Video: Wat is het verschil tussen een bacterie en een virus? Kijk naar de oefening "Micro-organismen en virussen" onderaan deze pagina. Hoe werkt een virus? Elk soort virus die ons ziek kan maken valt andere cellen aan. Het verkoudheidsvirus bijvoorbeeld de slijmlaag van je neus en keelholte, HIV (het virus dat Aids veroorzaakt) de cellen van het afweersysteem. Een virus laat de cel die hij binnendringt helemaal voor hem werken: De cel moet het erfelijk materiaal (= het rode sliertje in het virus) en de eiwitmantel (het blauwe deel van het virus) heel veel keren namaken. Als de cel zo duizenden virussen heeft gemaakt gaat hij zelf dood, maar de virussen komen naar buiten en beginnen bij een andere cel opnieuw. Pagina 6

8 Micro-organismen en virussen kn.nu/vqpm2 Zet enkele belangrijke verschillen tussen deze 2 soorten ziekteverwekkers nog even op een rij. 1 Wat bestaat uit één cel? a. Virus b. Bacterie Pagina 7

9 2 Waar of niet waar. Een virus bestaat uit genetisch materiaal en een eiwitmantel. a. Waar b. Niet waar 3 Wat wordt bestreden met enkel witte bloedcellen? a. Virus b. Bacterie 4 Welke ziektes passen bij een bacterie? a. Tyfus b. HIV c. Salmonellavergiftiging d. Koortslip 5 Welke ziektes passen bij een virus? a. Cholera b. Legionella c. Verkoudheid d. Waterpokken Stap2 Pagina 8

10 Ziek worden Elke besmettelijke ziekte verloopt in het begin op dezelfde manier. Bekijk de afbeeldingen over iemand die de waterpokken krijgt: De fasen in de afbeelding gelden ook voor het krijgen van een verkoudheid. Maak nu de onderstaande oefening: Ziek worden kn.nu/hsyjb 1 Pagina 9

11 Vul de juiste woorden in. Kies uit: vermenigvuldigen, besmetten, afweersysteem, verkoudheidsvirussen, voelt, incubatietijd. Iemand is verkouden en hoest. Jij ademt de lucht in en krijgt de. Dit is de fase van. De zijn de dagen dat de verkoudheidsvirussen al wel je lichaam aantasten en zich, maar je je nog niet ziek. Inmiddels is je geactiveerd en al druk bezig de ziekte te bestrijden. 2 Vul de juiste woorden in. Kies uit: diagnose, ziekmaker, gezond, Symptomen, snotneus, hoesten. van verkoudheid zijn de zere keel, de en het, dus de dingen waaraan je merkt dat je ziek bent. De symptomen kunnen zowel door de als door het afweersysteem worden opgewekt. Een arts onderzoekt je en bepaalt dat je zwaar verkouden bent; dit vaststellen is de. Na een aantal dagen ben je weer. Stap3 Afweer: Antigenen Hoe weet je lichaam dat er een ziekteverwekker is binnengedrongen? Ziekteverwekkers hebben antigenen (= een soort uitsteeksel, gemaakt van eiwit) aan de buitenkant. Als je geïnfecteerd wordt door een bacterie of virus, krijg je cellen met andere uitsteeksels binnen Pagina 10

12 dan die van je eigen cellen. Dit gebeurt ook bij een transplantatie of bloedtransfusie. De uitsteeksels op het celmembraan van de vreemde cellen wekken afweer op bij je afweersysteem. Een uitsteeksel dat de afweer opwekt, wordt een antigeen genoemd. Ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën bevatten veel antigenen. Ziekteverwekkers zonder antigenen zijn het gevaarlijkst. Ons afweersysteem wordt dan niet actief. Maak nu de onderstaande oefening: Afweer: Antigenen kn.nu/kmhp6 1 Vul het juiste woord in. Kies uit de volgende woorden: mensen, kippen, lucht, virus, antistoffen, besmet. Vogelgriep is een griep die bij vogels voorkomt, maar ook kan besmetten. De griep wordt veroorzaakt door een. Niet alle vogels die het virus hebben, worden ziek. Vooral eenden, kalkoenen en zijn er gevoelig voor. Mensen kunnen besmet raken als het virus in de komt. Er zijn in Nederland enkele tientallen mensen besmet geraakt met het virus. Als je raakt met het virus, bestrijdt je lichaam het virus met. Stap4 Pagina 11

13 De fagocyten Hoe verdedigt je lichaam zich tegen binnendringers? Bij opdracht 1 (het Bloed) leerde je dat bepaalde witte bloedcellen (de macrofagen of vreetcellen) bij wondjes de binnendringende bacteriën opeten. Macrofagen zijn een soort fagocyten. Bekijk het filmpje om meer over de rol van de fagocyten te leren. Video: De hapgrage monsters van het immuunsysteem Maak nu de onderstaande oefening: De fagocyten kn.nu/47i1u 1 Vul het juiste woord in. Kies uit de volgende woorden: Virussen, bacteriën, fagocyten, verdedigingsoffensief. Zodra een ziekteverwekker het lichaam binnendringt, start er direct een groot ter bescherming van het lichaam., en schimmels stuiten in het lichaam al snel op de. Die pakken alle cellen die ze vreemd vinden en eten ze op. Ze merken de verschillen tussen verschillende ziekteverwekkers nauwelijks. 2 Vul het juiste woord in. Kies uit de volgende woorden: antigenen, a-specifieke, waarschuwen, immuunsysteem, ziekteverwekkers. Daarom horen fagocyten bij het " afweersysteem". Ze zijn als wapen heel belangrijk om de in een vroeg stadium te Pagina 12

14 bestrijden. Fagocyten hebben ook nog een andere functie. Ze andere cellen van het. En geven die door welke er op de binnendringende cellen zitten. Stap5 De antistoffen Antistoffen vallen de ziekteverwekkers aan. Ze worden gemaakt door de B-lymfocyten (= een soort witte bloedcellen) en worden passend gemaakt op de antigenen van een ziekteverwekker. In dit filmpje nog wat meer informatie daarover. Bekijk dit filmpje: Video: Een geraffineerd wapen Maak nu de volgende 5 vragen: De antistoffen kn.nu/7wcs3 1 De stoffen die ziekteverwekkers aanvallen heten: a. antistoffen b. antigenen 2 Antistoffen worden gemaakt door: a. B-lymfocyten b. T-lymfocyten Pagina 13

15 3 Antistoffen richten zich op: a. alle soorten ziekteverwekkers b. een bepaald soort ziekteverwekker 4 Een antistof hecht zich aan de antigenen van ziekteverwekkers met: a. een receptor b. een steeksleutel 5 Antistoffen behoren tot het: a. specifieke afweersysteem. b. a-specifieke afweersysteem. Stap6 Inenten Bij inenting krijg je met een injectienaald een stof in de bloedbaan van je lichaam gespoten. Bij het bestrijden van besmettelijke ziektes zijn er 3 mogelijkheden: Vooraf: Actieve immunisatie door inenting met antigenen. Dit heet vaccineren. Passieve immunisatie door inenting met antistoffen. Dit doet men bij uitzondering als er onvoldoende tijd is voor een vaccinatie reeks. Als men de ziekte al heeft: Pagina 14

16 Toedienen van antibiotica. Deze helpen alleen tegen bacteriën en niet tegen virussen. Soms worden antibiotica via een infuus toegediend, maar vaak kan men antibiotica als pil of drankje slikken. De meeste mensen in Nederland zijn in hun kinderjaren tegen veel ziektes ingeënt. Klik hier als je hierover meer wilt weten. Maak de oefening "Inenten" onderaan deze pagina. Actieve immunisatie Door inenten met een verzwakte ziekteverwekker, wordt het afweersysteem geactiveerd. Als je later opnieuw met de ziekteverwekker in aanraking komt, ben je beschermd tegen de ziekte. Dit heet actieve immunisatie. De ingespoten vloeistof heet een vaccin. Kinderen worden ingeënt tegen allerlei ziekten, zoals de bof, tetanus en rode hond. Oudere mensen en mensen met een zwakke gezondheid krijgen een griepprik. Een nieuwe ontwikkeling is de inenting tegen baarmoederhalskanker. Deze vorm van kanker wordt veroorzaakt door een virus. Laura gaat met haar dochtertje Anne naar het zuigelingenbureau. Anne krijgt een BMR prik en is erg verdrietig. BMR betekent Bof - Mazelen - Rode Hond. Toch vind Laura het goed dat Anne de prik krijgt. Vroeger stierven er in Nederland veel kinderen aan deze ziektes of kregen ze blijvend lichamelijke schade. Vaccins en sera bij mensen Vogelgriep, SARS, Mexicaanse griep: er duiken telkens nieuwe gevaarlijke ziektes op. Daarom is men altijd op zoek naar nieuwe vaccins. Sommige virussen veranderen in de loop van de tijd echter sterk. Een voorbeeld is het HIV-virus dat aids veroorzaakt. Tegen zo n virus kun je niet vaccineren. Pagina 15

17 Als je naar een tropisch land op vakantie gaat, hoef je alleen tijdelijk beschermd te zijn tegen bepaalde ziektes. Je krijgt dan vaak een serum met antistoffen. Dit heet passieve immunisatie. Het immuunsysteem komt dan niet in actie. Job is uitgenodigd voor een reis naar Afrika. Er zijn daar veel gevaarlijke ziektes. Job gaat naar een vaccinatiebureau en wordt daar passief tegen een aantal van deze ziektes geïmmuniseerd. Maak de oefening "Vaccins en sera bij mensen". De volgende 3 vragen gaan over de situatie van Job. Inenten kn.nu/27u0a 1 Bij deze prik wordt Anne ingespoten met: a. een heel klein beetje van de verwekkers van de ziekte. b. verzwakte ziekteverwekkers van deze ziektes. c. de antistoffen tegen deze ziektes. 2 De vloeistof waarmee Anne wordt ingespoten is: a. een vaccin. b. een serum c. een infuus. Pagina 16

18 3 Door deze injectie wordt Anne: a. actief immuun tegen de ziekte: de stoffen van de injectie vallen de ziekteverwejjers altijd gelijk aan. b. actief immuun tegen de ziekte: haar eigen afweersysteem kan veel sneller op de ziekte reageren en de ziekteverwekkers aanvallen. c. passief immuun tegen de ziekte: de geïnjecteerde stoffen blijven wachten tot de ziekte het lichaam binnendringt en valt dan de ziekteverwekkers aan. Vaccins en sera bij mensen kn.nu/ugnys 1 Wat betekent passieve immuniseren? Dit betekent inspuiten van: a. een heel klein beetje van de verwekkers van de ziekte. b. verzwakte ziekteverwekkers van deze ziektes. c. de antistoffen tegen deze ziektes. 2 Hoe lang blijft Job immuun voor deze ziekten? a. Enkele weken tot maanden. b. Zeker 10 jaar. c. De rest van zijn leven. 2 Waarom blijft Job niet immuun? a. Hij heeft geen geheugencellen voor deze ziekten gemaakt. b. Hij heeft te weinig antistoffen tegen die ziekteverwekkers om er lang tegen te vechten. c. Hij heeft geen antigenenen in zijn bloed tegen die ziekteverwekkers. Stap7 Pagina 17

19 Antibiotica bij mensen In 1928 werd de penseelschimmel voor het eerst gebruikt om bacterieziekten bij mensen te genezen. De penseelschimmel maakt het antibioticum penicilline. Tegenwoordig worden er allerlei typen antibiotica ingezet bij infecties. Aids Bij mensen met Aids wordt het afweersysteem aangevallen door HIV, een retro virus. Mensen met Aids overlijden gewoonlijk aan andere ziekten die ze zelf niet kunnen bestrijden, omdat hun afweersysteem niet goed meer werkt. Voorbeelden zijn zware verkoudheden, veroorzaakt door verkoudheidsvirussen, of longontsteking veroorzaakt door pneumococcen, een soort bacteriën. Beantwoord de volgende vragen: Antibiotica bij mensen kn.nu/lo49r 1 Welke van deze ziekten kan met een antibioticum worden bestreden? a. Aids b. Verkoudheid c. Longontsteking 2 Waarom kan een longontsteking wel en aids of verkoudheid niet worden bestreden door een antibioticum? Pagina 18

20 a. Antibiotica werken alleen tegen bacteriën. b. Tegen aids bestaat geen enkel medicijn en verkoudheid gaat vanzelf wel weer over. c. Antibiotica werken alleen tegen longziekten. Stap8 Eindopdracht Podcast vaccinaties Maak een podcast van 5 minuten over jullie eigen inentingen. Een podcast is een soort radiouitzending, die je kunt downloaden van het internet. Het is vaak een afwisseling van stukjes muziek met informatie. In jullie podcast moeten de volgende dingen voorkomen: Interview over je eigen inentingen met jullie ouders/verzorgers. De gegevens in het inentingenboekje over die inentingen. Uitleg over wat er gebeurt bij de inenting op het consultatiebureau. (Mag ook in het interview met je ouders worden opgenomen). Uitleg over hoe een vaccinatie in het lichaam werkt, waarbij je ten minste de volgende woorden gebruikt: antigeen, fagocyt, T-cel, B-cel, antistof, geheugencel en immuun Uitgebreidere informatie over ten minste een ziekte die je niet meer kunt krijgen dank zij de inentingen Jullie mening of die van andere mensen over het inenten: moet dit wel of niet gebeuren en waarom? Gebruik naast informatie van je ouders deze websites voor meer informatie over vaccineren: Vaccinaties voor kinderen De ziektes waartegen men vaccineert Verre reizen en vaccineren Pagina 19

21 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 July 2016 om 16:42 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VWO 2; HAVO 2; Leerinhoud en doelen Dynamisch evenwicht; Biologie; Gezondheid; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Pagina 20