Hickmankatheter Radboud universitair medisch centrum

Transcriptie

1 Hickmankatheter

2

3 Inhoud De Hickmankatheter 3 Waarom een Hickmankatheter? 4 Plaats 4 Inbrengen 5 Complicaties 5 Inbrengplaats en insteekopening 6 Leefregels 7 Verzorging inbrengplaats 7 Verzorging insteekplaats 8 Het heparineslot 9 Contact opnemen 9 Tot slot 12

4

5 In overleg met uw behandelend arts is besloten tot het plaatsen van een Hickmankatheter. Ook wel centraal veneuze lijn of katheter, lange lijn of gewoon Hickman genoemd. In deze brochure vindt u informatie over de ingreep, de katheter en de verzorging hiervan. De Hickmankatheter De Hickmankatheter is een centraal veneuze katheter. Dat wil zeggen: het uiteinde van de katheter ligt in een groot centraal in het lichaam gelegen bloedvat. De Hickmankatheter is een merknaam voor het type centraal veneuze katheter dat gebruikt wordt. Een Hickmankatheter is een ongeveer 70 centimeter lang hol slangetje van siliconen, een soort rubber. De katheter heeft na het inbrengen een deel dat zich buiten en een deel dat zich in het lichaam bevindt. Aan dat deel van de katheter wat zich buiten het lichaam bevindt, zitten één of meerdere uiteinden, ook wel lumen of lumina (meervoud) genoemd. Het aantal lumina dat u krijgt, hangt af van de behandeling. Elk lumen kan afgesloten worden met een dopje of aangesloten worden aan een infuus. Op elk lumen zit een klemmetje bevestigd. Hiermee kan het lumen open en dicht gezet worden. De uiteinden van de lumina zijn vaak verschillend van kleur om ze makkelijker uit elkaar te houden als er een infuus aangekoppeld is. Van het deel van de katheter dat zich in het lichaam bevindt, loopt er een stukje van de katheter eerst onder de huid door. In dat gedeelte van de katheter bevindt zich een verdikking van wit sponsachtig materiaal, de cuff. Deze cuff groeit vast in de huid. Dit zorgt ervoor dat de katheter op zijn plaats blijft zitten en voorkomt dat er bacteriën naar binnen komen. Een stukje voorbij de cuff gaat de katheter een groot bloedvat in dat net onder het sleutelbeen en net boven de long ligt. Afbeelding van een, twee en drielumen katheter 3

6 kan geregeld worden door middel van een infuuspomp. Er kan ook bloed via de katheter afgenomen worden. Bloedafnames via de katheter gebeuren alleen bij uitzondering, omdat dit het risico van infectie of stolsels via de katheter vergroot. Laat dus gewoon in uw arm prikken. De Hickmankatheter blijft zitten tot de behandeling is afgelopen. De katheter wordt eerder verwijderd indien er een infectie optreedt of de katheter verstopt raakt door een bloedstolsel. Plaats De plaats waar de katheter uit het lichaam komt, kunt u van tevoren met de verpleegkundige en de chirurg bespreken. Bij het bepalen van de juiste plaats is het van belang te letten op: Plaats van de schouderbandjes van de BH; Plaats van de autogordel; Zichtbaarheid van de insteekplaats voor u, in verband met de verzorging van de katheter; De insteekplaats zit onder uw kleding en is dus voor anderen niet zichtbaar. De plaats van een Hickmankatheter in het lichaam Waarom een Hickmankatheter? De katheter wordt geplaatst in een groot bloedvat. Het voordeel hiervan is dat het bloedvat minder snel geïrriteerd raakt door de vloeistoffen die via een infuus toegediend worden. De katheter kan worden gebruikt voor het toedienen van bloed, medicijnen (o.a. antibiotica, cytostatica) en voeding. Dat gebeurt via een infuus dat via een kraantje wordt aangesloten op de katheter. Dit kan thuis gebeuren, op de polikliniek of op de verpleegafdeling. De hoeveelheid en snelheid van de toe te dienen vloeistof 4

7 Inbrengen Het inbrengen van de katheter gebeurt onder plaatselijke verdoving door een chirurg in de operatiekamer. U komt helemaal plat te liggen met de arm naar boven toe, aan de kant waar de katheter komt. De artsen kunnen door deze houding beter bij het bloedvat komen. Tijdens het aanprikken van het bloedvat bestaat er kans op het per ongeluk aanprikken van de bovenkant van de long, een klaplong genoemd. Op de operatiekamer wordt er na het inbrengen meteen een röntgenfoto gemaakt om te controleren of de katheter goed in het bloedvat ligt en er geen complicaties, zoals een acute klaplong, zijn opgetreden. Voor de ingreep moet u een dag en een nacht in het ziekenhuis worden opgenomen. De wondjes bij de inbreng- en insteekplaats worden gecontroleerd. De wondjes lekken meestal nog wat vocht na. Dit is normaal. De volgende dag wordt er nog een extra röntgenfoto gemaakt om te controleren of er zich geen late klaplong ontwikkeld heeft. Als de foto s goed zijn, mag u naar huis of kan het infuus aangesloten worden voor de behandeling. Indien u een katheter krijgt en er is al een opname voor u gepland, kan het inbrengen van de katheter tijdens die opname plaatsvinden. Het inbrengen kan een vervelend gevoel geven. De ingreep duurt een half uur tot een uur. Complicaties Een enkele keer kan het inbrengen van de katheter of het hebben van een katheter ook complicaties opleveren. Op korte termijn kan er wat (spier)pijn en stijf gevoel in de schouder, aan de kant waar de katheter is ingebracht, ontstaan. Indien nodig kunt u hiervoor een pijnstiller krijgen. Ook kan er soms een grote blauwe plek (hematoom) ontstaan. Deze plek is pijnlijk, maar trekt vanzelf weg. Ook is het mogelijk dat na de plaatsing van de katheter op de controlefoto blijkt dat de ligging niet goed is. Dan moet de katheter verwijderd worden en een nieuwe worden geplaatst. Tevens is er zoals hierboven genoemd risico op een klaplong. Indien u een klaplong ontwikkelt, moet u daarvoor apart behandeld worden. Verder zijn er ook nog op langere termijn complicaties mogelijk door de aanwezigheid van de katheter. Er kan een ontsteking ontstaan bij de insteekplaats van de katheter of een infectie in de bloedbaan omdat er bacteriën via de katheter in de bloedbaan zijn gekomen. U kunt dan koorts en/of koude rillingen krijgen en zich erg ziek voelen. U moet 5

8 dan onmiddellijk contact opnemen met een arts. U kunt dan behandeld worden met antibiotica en soms moet de katheter worden verwijderd, indien deze de bron van infectie was. Verder kan de katheter soms verstopt raken door een bloedpropje (trombose). Neem dan onmiddellijk contact op met de arts. Forceer niets. Indien er druk op de katheter gezet wordt, kan het propje namelijk in de bloedbaan terechtkomen en een trombosearm of een longembolie veroorzaken. Het propje sluit dan een bloedvat af bij longen of arm waardoor er problemen in de bloedcirculatie ontstaan. Het is mogelijk dat de katheter op langere termijn spontaan kan verplaatsen. Een aanwijzing hiervoor kan zijn pijn tijdens infusie van vloeistoffen in de nek, arm of tussen de schouderbladen of het naar buiten schuiven van de cuff. Waarschuw dan een arts. Indien de katheter zich buiten het bloedvat bevindt, moet deze verwijderd worden. Zorg er verder altijd voor dat de klemmetjes van de katheter dicht zitten en het dopje erop indien de katheter niet gebruikt wordt. Indien de katheter niet goed afgesloten is, bestaat er kans op een luchtembolie. Dat wil zeggen het aanzuigen van veel lucht in de bloedbaan met de nodige complicaties. Inbreng- en insteekplaats Na het plaatsen van de katheter heeft u twee wondjes. Bij het sleutelbeen bevindt zich het wondje waardoor de katheter in het bloedvat wordt gebracht. Dit heet de inbrengplaats. Het wondje waardoor de katheter naar buiten komt, is de insteekplaats. De insteekplaats en inbrengplaats bevinden zich meestal linksboven in de borstkas. Enkele hechtingen houden de wondjes dicht en de katheter op zijn plaats. De hechting van de inbrengplaats mag na ongeveer één week verwijderd worden. De hechtingen van de insteekplaats mogen na ongeveer drie weken verwijderd worden, mits de cuff goed is ingegroeid en de katheter niet kan gaan schuiven. Soms worden de hechtingen van de insteekplaats ook niet verwijderd in verband met extra veiligheid naast de ingegroeide cuff, zodat de katheter beter vastzit. Voorbereiding op de ingreep Scheren Het is van groot belang dat u vijf dagen voor de geplande ingreep het gedeelte van het lichaam waar u wordt geopereerd niet scheert met een scheermes. Dit vermindert het risico op een infectie. Als de chirurg scheren noodzakelijk acht, gebeurt dit op de operatiekamer. 6

9 u deze kunt door gebruiken of moet stoppen. Heeft u hierover vragen, stel ze dan aan uw behandelend arts. Vette crème Wilt u op de dag van de operatie geen gebruik maken van vette crèmes? Vette crème zorgt ervoor dat het te opereren gebied niet goed gedesinfecteerd kan worden. Enkellumen katheter na inbrengen Sieraden, piercings etc. Nagellak, make-up, contactlenzen, bril, gebitsprotheses en sieraden (ook piercings) mag u niet dragen tijdens de operatie. Indien u acryl- of gelnagels heeft, dient u deze vóór de operatie van de wijsvinger te laten verwijderen. Veiligheid Rondom uw operatie zijn diverse veiligheidsmomenten ingebouwd. Vlak voordat de operatie van start gaat wordt bijvoorbeeld door het gehele operatieteam een zogenaamde Time out genomen. Tijdens dit controlemoment wordt uw naam, geboortedatum en het te opereren lichaamsdeel en de operatiebenodigdheden gecontroleerd. Medicijnen De anesthesioloog bepreekt met u welke medicijnen u mag blijven gebruiken en welke u moet stoppen. Indien u bloedverdunners gebruikt, overlegt uw behandelend arts met u of Leefregels U zult nauwelijks hinder ondervinden van de katheter. Wel moet eens per drie weken de katheter worden doorgespoten met heparine, om te voorkomen dat de katheter verstopt raakt door een bloedstolsel. Verder moet u de in- 7

10 steekplaats steeds goed verzorgen en droog houden. Douchen kan de eerste drie weken alleen met een doorzichtige plakpleister over de insteek- en inbrengplaats. U mag gedurende deze periode niet in bad. Als de insteekplaats na drie weken dicht is, kunt u weer douchen en baden zonder pleister. Ga tot die tijd met de insteekplaats om zoals u met een wondje omgaat: schoon en droog houden totdat het korstje er vanzelf af valt. Dit kan overigens een paar weken duren. Het is belangrijk dat iedereen die met de katheter werkt, zich aan dezelfde regels houdt met betrekking tot handen wassen en desinfecteren bij het verzorgen en doorspuiten van de katheter. Verzorging inbrengplaats Het bovenste wondje, de inbrengplaats, kunt u het beste verzorgen met een steriel gaasje met chloorhexidine erop. Chloorhexidine één minuut laten drogen. Doe er daarna een schoon gaasje op en plak vast met een stukje pleister. Inspecteer het wondje op tekenen van infectie of irritatie (roodheid, warmte, jeuk, vocht of pus, bijzondere pijn of wanneer deze drukgevoelig is). De hechting kan er ongeveer na één week uit. Daarna is er geen verzorging meer nodig en laat u het plekje gewoon droog. Verzorging insteekplaats Direct na het inbrengen is de insteekplaats afgedekt met een steriel gaasje of een doorzichtige plakpleister. Dit blijft zitten tot de volgende dag. Bij jeuk, irritatie, pijn of lekkage van bloed wordt het gaasje of de pleister eerder verwijderd door een verpleegkundige of arts. De eerste drie weken na het inbrengen en wanneer u denkt dat de insteekplaats dreigt te ontsteken, gaat de verzorging om de 96 uur als hierna omschreven. Indien u de verzorging niet zelf of met hulp van anderen kan uitvoeren, is het mogelijk dit door de wijkverpleging te laten doen. Benodigdheden vloeibare zeep in doseerpompje (geen desinfecterende zeep) schone droge handdoek of keukenrol onderlegger (bijvoorbeeld een schone theedoek) een fles alcohol 80%/chloorhexidine 0,5% vier of zes steriele gaasjes van vijf bij vijf cm (= twee of drie pakjes van twee stuks) doorzichtige pleister een rol brede pleister (leukosilk of leucopor) 8

11 Werkwijze 1. Was uw handen met water en vloeibare zeep. Laat ook uw eventuele hulp de handen wassen. Droog de handen goed af. 2. Ga aan tafel zitten en leg een onderlegger klaar. Leg de benodigdheden hierop neer. 3. Open de verpakking van de gaasjes zonder daarbij de gaasjes aan te raken en laat de gaasjes in de verpakking liggen. Giet een beetje desinfectans op de gaasjes. Scheur of knip een strook pleister af van tien cm lengte. Open de verpakking van de doorzichtige pleister. 4. Verwijder voorzichtig de oude pleister van de insteekplaats. 5. Desinfecteer de vingertoppen met twee in desinfectans gedrenkte gaasjes. 6. Inspecteer de plaats waar de katheter naar buiten komt (de insteekopening) op tekenen van infectie of irritatie van de huid. 7. Til de lijn op, maar trek er niet aan. Pak de lijn vijftien cm van de insteekopening op. 8. Veeg met een gaasje met desinfectans in een naar buiten gerichte spiraalbeweging de plaats van de huid rond de insteekplaats van de lijn schoon. Even de plek een minuut laten drogen. Gooi dit gaasje weg. Voor elke streek pakt u een nieuw gaasje met desinfectans. Nooit een gaasje twee keer gebruiken. 9. Herhaal dit zo nodig met een nieuw gaasje met desinfectans. 10. Neem een ander schoon gaasje met desinfectans en veeg hiermee de eerste tien cm van de katheter schoon. Werk van de insteekplaats af naar het eind van de katheter toe. Een minuut laten drogen. Gooi het gaasje weg 11. Plak de doorzichtige pleister op de insteekplaats, waardoor het geheel wordt afgesloten 12. U kunt de lijn vastplakken met de strook pleister op uw borst of met een pleister en veiligheidsspeld aan uw kleding bevestigen. Zorg ervoor dat bij het opbergen van de lijn geen scherpe knikken worden gemaakt, hierdoor slijt de lijn eerder. 13. Controleer of het klemmetje dicht is en op het verdikte deel van de katheter zit. Aandachtspunten Draag een mondmasker of laat een ander de katheter verzorgen als u verkouden bent. Als de hechtingen na ongeveer drie weken zijn verwijderd, is het desinfecteren en verbinden van de insteekopening 9

12 niet meer nodig. De cuff is dan ingegroeid in de huid waardoor de katheter vast zit. Dagelijks met water schoonmaken is dan voldoende. Gebruik geen zeep, ook geen desinfecterende zeep en zorg ervoor dat u een schoon washandje en handdoek gebruikt. Blijf de insteekplaats wel dagelijks controleren op tekenen van infectie of irritatie van de huid. Indien de katheter nog niet goed is vastgegroeid in de huid, moet u nog doorgaan met verzorgen van de insteekplaats zoals hierboven omschreven. Het heparineslot Om te voorkomen dat de katheter verstopt raakt door een bloedstolsel, moet eenmaal per drie weken in elk lumen een heparineslot aangebracht worden. Indien u dit niet zelf of met hulp van anderen kunt, dan kan dit door de wijkverpleegkundige of op de polikliniek gebeuren. Benodigdheden Vloeibare zeep in doseerpompje (geen desinfecterende zeep); Schone droge handdoek of keukenrol; Onderlegger (bijvoorbeeld een schone theedoek); Fles alcohol 80% /chloorhexidine 0,5 %; Twee steriele gaasjes van vijf bij vijf cm; Steriele 5 ml spuit; Een steriele optreknaald van 1,1 mm doorsnee; Een ampul heparine 5 ml 150 EH/ ml; Gaasje of stukje papier om de ampul open te breken; Afvalflacon voor de naalden. Werkwijze 1. Was uw handen met water en vloeibare zeep, laat ook uw eventuele hulp de handen wassen. Zorgvuldig de handen drogen. 2. Ga aan tafel zitten en leg de onderlegger klaar. Leg de benodigdheden hierop neer. 3. Open de verpakking van de gaasjes zonder daarbij de gaasjes aan te raken. Laat de gaasjes in de verpakking liggen. Giet een beetje desinfectans op de gaasjes. 4. Gebruik een gaasje om het rubber van het dopje aan het uiteinde van het lumen te desinfecteren. Laat dit een minuut drogen. 5. Breek de ampul heparine open met behulp van een doekje of een stevig stuk papier tussen de vingers en het glas. De ampul breekt het 10

13 makkelijkst als u uw duim aan de kant van het stipje op de ampul zet. 6. Pak de steriele 5 ml spuit en de optreknaald. Zet de naald op de spuit en verwijder de dop van de naald. Trek nu 5 ml heparine 150 EH/ml op en zet de dop weer op de naald. 7. Ontlucht vervolgens de spuit. Als er een klein luchtbelletje achterblijft in de spuit, is dat niet erg. 8. Verwijder de optreknaald van de spuit, neem het afsluitdopje tussen duim en wijsvinger en draai de spuit hierop vast. Steek de naald helemaal door het midden van het rubber in de dop. 9. Zet het klemmetje van de katheter open. 10. Spuit nu ongeveer 4,5 ml van de 5 ml heparine in de lijn. Zet het klemmetje dicht terwijl u de laatste 0,5 ml heparine injecteert. Door op deze manier de klem dicht te zetten, ontstaat er wat druk zodat de katheter beter open blijft. 11. U kunt de naald er nu afdraaien. 12. Desinfecteer het rubber nogmaals. Eén lumen is nu verzorgd voor drie weken. Herhaal het doorspuiten voor elk lumen. Aandachtspunten De gebruikte naalden kunt u verzamelen in een flacon van hard plastic, bijvoorbeeld een lege fles afwasmiddel. Volle flacons kunt u inleveren bij de polikliniek als u op controle komt. Draag een mondmasker of laat een ander de katheter verzorgen als u verkouden bent. Eens per zes weken moet het afsluitdopje verwisseld worden. Dit gebeurt tijdens de controle op de polikliniek. Als u vergeten bent de katheter door te spuiten, doe dit dan alsnog zo snel mogelijk. Meestal lukt het nog wel. Als dit niet het geval is, moet u contact opnemen met het ziekenhuis. Contact opnemen In de volgende gevallen moet u contact opnemen met het ziekenhuis. Als de katheter beschadigd is en er bijvoorbeeld een gaatje of een barst in de katheter ontstaat, moet u met het klemmetje de katheter afsluiten. Dat kan door de klem te plaatsen tussen het gaatje en de insteekopening. Als u een meerlumen-katheter heeft, kunt u het beste de katheter dubbelvouwen bij de beschadiging boven de 11

14 T-splitsing en er een klemmetje opzetten. Hierna moet u onmiddellijk naar het ziekenhuis komen, ook s avonds, s nachts en in het weekend. Als u bij het doorspuiten merkt dat het niet zo makkelijk gaat dan anders of als het helemaal niet meer gaat. Ga niets forceren, stop ermee. Waarschijnlijk zit er een stolsel in de katheter. De arts of verpleegkundige kan proberen de lijn weer open te krijgen door er een middel in te spuiten dat het stolsel oplost. Als u koorts (een temperatuur boven de 38,5 graden) en/of koude rillingen krijgt. Als er uit of bij de insteekopening vocht of pus vrij komt of als de insteekopening rood ziet of pijnlijk/ drukgevoelig is. Als de katheter naar buiten lijkt te schuiven; de cuff wordt dan zichtbaar. De cuff ziet er na inbrengen vaak wat roze/geel uit. Probeer in geen geval de katheter terug te schuiven. Fixeer de katheter met een extra stuk pleister op de borst. Tot slot Met vragen kunt u altijd terecht bij de verpleegkundige of arts op de afdeling. Aarzel niet een beroep op hen te doen. 12

15

16 Adres Verpleegafdeling Medische Oncologie Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10, route GA Nijmegen Postadres Radboudumc 504 Medische Oncologie Postbus HB Nijmegen Contact De verpleegafdeling, de dagbehandeling en het telefonisch spreekuur zijn via het volgende doorkiesnummer bereikbaar: Radboud universitair medisch centrum