Kreling Giftig krediet :32 Pagina 1. giftig krediet

Transcriptie

1 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 1 giftig krediet

2 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 2

3 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 3 Tom Kreling en Esther Rosenberg Giftig krediet De onvermijdelijke ondergang van sns Reaal Uitgeverij Balans

4 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 4 Always look for the fool in the deal. If you don t find one, it s you. Amerikaanse zakenman Mark Cuban Copyright 2014 Tom Kreling en Esther Rosenberg / Uitgeverij Balans, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Omslagontwerp Jan van Zomeren Omslagfoto anp / Evert Elzinga Foto auteurs Allard de Witte Typografie en zetwerk CeevanWee, Amsterdam Druk Bariet, Steenwijk isbn nur 740

5 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 5 Inhoud Een galgenmaal 7 1. De nieuwe baas Op papier ziet het er goed uit Het Bouwfonds van Bertus Een feestje Een deal is een deal Aholdsyndroom Blinde bankiers Putje van de markt Nederland Uruguay Een ridder in nood De laatste dag 251 Epiloog 269 Verantwoording 277 Dankwoord 281 Tijdlijn 283 Register 286

6 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 6

7 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 7 Een galgenmaal Op een koude winteravond heffen vijftien vastgoedmannen hun kristallen glazen, maar echt vrolijk is de stemming niet. Er hangt een ongemakkelijke sfeer. De mannen zijn gekleed in donkerkleurige pakken en dragen op een enkeling na een stropdas en een duur horloge. Ze zitten aan ronde, met wit damast beklede tafels met daarop zilveren bestek. Een kleine man met een baardje heeft hen net opbeurende woorden toegesproken. Die kunnen ze wel gebruiken. Het is begin februari 2010 en het land verkeert in een economische crisis. Deze mannen hebben daar veel last van. De vakantieparken, de kantoorkolossen en de winkelcentra die ze jaar in jaar uit moeiteloos en met mooie winsten wisten te verkopen, raken ze inmiddels met geen mogelijkheid meer kwijt. Ze zijn hier bijeengekomen om elkaar moed in te spreken. Buiten staan hun dure auto s, vooral van de Duitse merken Audi, bmw en Mercedes, afgewisseld met een enkele exclusieve auto zoals een Bentley. De gasten op deze woensdagavond en bij twee soortgelijke diners de weken erna, kennen elkaar goed. Ze zijn tezamen de vijftig grootste vastgoedbeleggers en projectontwikkelaars van het land. Ze bezitten en bouwen panden in Nederland en over de grens en vanzelfsprekend deden ze 7

8 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 8 wel eens zaken met elkaar. Als de een zijn hotel niet kwijtraakte, wist de ander er wel een oplossing voor. Ze hielpen elkaar. Dat is nu verleden tijd. Ze hebben hun eigen sores en staan er alleen voor. Voor velen van hen zal het vanaf nu alleen nog maar bergafwaarts gaan. Ze gaan de komende maanden failliet, ze komen in aanraking met justitie of de belastingdienst en hun opvallende en soms schimmige transacties duiken op in onderzoeken. De vastgoedman zonder stropdas is de projectontwikkelaar Rudy Stroink. Hij is de directeur van het bedrijf tcn dat net het personeelsbestand heeft gehalveerd. Het bedrijf is onder meer eigenaar van het Media Park in Hilversum. Stroink is een uitgesproken vastgoedman, die regelmatig interviews geeft. Dan stelt hij dat de vastgoedmarkt verblind is door het grote geld. Zelf geeft hij weinig om geld, zegt hij altijd. Stroink is naast Evert Kroon gaan zitten, een voormalig autohandelaar die eind jaren negentig zijn bedrijven verkocht en de opbrengst in vastgoed stak. Zijn motto is dat het leven nooit saai mag zijn. Kroon doet in zijn vrije tijd mee aan autoraces, zoals de rally Paris-Dakar. Zijn bedrijf maakt al jaren geen winst meer, terwijl zijn schulden maar blijven stijgen. Verderop zit een charmante man met een felrode das, waar hij thuis een gouden dasketting om heeft gedaan en een gouden speld van een koets op heeft geprikt. Het is Ger Visser, een flamboyante paardenhandelaar die kantoorgebouwen bouwt. De geboren Amsterdammer leerde het vak van zijn vader en werd multimiljonair. Zijn accent verraadt dat hij al heel lang in de Achterhoek woont. Een van zijn bedrijven is een paar maanden eerder door de rechtbank veroordeeld wegens geheime afspraken met een 8

9 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 9 huurder, waardoor de uiteindelijke koper van zijn kantoorpand benadeeld werd. Nu heeft hij het hoogste woord en probeert hij optimistisch over te komen. Aan een van de tafels is ook de handelaar in exclusieve auto s Frits Hessing gaan zitten. Hij legde negen miljoen euro neer voor een grote glazen showroom in een opvallend langwerpig gebouw aan de snelweg bij Utrecht. Op de plaats van zijn oude showroom wil hij villa s ontwikkelen. Dat heeft hij nog niet eerder gedaan. Terwijl de chef-kok van het restaurant t Schulten Hues in Zutphen in de keuken een viergangenmenu voorbereidt en de obers in rap tempo wijn bijschenken, praat een gezette man aan een van de tafels over zijn rijkdom. Hij heet Kees Rijsterborgh. Nu zijn huis volhangt met schilderijen, gaat hij de deur bijna niet meer uit, vertelt hij tegen zijn buurman aan de ronde tafel. Hij is bang voor inbrekers. De makelaar heeft wel meer problemen. Hij werkte jaren samen met zijn schoonzoon die achter zijn rug om bleek te frauderen. Toen hij daar achter kwam, heeft Rijsterborgh dit verteld aan de bedrijven die door zijn schoonzoon waren benadeeld. Het heeft de familieverhoudingen geen goed gedaan. De bekende projectontwikkelaars Roger Lips en Richard Homburg zijn niet zelf naar dit diner gekomen. Zij verblijven vaak in Zwitserland en hebben hun directeuren gestuurd. Die zitten nu hier op de moderne, transparante kunststoffen stoelen met een vaas met paarse bloemen voor zich. Lips heeft problemen om huurders te vinden voor zijn langste winkelcentrum van Europa dat hij naast de glazen showroom van Hessing liet bouwen. The Wall begint langzaam een nachtmerrie voor hem te worden. Alles gaat mis. Lips heeft zijn twee vliegtuigen en zijn jacht te koop gezet. Nog even en hij kan zijn leningen niet meer aflossen. 9

10 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 10 En ook Richard Homburg heeft problemen met zijn kantoorpanden. Geboren in Laren vertrok hij eind jaren zestig naar Canada om daar te bouwen aan een wereldwijd vastgoedimperium. De laatste tijd gaan veel van zijn huurders failliet, waardoor een deel van zijn panden leegstaat. Voor het vastgoed dat hij verkoopt, krijgt hij veel minder geld. Zijn inkomsten lopen terug. Nog even en hij kan al die duizenden particuliere beleggers van wie hij geld heeft geleend geen rente en aflossing meer betalen. Dan is de belofte van gegarandeerd rendement soms wel meer dan 7 procent waarmee hij zijn geldschieters lekker maakte, niets meer waard. De vastgoedmannen klagen over de locatie en over de akoestiek in het hoge en helverlichte atrium. Ze kunnen elkaar moeilijk verstaan. Niet eerder hadden ze een zakelijk diner op zo n vreemde en armoedige locatie. De etentjes van de vastgoedmannen vinden niet plaats in een sfeervol of duur restaurant zoals ze gewend zijn, maar op een somber industrieterrein aan de noordkant van het stadje Leusden in het midden van het land. In een onopvallend kantoorpand is hier een klein dochterbedrijf van de beursgenoteerde bank en verzekeraar sns Reaal gevestigd. Het bedrijf financiert vastgoed en heeft een internationale naam, sns Property Finance. Dankzij deze vastgoedbank konden veel gasten van deze avond hun imperium opbouwen. Hier konden ze de afgelopen jaren honderden miljoenen euro s lenen. Maar met de vastgoedbank gaat het deze dagen even slecht als met de klanten. Zelfs zo slecht dat de raad van bestuur van de bank en verzekeraar een jaar eerder bekend moest maken te stoppen met het verstrekken van internationale vastgoedleningen. Het ging gewoon niet langer met 10

11 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 11 al die verliezen. Er is net een directeur aangesteld om het nieuwe beleid uit te voeren. Die heeft zojuist die opbeurende woorden gesproken. Om te voorkomen dat klanten zouden denken dat in Leusden ook geen Nederlandse vastgoedleningen meer afgesloten kunnen worden, zijn ze hier vanavond bijeen. De boodschap van de directie van sns Property Finance is dat deze zeer gewaardeerde en trouwe klanten nog altijd meer dan welkom zijn. De bankiers en de vastgoedmannen, ze steunen elkaar. Ze zitten samen in de problemen en zijn van elkaar afhankelijk. Beide hebben hun lot al lang niet meer in eigen hand. Bijna iedereen die ertoe doet in de Nederlandse vastgoedwereld staat in februari 2010 in de top vijftig van de grootste klanten van sns Property Finance. Het zijn miljonairs als de Haagse vastgoedhandelaar Chris Thunessen, bekend als geldschieter van de politieke partij lpf van wijlen Pim Fortuyn. Auto-importeur en verzamelaar van Ferrari s Frits Kroymans wiens bedrijf een jaar eerder failliet ging. Voormalig keeper en bouwondernemer Joop Leliveld die veel zakendeed met de omstreden vastgoedhandelaar Willem Endstra, tot die in 2004 werd vermoord op de stoep van zijn kantoor. En ook voormalig gemeenteambtenaar en boerenzoon Geert Ensing die met zijn bedrijf Phanos in kasteel Heemstede kantoor houdt, staat op de lijst. Ensing werd rijk door strategisch landbouwgrond te kopen. In totaal hebben deze vijftig grootste klanten bijna 7,5 miljard euro bij de vastgoedbank geleend. De schuld van Ger Visser is ongeveer 160 miljoen euro. Een overzichtelijk bedrag in vergelijking met het krediet van circa 380 miljoen euro dat Roger Lips bij de bank heeft. Hij is daarmee de grootste klant. Het bedrijf tcn van zijn collega Rudy Stroink doet met een krediet van bijna 240 miljoen euro niet veel voor hem onder. 11

12 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 12 Vooraf hadden de nieuwe directeuren van de vastgoedbank nog gediscussieerd waar deze diners zouden plaatsvinden. Vastgoedondernemers zijn gewend aan dure flessen wijn en copieuze maaltijden, weten ze uit ervaring. Een toplocatie zou uitstralen dat het ondanks de crisis toch goed gaat met het bedrijf en dat ze de problemen de baas zijn. Dat is gewoon niet zo. Soberheid, daar gaat het nu om. Vandaar het atrium. De ontwikkelaars zijn zo veel mogelijk bij de ontwikkelaars geplaatst en de beleggers bij de beleggers. De laatsten zijn nog enigszins optimistisch. Op het eind van de avond zullen de klanten een mooi boek meekrijgen met recepten van de chef-kok. Later zullen ze de bankiers beleefd bedanken en hun vertellen dat ze het hebben gewaardeerd. Een ondernemer zal zelfs een bloemstuk laten afleveren. Maar onderling zullen de meesten zeggen dat ze de bijeenkomsten als zeer ongemakkelijk hebben ervaren. Het personeel van de vastgoedbank moet de avond van een diner uiterlijk om zes uur naar huis. De directie wil niet dat er nog bankiers zitten te werken als de klanten beneden dineren. Een cateraar heeft het kille atrium aangekleed. Hij heeft lange witte gordijnen opgehangen, zodat de zaal wat minder kaal lijkt. Een fotograaf maakt tijdens de avonden foto s voor in het interne personeelsblad van sns Reaal. De klanten met de dure horloges zullen niet op de foto s staan, de exclusieve auto s ook niet. Het blad zal een foto publiceren van de nog ongebruikte en strak gedekte tafels. Maar zelfs die foto zal een gecensureerd beeld van de avond geven. Wie de foto goed bekijkt zal iets wonderlijks zien. Er staan geen glazen op de verder volledig gedekte tafels. Medewerkers zullen later vertellen dat bestuurder Ronald La- 12

13 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 13 tenstein van sns Reaal vlak voor het personeelsblad naar de drukker ging, de opdracht heeft gegeven de kristallen glazen van de afbeelding te laten verdwijnen. Ze straalden te veel luxe uit. Medewerkers van sns Reaal klagen toch al dat het meest noodlijdende bedrijfsonderdeel het makkelijkst geld uitgeeft. Hoe heeft het zover kunnen komen? Hoe komt dit bonte gezelschap met hun paarden, privévliegtuigen, jachten en tweede en derde huizen terecht bij een van oudsher idealistische en behoudende spaarbank? Een bank die al sinds de oprichting belooft zo goed mogelijk op het spaargeld van klanten te letten door zo min mogelijk risico te nemen? sns Reaal is ontstaan uit een lange reeks fusies en overnames die uiteindelijk leidden tot de sns Bank en de verzekeraar Reaal. Die fuseerden in 1997 tot sns Reaal. De bank was ooit een landelijke, idealistische vereniging die vanaf 1784 het volk en het land wilde verheffen met cultuur en onderwijs, de Maatschappij tot Nut van t Algemeen. Spaarzaamheid is zo n belangrijke verheffende boodschap. Als arbeiders sparen kunnen ze zelfstandig en vrij zijn, was het idee. Het kwam tot uiting in versjes als: Zijt spaarzaam, met uw lot tevreden, en haakt niet rusteloos naar meer: leert elken penning nut besteden; De pracht zij in uw huis vermeden: dat zij een tempel, God ter eer! De lokale afdelingen van de vereniging richtten rond 1817 de eerste bondsspaarbanken op, om arbeiders die spaarzin bij te brengen. Sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw gingen steeds meer van die spaarbanken samenwerken tot uiteindelijk in 1987 ook de gefuseerde Gelders-Utrechtse Spaarbank en Spaarbank Limburg opgingen in de Samenwerkende Nederlandse Spaarbanken (sns). Het werd, met 13

14 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 14 een balanstotaal van 3,4 miljard gulden, de vierde spaarbank van Nederland. De verzekeraar Reaal heeft een even behoudende en idealistische achtergrond. Ze komt voort uit de vakbonden en is ook een product van fusies. De Reaal Groep ontstond in 1990 en werd vooral bekend door de opvallende reclamespotjes Foutje, bedankt! met acteur Rijk de Gooyer. sns Reaal bleef lang na alle fusies bescheiden. Provinciaals en trots op het imago van een zuinig, voorzichtig en gedegen bedrijf. Groot geworden door klein te blijven, prees de bank en verzekeraar zichzelf aan. In 2006 veranderde dat. sns Reaal ging naar de beurs en sloeg met de opbrengst aan het winkelen. Het eerste dat het bedrijf kocht was tot ieders verrassing een onderneming die uitsluitend vastgoedprojecten financierde en erin deelnam, Bouwfonds Property Finance. Het was dit relatief kleine bedrijf dat het hele concern uiteindelijk in de problemen bracht. Het maakte zulke grote verliezen dat de bank en verzekeraar dreigde om te vallen. Op 1 februari 2013 nationaliseerde minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën sns Reaal omdat ze een ernstig en onafwendbaar gevaar vormde voor het Nederlandse financiële systeem. Natuurlijk hadden alle financiële instellingen het de afgelopen jaren moeilijk toen een financiële en een economische crisis elkaar opvolgden en versterkten en de vastgoedwereld in elkaar lieten storten. Niemand had de ernst en de duur van de crises zien aankomen. Maar het was déze financiële instelling die al in een vroeg stadium meer risico nam dan welke bank dan ook. Medewerkers en adviseurs waarschuwden er regelmatig voor. De opeenvolgende bestuurders kenden de problemen en wisten wat voor ver- 14

15 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 15 strekkende gevolgen deze konden hebben. Toch maakte het bedrijf jaar op jaar steeds dezelfde fouten die uiteindelijk hierop neerkwamen: het van oorsprong zo prudente sns Reaal liet zich verleiden tot het zakendoen met snelle, handige vastgoedmannen en ging daarbij extreem slordig om met haar geld. De bestuurders hadden het dochterbedrijf in Leusden vanaf de aankoop niet onder controle. Klanten kregen hierdoor wat ze wilden. Ambitieuze directeuren konden hun gang gaan. De opeenvolgende bestuurders van sns Reaal lieten het eerst gebeuren. Als er problemen ontstonden, grepen ze onvoldoende in. Pas toen ze erachter kwamen dat de vastgoedbank ook de rest van bedrijf in gevaar bracht, kwamen ze in actie. Maar toen was het al te laat. Daarover gaat dit boek. 15

16 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 16

17 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 17 1 De nieuwe baas Sjoerd van Keulen schrikt regelmatig van wat hij aantreft als hij net bij sns Reaal werkt. Een cultuur van zesjes, noemt hij het. Als het vandaag niet lukt, dan morgen maar. Of: het is vrijdag, dat komt maandag wel weer. Onbegrijpelijk vindt Van Keulen dat. Daar kan hij niet tegen. Hij wil trots zien, ambitie en durf. Vooral dat laatste. Hij weet hoe ze bij de andere Nederlandse banken naar sns Reaal kijken. Als je bij geen enkele financiële instelling aan de bak komt, kun je altijd nog daar terecht. Dat moet anders, vindt hij. Zijn mensen moeten het geweldig gaan vinden dat ze bij deze bank mogen werken. Een baas als Van Keulen zijn ze bij sns Reaal niet gewend. Hij zoekt de confrontatie en geeft harde kritiek. Het past niet bij de bedrijfscultuur. Bij deze bank en verzekeraar geven ze elkaar kritiek achteraf, als de collega die net een rapport heeft gepresenteerd weer weg is. Er heerst een wat angstige sfeer, waarin mensen vooral bezig zijn met hun eigen positie. Niet te gek doen, niet opvallen en gewoon zorgen dat je doet wat er gevraagd wordt. Nu hebben ze ineens een baas die roept dat durf een deugd is. Een man die al een hele loopbaan achter de rug heeft, maar nog boordevol ambitie en energie zit. 17

18 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 18 Het is oktober Een jaar lang heeft de raad van commissarissen van sns Reaal gezocht naar een nieuwe bestuursvoorzitter. De kleine bank en verzekeraar in Den Bosch is dan nog een enigszins stuurloos bedrijf. De vorige bestuursvoorzitter Hans Leenaars was in de zomer van 2001 met ruzie opgestapt, nog geen jaar na zijn aantreden. De bedrijfseconoom kon het niet eens worden met de raad van commissarissen over de strategie van het bedrijf. De bedoeling was dat Leenaars zou zorgen voor meer sy - nergie tussen de bank sns en de verzekeraar Reaal. Tenslotte was de fusie in 1997 tussen de twee bedrijven bedoeld om elkaar sterker te maken. Door het samenvoegen van een bank en een verzekeraar zou sns Reaal klanten alle producten kunnen leveren. Iemand die een hypotheek afsluit, zou dan direct een levensverzekering of een inboedelverzekering kunnen nemen. Maar Leenaars wilde liever dat de bank en de verzekeraar zelfstandig en afzonderlijk van elkaar sterk zouden zijn. Na zijn vertrek nam voormalig financieel bestuurder van Akzo Nobel Jean den Hoed de rol van Leenaars tijdelijk over. De commissarissen hadden Den Hoed net ervoor ingehuurd, juist om te onderzoeken hoe het bedrijf alsnog meer uit de combinatie van de bank en de verzekeraar kon halen. Met Van Keulen hebben de commissarissen de leider gevonden die ze zochten. Iemand die kan binden, die de mensen van de verzekeringen en de bank samen kan brengen. Die mensen kan motiveren. Een echte leider, die het bedrijf weer richting zou kunnen geven en voorop zou kunnen gaan. Van Keulen moet het bedrijf laten groeien. Hij is de stedeling die het provinciale bedrijf sns Reaal naar de 18

19 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 19 Randstad moet brengen. De buitenstaander die de tent moet opschudden. Van Keulen had getwijfeld of hij wel bij sns Reaal aan de slag wilde. Juist vanwege het imago dat het bedrijf had, een slaperige, provinciaalse zaak. In het voorjaar van 2002 kreeg hij een eerste telefoontje van een headhunter van Egon Zehnder. Of hij niet een keer met de top van deze bank en verzekeraar wilde praten. Het voorstel kwam op een moment dat het niet echt lekker ging op zijn werk. Sinds 1999 was Van Keulen lid van de raad van bestuur van Fortis, waar hij terechtkwam nadat het bedrijf Mees - Pierson had gekocht. Hij was als directielid verantwoordelijk voor Fortis Bank Nederland. Maar iedere keer had hij discussies met zijn medebestuurders over de strategie voor Fortis. Hij kreeg verwijten van zijn Belgische medebestuurders dat hij te veel voor de belangen van de Nederlandse Fortis-tak opkwam en niet handelde in het belang van het hele concern. Van Keulen had juist het gevoel dat de Belgen langzaam de macht wilden overnemen en alle belangrijke bevoegdheden en afdelingen naar Brussel wilden verhuizen. Hij voelde zich soms een burgemeester in oorlogstijd, zei hij tijdens een van de discussies tegen zijn Belgische collega Herman Verwilst. De sfeer bij Fortis werd er behoorlijk door verpest. Van Keulen vreesde dat ze er niet meer uit zouden komen en dat hij beter kon opstappen. Hij was 55 jaar, een mooie leeftijd om het wat rustiger aan te doen. Zo kon hij wat vaker thuis zijn. Bij zijn vrouw Ditje Polderman die hij al op het gymnasium in Schiedam had leren kennen. Hij had zijn hele leven al hard gewerkt. Misschien was dit het moment om er een punt achter te zetten. 19

20 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 20 Toch kon Van Keulen het telefoontje van de headhunter niet vergeten. Hij zou binnenkort zijn afscheid aankondigen. Maar of hij dan echt met pensioen moest gaan, dat wist hij niet. Hij had zich een mooier einde van zijn loopbaan voorgesteld. Ruim twintig jaar werkte hij al in de financiële sector en dan met ruzie afscheid nemen was misschien geen goed idee. De headhunter had hem bovendien een peperdure fles wijn beloofd als hij toch een keer met sns Reaal zou praten. Een keer koffie drinken op het hoofdkantoor in Den Bosch, dat kon toch geen kwaad? Hij sprak opnieuw met de headhunter en voerde daarna zijn eerste gesprek met Joop Bouma, de president-commissaris van het bedrijf. Aan dat gesprek hield hij niet echt een goed gevoel over. Daarna sprak hij met twee bestuursleden: Rien Hinssen, verantwoordelijk voor de bank, en Cor van den Bos, die de verzekeraars deed. Dat gesprek liep al een stuk beter. Twee leuke mannen, vond Van Keulen. Ze hadden ambitie en allerlei plannen om sns Reaal vooruit te helpen. Het leek hem eigenlijk wel wat, de kleine, slaperige bank en verzekeraar aanpakken, uitbouwen en groter maken. Een mooie laatste klus, voor vier jaar, zodat hij daarna tevreden met pensioen kon gaan. Op vrijdag 13 september 2002 maakt Fortis het vertrek van Van Keulen als bestuurslid en directeur Fortis Bank Nederland bekend. De bank laat in een persbericht weten dat Van Keulen na lang beraad en op grond van zijn persoonlijke visie op Fortis Bank zijn loopbaan beëindigt. Drie weken later is hij rond met sns Reaal en laat de bank en verzekeraar uit Utrecht trots weten een nieuwe bestuursvoorzitter te hebben. 20

21 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 21 Van Keulen kan als geen ander mensen charmeren en voor zich innemen. Hij is flamboyant en eigenzinnig. Maar de directeuren van sns Reaal komen er ook gauw achter wat hen te wachten staat als hij een medewerker op zijn kamer ontbiedt. Het begint vaak nog rustig. Maar al snel loopt Van Keulen rood aan en begint hij te schreeuwen. Dan slaat hij met zijn vuist op tafel en eist dat een en ander in orde komt. Hij is de baas en dus moet het verdomme geregeld worden. Omdat hij het zegt. Opgegroeid als enig kind is Van Keulen gewend zijn zin te krijgen. Hij is opvliegend en driftig als hij vindt dat iets niet deugt en heeft een flinke hekel aan gezag. Dat zat er altijd al in. Het leverde hem in 1969 een veroordeling op, nadat hij als student politicologie tijdens de Maagdenhuisbezetting in Amsterdam met een agent op de vuist was gegaan. De agent had hem een duw gegeven. Dat had wel wat minder hard gekund, vond Van Keulen. Hij had zich omgedraaid, had een slaande beweging naar de agent gemaakt en voor hij het wist waren ze aan het vechten geslagen. Het eindresultaat was een boete van 2000 gulden en twee jaar voorwaardelijk. De jonge Sjoerd van Keulen had niet gedacht carrière te maken. Toekomstplannen en ambities had hij niet. Hij was vooral bezig met zingen en muziek. Daar was hij goed in. Anderen zeiden dat hij ermee door moest gaan. Met zijn band The Free Ltd reed hij het land door voor optredens, drank en aandacht van vrouwen. Ze namen een eerste single op, Are you lonesome tonight van Elvis Presley. Toen zijn bandleden besloten professioneel te worden, was hij er al op uitgekeken. Dit ging hij niet de rest van zijn leven doen. Hij stopte ermee. Hij was al wat ouder toen hij in Amsterdam politicologie 21

22 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 22 ging studeren. Met zijn vader discussieerde hij vaak over politici als Drees en Den Uyl. Socialistische voormannen, voor wie zijn vader bewondering had. Van Keulen komt uit een Fries geslacht van zeevaarders en mensen die nog kaarten en instrumenten maakten voor de voc. Zijn opa was kapitein, zijn vader was de eerste die met de scheepvaarttraditie brak. Hij bleef aan wal om de zorg voor zijn broertje die kinderverlamming had op zich te nemen. Vader Van Keulen is een voorzichtig man, die weinig onbezonnen beslissingen neemt. Sjoerd lijkt meer op zijn moeder, een ondernemende zakenvrouw. In de jaren vijftig en zestig werkte ze al als vermogensbeheerder bij Mees & Hope. Van Keulen was erg geïnteresseerd in het werk van zijn moeder. Hij keek met haar mee naar haar eigen beleggingsportefeuille en mocht van haar de couponnetjes van de obligaties uitknippen. Al tijdens zijn studie politicologie deed Van Keulen allerlei opdrachten, onder meer voor het ministerie van Binnenlandse Zaken. Toen hij begin jaren tachtig een klus deed bij Pierson, Heldring & Pierson een kleine zakenbank kreeg hij het aanbod om daar te komen werken. In 1981 trad hij er in dienst en zo rolde Van Keulen in het bankiersvak. Via fusies en overnames werd het bedrijf uiteindelijk MeesPierson, dat in 1997 door abn Amro aan Fortis werd verkocht. Bij Fortis wist Van Keulen langzaam op te klimmen. In 1998 werd hij lid van de raad van bestuur van MeesPierson en een jaar later trad hij toe tot de raad van bestuur van moederbedrijf Fortis. Hij zou bestuurslid blijven tot hij in 2002 bij sns Reaal begint. Tegelijk met de nieuwe topman komt een veelbelovend talent dat net ervoor het bedrijf had verlaten, weer terug. Ro- 22

23 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 23 nald Latenstein wordt financieel bestuurder en daarmee de tweede man binnen het bedrijf. De 38-jarige Latenstein begon in 1995 bij Reaal waar hij al snel als high potential gold. Hij klom op tot financieel directeur van sns Bank, maar kon het niet goed vinden met de raad van bestuur onder leiding van Hans Leenaars. In 2001 vertrok hij naar de zakenbank Insinger de Beaufort. Binnen een jaar alweer werd hij door een commissaris teruggevraagd bij sns Reaal. In die jaren vertrokken meer jonge, talentvolle mensen bij het bedrijf. Een van hen was Gerard van Olphen, die jaren later opeens weer op zal duiken bij de bank en verzekeraar. Latenstein heeft na zijn vertrek altijd contact gehouden met een aantal oud-collega s, onder wie Van Olphen, Wouter Tuinenburg en Conrad Rombout. Hij wordt nu financieel bestuurder van de hele bank en verzekeraar. Een mooie en snelle promotie. Op een terras in Amsterdam, in het voorjaar van 2002, hadden de twee nieuwe bestuurders elkaar voor het eerst ontmoet. Ze hadden een leuk gesprek. Latenstein werd aangestoken door het enthousiasme van Van Keulen. Twijfels over een terugkeer naar sns Reaal verdwenen. De twee mogen elkaar. Latenstein is in tegenstelling tot zijn baas rustig en afwachtend en nog jong, met een mooie carrière voor zich. Latenstein is een diplomatenzoon, die in 1964 in New Delhi geboren werd, toen zijn ouders daar gestationeerd waren. Op zijn vijftiende kwam hij naar Nederland. Van de moessons en het tropenrooster belandde hij ineens in het Nederlandse onderwijssysteem. Zijn medeleerlingen kenden elkaar vaak al jaren en Latenstein voelde zich daardoor een buitenstaander. Het duurde lang voor hij zich een beetje op zijn gemak voelde in Nederland. Door zijn expatjeugd is Latenstein gewend zich niet te snel te hechten. 23

24 Kreling Giftig krediet :32 Pagina 24 Dan is het onvermijdelijke vertrek makkelijker. De diplomatenzoon gedraagt zich ook als een echte diplomaat. Hij slaat nooit met zijn vuist op tafel en scheldt zeker geen medewerkers stijf. Om in balans te blijven en zijn hoofd leeg te maken, probeert hij elke ochtend aan yoga te doen. Van Keulen en Latenstein vormen de jaren die volgen een goede combinatie. De een is doortastend, de ander beschouwend. De een maakt ruzie met werknemers, waarna de ander de zaken weer gladstrijkt. De een sticht brand, de ander blust. Het nieuwe duo treft een bedrijf aan dat niet goed weet wat het wil. De strategie is de jaren ervoor een paar keer gewijzigd. Eerst ligt de nadruk op sns als spaarbank en vervolgens richt de bank zich meer op de hypotheekmarkt. sns Reaal verkoopt haar hypotheken en verzekeringen voor een groot deel via tussenpersonen, intermediairs, in bankjargon. Maar sommigen in het bedrijf willen juist meer eigen kantoren, om zelf beter de producten in de markt te zetten. De samenwerking tussen de bank en de verzekeraar loopt inderdaad niet soepel. Bij de bank kunnen ze niet eens zien of een klant ook producten van de verzekeraar heeft. Voor inkomsten is sns Reaal dan vooral afhankelijk van de leningen die het bedrijf aan mensen geeft die een huis willen kopen. In 2001 bestaat bijna de helft van de balans van het bedrijf met ruim 24,7 miljard euro uit deze hypothecaire kredieten, op een balanstotaal van bijna 44 miljard euro. De winst van de bank drijft op de rentemarge van de hypotheken. De sns Bank trekt geld tegen een bepaald tarief aan en leent dat tegen een hoger tarief uit aan klanten die een huis willen kopen. Maar de commissarissen vrezen dat 24