WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 12 september
|
|
- Rudolf de clercq
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 12 september Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Charlotte Brand, Mieke Paalvast, Alex Pietrow, Erik Osinga, Dominique Petit, Jessamy Mol Doel, Inleiding Astrofysica: Basis van studie Sterrenkunde, en inleiding voor alle volgende sterrenkunde colleges. 10 Hoorcolleges, en 6 werkcolleges Website: 1
2 Werkcolleges onderverdeling in 5 groepen Registreer jezelf op blackboard (Inleiding Astrofysica 2016). Geen registratie! geen indeling in werkgroep. Opgaven zijn 2 weken van te voren beschikbaar op website Elk bevat 1 inleveropgave: deadline is begin werkcollege Bonusregeling: 0.1 bonuspunt kan per inleveropgave worden verdiend. Bonusregeling geldt alleen voor tentamen, niet hertentamen. Uitwerkingen worden niet elektronisch beschikbaar gesteld. Wat vindt je op de Website: Schema Kopieen van slides hoorcollege Oude tentamens (let op, IAF is veranderd!!) Onderdelen van colleges vorig jaar op youtube Boek naslagwerk: - The cosmos: astronomy in the new millennium Jay M. Pasachoff & Alex Filippenko 2
3 Overzicht hoorcolleges: I II III IV V VI VII VIII IX X Geschiedenis van de Sterrenkunde Hemelmechanika Telescopen & detectoren, en ons zonnestelsel (I) Ons zonnestelsel (II) en extrasolaire planeten Onze zon en de sterren het interstellaire medium en stervorming Sterevolutie, witte dwergen, pulsars en zwarte gaten Onze melkweg en andere sterrenstelsels Aktieve melkwegstelsels, quasars en gravitatielenzen Kosmologie, het heelal als geheel. College Excursiehemelmechanika naar Artis Planetariumin planetarium in Artis! 21 september, eind van de middag. Inschrijven, volgende college. Maandag 26 september vanaf 17:00 verzamelen bij de hoofdingang van Artis (Plantage Kerklaan 38) 17:30: samen naar binnen rond 19:00: einde Voor alle studenten IAF Verkenning van de sterrenhemel Demonstratie hemel-coördinaten en tijd Planetarium show: reis door het heelal Artis Planetarium, Amsterdam Vervoer is eigen verantwoordelijkheid bijv. tramlijn 9 vanaf Amsterdam CS, halte Artis op Plantage Middellaan als je een overvolle tram wilt vermijden, kies dan een andere route of een tram eerder 3
4 Wat kunnen we zien aan de hemel? Wat kunnen we zien aan de hemel? 4
5 Wat kunnen we zien aan de hemel? Prehistorische interesse in de sterrenhemel: Goden-verering en tijdrekening Stonehenge, Engeland 5
6 Het griekse geocentrische model van Ptolemaeus Geometrisch en harmonieus P&F Hoofdstuk 5. Het griekse geocentrische model van Ptolemaeus Geometrisch en harmonieus 6
7 De eerste afstanden: Hoe groot is de Aarde? Erathostenes ( BC) People.hsc.edu De eerste afstanden: Hoe ver staat de maan? Aristarchus ( BC) 7
8 De eerste afstanden: Hoe ver staat de maan? Aristarchus ( BC) Maansverduistering De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Nicolas Copernicus ( ) 8
9 De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Tycho Brahe ( ) De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Eerste telescoopwaarnemingen Galileo Galilei ( ) 9
10 De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Eerste telescoopwaarnemingen Galileo Galilei ( ) De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Johannes Kepler ( ) 10
11 De moderne sterrenkunde De wetten van Kepler Eerste wet van Kepler: Planeten bewegen zich in elliptische banen rond de zon, waarbij de zon in een van de brandpunten staat. De moderne sterrenkunde De wetten van Kepler Tweede wet van Kepler (perkenwet): De baansnelheid van een planeet verandert zodanig dat in gelijke tijdsintervallen de oppervlakte, bestreken door de verbindingslijn tussen zon en planeet, gelijk is. 11
12 De moderne sterrenkunde Newton en zijn zwaartekrachtswet Isaac Newton ( ) F = M * a De moderne sterrenkunde Newton en zijn zwaartekrachtswet Kepler s 3 de wet + Newton Snelheid voor cirkelbaan a v Diepgang: Klassieke Mechanika a 12
13 De wetten van Newton + Kepler leveren veel oplossingen voor vraagstukken (VWO): 1. De maan draait in 27.3 dagen om de Aarde op een afstand van 384 duizend km. Hoe hoog boven het aardoppervlak draaien geostationaire satellieten? 2. Er wordt een nieuwe planeet in ons zonnestelsel ontdekt, op een afstand van 300 AU (1 AU = aardse eenheid (AE) = afstand aarde-zon). Wat is haar omloopstijd? 3. Een planeet in een ander planetenstelsel draait op een afstand van 2 AU om haar moederster met een omloopstijd van 2 jaar. Wat is de massa van de ster? De Komeet van Halley Edmond Halley ( ) liet zien dat de komeetverschijningen van 1531, 1607 en 1682, van het zelfde object waren door hun banen met de wetten van Newton te berekenen en te vergelijken. Halley voorspelde een volgende verschijning van de komeet in
14 Samenvatting Geschiedenis Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische wereldbeeld; epicykels, retrograde beweging; heliocentrische wereldbeeld; eerste telescoopwaarnemingen; manen van Jupiter; schijngestalten van Venus; wetten van Kepler; zwaartekrachtswet van Newton; de komeet van Halley. Vraagstukken die je nu zou moeten kunnen bespreken: - Wat kan je zo al met het blote oog aan de sterrenhemel zien? - Wat is het verschil tussen het geo- en heliocentrische wereldbeeld? - Wat was het belang van Galilei s waarnemingen aan Jupiter en Venus? - Wat zijn de wetten van Kepler? - Hoe bereken je omloopstijden of afstanden van hemellichamen rond de zon, andere sterren, de Aarde, met behulp van de 3de wet van Kepler? - Wat was het belang van de komeet van Halley? Meer achtergrond P&F Hoofdstukken 4 en 5. Eerste introductie over waarnemen: Hemelmechanika Uitdaging: Wij als waarnemers bevinden ons op het aardoppervlak we staan niet stil! 1) De aarde draait om haar as 2) De aarde draait om de zon De moderne mens heeft er duizenden jaren over gedaan om de beweging van de sterren aan de hemel te begrijpen, en te koppelen aan de beweging van de aarde. 14
15 Coordinaten-systemen Om een positie op een hemelbol weer te geven heb je 2 coordinaten nodig, met 1 nulpunt, en 1 referentievlak Eenheden: graden, min., sec., of uren, min, sec. Coordinaten systeem voor de waarnemer: Altitude Azimuth (Alt-Az) Referentie-vlak: horizon/grond! loodrecht op het zenit Coordinaten: Hoogte, azimut Nulpunt: noorden Draaiing van de Aarde om haar as Op 1 tijdstip kunnen we de helft van het heelal zien boven de horizon Door de draaiing van de Aarde verandert ons gezichtsveld Afhankelijk van de positie op Aarde:! is een gedeelte van de sterren altijd zichtbaar! is een gedeelte van de sterren nooit te zien! is de rest van de sterrenhemel soms te zien: belangrijk wanneer! 15
16 16
17 Hoe lang duurt 1 rotatie van de Aarde? 23h56m! De aarde moet per dag ~4 minuten extra draaien om de zon op dezelfde plaats te krijgen: 23h56m + 00h04m = 24h00m Draaiing van de Aarde om de zon Richting van de aarde ten opzichte van de sterrenhemel bepaald de siderische tijd of sterrentijd. Belangrijk voor waarnemen! Het stuk sterrenhemel wat op een bepaald moment van het jaar in de richting van zon staat kunnen we niet zien! Alleen overdag zichtbaar Seizoenen: door de hoek tussen rotatie en baan om de zon: obliquiteit Op twee momenten Kruist de zon de evenaar Lentepunt en herfstpunt equinox 17
18 Coordinatensysteem voor de sterrenhemel Equatoriaal coordinatensysteem. referentie-vlak: equatorvlak van de aarde loodrecht op de pool coordinaten: Rechte klimming (right ascension) en declinatie, α en δ nulpunt: snijlijn van aardbaan Met Evenaar in de richting van Het lentepunt. Praktisch waarnemen Hoe linken we de equatoriale coordinaten van een ster, met het horizontaal (alt-az) coordinaten-systeem van de waarnemer? Benodigheden: Locale siderische tijd (sterrentijd) = rechte klimming van de sterren die op dat moment precies door het zuiden gaan. Breedtegraad! geeft aan hoe hoog de sterren door het zuiden gaan Hieruit kan de hoogte en azimut van ster berekend worden Siderische tijd in Greenwich + lengtegraad! locale sterrentijd Tijd + positie op aarde! positie van ster Positie van ster + tijd! positie op aarde (NAVIGATIE!) 18
19 RA = LST Alt = 90 - b δ LST = RA + HA Hour Angle Z Meridiaan O W Wanneer is een ster optimaal zichtbaar? UT = Universal Time = Zonnetijd in Greenwich 21 maart! zon in Lentepunt! UT=12:00! α = 0! GST = 0h GST = (UT-12)+Nx24/365 [N = aantal dagen na 21 maart] LST = GST + L/15 [L = Oosterlengte] GST = Greenwich Sidereal Time 19
20 De aardbaan is een ellips Baansnelheid is niet constant! lengte van de dag is niet constant! Analemma van de zon Een jaar is geen 365 dagen, maar dagen! schrikkeljaren Andere coordinaten-systemen Voor zonnestelsel: ecliptisch referentie-vlak: aardbaan coordinaten: lengte en breedte nulpunt: lentepunt belang in astrologie! dierenriem Voor Melkwegstelsel: Galactisch referentie-vlak: vlak van de melkweg coordinaten: lengte, breedte nul-punt: centrum van de melkweg 20
21 Was het maar zo simpel! Precessie: Lentepunt verschuift, maakt een cirkel in 26,000 jaar! specificeer voor equatoriale coordinaten het moment van equinox: Eq=J2000 erg populair Nutatie: massa-middelpunt ligt niet precies op rotatieas. Obliquiteit verandert, vooral door Jupiter Positie van sterren verandert door aardbeweging (parallax) en eigenbeweging 21
WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen
WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Joris Witstok, Charlotte Brand, Niels Ligterink, Mieke Paalvast Doel, Inleiding Astrofysica:
Nadere informatiePrak%sche Sterrenkunde
Prak%sche Sterrenkunde Welkom! Docent: Ignas Snellen Assistent: Steven Cuylle, Edwin van der Helm Vandaag: - Wat is prak%sche Sterrenkunde? - Hemelmechanika 1) Beweging van de Aarde om haar as en om de
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica Hoorcollege I 11 september 2017 Welkom n Doel: het college Inleiding Astrofysica vormt de basis voor de studie sterrenkunde en fungeert als inleiding voor alle andere sterrenkunde
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica Hoorcollege II 20 september 2017 Samenva
Nadere informatiePraktische Sterrenkunde
Praktische Sterrenkunde Vandaag 1. Verkenning van de sterrenhemel 21 september 2015 Korte introductie Praktische Sterrenkunde Verkenning van de sterrenhemel Coördinaten t.o.v. de waarnemer: azimuth en
Nadere informatiePraktische Sterrenkunde H o o r c o l l e g e A r t i s
Praktische Sterrenkunde H o o r c o l l e g e A r t i s Introductie Docent: Henk Hoekstra email: hoekstra@strw.leidenuniv.nl kamer 457 tel: 071-5275594 website: http://www.strw.leidenuniv.nl/~hoekstra/practicum
Nadere informatie1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6.
Inleiding Astrofysica 1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Sterren: stervorming, sterdood
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 2 19 september
Inleiding Astrofysica College 2 19 september 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Wanneer is een ster optimaal zichtbaar? UT = Universal Time = Zonnetijd in Greenwich 21 maart! zon in Lentepunt! UT=12:00! α
Nadere informatieBasiscursus Sterrenkunde
Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels
Nadere informatieTentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016,
Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze vragen
Nadere informatieCursus Inleiding in de Sterrenkunde
Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Sterrenbeelden naamgeving ca. 3000 v Chr. (Kreta) 48 klassieke sterrenbeelden, w.o. Dierenriem nu 88 officieel (door I.A.U.) met blote oog ca. 6000 sterren sternamen:
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica Hoorcollege II 17 september 2018 Samenvatting hoorcollege I n Praktische aspecten: n aangemeld op Blackboard? n Overzicht van ontwikkelingen in de moderne sterrenkunde en de link
Nadere informatieCOORDINAATSYSTEMEN 2 Hoeken + Oorsprong, i.e 2 vaste (nul)punten + (Orthogonale) Richtingsconventie 1. EGOCENTRISCH (HORIZONTAAL) SYSTEEM
COORDINAATSYSTEMEN 2 Hoeken + Oorsprong, i.e 2 vaste (nul)punten + (Orthogonale) Richtingsconventie 1. EGOCENTRISCH (HORIZONTAAL) SYSTEEM Zenith (Nadir) Azimuth Cirkel hoogte h azimuthale lengte A bepaald
Nadere informatieDe Hemel. N.G. Schultheiss
1 De Hemel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct te volgen vanaf de derde klas. Deze module wordt vervolgd met de module Het heelal. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica in 122 vragen en 23 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2017 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal
Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting door A. 929 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Breedtegraad: s Nachts: hoek van poolster met horizon Overdag: hoogste hoek van de zon
Nadere informatieSterrenkunde in de prehistorie: Lascaux : COLLEGE II : RECAPITULATIE COLLEGE I. Ontzag voor hemelverschijnselen.
RECAPITULATIE COLLEGE I Eerste kennismaking - planeten! clusters van sterrenstelsels - leegte, grootte, ruimte-tijd Simpele waarnemingen - sterren, & sterrenbeelden, - Zon, Maan, planeten, kometen - verduisteringen,
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Samenvatting College 1 Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische
Nadere informatieInleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014
Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Het tentamen van Inleiding Astrofysica zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van de punten) zal
Nadere informatieAfstanden in de sterrenkunde
Afstanden in de sterrenkunde Inleiding. In de sterrenkunde bestaat een fundamenteel probleem; we kunnen misschien wel heel precies waarnemen waar een object aan de hemel staat, maar hoe kunnen we achterhalen
Nadere informatieHoofdstuk 8 Hemelmechanica. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 8 Hemelmechanica Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 8.1 Gravitatie Geocentrisch wereldbeeld - Aarde middelpunt van heelal - Sterren bewegen om de aarde Heliocentrisch wereldbeeld
Nadere informatieT2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1
Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 3, Blik op oneindig
Samenvatting ANW Hoofdstuk 3, Blik op oneindig Samenvatting door F. 1208 woorden 19 juni 2013 6,1 6 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar ANW Hoofdstuk 3 Blik op oneindig 3.1 Aarde en maan Van oudsher
Nadere informatieHet horizontale coördinatenstelsel
Het horizontale coördinatenstelsel De positie van een hemellichaam wordt beschreven door - Azimuth: gemeten in graden van noord (0 o ) over oost (90 o ) - Hoogte: 0 o op de horizon, 90 o op zenith - Zenith
Nadere informatiePLANETEN- STELSELS. HC-1 Logistiek en warming up
PLANETEN- STELSELS HC-1 Logistiek en warming up 1 EVEN VOORSTELLEN: HET TEAM DOCENT: Prof. H. Linnartz / HL501 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Vincent Kofman / HL502 Steven Bos / HL101 Joey Braspenning
Nadere informatieGravitatie en kosmologie
Gravitatie en kosmologie FEW cursus Jo van den Brand & Jeroen Meidam Les 1: 3 september 2012 Overzicht Docent informatie Jo van den Brand, Jeroen Meidam Email: jo@nikhef.nl, j.meidam@nikhef.nl 0620 539
Nadere informatiePG+ Sterrenkunde. Ellen Schallig. 14 november 2013
PG+ Sterrenkunde Ellen Schallig 14 november 2013 Inhoudsopgave Huishoudelijke mededelingen Recap: Het heelal is groot en leeg De Babyloniërs De Grieken Sprong naar zestiende eeuw Huishoudelijke mededelingen
Nadere informatieDE STERRENHEMEL. G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a)
(b) DE STERRENHEMEL G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a) INAF - Sterrenkundig Observatorium van Trieste Istituto Comprensivo S. Giovanni Sc. Sec. di primo grado M. Codermatz" Trieste Nederlandse
Nadere informatieWat waren de sterren? Gaatjes in het hemelgewelf waardoor het hemelse vuur scheen? Kwade demonen die s nachts naar de mensen keken?
Wereldbeeld, geschiedenis. Stel je voor dat je als oude Griek probeert te begrijpen hoe de wereld er uit ziet. Daarbij moeten dus ook zon, maan, sterren, seizoenen, e.d. verklaard worden. Zou het uitmaken
Nadere informatieTweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy
Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.
Nadere informatieSterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal
Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)
Nadere informatieSamenvatting ANW, PTA 2.
Samenvatting ANW, PTA 2. Zonnestelsel en heelal Hoofdstuk 47. Sterrenbeelden die wij kennen zijn afkomstig van gebieden rond de middellandse zee en de namen zijn afkomstig uit de Griekse mythologie. De
Nadere informatie3,9. Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni keer beoordeeld
Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni 2004 3,9 14 keer beoordeeld Vak ANW 4.1.1 Wegwijs in tijd en ruimte -Vraagstuk: vorm van de aarde. Waarnemen aan de hand v/d schaduw -De zon -> komt op
Nadere informatieSamenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56
Samenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56 Samenvatting door een scholier 2694 woorden 5 juli 2004 4,9 43 keer beoordeeld Vak ANW A9 Hemelbewegingen: uurwerk of glazen bol? Ruimtetijd Het
Nadere informatieObservationele Sterrenkunde
Observationele Sterrenkunde Søren S. Larsen s.larsen@astro.ru.nl Afdeling Sterrenkunde / IMAPP Assistenten: - Emilio Enriquez (e.enriquez@astro.ru.nl) - Tjibaria Pijloo (t.pijloo@astro.ru.nl) - Roque Ruiz
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica in 110 vragen en 21 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2018 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van
Nadere informatie4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus
Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen
Nadere informatieHertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015,
Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 3
Samenvatting ANW Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 2417 woorden 14 jaar geleden 7,7 40 keer beoordeeld Vak ANW H3 Blik op oneindig 3.1 Aarde en maan Hoe bepaal je je plaats op aarde? De hoogte
Nadere informatieTE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012,
TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012, 14.00-17.00 LEES O DERSTAA DE GOED DOOR: DIT TE TAME OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 3.0 PU TE OPGAVE 2: 2.5 PU TE OPGAVE 3: 2.0 PU TE OPGAVE 4: 2.5
Nadere informatieDe kosmische afstandsladder
De kosmische afstandsladder De kosmische afstandsladder Oorsprong Sterrenkunde Maan B Zon A Aarde C Aristarchos: Bij halve maan is de hoek zon-maanaarde, B, 90 graden. Als exact op hetzelfde moment de
Nadere informatie15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD
15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 1 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 2 MENSEN WILLEN STRUCTUREN ZIEN 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 3 DE MENS BEGON TE BESCHRIJVEN WAT HIJ AAN DE HEMEL
Nadere informatiePresentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren
JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het
Nadere informatieZonnestelsel en Heelal
A N W Zonnestelsel en Heelal Orion M.J.W.Beck 2003-2006 Zonnestelsel en Heelal 2003 2006; M.J.W. Beck, Edison College, Apeldoorn Vernieuwde en verbeterde uitgave. Toegevoegd: 80 opgaven, extra afbeeldingen,
Nadere informatieKennismaking Praktische Sterrenkunde
Kennismaking Praktische Sterrenkunde Introductie Practicum 1 Kennismaking Nachtelijke Hemel Inleveren 3 mei 2010 bij het college (als het slecht weer blijft wordt deze datum veranderd). 1 Introductie Een
Nadere informatie1 Inleiding. Worden de maanden langer of korter?
1 Inleiding Worden de maanden langer of korter? In 1695 had de Engelse astronoom Halley berekend dat in de loop van de laatste 800 jaar (vóór 1695) de maanden korter waren geworden. In zijn tijd zou een
Nadere informatiePLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding
PLANETEN- STELSELS HC-1 Inleiding 1 EVEN VOORSTELLEN DOCENT: Harold Linnartz / HL501 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Jens Hoeijmakers / O434 Vincent Kofman / HL502 Steven Bos / HL128 practica en
Nadere informatieAstroNavigatie [Celestial Navigation]
AstroNavigatie [Celestial Navigation] Samenvatting 1 e avond Redert Steens Oktober 2012 Versie 30 juli 2012 Even beginnen aan het eind Wat heb je daarvoor nodig? Voor het bepalen van je locatie (lon/lat):
Nadere informatiePLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven
VOLKSSTERRENWACHT BEISBROEK VZW Zeeweg 96, 8200 Brugge - Tel. 050 39 05 66 www.beisbroek.be - E-mail: info@beisbroek.be PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG Opgaven Frank Tamsin en Jelle Dhaene De ster HR
Nadere informatie5,6. Samenvatting door een scholier 2590 woorden 29 maart keer beoordeeld
Samenvatting door een scholier 2590 woorden 29 maart 2006 5,6 5 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Paragraaf 1.3 Navigatie: - Plaatsbepaling: Navigeren is je plaats bepalen op aarde. Dit is van groot
Nadere informatieTentamen Inleiding Astrofysica
Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2017, 10.00-13.00 Let op lees onderstaande goed door! Dit tentamen omvat 5 opdrachten, die maximaal 100 punten opleveren. De eerste opdracht bestaat uit tien
Nadere informatieAntwoorden ANW Blok 4 Heelal
Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden door een scholier 2235 woorden 20 maart 2007 5,9 9 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 1 1) Bewegingen in ons zonnestelsel a. Lees de inleiding. Noem
Nadere informatie04 H2 Zes reuzen in 2000 jaar. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur Its Academy Laatst gewijzigd 08 May 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/46110 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 6
Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 1776 woorden 4 november 2006 6,4 15 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar H6 Het zonnestelsel H6.1 Dagen, maanden, jaren Rondom de zon in een
Nadere informatieTentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015,
Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien indiiduele kennisragen. Deze ragen
Nadere informatieGeschiedenis van de Sterrenkunde
Geschiedenis van de Sterrenkunde Frank Verbunt Departement Sterrenkunde Nijmegen / IMAPP Nijmegen 6 februari 2013 Frank Verbunt (Sterrenkunde Nijmegen) Geschiedenis van de Sterrenkunde Nijmegen, 6 februari
Nadere informatie12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal
Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als
Nadere informatie7,9. Draait de aarde of draait de hemel? Wat was de hypothese van Copernicus? Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002
Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002 7,9 64 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar 10.1 Alles draait om de aarde.. Draait de aarde of draait de hemel? Elke 24 uur draait de aarde eenmaal
Nadere informatieTENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER,
Tentamen Inleiding Astrofysica Pagina 1 uit 8 TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE INFORMATIE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.0 PUNTEN
Nadere informatieBlik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1
Samenvatting door een scholier 2291 woorden 19 januari 2010 4,6 42 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk
Nadere informatieGalileo Galileï
Galileo Galileï 1564-1642 Waarom het conflict rond Galio Galileï geen conflict is tussen geloof en wetenschap of godsdienst en wetenschap! Geen conflict tussen geloof en wetenschap! 1. Galileo beschouwde
Nadere informatieBasiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019
Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Inhoud van de les Zijn er nog vragen n.a.v. de vorige les? Deze les: Komeet Wirtanen Sterrenhemel waarnemen Telescopen Komeet Wirtanen
Nadere informatieDe ontraadseling van de hemel
De ontraadseling van de hemel In het poppenstuk kijkt een man door een sterrenkijker en doet ontdekkingen waarvoor hij een beloning krijgt. Maar voordat het zover was moesten er drie dingen gebeuren: een
Nadere informatieDe komeet Hale-Bobb.
De komeet Hale-Bobb. Iedereen, ja zelfs de meest verstokte anti-sterrenfiguur sprak er enthousiast over. Ook nu, evenals in oude tijden de kometen, zorgde Hale-Bobb nu voor opwinding zoals de keer dat
Nadere informatieBig Bang ontstaan van het heelal
Big Bang ontstaan van het heelal Alfred Driessen Amsterdam A.Driessen@utwente.nl 910-heelal.ppt slide 1 datum: 2 oktober 2009 A. Driessen@utwente.nl ESO's Very Large Telescope (VLT) 910-heelal.ppt slide
Nadere informatieProf.dr. A. Achterberg, IMAPP
Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Hoorcollege: Woensdag 10:45-12:30 in HG00.308 Data: 13 april t/m 15 juni; niet op 27 april & 4 mei Werkcollege: Vrijdag, 15:45-17:30, in HG 03.053 Data: t/m 17 juni; niet
Nadere informatiePLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding
PLANETEN- STELSELS HC-1 Inleiding 1 EVEN VOORSTELLEN DOCENT: Prof. dr. Harold Linnartz / HL501 7 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Jens Hoeijmakers / O-434 Ricardo Herbonet / HL-506 8 werkcolleges
Nadere informatieHoofdstuk 8 Hemelmechanica. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 8 Hemelmechanica Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 8.4 Toepassingen in de ruimtevaart Open banen - E tot = E g + E k 0 - Komen soms voor bij kometen die langs de zon scheren
Nadere informatieOpdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem
PLANETENSTELSELS - WERKCOLLEGE 3 EN 4 Opdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem In de vorige werkcolleges heb je je pythonkennis opgefrist. Je hebt een aantal fysische constanten ingelezen,
Nadere informatieNascholing Sterrenkunde
College 1 : Gravitatie in het zonnestelsel College 2 : Gravitatie structuur in het heelal College 3 : Astrofysica beginselen College 4 : Astrofysica waarneemtechnieken College 5 : Astro-actuele onderwerpen
Nadere informatie1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen
1) Mercurius 2) Zoek informatie over vallende sterren. 1) De Zon. 1 Wat is de zon voor iets? 2 Hoe komt hij aan zijn naam? 3 Waar staat hij in het zonnestelsel? 4 Wat is de afstand tot de aarde? 5 Wat
Nadere informatieHERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015,
HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.0 PUNTEN HET EINDCIJFER OMVAT
Nadere informatieDe Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde
De Fysica van Sterren Overzicht Sterrenkunde en de universaliteit van de natuurwetten Astro-fysica: wat is een ster? De kosmische cyclus van ontstaan en vergaan De vragen over het heelal zijn ook vragen
Nadere informatie100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster...
ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren Binnenplaneten: relatief klein, rotsachtig hoge dichtheid (Mercurius, Venus, Aarde, Mars) Buitenplaneten: gasreuzen - lage dichtheid (Jupiter, Saturnus, Uranus,
Nadere informatieLeraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau
Schooljaar: 2010/2011 Tri-/semester: 2 Score 107 Max. Naam:... Nr.:... Studierichting: TSO Klas:... Graad: 3 Leerjaar: 1 Dag en datum: dinsdag 16 juni 2011 Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch
Nadere informatieHOE VIND JE EXOPLANETEN?
LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw
Nadere informatieEEN UNIFORME METHODE OM VLAKKE ZONNEWIJZERS TE BEREKENEN
EEN UNIFORME METHODE OM VLAKKE ZONNEWIJZERS TE BEREKENEN toepasbaar over de gehele wereld door fer j. de vries, eindhoven voorbeeld van zonnewijzers op een dodecaëder datum: Oktober 2002 Last Modified
Nadere informatieSamenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling
Nadere informatieCIRKELBEWEGING & GRAVITATIE VWO
CIRKELBEWEGING & GRAVITATIE VWO Foton is een opgavenverzameling voor het nieuwe eindexamenprogramma natuurkunde. Foton is gratis te downloaden via natuurkundeuitgelegd.nl/foton Uitwerkingen van alle opgaven
Nadere informatieWetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61310 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieZon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieLeerstof: Hoofdstukken 1, 2, 4, 9 en 10. Hulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk. Let op dat je alle vragen beantwoordt.
Oefentoets Schoolexamen 5 Vwo Natuurkunde Leerstof: Hoofdstukken 1, 2, 4, 9 en 10 Tijdsduur: Versie: A Vragen: Punten: Hulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk Opmerking: Let op dat je
Nadere informatieHoe meten we STERAFSTANDEN?
Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) Frits de Mul Jan. 2017 www.demul.net/frits 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten
Nadere informatieOverzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014
Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 Korte Geschiedenis Inhoud van het heelal: film Powers of Ten Het zonnestelsel Boek: hoofdstuk1, 2.1 Overzicht 12 feb: Inleiding, Zonnestelsel 19 feb: Meten
Nadere informatieDe wereld en het heelal
Inhoud Het heelal... 2 De wereld en het heelal... 3 Het oude wereldbeeld, het geocentrisch wereldbeeld... 3 Het nieuwe wereldbeeld, het heliocentrisch wereldbeeld... 4 Het huidige wereldbeeld... 5 Jaargetijden...
Nadere informatiePracticum World Wide Telescope
Practicum World Wide Telescope Onderzoeksvraag Hoe kan ik het programma World Wide Telescope inzetten om meer inzicht te krijgen in deelvragen van de sterrenkunde. Inleiding World Wide Telescope is het
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld
Praktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld Praktische-opdracht door een scholier 3921 woorden 9 november 2008 4,8 71 keer beoordeeld Vak ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch
Nadere informatieSterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen
Sterrenstelsels prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels Uur 1: Ons Melkwegstelsel Uur 2: Andere sterrenstelsels De Melkweg Galileo: Melkweg bestaat
Nadere informatie11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg
Inleiding Astrofysica College 8 14 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen De melkweg 1 De melkweg Anaxagoras (384-322 BC) en Democritus (500-428 BC): Melkweg bestaat uit verwegstaande sterren Galilei
Nadere informatieInleiding Astrofysica Tentamen 2009/2010: antwoorden
Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/200: antwoorden December 2, 2009. Begrippen, vergelijkingen, astronomische getallen a. Zie Kutner 0.3 b. Zie Kutner 23.5 c. Zie Kutner 4.2.6 d. Zie Kutner 6.5 e. Zie
Nadere informatieTULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek. Kerndoel 46. Toelichting en verantwoording
TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 46 162 TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek Kerndoel 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde
Nadere informatieBelangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie.
Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie. Stelling: In de geschiedenis van de kosmologie zijn vaak uit waarnemingen verkeerde conclusies getrokken. Zo vaak zelfs dat
Nadere informatieONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4
ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46. Gebruik deze foto om te bespreken dat de zon een ster is, net als alle andere sterren. De zon is heel dichtbij.
Nadere informatieAls je met je gezicht naar het zuiden gericht staat lijkt de hemel van links naar rechts te draaien, dit noemt men de dagelijkse beweging.
Samenvatting door een scholier 2951 woorden 14 november 2004 6,4 36 keer beoordeeld Vak Methode ANW ViaDELTA ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN HOOFDSTUK 1 1.1 Vroeger dacht men dat de aarde het middelpunt van
Nadere informatieDe ruimte. Thema. Inhoud
Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon
Nadere informatieTentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde
Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde Dit tentamen bestaat uit 3 bladzijden (inclusief dit voorblad) met vier opgaven, waarvan er voor de eerste drie ieder
Nadere informatie1\ VOORGESCHIEDENIS. Stonehenge.
TSO3-1_GRAVITATIE_EN_STERRENKUNDE PAGINA 1 VAN 24 GRAVITATIE EN STERRENKUNDE 1\ VOORGESCHIEDENIS In het begin was er... alleszins geen wetenschap. Oude culturen hielden zich nochtans wel degelijk bezig
Nadere informatieAfstandsmetingen in het heelal
Afstandsmetingen in het heelal Afstandsladder Structuur van het heelal Volkssterrenwacht Amsterdam 18 maart 2014 Arnold Kip Programma - Geschiedenis - Afstandsmetingen - Pauze - Structuur van het heelal
Nadere informatieThema 5 Aarde in het heelal
Naut samenvatting groep 6 Mijn Malmberg Thema 5 Aarde in het heelal Samenvatting Van binnen naar buiten De aarde is een grote bol van steen en ijzer. Deze bol heeft verschillende lagen. Binnenin de aarde
Nadere informatieVragen die naar voren komen zijn: Is het in Australië even laat, en waarom? Hoe lang duurt een dag op de maan? Waarom zijn er seizoenen?
Hoe zit het met het draaien van de aarde, de maan en de zon, en wat merken we hier eigenlijk van? Het doel van deze les is om leerlingen te laten nadenken over het zonnestelsel. Wat kunnen we te weten
Nadere informatie