Samenhang tussen psychopathie en het gebruik van cognitieve. distorsies bij adolescenten

Transcriptie

1 Samenhang tussen psychopathie en het gebruik van cognitieve distorsies bij adolescenten Bachelorthesis Forensische Psychologie Departement Psychologie en Gezondheid Forensische Psychologie - Universiteit van Tilburg Auteur : Joanie Beumer ANR : Studentnummer : U Begeleider : Maaike Cima Datum :

2 Abstract Het doel van dit onderzoek is het wegnemen van onduidelijkheden over het gebruik van cognitieve distorsies en psychopathie. In recente literatuur is geen eenduidig antwoord gegeven op de vraag: Wat is de samenhang tussen het gebruik van cognitieve distorsies en psychopathie. Naast deze samenhang werd er ook gekeken naar het effect van geslacht, leeftijd en scholing op het gebruik van cognitieve distorsies en psychopathie. De hypothese die in dit onderzoek centraal staat is: Hoe hoger de score op psychopathie, des te meer gebruik er wordt gemaakt van cognitieve distorsies. Dit wordt onderzocht aan de hand van twee vragenlijsten, de HIT-vragenlijst voor cognitieve distorsies en de Dirty Dozen -vragenlijst voor het meten van psychopathie. Deze hypothese is juist bevonden in deze studie, de correlatie tussen de variabelen is significant. Voor de praktijk is dit zeer relevant, omdat er hierdoor meer rekening mee gehouden kan worden bij de behandeling van jongere met psychopathische kenmerken.

3 Inleiding De afgelopen jaren is jeugddelinquentie sterk in de aandacht gekomen. Recente voorvallen zoals zinloos geweld, vermogensdelicten, vandalisme en schietpartijen zijn geregeld in de media. Er wordt veel discussie gevoerd over jeugddelinquentie en hoe dit aangepakt moet worden. Veel van deze jongeren vertonen psychopathische kenmerken, dit is vooral te zien bij ernstige delicten (Serin, 1996). Meerdere onderzoeken zijn verricht naar het de gedachtegang, ofwel het cognitieve, van jeugddelinquenten als ook psychopathische kenmerken en antisociale daden. Wat gaat er om in het hoofd van deze jongeren? Wat dachten zij tijdens het plegen van verschillende delicten? En speelt hun geweten hierbij een rol? Psychopathie is een persoonlijkheidsstoornis die kenmerkende eigenschappen laat zien op zowel interpersoonlijk en affectief gebied als op antisociaal/sociaal afwijkend gebied. Interpersoonlijke eigenschappen zijn bijvoorbeeld manipulatie en grootsheidwaan, affectieve eigenschappen zijn gebrek aan empathie, schuldgevoelens, en emotiegevoelens. Voorbeelden van antisociaal/sociaal afwijkend gebied zijn impulsiviteit, agressiviteit en onverantwoordelijkheid zeer kenmerkend voor psychopathie (Ribreiro da Silva, Rijo, & Salekin, 2012; Frick, 2009). Psychopathie behoort tot de persoonlijkheidsstoornissen, in onderzoek van Muris, Meesters en Timmermans (2013) zijn ze hierop in gegaan door te kijken naar de persoonlijkheidstrekken van de Big Five en hoe psychopaten hierop scoren. Hieruit komt naar voren dat psychopathie negatief gerelateerd is aan consciëntieusheid, vriendelijkheid en neurotisisme. Eén van de kenmerken van neurotisisme is angst, uit onderzoek blijkt dat psychopaten vrijwel geen angst kennen, dit verklaard de negatieve relatie tussen psychopathie en angst (Paulhus & Williams, 2002). Dit onderzoek keek naast psychopathie en angst ook naar de relatie met delinquent gedrag, psychopathie en angst. Hieruit blijkt dat het ontbreken van angst leidt tot een significante relatie tussen psychopathie en delinquent gedrag. Naast het ontbreken van angst, spelen ook tal van neurologische, cognitieve en andere emotionele

4 kenmerken een rol bij het vertonen van delinquent gedrag bij psychopaten (Ribreiro da Silva et al., 2012). In dit onderzoek ligt het interessevlak vooral bij de rol van cognitieve kenmerken bij het vertonen van delinquent gedrag bij psychopaten. Om te kijken naar deze cognitieve processen, kijken we naar de gedachtegang van jongeren tijdens het plegen van delicten. Er zijn meerdere onderzoeken die wijzen op de samenhang tussen het gebruik van cognitieve distorsies en antisociale gedragingen. Cognitieve distorsies zijn onjuiste of onnauwkeurige houdingen, gedachten en opvattingen, die bij een hoge mate leiden tot meer agressiviteit en andere vormen van antisociaal gedrag (Barriga & Gibbs,1996). Een duidelijkere definitie van het gebruik van cognitieve distorsies bij antisociale daden komt van Dillen en Cosyns (2000), p.63: cognitieve distorsies zijn die opvattingen, overtuigingen of beweringen van de dader over het slachtoffer, over de interactie met het slachtoffer en met betrekking tot de feiten, die niet stroken met de waarheid of die het gedrag van de dader volledig of ten dele ten onrechte verrechtvaardigen, rationaliseren of zijn aandeel minimaliseren. Ook wordt er in dit onderzoek een belangrijke onderscheiding gemaakt tussen twee groepen van distorsies, aan de ene kant gaat het om het gebruik van cognitieve distorsies voor de verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag en aan de andere kant het ontkennen van het verkeerd zijn van het gedrag, door het gebruik van cognitieve distorsies rondom schuld en ernst van het delict. Deze onderscheiding is ook terug te vinden in het onderzoek van Chabrol, van Leeuwen, Rogers en Gibbs (2011). Dit onderzoek concludeert dat cognitieve distorsies bestaan uit primaire distorsies en secondaire distorsies. Primaire distorsies bestaan uit een egocentrische vertekening die voorkomt uit gedachten, gedragingen en gevoelens gericht op het eigenbelang, dit wordt ook wel aangeduid als self-centered. Secondaire distorsies worden gebruikt na het uitvoeren van antisociale gedragingen en dienen voor het sussen van het geweten en het neutraliseren van empathie en schuld. Deze categorie bevat, blaming others (andere bronnen zoals een ander persoon, groep, of omgevingsfactoren de schuld geven, dus geen verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag) assuming the worst (betekent dat je denkt dat allerlei foute en slechte dingen jou

5 overkomen en dat je niets kunt doen aan wat jou overkomt) en mislabeling; minimizing (betekent dat je je slechte gedragingen als iets goeds benoemd om jezelf goed te voelen; betekent dat je denkt dat je problemen of gedragingen niet zo fout of slecht zijn, wat ze in werkelijkheid wel zijn). Deze cognitieve distorsies sussen niet alleen het geweten maar beschermen ook het zelfbeeld (Barriga & Gibbs, 1996; Chabrol, van Leeuwen et al., 2011). In onderzoek van Beerthuizen, Brugman en Basinger (2013) blijkt dat de mate van het gebruik van cognitieve distorsies sterk geassocieerd is met delinquent gedrag. En dat cognitieve distorsies en psychopathische kenmerken significante onafhankelijke voorspellers zijn voor deliquent/antisociaal gedrag voor zowel mannen als vrouwen. Ook concludeerde zij dat het gebruik van cognitieve distorsies gelinkt was aan antisociaal gedrag, onafhankelijk van psychopathische trekken, maar dat bij hoge psychopathische trekken er meer gebruik werd gemaakt van cognitieve distorsies dan bij lage psychopathische trekken. In het eerder genoemde onderzoek van Chabrol, van Leeuwen et al. (2011) bleek ook dat er een duidelijke link tussen delinquent gedrag en het gebruik van cognitieve distorsies is en ze legde hierbij de nadruk op de belangrijkheid van psychopathische trekken als verhoging van deze cognitieve distorsies. Hoewel er veel positieve correlaties zijn tussen het gebruik van cognitieve distorsies door psychopaten wat blijkt uit bovenstaande onderzoeken, is dit niet bij elk onderzoek zo gebleken. Volgens Holmqvist (2008) zijn er meerdere onderzoekers die concludeerde dat psychopathie meer gerelateerd is aan emotionele aspecten dan aan cognitieve aspecten. Zijn onderzoek ondersteunt deze bevindingen doordat er geen significant effect is gevonden tussen psychopathie en het gebruik van cognitieve distorsies. Het doel van dit onderzoek is het wegnemen van de onduidelijkheden in de samenhang van psychopathie en het gebruik van cognitieve distorsies. Ook is dit eenduidige beeld belangrijk voor de praktijk in behandeling van adolescenten met psychopathische trekken.

6 De verwachting is dat hoe hoger men scoort op psychopathie, des te meer gebruik er wordt gemaakt van cognitieve distorsies. Ook wordt er gekeken naar verschillen in scores op psychopathie en cognitieve distorsies bij geslacht, leeftijd en scholing. Methode Voor dit onderzoek is een groep van 83 jongeren tussen de 12 en 19 jaar gevraagd een totale testbatterij uit te voeren. De gemiddelde leeftijd was 15.7, waarvan 41 jongens en 42 meisjes. Het testen werd individueel gedaan, met pen en papier. Het opleidingsniveau van de jongeren varieerde van basisschool tot atheneum, waarvan 57,8% HAVO en 21,7% VMBO-Theoretisch. De jongeren hebben een totale testbatterij uitgevoerd, in deze methodesectie worden alleen de meetinstrumenten besproken die relevant zijn voor dit onderzoek. Instrumenten Om de cognitieve distorsies te beoordelen is gebruik gemaakt van de paper-and-pencil How I Think (HIT) vragenlijst (Barriga et al., 2001). The HIT bevat stellingen waarin een antisociale houding naar voren komt, die het resultaat zijn van cognitieve distorsies. Voorbeeldstellingen zijn: Ik kan er niets aan doen dat ik vaak mijn geduld verlies en Ik maak fouten omdat ik met de verkeerde mensen om ga. Deze stellingen dienen te worden beoordeeld op een 6-punten schaal waarbij 1; erg mee oneens, 2; mee oneens, 3; beetje mee oneens, 4; beetje mee eens, 5; mee eens en 6; erg mee eens. De cognitieve distorsies zijn onderverdeeld in: self-centered, blaming others, asuming the worst en mislabeling. Hoe hoger de uiteindelijke score op deze cognitieve distorsies van de HIT vragenlijst, des te meer er gebruik wordt gemaakt van cognitieve distorsies. Uit onderzoek van Nas, Brugman en Koops (2008) naar de psychometrische kwaliteiten van de HIT blijkt dat de interne consistentie, ofwel de betrouwbaarheid, goed is en ook de convergente en divergente validiteit goed is. Ook is gebruik gemaakt van de Dirty Dozen (Jonason & Webster, 2010), een recente

7 12-item vragenlijst die ontwikkeld is om inzicht te krijgen in de Dark Traid - psychopathie, machiavellisme en narcisme. Per construct van de Dark Traid worden 4 stellingen beoordeeld op een schaal van 1 tot 9 waarbij 1; sterk mee oneens en 9; sterk mee eens. De stellingen die psychopathie meten zijn Ik ben geneigd om cynisch (spottend) te zijn, Ik ben geneigd om me geen zorgen te maken over de morele gevolgen van mijn daden (bijvoorbeeld of het wel netjes en fatsoenlijk is), Ik ben ongevoelig, dingen raken mij niet en Ik ben geneigd om harteloos en ongevoelig te zijn. Na een onderzoek van Miller, Few, Seibert, Watts en Zeichner in 2012 naar de psychometrische kwaliteiten van de Dirty Dozen, vonden zij een verzwakte correlatie tussen constructen van psychopathie en de stellingen van de Dirty Dozen die psychopathie dienen te meten. Zij raden tevens af om te Dirty Dozen te gebruiken bij het beoordelen van psychopathie. Dit in tegenstelling tot een onderzoek dat later in 2013 door Maples, Lamkin en Miller is uitgevoerd, zij vergeleken de Dirty Dozen met de Short Dark Traid vragenlijst, die ook bedoeld is voor het meten van psychopathie, machiavellisme en narcisme. Zij vonden ook beperkingen van de Dirty Dozen in de construct validiteit, maar concludeerde dat zowel de Short Dark Traid als de Dirty Dozen bruikbare en efficiënte meetinstrumenten voor psychopathie zijn. Resultaten Na het verzamelen van de benodigde data, zijn de verkregen gegevens handmatig ingevoerd in SPSS en zijn er aan de hand van de volgende deelvragen de verschillende analyses uitgevoerd. Allereerst is bekeken of er een significant effect is van geslacht met betrekking tot cognitieve distorsies en psychopathie. Dit is onderzocht met een independent T-test met geslacht als groep variabele en als test factors cognitieve distorsies en psychopathie. Hieruit blijkt dat er bij de cognitieve distorsies self-centered, blaming others, asuming the worst en mislabeling significant verschillen zijn tussen jongens en meisjes, respectievelijk t(81)=3,950: p<0.000, t(81)=3,372: p=0.001, t(80)=3,404: p=0.001, t(80)=3,460: p=0.001, waarbij de jongens meer gebruik maken van cognitieve distorsies dan meisjes. Uit de Dirty Dozen blijkt dat jongens

8 hoger scoren op psychopathie dan meisjes en dit verschil is significant, t(80)=4,194: p<0,000. Vervolgens is bekeken of er een effect is van leeftijd op de scores van cognitieve distorsies en psychopathie. Hiervoor is een independent T-test uitgevoerd waaruit bleek dat er geen effect is tussen leeftijd en het gebruik van cognitieve distorsies of leeftijd en psychopathie. Leeftijd is verdeeld in jonger dan 16 jaar en 16 jaar en ouder, deze twee groepen verschilde niet significant op de cognitieve distorsies (SC, BO, AW en ML) en psychopathie, respectievelijk t(81)=.713: p=.478, t(81)=.251: p=.803, t(81)=.091: p=.382, t(81)=.880: p=382, t(80)=1,816: p=.083. Tevens is onderzocht of er een effect is van scholing. De scholingscategorie bestond uit lagere scholing (basisschool, VMBOcluster4, VMBO kader, VMBO basis en VMBO Theoretisch) en hogere scholing (HAVO en atheneum). Er bleken geen significante effecten van scholing op cognitieve distorsies (SC, BO, AW, ML) en psychopathie, respectievelijk t(80)=-1.463: p=.147, t(80)=-.512: p=.610, t(79)=-.652: p=.517, t(79)=-.720: p=.474, t(79)=.790: p=.481. Tot slot is de samenhang tussen het gebruik van cognitieve distorsies en psychopathie onderzocht. Hiervoor is gekeken naar de correlatie tussen self-centered, blaming others, asuming the worst, mislabeling en psychopathie. Deze uitkomsten zijn weergegeven in tabel 1. Tabel 1: Correlatie cognitieve distorsies en psychopathie Psychopathie Self-Centered.48** Blaming others.52** Assuming the worst.52** Mislabeling.41** Note: **= p<.001

9 Discussie Het doel van deze studie was om de onduidelijkheden weg te nemen betreffende de samenhang tussen het gebruik van cognitieve distorsies en psychopathische kenmerken bij adolescenten. In de hypothese is gesteld dat het gebruik van cognitieve distorsies zou verschillen tussen jongeren met een hoge score en een lage score op psychopathie. In deze studie is gevonden, met behulp van de HIT-vragenlijst en de Dirty Dozen vragenlijst, dat hoge score op psychopathie daadwerkelijk leidt tot meer gebruik van cognitieve distorsies. De hypothese is hiermee bevestigd, dit effect is significant bevonden. Tevens is er onderzoek gedaan naar de effecten van de variabelen geslacht, leeftijd en scholing, hierbij zijn geen significante effecten gevonden op psychopathie en ook niet bij het gebruik van cognitieve distorsies. De bevindingen van dit onderzoek bevestigen ook uitkomsten van eerder onderzoek van Chabrol, van Leeuwen et al. (2011), zij vonden een duidelijke link tussen delinquent gedrag en het gebruik van cognitieve distorsies en ze legde hierbij de nadruk op de belangrijkheid van psychopathische trekken als verhoging van deze cognitieve distorsies. Tevens een bevestiging van het onderzoek van Beerthuizen, Brugman et al (2013), zij vonden dat cognitieve distorsies gelinkt zijn aan antisociaal gedragingen, onafhankelijk van psychopathische trekken, maar dat bij hoge psychopathische trekken er meer gebruik werd gemaakt van cognitieve distorsies dan bij lage psychopathische trekken. Dit betekent dus ook een effect van psychopathie op het gebruik van cognitieve distorsies. De bevindingen van dit onderzoek worden niet ondersteund door het onderzoek Holmqvist (2008), hij vond namelijk geen significante correlatie tussen psychopathie en het gebruik van cognitieve distorsies. Hieruit concludeerde hij dat psychopathie meer gerelateerd is aan emotionele aspecten dan aan cognitieve aspecten, door een significant effect van een laag bewustzijn van schaamte gevoelens en psychopathie. Na het onderzoek van Holmqvist nader te hebben bekeken, blijkt dat bij de vragenlijst die het gebruik van

10 cognitieve distorsies meet er maar weinig respondenten zijn (N=18). Daardoor zijn de uitkomsten wat betreft de relatie tussen cognitieve distorsies en psychopathie van Holmqvist (2008) niet betrouwbaar bevonden. Er zijn dus meerdere bewijzen dat het gebruik van cognitieve distorsies daadwerkelijk samenhangt met psychopathie aan de hand van eerdere onderzoeken en deze studie. Voor de praktijk is dit zeer relevant, omdat er hierdoor meer rekening mee gehouden kan worden bij de behandeling van jongere met psychopathische kenmerken. Ook zijn er voor dit onderzoek een aantal beperkingen te benoemen. De eerste beperking is dat de steekproef geen klinisch aangeduide psychopathische individuen bevat, er is getest bij een gezonde populatie, dus het generaliseren van de resultaten naar de praktijk is beperkter dan wanneer er getest was bij zowel klinisch geteste psychopaten als bij de gezonde populatie. Een tweede beperking is het gebruik van de Dirty Dozen als meetinstrument voor psychopathie, deze vragenlijst bevat slechts vier vragen die meten op psychopathie. Het is nog een recente vragenlijst en die nog niet voldoende getest is op validiteit en betrouwbaarheid. Een derde beperking is het niet includeren van de mate van antisociale gedragingen of de aan- of afwezigheid daarvan. Dit wordt als een beperking gezien, omdat de cognitieve distorsies worden gebruikt bij antisociale gedragingen. Bij een minder mate van antisociale gedragingen, zou er ook minder gebruik worden gemaakt van cognitieve distorsies. Toekomstig onderzoek zou een grote populatie moeten bevatten en zowel gezonde als daadwerkelijk jongeren met psychopathische kenmerken. Ook zou er een meer praktische onderzoek setting gebruikt kunnen worden, waarbij de jongeren in actie te zien is bij het gebruik van antisociale gedragingen. Ook een diepte interview voor het beoordelen van het gebruik van cognitieve distorsies zou een waardevolle toevoeging kunnen zijn. Als aanvulling op het diepte interview kan de HIT vragenlijst weer gebruikt worden voor het meten van cognitieve distorsies.

11 Literatuurlijst Barriga, A.Q., Gibbs, J.C. (1996) Measuring Cognitive Distortion in Antisocial Youth: Development and Preliminary Validation of the How I Think Questionnaire. Aggressive behavior, 22, Barriga, A. Q., Gibbs, J. C., Potter, G. B., & Liau, A. K. (2001). Test manual for the How I Think Questionnaire. Champaign, IL: Research Press. Chabrol, H., Van Leeuwen, N., Rodgers, R.F., & Gibbs, J.C. (2011) Relations between self-serving cognitive distortions, psychopathic traits, and antisocial behavior in a non-clinical sample of adolescents. Personality and Individual Differences, 51, Dillen, C., & Cosyns, P. (2000) Behandeling van seksuele delinquenten in België. Frick, P.J. (2009) Extending the Construct of Psychopathy to Youth: Implications for Understanding, Diagnosing, and Treating Antisocial Children and Adolescents. The Canadian Journal of Psychiatry, 54, 12. Holmqvist, R. (2008) Psychopathy and Affect Consciousness in Young Criminal Offenders. Journal of Interpersonal Violence, 23, 2, Jonason, P. K., & Webster, G. D. (2010). The Dirty Dozen: A concise measure of the dark triad. Psychological Assessment, 22, doi: /a Maples, J.L., Lamkin, J., Miller, J.D. (2013) A Test of Two Brief Measures of the Dark Traid: The Dirty Dozen and Short Dark Triad. American Psychological Association,14, DOI: /a

12 Miller, J.D., Few, L.R., Seibert, L.A., Watts, A., & Zeichner, A. (2012) An Examination of the Dirty Dozen Measure of Psychopathy: A Cautionary Tale About the Costs of Brief Measures. Psychological Assessment, 24, 4, Nas, C.N., Brugman, D., & Koops, W. (2008) Measuring Self-Serving Cognitive Distortions with the How I Think Questionnaire. European Journal of Psychological Assessment, 24(3), DOI / Paulhus, D.L., & Williams, K. M. (2002) The Dark Triad of personality: Narcissism, Machiavellianism, and psychopathy. Journal of Research in Personality, 36, Ribeiro da Silva, D., Rijo, D., & Salekin, R.T. (2012) Child and adolescent psychopathy: A state-of-the-art reflection on the construct and etiological theories. Journal of Criminal Justice, 40, , 2. Serin, R.C. (1996) Violent recidivism in criminal psychopaths. Law and Human Behavior,