Hersenen Spijsvertering. Thema s: gratis. neem. mee! Geboortecentrum: bundeling van krachten. Minder buikpijn bij kinderen. Tips voor minder blessures

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hersenen Spijsvertering. Thema s: gratis. neem. mee! Geboortecentrum: bundeling van krachten. Minder buikpijn bij kinderen. Tips voor minder blessures"

Transcriptie

1 LIJFMAGAZINE Tijdschrift over gezondheid en leefstijl Nummer 3 oktober 2013 Geboortecentrum: bundeling van krachten Minder buikpijn bij kinderen Tips voor minder blessures neem gratis mee! Aangeboden door het Thema s: Hersenen Spijsvertering Foodtocht in Den Haag

2 BEZOEK ONZE WEBSITE EN DONEER! Uw hulp is hard nodig! Voor de meeste kinderen is een ziekenhuisopname een ingrijpende ervaring; een moeilijke periode vol onzekerheid en spanning. Stichting Vrienden van het JKZ heeft als doel het Juliana Kinderziekenhuis te ondersteunen, zodat het verblijf van de zieke kinderen zoveel mogelijk veraangenaamd wordt. Een plezierig verblijf heeft een positief effect op het herstel van de zieke kinderen, zodat zij eerder naar huis kunnen en weer gewoon kind kunnen zijn. Doneer via onze website VRIENDENJKZ.NL Stichting Vrienden van het Juliana Kinderziekenhuis antwoordnummer WB Den Haag Bank

3 LIJFMAGAZINE t ijdschrift over gezondheid en leefstijl Nummer 3 oktober 2013 neem gratis mee! Aangeboden door het Thema s: Hersenen Spijsvertering Geboortecentrum: bundeling van krachten Minder buikpijn bij kinderen Tips voor minder blessures Foodtocht in Den Haag Gezondheid Gezonde voeding Musea Wetenschap Vrije tijd Theater Preventie Kunst Fotografie Sport Bewegen Wandelen Citytrip Praktijkverhaal HagaNieuws Lijfverhaal Gezond ouder worden Leefstijl Werking van het menselijk lichaam De beste zorg voor elke patiënt Meer kwaliteit en de beste zorg voor elke patiënt op de juiste plek. Dat is de insteek van onze fusie met de Reinier de Graaf Groep in Delft. Aanleiding voor de fusie zijn de toenemende kwaliteitseisen en volumenormen van overheid en zorgverzekeraars als het gaat om zeer gespecialiseerde ziekenhuiszorg. Door onze krachten te bundelen kunnen wij ook in de toekomst aan die strenge voorwaarden blijven voldoen. Voor u als patiënt heeft die fusie geen directe gevolgen. Elk ziekenhuis blijft op zijn eigen locaties in Den Haag en Delft een breed pakket ziekenhuiszorg aanbieden en continu werken aan kwaliteitsverbetering en patiëntgerichte zorg. Deze nieuwe uitgave van Lijfmagazine, ons tijdschrift over gezondheid en leefstijl, laat u daarvan weer mooie voorbeelden zien. Zoals het nieuwe Hartcentrum dat hard aan de weg timmert en sinds kort een hartklepvervanging kan uitvoeren zonder dat een patiënt een grote en zware operatie moet ondergaan. Werken aan vernieuwing en kwaliteitsverbetering geldt ook voor ons Spatadercentrum dat recent een kwaliteitskeurmerk mocht ontvangen en de komst van een Geboortecentrum waarbij alle hulpverleners van binnen en buiten het ziekenhuis hun kennis en ervaring op één plaats bundelen. In deze derde uitgave bieden wij u weer een gevarieerd pakket artikelen en korte berichten over medische onderwerpen die sterk in de belangstelling staan en waar patiënten in algemene zin veel vragen over hebben. Aan twee thema s besteden wij in dit nummer extra aandacht. Dat zijn de werking van onze hersenen en onze spijsvertering. Het zijn thema s waarbij het HagaZiekenhuis een breed pakket aan behandelingsmogelijkheden aanbiedt. Uiteraard besteden wij ook aandacht aan actuele ontwikkelingen binnen ons eigen ziekenhuis, zoals de nieuwbouw van het ziekenhuis waarvan de contouren steeds beter zichtbaar worden en ons denken over gastvrijheid en patiëntgerichte zorg dat op vele niveaus voor onze patiënten merkbaar is. In deze Lijfmagazine uiteraard ook weer ruime aandacht voor niet-medische onderwerpen die wel belangrijk zijn voor een goede leefstijl. Zoals het artikel over het al dan niet bestaan van supervoeding en het voorkomen van sportblessures. Wij wensen u weer veel leesplezier. Uw reacties zijn zeer welkom op ons redactieadres. Chiel Huffmeijer, voorzitter Raad van Bestuur HagaZiekenhuis 3

4 inhoud Altijd in beweging Ons brein is een belangrijk orgaan. Het regelt onze bewegingen. Het verzamelt en verwerkt informatie over onze omgeving. Maar het is ook raadselachtig. Je kunt er niet bij. Je kunt het niet voelen. Je merkt het eigenlijk pas als er iets mis is. Wat gebeurt er eigenlijk allemaal daarboven? 4 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

5 Jaargang 2 nummer 3 oktober kort nieuws 6. Schreeuwen heeft hetzelfde effect als fysiek geweld, Beter slapen met beter salaris 7 Verlies laat je ongezond eten, Broodje gezond is vaak ongezond 18. Behandeling van buikpijn bij kinderen kan veel beter. 19. Aangepast gen verlengt muizenleven, Gamen goed voor ouder brein Gezondheid 16. Vervanging hartklep zonder grote operatie 28. Nieuwe technieken voor tijdige behandeling prostaatkanker 32. De lopende band van onze spijsvertering 42. Keurmerk voor spatadercentrum 44. Warme zorg in de laatste levensfase 46. Omgaan met een winterdepressie Preventie 40. Sportblessures: voorkomen is beter dan genezen HagaZiekenhuis 13. Haga Juliana Geboortecentrum 23. Vriendenclubs HagaZiekenhuis 24. Contouren nieuwbouw worden al zichtbaar 30. Zorg met de patiënt in het middelpunt 38. Ziekenhuisleven in indringende beelden 39. Roze lintje voor goede borstkankerzorg, Maaltijd op maat voor kinderen Cultuur 20. Kleine theaters voor groot cultureel aanbod Voeding 14. Supervoeding bestaat niet 36. Foodtocht in Den Haag LIJFMAGAZINE oktober

6 kort nieuws Beter slapen met een beter salaris Schreeuwen heeft hetzelfde effect als fysiek geweld Een heftige woordenwisseling met een puber waarin wat beledigingen en scheldwoorden worden uitgewisseld: het is niet leuk, maar toch altijd nog beter dan een handgemeen. Toch? Nee, zo stelt nieuw onderzoek. Nare dingen schreeuwen tegen een tiener blijkt net zo slecht te zijn voor zijn welzijn als fysiek geweld. Dat blijkt uit onderzoek van de universiteit van Pittsburch. Hoewel veel ouders toegeven wel eens tegen hun kind te schreeuwen en daarbij nare dingen te zeggen, is er nog nooit onderzoek gedaan naar de effecten van die schreeuwpartijen. Het onderzoek van Pittsburch onder 967 jongvolwassenen en hun ouders brengt daar verandering in. Uit het onderzoek blijkt dat ouders die tegen hun kinderen schreeuwden een zeer negatief effect hadden op het gedrag van hun kinderen. Zo bleken kinderen die te maken hadden gehad met harde corrigerende woorden meer symptomen van depressie te vertonen. Ook was de kans dat ze gedragsproblemen ontwikkelden, zoals asociaal en agressief gedrag, groter. Dat negatieve effect was zelfs vergelijkbaar met het effect dat het fysiek corrigeren van kinderen had. Een andere belangrijke conclusie is dat het negatieve effect dat schreeuwen tegen een kind heeft niet minder is als ouders en kinderen verder een prima band hebben en de kinderen met liefde worden opgevoed. Uit het onderzoek blijkt ook dat kinderen vaker met harde woorden te maken kregen als ze reeds probleemgedrag vertoonden. Maar dat probleemgedrag verergerde aanzienlijk door het geschreeuw van ouders. Ouders die hun kinderen toch op hun probleemgedrag willen wijzen, doen er verstandig aan om dat niet met harde woorden te doen. Beter bespreken ze de situatie met hun kind, waarbij ze hun kroost niet neerbuigend, maar gelijkwaardig behandelen. Bijvoorbeeld door uit te leggen waarom ze zich zorgen maken. Hoeveel je verdient en wat voor werk je doet, beïnvloedt je slaapgewoonten. Mensen met een hoger inkomen slapen beter en slapen vaker samen met hun partner. Dat blijkt uit een Engels slaaponderzoek. Meer dan volwassenen vulden een enquête in over hun inkomen, beroep en slaapgewoonten. Mensen met een baan en een goed salaris bleken het beste te slapen. 83 procent van de respondenten met een jaarsalaris van meer dan euro gaf aan heel goed of tamelijk goed te slapen. Dat gold maar voor 67 procent van de werklozen. Mensen met een jaarinkomen van minder dan euro sliepen het slechtst. Zij gebruikten het meest slaapmiddelen en 15 procent van deze groep bezocht de huisarts vanwege hun slaapproblemen. Anticonceptiepil maakt jaloerser Vrouwen met een vaste relatie die de anticonceptiepil gebruiken zijn jaloerser dan vrouwen zonder die pil. De pil kan de jaloezie aanzienlijk beïnvloeden en verergeren. Dat blijkt uit onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Evolutionair psycholoog Kelly Cobey bestudeerde de effecten van het gebruik van de pil op jaloezie gevoelens en op de onderlinge competitie tussen vrouwen. De negatieve effecten van de pil blijven niet beperkt tot de vrouwelijke gebruikers: mannelijke partners vinden vrouwen aantrekkelijker als ze een natuurlijke cyclus hebben en relatief gezien minder aantrekkelijk als ze de pil gebruiken. 6 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

7 Tekst Pieter van Dam Beeld Shutterstock, Iuni Osadchi Helft van meisjes wordt 100 jaar De helft van de meisjes die nu geboren worden, wordt naar verwachting honderd jaar of ouder. Hetzelfde geldt voor één op de drie pasgeboren jongens, zo blijkt uit berekeningen van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI). Nu is zo n leeftijd nog behoorlijk zeldzaam: van de mensen die honderd jaar geleden zijn geboren, is momenteel minder dan 1 procent nog in leven. Het NIDI denkt dat pasgeboren meisjes gemiddeld 96 jaar oud worden, en jongetjes gemiddeld 92 jaar. De levensverwachting stijgt al jaren. Zo zal een nu 65-jarige vrouw gemiddeld leven tot haar 89e, maar sterft een gemiddelde vrouw van begin twintig waarschijnlijk pas op haar 96e. Nederlandse jongeren zijn te zwaar Ongeveer 15 procent van de Nederlandse jongeren tussen 2 en 25 jaar is te zwaar, 3 procent heeft zelfs last van ernstig overgewicht. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In tegenstelling tot de resultaten vinden de ondervraagde jongeren overigens bijna allemaal dat ze in goede gezondheid verkeren. Jongeren uit huishoudens met een lager inkomen hebben meer overgewicht en gaan Verlies laat je ongezond eten ook vaker naar de huisarts dan jongeren uit gezinnen met een hoger inkomen. Hoe lager het inkomen, hoe vaker overgewicht voorkomt bij jongeren. Zo is bijna een op de vijf jongeren uit de laagste inkomensgroep te zwaar, tegenover iets meer dan een op de tien uit de hoogste inkomensgroep. Ernstig overgewicht komt zelfs drie keer zo vaak voor bij mensen tussen de 2 en 25 jaar uit huishoudens met de laagste inkomens. De uitkomst van een sportwedstrijd kan invloed hebben op het eetpatroon. Na verlies is de kans groot dat je meer vet en suikers eet. Dat stellen onderzoekers van de INSEAD Business School in het tijdschrift Psychological Science. INSEAD is een internationaal instituut voor managementopleiding in het Franse Fontainbleau. Eerdere studies lieten al zien dat de uitkomst van een sportwedstrijd invloed kan hebben op het rijgedrag, het risico op een hartaanval en zelfs huiselijk geweld. De invloed op het eetgedrag was echter nog niet onderzocht. De onderzoekers vergeleken de uitkomsten van twee seizoenen van de nationale voetbalcompetitie en de voedselconsumptie van mensen in 24 steden. Ze vergeleken deze uitkomsten met gegevens van mensen in steden zonder voetbalteam in de competitie. Mensen in een stad met een verliezend voetbalteam aten gemiddeld 16 procent meer verzadigde vetten dan op een normale dag. Bij een winnend team werd juist 9 procent minder vet geconsumeerd. Als het verlies pas op het laatste moment werd bepaald, was de vetconsumptie het grootst. Broodje gezond is vaak ongezond Broodjes gezond zijn meestal veel minder gezond dan hun naam suggereert. Dit concludeert de Consumentenbond na het onderzoeken van veertig broodjes gezond. De Consumentenbond bestelde bij veertig broodjeszaken, bakkers, lunchrooms, cafetaria s en snackbars in acht middelgrote steden broodjes gezond. Vervolgens werd de samenstelling, het zoutgehalte en de hoeveelheid bacteriën in de broodjes onderzocht. Sommige broodjes bevatten evenveel brood als drie tot vier boterhammen en zijn dik belegd. Ook zit er soms maar liefst 5 gram zout in, omdat zowel brood, kaas en ham relatief rijk aan zout zijn. De aanbevolen hoeveelheid zout is voor volwassenen maximaal 6 gram per dag. Na één broodje gezond zit je daar dus al bijna aan. Ook bieden veel verkopers geen keuze tussen wit of bruin brood. Kies je een bruin broodje en laat je dat beleggen met veel groente en niet te veel ham en kaas, dan is je broodje gezond al een stuk gezonder. LIJFMAGAZINE oktober

8 Zenuwen zijn de glasvezelkabels van ons lijf Ons brein: sterk en kwetsbaar Ons brein is een belangrijk orgaan. Het regelt onze bewegingen. Het verzamelt en verwerkt informatie over onze omgeving. Maar het is ook raadselachtig. Je kunt er niet bij. Je kunt het niet voelen. Centrale groef Gebied dat bewegingen ondersteunt Bewegingscentrum Centrum voor lichaamsgevoel Gebied dat gevoelswaarneming uit het lichaam ondersteunt Centrum voor het zien Voorste hersenkwab (planning van gedrag) Gebied dat het zien ondersteunt Centrum voor het horen Gebied dat het horen ondersteunt Kleine hersenen: uitvoering van bewegingen 8 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

9 Tekst Pieter van Megchelen Beeld Pieter van Dam, Shutterstock, Levien Willemse E r wordt hard gewerkt in onze bovenkamer. Onze hersenen zorgen bijvoorbeeld dat we rechtop in onze stoel kunnen zitten, een tijdschrift kunnen vasthouden, onze blik op de letters gericht houden en lezen wat er staat. Dankzij onze hersenen kunnen we horen, zien, ruiken, proeven en voelen. Zonder onze hersenen zouden we geen gevoelens of gedachten hebben. Voor al dat harde werk hebben de hersenen veel zuurstof nodig. En veel brandstof. Dat wordt aangevoerd via het bloed. Er gaat dan ook veel bloed vanuit het hart rechtstreeks naar de hersenen. Als de bloedtoevoer stopt, stoppen de hersenen. Dan verliezen we al binnen enkele seconden het bewustzijn. Transport van informatie Onze hersenen maken deel uit van ons zenuwstelsel. Zenuwen zorgen in ons hele lichaam voor het transport van informatie. Het zijn als het ware de glasvezelkabels van ons lijf. Hersenen en ruggenmerg verwerken al die informatie. Samen heten zij het centrale zenuwstelsel. Het ruggenmerg zit in de ruggenwervels, de hersenen in de schedel. Het centrale zenuwstelsel is dus goed beschermd door bot. Het centrale zenuwstelsel is een soort computer die informatie verzamelt en allerlei processen in het lichaam bestuurt. Voortdurend gaan er stromen informatie van en naar onze hersenen. Gelukkig hoeven we niet al die signalen bewust te ervaren. We kunnen het meestal aan onze hersenen overlaten dat ons lichaam goed werkt. Maar zoals elk orgaan kunnen ook onze hersenen ziek worden. Door een beroerte bijvoorbeeld. Of als er een ziekte is, zoals de ziekte van Parkinson of de ziekte van Alzheimer. Zulke ziekten worden behandeld door de neuroloog. Paul Wirtz is neuroloog in het HagaZiekenhuis. Hij legt uit dat hij en zijn collega s veel verschillende ziekten van de hersenen, ruggenmerg en zenuwen behandelen: Wij behandelen patiënten met veel verschillende klachten en aandoeningen. We hebben bijvoorbeeld een polikliniek voor mensen die vergeetachtig zijn. We werken aan nog betere behandeling voor patiënten met een beroerte. We behandelen patiënten met de ziekte van Parkinson, soms zelfs met een soort pacemaker in de hersenen. In de korte stukjes op deze pagina kunt u nog meer lezen over de behandelingen die de neurologen van het HagaZiekenhuis doen. Ook psychiaters houden zich bezig met ziekten van de hersenen, zoals depressies, angststoornissen en ernstige verwardheid (psychoses). Daar komen we later in een volgende editie nog op terug. Wat zit waar? Wetenschappelijk onderzoek heeft al veel nuttige informatie opgeleverd over de werking van de hersenen. We weten dat achter in onze hersenen beelden worden herkend. We weten waar bewegingen worden gepland, waar tastprikkels worden verwerkt. Er zijn plekken in de hersenen die een bepaalde taak hebben. Maar keer het niet om. Bijna altijd zijn er ook andere gebieden in de hersenen nodig om die taak uit te voeren. Een klein gebiedje onderin de hersenen bepaalt bijvoorbeeld of we boos worden. Maar of je dat ook laat zien, en hoe, dat hangt af van allerlei andere delen van de hersenen. >>> Oncontroleerbare bewegingen en geluiden Iedereen heeft wel eens een spiertje dat een eigen leven lijkt te leiden. Een trillend ooglid, bijvoorbeeld. Maar wat als je dat veel vaker hebt, in allerlei spieren? En als je dan ook je stem niet onder controle hebt? Stel dat je op de gekste momenten ineens geluid moet maken, soms zelfs vloeken? Dat is wat patiënten met de ziekte van Gilles de La Tourette elke dag meemaken. De precieze oorzaak is niet bekend. De neurologen van het HagaZiekenhuis hebben al jaren ervaring met het behandelen van Tourette-patiënten. Van ver buiten Den Haag komen ze naar het HagaZiekenhuis. Voor begeleiding en geneesmiddelen die de ergste symptomen een beetje onderdrukken. Maar het blijft een lastige ziekte, die helaas nog helemaal niet te genezen is. LIJFMAGAZINE oktober

10 Als je hoofd een bijenkorf is Sommige kinderen en volwassenen vinden het moeilijk om zich te concentreren. Sommigen zitten nooit stil. Dat kan volkomen normaal zijn. De een is nu eenmaal wat drukker dan de ander. Het kan ook betekenen dat je ADHD hebt. Dat is een afkorting voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. In gewoon Nederlands: dat je moeite hebt om je aandacht erbij te houden of soms heel druk bent. Sommige mensen met ADHD hebben vooral concentratieproblemen. Andere zijn vooral heel onrustig. Mensen met ADHD zeggen zelf vaak dat het in hun hoofd heel druk is. Alle gedachten zoemen door elkaar heen als in een bijenkorf. ADHD komt veel voor. Een op de 20 kinderen zou het hebben. Dat is in elke klas dus minstens één kind. Onderzoek in de hersenen van kinderen met ernstige ADHD laat zien dat de oorzaak niet op één plek zit. Het gaat vooral om de samenwerking tussen verschillende onderdelen van de hersenen. Medicijnen die de concentratie bevorderen helpen soms. Vaak krijgen kinderen en volwassenen met ADHD zo n medicijn zoals het middel methylfenidaat (Ritalin, Concerta). Deskundigen, ouders en leerkrachten zijn het niet altijd eens over ADHD. Sommige mensen zeggen dat veel te veel kinderen pillen krijgen. Anderen vinden juist dat de ziekte niet voldoende serieus genomen wordt. Het kan heel lastig zijn als je kind anders blijkt te zijn dan anderen. Zelf zo rustig mogelijk blijven en je aandacht erbij houden is dan niet altijd makkelijk, maar is wel het beste voor het kind. Meer weten? Op Internet is veel te vinden. Kijk bijvoorbeeld op of op Beroerte: schade door zuurstoftekort Hersenen hebben voortdurend zuurstof nodig. Problemen met de aanvoer van zuurstof leiden dan ook al gauw tot beschadiging van de hersenen. Dat zie je duidelijk bij een beroerte. Door een probleem met de bloedtoevoer krijgt een deel van het brein geen zuurstof. Er gaan dan hersencellen dood. De patiënt kan overlijden. Ook kan er blijvende uitval zijn. Bewegen, praten, maar ook denken en concentreren kunnen moeilijk worden. Jaarlijks worden meer dan dertigduizend mensen in ons land getroffen door een beroerte. Het is belangrijk om bij de eerste symptomen zo snel mogelijk naar het ziekenhuis te gaan voor een behandeling. Het HagaZiekenhuis behandelt elk jaar ongeveer 500 patiënten met een beroerte. Neuroloog Paul Wirtz: Mensen met een beroerte komen op een speciale afdeling, de stroke unit. We willen zo snel mogelijk weten wat voor soort beroerte de patiënt heeft. Dan kunnen we de behandeling daarop afstemmen. Er bestaan twee soorten beroertes: herseninfarcten en hersenbloedingen. Bij een infarct raakt een slagader naar de hersenen verstopt door een bloedpropje. Een deel van de hersenen krijgt dan geen zuurstof. Met medicijnen is dat propje tegenwoordig op te lossen. Daardoor kan de schade worden beperkt. Bij een hersenbloeding barst een slagader. Ook dan krijgt een deel van de hersenen geen zuurstof. In beide gevallen spreekt men van een beroerte. De gevolgen zijn hetzelfde. Het belangrijkste verschil zit dus in de behandeling. Wirtz: Wij onderzoeken ook een aanvullende behandeling bij een herseninfarct. Dat doet de radioloog. Die gaat met een slangetje via een slagader naar de plek in de hersenen waar de bloedprop zit. Daarmee kan de bloedprop dan worden verwijderd. We hopen dat we zo de schade van de beroerte kunnen beperken. Maar we weten nog niet of dat ook echt helpt. Vandaar dit onderzoek. Migraine: duurste hersenziekte Bijna iedereen heeft wel eens hoofdpijn. Bijvoorbeeld na een avondje stappen. Maar wist u dat één op de zeven Nederlanders migraine heeft? En dat migraine de duurste hersenziekte is? Migraine is de meest voorkomende vorm van ernstige hoofdpijn. Een aanval kan uren en zelfs dagen duren. De pijn zit meestal in één helft van het hoofd. Tijdens de aanval doet licht extra pijn. Vaak ben je ook misselijk en moet je braken. Uit onderzoek blijkt dat een migraineaanval een van de naarste ervaringen is die mensen kennen. Reden genoeg dus om met migraine snel naar de dokter te gaan. Die kan de ziekte helaas nog niet genezen. Maar er zijn wel geneesmiddelen waardoor een aanval minder ernstig wordt. Ook is het goed om op je werk te laten weten als je soms last hebt van migraine. Bedrijfsartsen vinden het vaak verdacht als iemand regelmatig een of twee dagen ziek is. Dan denken ze dat iemand gewoon geen zin in werken heeft. Hoe een migraineaanval precies ontstaat, is nog niet bekend. Hormonen spelen een rol. Vrouwen hebben er meer last van dan mannen. En er zijn veel fabeltjes. Dat komt doordat je lijf al verandert voordat je een aanval krijgt. Je wordt vaak wat prikkelbaar. Je krijgt trek in snoepen of andere dingen. Dan denken mensen later dat migraine van de stress komt. Of van chocola. Maar het is dus omgekeerd. De stress en de trek in chocola horen bij de aanval. 10 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

11 Dyslexie: alsof je de letters door elkaar gooit Albert Einstein had dyslexie, Leonardo da Vinci waarschijnlijk ook. Met domheid heeft dyslexie dus niets te maken. Hoewel je je in het begin heel dom kunt voelen als je telkens achterblijft bij klasgenoten. Gelukkig is er tegenwoordig steeds meer aandacht voor op scholen. Dyslexie betekent dat iemand problemen heeft met automatisch lezen. De meeste kinderen leren al in groep drie hoe je van losse letters hele woorden maakt. Dat is voor iemand met dyslexie bijzonder moeilijk. Hoe dyslexie precies komt, wordt nog onderzocht. We weten al dat allerlei verschillende gebieden in de hersenen moeten samenwerken om taal te begrijpen. Bij dyslexie verloopt dat anders, waardoor lezen, schrijven en het herkennen van woorden een probleem kunnen zijn. Mensen met dyslexie zeggen vaak dat zij ook anders denken. Meer in beelden, minder in woorden. Misschien was hun dyslexie zelfs een voordeel voor sommige beeldende kunstenaars zoals Pablo Picasso en Andy Warhol. Meer informatie: Getallenbrij Ongeveer één op de 20 kinderen heeft last van dyscalculie. Dat maakt het heel moeilijk om te leren rekenen. Zij hebben moeite om getallen goed te lezen. De plus en de min halen zij soms door elkaar. Of krijgen de tafels van vermenigvuldiging niet in hun hoofd gestampt. Sommige kinderen met dyslexie hebben ook dyscalculie. Maar je kunt ook alleen dyscalculie hebben. Meer informatie: Weet u nog wat u vergeet? Iedereen is wel eens vergeetachtig. Naarmate we ouder worden, vergeten we vaak meer. Soms komt dat door ziekten. Dementie bijvoorbeeld. Bij dementie gaat het denken geleidelijk achteruit door hersenziekte. Maar vergeetachtigheid kan ook komen doordat iemand zich minder goed kan concentreren. Door pijn bijvoorbeeld. Of doordat hij depressief is. Het Haga Geheugencentrum is er voor alle patiënten met geheugenstoornissen. Neuroloog Paul Wirtz was een van de initiatiefnemers: Wij behandelden vanuit de neurologie vooral patiënten die al voor hun 60e jaar dement worden. De internisten Ouderengeneeskunde behandelen juist veel oude patiënten. Wij werken nu samen om kennis en ervaring te delen en om patiënten met geheugenproblemen nog beter te kunnen helpen. Bij veel mensen wordt het in de spreekkamer al duidelijk wat er aan de hand is. Bij concentratieproblemen weet de patiënt zelf vaak dat er wat mis is. Die is overstuur omdat hij voor de zoveelste keer zijn sleutels kwijt is. Iemand met een geheugenprobleem door beginnende dementie heeft dat vaak veel minder goed door. Die vergeet wat hij vergeten is. Daarom is het ook altijd belangrijk om het verhaal van een partner of de kinderen te horen. Het verhaal alleen is niet altijd genoeg om zeker te weten wat er aan de hand is. Dan heeft het HagaZiekenhuis ook nog apparatuur om naar de hersenen te kijken. Een MRI-scanner bijvoorbeeld. Of zelfs een PET-CT-scanner, de enige in de regio Haaglanden die een steeds belangrijkere rol in de diagnostiek speelt. Minstens even belangrijk is het onderzoek door een neuropsycholoog. Die kan met testen achterhalen wat iemand wel en niet nog kan. Dat maakt duidelijk of er in de hersenen iets mis is. Alzheimer De meest voorkomende vorm van dementie heet de ziekte van Alzheimer. Op dit moment is de ziekte nog niet te genezen. De meeste mensen overlijden binnen acht jaar aan de ziekte. Wirtz: Net als bij andere ziekten, zoals kanker, willen mensen weten of zij de ziekte hebben. Dan kunnen ze hun leven plannen. Afscheid nemen. Ook voor de omgeving is het belangrijk om te begrijpen wat er aan de hand is. Patiënten met dementie vertonen soms vreemd gedrag. Als je weet dat het door de ziekte komt, kun je er meer begrip voor hebben. Meer informatie: en Botox in de neurologie Wel eens van botox gehoord? Het middel is bekend van cosmetische behandelingen. Het ontspant spieren, waardoor je gezicht er jonger uitziet. Maar botox (botulismetoxine) kan ook in de neurologie worden ingezet. Het HagaZiekenhuis behandelt zo patiënten met de ziekte dystonie. Patiënten met dystonie hebben te weinig controle over bepaalde spieren. Daardoor draait bijvoorbeeld hun nek steeds in een vreemde bocht. Of hun oogleden verkrampen waardoor ze hun ogen niet kunnen openen. Bij de behandeling met botox krijgen zij eens in de drie maanden een middel in de spier gespoten. Daardoor kunnen zij beter met de ziekte leven. LIJFMAGAZINE oktober

12 Tekst Bernadette Schoemaker Beeld Hans Oostrum Stichting HagaVrienden werft voor extra voorzieningen voor patiënten van het HagaZiekenhuis. Een beetje afleiding, beweging en ontspanning helpt om het herstel te bevorderen. En in een prettige omgeving voel je je beter. Denk bijvoorbeeld aan rustgevende plafonds in een radiologie onderzoekskamer waar een patiënt een uur verblijft. Of aan trainingsapparaten voor kankerpatiënten die de afdeling een aantal weken niet mogen verlaten. Daar hebben HagaVrienden voor gezorgd! Word ook HagaVriend! LIJFMAGAZINE februari

13 Gezondheid Tekst Els van Thiel Beeld Shutterstock Kennis en ervaring gebundeld op één plaats Haga Juliana Geboortecentrum Binnenkort opent het Haga Juliana Geboortecentrum. Het HagaZiekenhuis, het Juliana Kinderziekenhuis, zeventien verloskundige praktijken uit de Haagse regio en het GeboorteHotel Haga brengen daarmee alle mogelijke kennis en ervaring rondom zwangerschap op één plaats samen. Z orgverleners die op één lijn zitten, hecht samenwerken, vaak met elkaar overleggen en alle zorg kunnen bieden, als het nodig is letterlijk van het ene op het andere moment. Gynaecoloog Hanneke Feitsma: Als een vrouw zich aan het begin van de zwangerschap in het geboortecentrum meldt, maken de verloskundige en de gynaecoloog samen een individueel zorgpad op maat voor de zwangere. De aanstaande moeder legt op haar beurt in een bevalplan haar wensen vast. Het uitgangspunt is dat de eigen vertrouwde verloskundige de aanstaande moeder in een veilige en huiselijke omgeving begeleidt, zegt Harry Buijs van Geboorte- Hotel Haga. Mocht de bevalling onverhoopt medisch worden, dan neemt een gespecialiseerd team onder leiding van een gynaecoloog de behandeling over. De moeder blijft echter op dezelfde kamer. Alle zorg die nodig is komt naar haar toe. Kortom: de verloskundige begeleidt de moeder bij de zwangerschap en bevalling als het kan, de gynaecoloog als het moet. Uitgelezen kans Ook als de baby na de bevalling specialistische hulp nodig heeft, is direct alles voorhanden, benadrukt gynaecoloog Feitsma. Er staat een heel kinderziekenhuis achter. De moeder kan na de bevalling naar huis gaan, maar ze kan ook kiezen voor het comfort van GeboorteHotel Haga. In alle rust genieten en wennen aan het ouderschap onder het waakzame oog van professionele kraamverzorgenden die altijd beschikbaar zijn, aldus Buijs. Ook de verloskundigen uit de omtrek verheugen zich op de komst van het Haga Juliana Geboortecentrum, ze zien het als een uitgelezen kans om de verloskundige zorg in de regio nog beter te maken. We kijken mee in elkaars keuken, we delen onze kennis, zegt verloskundige Marga Kortekaas. Alle aangemelde zwangere vrouwen worden elke week gezamenlijk besproken door de verloskundigen en de gynaecologen. De intakepoli, noemen we dat. We dragen samen de verantwoordelijkheid voor moeder en kind, benadrukt Lyanne Rövekamp, kinderarts en neonatoloog (een dokter voor pasgeborenen). Ik kan bijvoorbeeld op de intakepoli in een vroeg stadium aanschuiven en adviseren, bijvoorbeeld als er een erfelijke ziekte bij de vader of de moeder in de familie zit. Rövekamp maakt geen geheim van haar enthousiasme. Ik kijk er enorm naar uit! Baby in beeld Het Haga Juliana Geboortecentrum hecht veel waarde aan het contact en tussen ouders en pasgeborene. Als een baby wordt opgenomen op de afdeling neonatologie maakt een beeldverbinding met thuis het mogelijk dat ouders hun baby via een webcam kunnen zien. Dat bevordert de hechting met de pasgeborene. Al is de baby nog in het ziekenhuis, door de cameraverbinding van BabyBeeld kunnen ouders, familie en vrienden dus gewoon even in het wiegje kijken. Lekker buidelen Buidelen of kangoeroeën, dat is het ultieme, intieme genieten als de blote baby tegen de borst van moeder of vader rust. Niet alleen prettig, maar ook belangrijk voor het welbevinden van de baby en de hechting met de ouders. Het Haga Juliana Geboortecentrum beschikt over verstelbare stoelen die goed ondersteunen en die speciaal gemaakt zijn voor waardevolle en comfortabele knuffelmomenten. LIJFMAGAZINE oktober

14 voeding Het geheim van gezonde voeding: variatie Supervoeding bestaat niet Jong blijven door veel blauwe besjes en aardbeien te eten? Nooit hartproblemen door supergroente broccoli? Gelukkig worden met een familieverpakking chocola? Vergeet het maar, zeggen deskundigen, wondervoedingsmiddelen bestaan niet. Er is maar één toverformule: variatie. U kent ze wel, die hoopgevende berichten. Elke dag een handjevol chiazaadjes en je gezondheid krijgt een ongekende oppepper. Het nieuwe supervoedsel, noemt de bakker het, hij krijgt het niet aangesleept. Acaibes, nog zoiets, het liefst bij het ontbijt, dan heb je je portie gezondheid tenminste binnen, hoef je daar de rest van de dag niet meer aan te denken. Spinazie, ook zo n supervoedsel, repareert je DNA. Die Popeye was zo gek nog niet, en dat al in Het zijn boodschappen die aantrekkelijk zijn door hun eenvoud, maar die gemakshalve voorbijgaan aan het feit dat we nooit één soort voedsel gebruiken. In de praktijk eten we altijd een combinatie van allerlei voedingsmiddelen. En zo hoort het ook, zegt diëtist en voedingsdeskundige Jeanne de Vries van de Wageningen Universiteit. Wonderen bestaan niet, ook niet in voedingsland. Ik ken geen enkel voedingsmiddel waarvan ik durf te beweren dat je er uitzonderlijk veel van moet gebruiken omdat het héél bijzondere eigenschappen heeft en je er op slag gezonder van wordt. Cranberries, zoete aardappelen, broccoli, amandelen, aardbeien, watermeloen, bieten Stuk voor stuk uitstekende voedingsmiddelen, maar het is de variatie waar het allemaal om draait. De boodschap van De Vries is duidelijk: de 14 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

15 Tekst Els van Thiel Beeld Shutterstock enige toverwoorden op het gebied van voeding zijn variatie en evenwicht. De aloude Schijf van Vijf, die al dateert van 1953, kan daarbij een houvast zijn. Het Voedingscentrum heeft de gezonde lijnen uitgezet en die in de loop van de jaren her en der aangepast vanwege nieuwe wetenschappelijke inzichten. In één oogopslag toont de Schijf van Vijf de belangrijke productgroepen die ervoor zorgen dat we voldoende eiwitten, gezonde vetten, koolhydraten, vezels, vitaminen en mineralen binnenkrijgen. Harten kloppen sneller Chocola maakt gelukkig, wordt vaak gezegd. Dat zou komen door de stof phenylethylamine, een stof die veel lijkt op een oppeppende amfetamine die de hersenen aanzet tot de productie van endorfines, ook wel gelukshormonen genoemd. Chocola is beter dan zoenen, schreef BBC News in april 2007 zelfs naar aanleiding van een onderzoek door het hersenlaboratorium van de universiteit van Sussex. Enkele jonge stelletjes hadden daar chocola te eten gekregen terwijl intussen hun hersenactiviteit werd gemeten. Datzelfde werd ook gedaan tijdens een vrijpartijtje van de stellen. De onderzoekers ontdekten dat chocola een sterkere reactie veroorzaakte dan hevig zoenen. Ook de harten van de proefpersonen gingen door de chocola sneller kloppen dan door de kussen. Maakt chocola dus inderdaad gelukkig? Welnee, zegt Frans Kok in Gezond eten, gewoon doen. Op weg naar de hersenen wordt de stof die voor het geluksgevoel verantwoordelijk zou zijn vrijwel volledig afgebroken. Je zou er kilo s van moeten eten, en dan nog heb je meer kans op misselijkheid dan op geluk. Kok is hoogleraar voeding en gezondheid aan de Wageningen Universiteit. Word je dan misschien gezonder van chocola? Want er duiken ook regelmatig berichten op waaruit blijkt dat chocola goed is voor je gezondheid. Het zou, volgens sommige onderzoekers, het risico verlagen op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, diabetes en beroerte. Welk mechanisme hierachter schuilgaat is nog grotendeels onduidelijk. Niet doen, niet meer chocola gaan eten, adviseert het Voedingscentrum. Want chocola een mengsel van cacaopoeder, cacaoboter en suiker bevat veel calorieën en veel verzadigd vet, wat de kans op hart- en vaatziekten juist vergroot. Ja, ook pure chocola. Al is de verhouding gunstige stoffen en verzadigd vet dus verkeerd vet hierin iets beter dan in melkchocola. Onzin Roy van der Ploeg van het Voedingscentrum in Den Haag kent de berichten maar al te goed die van tijd tot tijd de kop opsteken in de media. En ook het internet staat er bol van. Nu eens staan eieren in een kwaad daglicht, dan weer hoort een ei erbij. De ene keer is koffie gezond voor je hart, de ander keer juist niet. Kijk eens kritisch naar de afzender van die berichten, zegt Van der Ploeg. Is het een commercieel bedrijf? Hebben die beweringen wel een wetenschappelijke basis? En als dat zo is, zijn die wetenschappelijke onderzoeken dan wel op de juiste manier uitgevoerd? Worden de conclusies ook door andere onderzoeken bevestigd? En zijn de verschillende onderzoekers het op dit punt met elkaar eens? Dat zijn de vragen die het Voedingscentrum stelt. Leg allerlei wilde beweringen maar gewoon naast je neer, adviseert Van der Ploeg. Alle berichten over nieuwe supervoedingsmiddelen die wonderen kunnen bewerkstelligen zijn onzin. Eet zo gevarieerd en evenwichtig mogelijk, want er bestaat eenvoudigweg niet één product dat alle voedingstoffen levert die een mens nodig heeft. Het enige wat we zeker weten is dat als je gevarieerd eet uit alle vakken van de Schijf van Vijf, je alle voedingsstoffen binnenkrijgt die je lichaam nodig heeft. Als je eet volgens De Schijf van Vijf en flink beweegt ook heel belangrijk dan weet je zeker dat je gezond bezig bent. Beide deskundigen benadrukken dat er een paar groepen zijn die ook als ze gezond eten van bepaalde vitaminen niet voldoende binnenkrijgen. Vrouwen die zwanger willen worden bijvoorbeeld, doen er goed aan foliumzuur (vitamine B11) te slikken. Jonge kinderen, ouderen en mensen met een donkere huid of mensen die weinig buiten komen, hebben behoefte aan extra vitamine D. En voor wie veganistisch eet (geen vlees, vis, zuivel en eieren), is het lastig om voldoende vitamine B12 binnen te krijgen. Laat u adviseren door een deskundige. Veranderend eetpatroon Een bekend voorbeeld van een gezond eetpatroon is te vinden in de landen rond de Middellandse zee: het mediterraan eetpatroon. Wás te vinden verbetert De Vries. In de jaren zestig at men nog zo, maar de laatste tientallen jaren is dat snel veranderd en zijn de mediterranen zelf steeds minder gezond gaan eten. Ze hebben het mediterrane eetpatroon van hun voorouders verruild voor voedsel dat vetter, zouter en zoeter is. De gevolgen zijn niet uitgebleven: bijna de helft van de bevolking van Kreta is veel te dik. Die ooit zo oergezonde boeren op het eiland hebben nu net zo n hoog cholesterolgehalte in hun bloed als mensen in andere Europese landen. De oorspronkelijke mediterrane manier van eten kenmerkt zich door veel groente en fruit, graanproducten, noten, zaden en olijfolie. Vlees en zuivelproducten kwamen niet vaak op de tafel rond de Middellandse Zee, vis wel regelmatig. Toekomstmuziek Jeanne de Vries van de Wageningen Universiteit is gepromoveerd op voeding en gezondheid. Zij signaleert een fascinerende ontwikkeling. In de toekomst zullen we ons van algemene voedingsadviezen steeds meer gaan bewegen naar persoonlijke voedingsadviezen op basis van iemands DNA. Iedereen kent wel mensen die bar ongezond geleefd hebben, maar die toch in goeden doen stokoud worden. Daar ligt een erfelijke aanleg aan ten grondslag, maar ook de wisselwerking tussen voedsel en genen. Het idee is simpel: breng iemands genen in kaart, bekijk wat de zwakke en sterke punten zijn van die persoon en geef vervolgens het advies om meer of minder van het een of het ander te eten. Maar dat is voorlopig nog toekomstmuziek. LIJFMAGAZINE oktober

16 Hartziekten Hart- en Vaatcentrum timmert hard aan de weg Nieuwe techniek vervangt hartklep zonder grote operatie In augustus zijn in het HagaZiekenhuis de eerste twee hartpatiënten behandeld met een nieuwe techniek. Zij kregen een nieuwe hartklep via een bloedvat. Zonder grote operatie dus. Het HagaZiekenhuis heeft de afgelopen maanden stevig geïnvesteerd in het Hartcentrum. De kwaliteit is nog verder verbeterd. Wie na een ingreep even moet blijven, wordt gastvrij verzorgd in de cardiolounge. In het Hartcentrum van het Hart- en Vaatcentrum van het HagaZiekenhuis werken verschillende specialisten samen. Hartchirurgen doen hartoperaties. Cardiologen helpen bij het stellen van de diagnose. Zij kunnen ook via een buisje in een bloedvat (catheter) ingrepen doen in hart en vaten. Steeds meer hartoperaties kunnen worden vervangen door zo n kleine ingreep. Dat is fijn voor de patiënt. Dan kan hij of zij sneller weer naar huis. Er is immers geen grote operatiewond. Dit najaar werden voor het eerst ook hartkleppen op deze manier vervangen. Het gaat daarbij om de klep tussen de linkerhartkamer en de grote lichaamsslagader. Die heet de aortaklep en bestaat uit drie deurtjes. Hij zorgt ervoor dat het bloed de goede kant op stroomt. Het bloed stroomt het lichaam in bij elke hartslag. De drie delen van de klep buigen dan mee. Tussen twee hartslagen in zorgt hij ervoor dat het bloed niet terug kan stromen. Bij oudere mensen komt er vaak wat kalk op de klep. Op den duur kan de klep daardoor minder wijd open. Er kan minder bloed doorheen stromen. En daardoor krijgt de patiënt klachten. Cardioloog Matthijs Bax van het HagaZiekenhuis: Zo lang je stil zit, valt het wel mee. Maar zodra je wilt bewegen, merk je dat er te weinig bloed naar het lichaam gaat. Je krijgt pijn op de borst. Je wordt kortademig. Sommige mensen vallen zelfs flauw omdat de hersenen te weinig zuurstof krijgen. Zo n klepvernauwing is uiteindelijk heel beperkend. Je kunt nog maar een paar stappen lopen. Als de vernauwing ernstig is, heb je ook niet lang meer te leven. Gelukkig kan de hartchirurg helpen: de klep kan vervangen worden. Met zo n nieuwe klep kan de patiënt langer leven. En meer van het leven genieten. Het is wel een zware operatie. In de cardiolounge kunnen patienten na de ingreep in een rustige omgeving wachten tot ze weer naar huis kunnen of naar een andere afdeling mogen. 16 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

17 Tekst Pieter van Megchelen Beeld Studio Oostrum Het hart moet even stilstaan. Daarvoor moet de patiënt aan de hart-longmachine. Voor sommige patiënten is dat te zwaar. Daar konden we tot nu toe niet veel aan doen. Met de nieuwe methode kunnen we die patiënten wel helpen. Bij die nieuwe methode gaat de cardioloog met een slangetje een bloedvat in. Bijvoorbeeld een grote slagader in de lies. Op de punt van dat slangetje zit een ballon. Het slangetje wordt opgeschoven tot in de klep. Daar wordt door het bloedvat het ballonnetje een beetje opgeblazen. De klepdeurtjes worden zo wijder geopend. Vervolgens komt er een metalen ring in. In die ring zit een nieuwe klep. Die klapt automatisch uit. De behandeling is dan al klaar. Het hart heeft al die tijd gewoon geklopt. Omdat er geen operatiewond is, geneest de patiënt veel sneller en kan hij na enkele dagen naar huis. Dankzij de behandeling kan hij dan nog jaren langer leven. En veel meer doen. Bax: Wij zijn blij dat wij deze behandeling nu ook kunnen uitvoeren. We hebben het goed voorbereid, ons team is goed getraind. Patiënten die eerst niet geopereerd konden worden, kunnen nu toch in ons ziekenhuis behandeld worden. Cardiolounge De Haagse cardiologen doen veel vaker ingrepen in het hart via een slangetje in een bloedvat. Dotteren bijvoorbeeld. Daarmee worden de kransslagaderen behandeld. Die zorgen dat de hartspier zelf voldoende bloed krijgt. Als die te nauw zijn, gaat het hart pijn doen bij inspanning. Met een dotterbehandeling wordt zo n nauw bloedvat weer wijder gemaakt. Bax: We deden dat altijd via de lies. Maar tegenwoordig werken we ook vaak vanuit de pols. Dan kan de patiënt direct na de behandeling gewoon zitten of lopen. Om patiënten tijdens de behandeling en daarna comfortabel te laten zitten, zijn speciale stoelen aangeschaft. Er is een rustige ruimte, de cardiolounge, waar patiënten na de ingreep kunnen wachten tot ze naar huis of naar een andere afdeling mogen. Voor de veiligheid moeten zij vaak nog een paar uur blijven. De ruimte is gezellig ingericht en men kan er koffie en broodjes krijgen. LUCAS verhoogt overleving na hartstilstand Sinds deze zomer zijn de overlevingskansen toegenomen voor iedereen die in Den Haag een hartstilstand krijgt. De Haagse ambulances en het HagaZiekenhuis hebben namelijk een nieuw levensreddend apparaat. Het heet LUCAS, geeft perfecte hartmassages en wordt nooit moe. LUCAS is een uitwendige hartpomp. Hij duwt op de borstkas. Daardoor blijft het bloed stromen. Net als bij hartmassage door een mens. IC-verpleegkundige Peter Coenen is projectleider voor de invoering van de LUCAS hartpomp in het HagaZiekenhuis. Die pomp heeft veel voordelen. Hij werkt precies hard genoeg. En hij houdt het heel lang vol. Dat is soms nodig. Als een patiënt bijvoorbeeld in het water heeft gelegen en sterk is afgekoeld. Door de pomp hebben wij letterlijk onze handen vrij om andere dingen voor de patiënt te doen. Zoals zuurstof geven, of medicijnen. Zelfs tijdens een behandeling kan de pomp gewoon doorwerken. De pomp is ontwikkeld in Zweden. In Engeland en Amerika wordt hij ook al jaren gebruikt. We weten dus al dat hij mensenlevens kan redden. In het HagaZiekenhuis is de LUCAS hartpomp altijd aanwezig op de spoedeisende hulp, de intensive care en de hartbewaking. Hij wordt op alle afdelingen gebruikt bij de behandeling van een hartstilstand. Als een patiënt met de pomp binnenkomt kan LUCAS gewoon blijven doorwerken. De ambulance neemt dan een pomp van het ziekenhuis mee. Steeds meer mensen overleven hartinfarct Steeds meer mensen overleven een hartinfarct. Vroeger zouden zij zijn overleden. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Het aantal doden daalt doordat de behandeling beter is geworden. Steeds meer mensen worden gedotterd na een hartinfarct en de medicijnen zijn verbeterd. Ook in andere Europese landen is een aanzienlijke daling te zien. Verstopte slagader Bij een acuut hartinfarct stroomt er geen bloed meer naar een deel van het hart. Oorzaak is een verstopte slagader. Het hart werkt dan minder goed. Soms stopt het hart zelfs helemaal. Vorig jaar stierven mensen in Nederland aan een hartinfarct. Rond het jaar 2000 lag het aantal doden twee keer zo hoog. In de jaren 90 overleden elk jaar meer dan Nederlanders door de aandoening, in de jaren 70 en 80 zelfs meer dan mensen. LIJFMAGAZINE oktober

18 WETENSCHAP Tekst Pieter van Dam Beeld Studio Oostrum Mogelijke oorzaken jarenlang over het hoofd gezien Behandeling van buikpijn bij kinderen kan veel beter Lichamelijke oorzaken van buikpijn bij kinderen worden vaak over het hoofd gezien. Kinderarts Carolien Gijsbers van het Juliana Kinderziekenhuis deed een promotieonderzoek naar het onderwerp en concludeerde dat het nogal schort aan een goede diagnose en daarmee aan een goede behandeling. Met beter onderzoek kunnen volgens Gijsbers meer lichamelijke oorzaken van buikpijn worden gevonden. Bij veel kinderen is er sprake van een gestoorde functie van de darm (prikkelbare darm, spastische darm), zonder lichamelijke oorzaak. Bij deze kinderen blijkt de buikpijn meestal met eenvoudige middelen goed behandelbaar te zijn. Voor haar onderzoek bestudeerde Gijsbers de medische literatuur over de diagnostiek bij buikklachten van kinderen. Met de beperkte middelen die er destijds waren werd door de Britse onderzoeker John Apley in 1958 geconcludeerd dat bij kinderen met buikpijn meestal geen lichamelijke oorzaak kon worden gevonden en dat die buikpijn voornamelijk te maken had met stress. Die conclusie werd in de loop van de tijd door artsen als vaststaand gegeven aangenomen. Gevolg was en is wel dat huisartsen en kinderartsen bij buikpijn slechts een handjevol eenvoudige onderzoeken uitvoeren, waardoor bestaande lichamelijke oorzaken vaak niet worden gevonden. Gijsbers deed daarom in een periode van twee jaar bij 220 kinderen onderzoek naar de oorzaken van buikpijn. Goed zoeken en niets over het hoofd zien was de opgave. Doelstelling voor iedere individuele patiënt was dat de pijn verdween. Gijsbers concludeerde dat bij ongeveer 1 op de 5 à 6 kinderen een lichamelijke oorzaak van buikpijn gevonden kan worden. Wondermiddel De zoektocht naar de mogelijke oorzaken van buikpijn bleek behoorlijk overzichtelijk te worden door een bescheiden wondermiddel : de inzet van een vriendelijk laxeermiddel. Carolien Gijsbers: Aan alle kinderen bij wie we geen lichamelijke oorzaak konden vinden, schreven we een macrogol-bevattend laxeermiddel voor. Dat is een veilig laxeermiddel dat werkt als voedingsvezel. Bij vrijwel alle kinderen die we dit laxeermiddel gaven, verdwenen de klachten. Je kunt dus stellen dat bij veel van deze kinderen de regulering van de darmfunctie verstoord was. Dat kan spanning (functionele buikpijn) als oorzaak hebben, maar er zijn ook veel kinderen bij wie de klachten met deze aanpak gewoon verdwijnen en niet meer terugkomen en die dus waarschijnlijk geen structurele spanningen hebben. Als je weet dat de meeste kinderen met functionele buikpijn goed behandelbaar zijn met dit laxeermiddel, is het de moeite waard om een proefbehandeling hiermee te beginnen, als de belangrijkste lichamelijke oorzaken van buikpijn zijn uitgesloten. Er zijn nog wel veel vragen over de manier waarop dit middel werkt. Verder wetenschappelijk onderzoek is zeker nodig om overtuigend te bewijzen dat het behaalde resultaat niet toevallig is. Met het onderzoek dat nu gedaan is, is in ieder geval wel aangetoond, dat buikpijn bij kinderen veel beter behandelbaar is dan iedereen tot nu toe dacht. Voedselallergie Bij een klein deel van de kinderen heeft macrogol geen effect en is het zaak om verder te zoeken. Juist omdat door het succes van macrogol slechts een kleine groep kinderen overblijft, is het goed te organiseren om grondig verder te zoeken naar andere oorzaken. Parasitaire infecties bijvoorbeeld of allergie voor soja. Voedselallergieën zijn vaak heel moeilijk te ontdekken. Als je er niet gericht naar zoekt, vind je het nooit. Je mist dan lichamelijke diagnoses, aldus Gijsbers. In het Juliana Kinderziekenhuis is het nieuwe zoeken inmiddels opgenomen in een behandelprotocol voor buikpijn bij kinderen. 18 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

19 Tekst Pieter van Dam Beeld Dirk Ketting, Shutterstock Aangepast gen verlengt muizenleven Door één gen aan te passen, zijn onderzoekers van het Amerikaanse National Heart, Lung and Blood Institute erin geslaagd om het leven van een muis met twintig procent te verlengen. Als onder mensen vergelijkbare resultaten zouden kunnen worden geboekt, zou dat zestien extra levensjaren opleveren. De onderzoekers pakten het zogenoemde gen mtor aan. Dit gen speelt onder meer een belangrijke rol in de stofwisseling en energiebalans. Onderzoekers denken dat dit gen medeverantwoordelijk is voor het feit dat sommige organismen langer leven als ze minder calorieën binnenkrijgen. Door de werking van het mtor-gen te beperken, konden de onderzoekers ervoor zorgen dat de muizen aanzienlijk ouder werden. De langere levensduur is opmerkelijk: nog maar zelden slaagden onderzoekers erin om het leven van muizen zo sterk te verlengen. Maar misschien nog wel opmerkelijker is dat alle behandelde muizen ouder werden, maar dat lang niet al hun organen op dezelfde manier op de behandeling reageerden. Het ene orgaan veroudert blijkbaar sneller dan het andere. De behandelde muizen bleken op latere leeftijd bijvoorbeeld een beter geheugen te hebben dan de onbehandelde muizen. Maar hun botten takelden juist weer sneller af dan normaal. Ook waren ze vatbaarder voor infecties. Het onderzoek is belangrijk, omdat het onze kijk op ouderdom kan veranderen. Zo stellen de onderzoekers dat hun studie wel eens kan leiden tot nieuwe behandelingen voor aan ouderdom gerelateerde aandoeningen, zoals bijvoorbeeld Alzheimer. Gamen helpt ouder brein Computerspelletjes die het brein flink aan het werk zetten kunnen mentale aftakeling tegengaan. Amerikaanse onderzoekers hebben dat ontdekt door ouderen een speciaal ontwikkeld racespelletje te laten spelen en vervolgens hun hersenactiviteit te meten. Zogenoemde braintraining lijkt volgens eerdere onderzoeken bij jongeren weinig effect te hebben. Ze worden wel beter in het spelletje, maar de achterliggende hersenfuncties gaan vermoedelijk niet significant vooruit. Mensen tussen de 60 en 85 jaar kunnen volgens de onderzoekers van de Universiteit van Californië echter wél baat hebben bij zulke spelletjes. Deelnemers aan het onderzoek speelden een racespelletje dat aanzet tot multitasken, het combineren van uiteenlopende taken. Terwijl de speler zijn virtuele auto op de baan houdt, verschijnen gekleurde stippen in beeld waar zo snel mogelijk op gereageerd moet worden door op een knop te drukken. Uit het onderzoek bleek dat ouderen die het spelletje hadden gespeeld na verloop van tijd cognitieve functies zoals hun concentratie en korte termijngeheugen hadden verbeterd. Ook na zes maanden was het effect nog meetbaar. Mediterraan dieet goed voor hersenen De afgelopen jaren hebben vele verschillende onderzoeken een verband laten zien tussen het zogenoemde mediterrane dieet en leeftijdsgerelateerde ziekten als dementie. Een overzichtsstudie toont nu inderdaad een positief effect op de cognitie. Een onderzoeksteam van de University of Exeter Medical School bestudeerde twaalf van deze onderzoeken en concludeerde dat het mediterrane dieet inderdaad leidt tot een verbetering of verminderde achteruitgang van de cognitieve functies en een lager risico op de ziekte van Alzheimer. Cognitieve functies zijn functies als het geheugen, leervermogen, taalgebruik en het kunnen begrijpen en uitvoeren van complexe, dagelijkse handelingen. Het mediterrane dieet bestaat over het algemeen uit veel olijfolie, groenten, fruit en vis. Mediterraan eten is heel lekker en voedzaam en onze studie laat zien dat het veroudering van de hersenen tegengaat, aldus onderzoeker Iliana Lourida. LIJFMAGAZINE oktober

20 Cultuur Cultuur in alle uithoeken van de stad Met het Haags Uitfestival opende Den Haag in september het culturele seizoen. Overal in de stad is weer van alles te doen. De grote podia voor theater, cabaret, musical of dans spelen zichzelf wel in de kijker. Daarom zet Lijfmagazine de spotlights op kleiner cultureel aanbod. In kleine Haagse theaters, huiskamers en in veel andere uithoeken van de stad bloeit de cultuur namelijk ook volop. Een greep uit dat grote aanbod. Het theater dat we gerust piepklein kunnen noemen maar waar de ambitie groot is om kunst met een grote K te laten zien, is Branoul. Dit unieke plekje vlakbij het Lange Voorhout is er nog steeds. Zonder de structurele subsidie die Branoul ooit wel kreeg, gaat dat nog altijd niet vanzelf. Op de website vraagt Branoul dan ook om steun bij het overeind houden van dit unieke theater. Misschien daarom alleen al de moeite van een bezoekje waard. Vooral liefhebbers van literatuur horen hier thuis. En wie nog niet van lezen houdt, gaat dat na een voorstelling misschien alsnog doen. In Branoul geven acteurs, maar ook vertellers hun interpretaties van het werk van de grote en minder bekende schrijvers uit Nederland en ver daarbuiten. Dat gebeurt in een intieme sfeer, zoals dat misschien wel het beste past bij literatuur. Branoul heeft 70 stoelen, meer publiek past er niet in. Echt gezellig dus. In november kunnen we daar gaan kijken naar De vreemdeling, een bewerking van de roman van de Franse schrijver Albert Camus. Manon Barthels is de regisseur. Eerder 20 oktober 2013 LIJFMAGAZINE

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Hart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Hart- en vaatziekten voor Marokkaanse Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn.

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Hart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Hart- en vaatziekten voor Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn. Daarna vertellen

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Seniorenraad Son en Breugel 22 juni 2018

Seniorenraad Son en Breugel 22 juni 2018 Seniorenraad Son en Breugel 22 juni 2018 1 1 Houd je hart gezond Programma Leefstijl Risicofactoren Meest voorkomende hart- en vaatziekten Gezond bewegen 2 2 Werking van het hart 3 3 Werking van het hart

Nadere informatie

Spreekbeurt over ZOUT

Spreekbeurt over ZOUT Wat is zout? Zout zit in bijna alle voedingsmiddelen die we eten. Zelfs in die producten waarin je het helemaal niet verwacht, zoals zoete koeken en zoete drop. Zout geeft smaak aan het eten. En het zorgt

Nadere informatie

Hartfalen. Wat is het en hoe herken je het

Hartfalen. Wat is het en hoe herken je het Hartfalen Wat is het en hoe herken je het Hartfalen, onbekend en onderschat Hartfalen is de grote onbekende onder de hartziekten. Hartfalen klinkt misschien bekend in de oren. Het woord doet denken aan

Nadere informatie

Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014

Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Inhoudsopgave: Kennis testen Waar is voeding eigenlijk goed voor? Waarmee moeten we dan ontbijten? Bloedsuiker spiegel Calorieën?? Schijf van 5 Hoeveel calorieën

Nadere informatie

Diabetes: zo zit dat. Iedere dag krijgen 200 Nederlanders diabetes. Wat is het? Hoe herkent u het? Is het te genezen?

Diabetes: zo zit dat. Iedere dag krijgen 200 Nederlanders diabetes. Wat is het? Hoe herkent u het? Is het te genezen? Diabetes: zo zit dat Veelgestelde vragen en antwoorden Iedere dag krijgen 200 Nederlanders diabetes Wat is het? Hoe herkent u het? Is het te genezen? Wat is diabetes? Diabetes type 1, diabetes type 2 de

Nadere informatie

Vitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Vitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken

Nadere informatie

lyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid

lyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Verander je keuzes, verander je leven Deze presentatie heeft als doel om u betere beslissingen te laten nemen m.b.t. voeding om zo uw gezondheid te verbeteren. Belangrijke

Nadere informatie

Depressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober

Depressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken

Nadere informatie

1. Ouder en beter Inleiding

1. Ouder en beter Inleiding 1. Ouder en beter Inleiding Wat kan er fascinerender zijn dan ons brein? Het produceert de meest fantastische gedachten. Alles wat we weten over werelden zo ver weg als andere zonnestelsels of zo klein

Nadere informatie

Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken

Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Wat zijn voedingsstoffen Voedingsstoffen zijn stoffen die je nodig hebt om te lopen, te denken enz. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen. 1. eiwitten (vlees, peulvruchten.

Nadere informatie

Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding

Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding Geneesmiddelen en zwangerschap Enige tientallen jaren geleden dacht men nog dat ongeboren kinderen in de baarmoeder goed beschermd waren tegen schadelijke

Nadere informatie

Gezond gewicht. Wat kunt u er zelf aan doen? altijd dichtbij. Vraag ons gerust om advies.

Gezond gewicht. Wat kunt u er zelf aan doen? altijd dichtbij. Vraag ons gerust om advies. Gezond gewicht Wat kunt u er zelf aan doen? Vraag ons gerust om advies altijd dichtbij www.alphega-apotheek.nl Gezond gewicht De meeste mensen willen graag een aantal kilo s afvallen. Maar is dat wel nodig?

Nadere informatie

Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet

Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Waarom eet je eigenlijk? Je krijgt er energie van! Energie heb je nodig alle processen in je lichaam b.v. voor lopen, computeren Maar ook

Nadere informatie

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Werkbladen KlasseLunch 2008:

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Werkbladen KlasseLunch 2008: Werkbladen 2008: Over gezond eten 1 WAAROM IS GEZOND ETEN BELANGRIJK? Je bent nu in de groei. Je lichaam is nog lang niet klaar. Goed en gezond eten is daarom erg belangrijk. Want alleen dan krijg je voldoende

Nadere informatie

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen Diabetes en uw apotheek Als bij u diabetes is vastgesteld, dan kunt u natuurlijk terecht bij uw apotheek. Het apotheekteam zorgt ervoor dat u: Op tijd het juiste medicijn krijgt. Medicijnen krijgt die

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding De 9 regels voor optimale gezondheid Een goede optimale gezondheid Het is belangrijk om gezond te zijn, dan functioneer je beter en voel je je beter. Je hebt meer energie en minder vaak of zelfs nooit

Nadere informatie

Translating science into better healthcare. Nieuwe bloedvaten beter in beeld

Translating science into better healthcare. Nieuwe bloedvaten beter in beeld Translating science into better healthcare Nieuwe bloedvaten beter in beeld In deze folder leest u de resultaten van een groot onderzoek naar bloedvaten. Onderzoekers, bedrijven en de Hartstichting ontwikkelden

Nadere informatie

Depressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober

Depressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie

Nadere informatie

Depressie bij verpleeghuiscliënten

Depressie bij verpleeghuiscliënten Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen

Nadere informatie

Wij, Nederlanders, hebben er ook veel nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen:

Wij, Nederlanders, hebben er ook veel nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen: Samenvatting door B. 739 woorden 29 november 2016 6,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende dingen af: je voorkeur voor eten

Nadere informatie

niveau 2, 3, 4 thema 5.5

niveau 2, 3, 4 thema 5.5 niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition % LICHAAMSVET Wie wil je worden? Waar ben je nu? % LICHAAMSVET Vrouw 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Man 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Te laag

Nadere informatie

Dienstverlenende werkzaamheden Les 3

Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Wat moet je nu wel eten en wat niet? Waarom wel en waarom niet? Hoe kun je er achter komen wat gezonde keuzes zijn? Eten is voor ons het zelfde als brandstof voor

Nadere informatie

Een depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen

Een depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort

Nadere informatie

Diabetes type 2. Het belang van gezonde voeding

Diabetes type 2. Het belang van gezonde voeding Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Gezond eten is voor iedereen belangrijk, maar voor mensen met diabetes type 2 zijn er extra aandachtspunten. Onze voedingsadviezen helpen je. Wat gebeurt

Nadere informatie

Werkstuk door een scholier 1759 woorden 8 januari keer beoordeeld

Werkstuk door een scholier 1759 woorden 8 januari keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 1759 woorden 8 januari 2007 6 159 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoudsopgave: BLZ 1 Inhoudsopgave BLZ 2 Inleiding BLZ 3 Hoofdstuk 1: Waar zit wat bij het hart? BLZ 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk?

Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk? Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk? Uit onderzoek blijkt dat veel Nederlanders niet weten hoe het precies zit. In dit dossier staan alle ins- en outs over bloeddruk,

Nadere informatie

Vitamines zitten in kleine hoeveelheden in je eten en drinken. Je hebt het halve alfabet aan vitamines: A, B, C, D, E, K.

Vitamines zitten in kleine hoeveelheden in je eten en drinken. Je hebt het halve alfabet aan vitamines: A, B, C, D, E, K. Testlab Er zitten heel veel voedingsstoffen in gezonde producten. Dat hebben jullie in de film gezien. Nou ja gezien? Voedingsstoffen zijn niet zichbaar in producten, maar we kunnen ze wel aantonen. Daar

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

De invloed van ontstekingsreuma en -behandeling op hart- en vaatziekten

De invloed van ontstekingsreuma en -behandeling op hart- en vaatziekten De invloed van ontstekingsreuma en -behandeling op hart- en vaatziekten In Nederland hebben ongeveer 400.000 mensen last van ontstekingsreuma. Deze vorm van reuma kenmerkt zich door langdurige gewrichtsontstekingen.

Nadere informatie

Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten

Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende

Nadere informatie

Dementie. Havenziekenhuis

Dementie. Havenziekenhuis Dementie Uw arts heeft met u en uw naasten besproken dat er (waarschijnlijk) sprake is van dementie. Mogelijk bent u hiervan geschrokken. Het kan ook zijn dat u of uw omgeving hier al op voorbereid was.

Nadere informatie

Diabetes: zo zit dat Veelgestelde vragen en antwoorden

Diabetes: zo zit dat Veelgestelde vragen en antwoorden Diabetes: zo zit dat Veelgestelde vragen en antwoorden 1 op de 3 Neder landers krijgt diabetes -> Wat is het? -> Hoe herken je het? -> Is het te genezen? Wat is diabetes? Diabetes heet ook wel suikerziekte,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Kransslagadervernauwing en hartklachten Kransslagadervernauwing is een van de belangrijkste ziekten in de westerse wereld. De kransslagaderen zijn de bloedvaten die het hart van

Nadere informatie

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven GEWICHT, VOEDING, BEWEGEN EN ALCOHOL INFOBLAD Ongeveer 30% van kanker zou voorkomen kunnen worden. Een garantie om kanker te voorkomen is er niet. Je kan wel het risico op kanker verkleinen door een gezonde

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

Zwanger zijn en bevallen

Zwanger zijn en bevallen Zwanger zijn en bevallen PRAKTISCHE TIPS IN GEWONE TAAL MARJA VAN DEURSEN & WILMA VAN OS 6 ZWANGER ZIJN EN BEVALLEN Inleiding Gefeliciteerd. Je bent zwanger! Het is fi jn om zwanger te zijn. Maar je hebt

Nadere informatie

Alles over de bloedziekten PNH & AA. Wat is bloed?

Alles over de bloedziekten PNH & AA. Wat is bloed? Alles over de bloedziekten PNH & AA Wat is bloed? Binnenin je lichaam zit een rode vloeistof. Dat is je bloed. Bloed is erg belangrijk voor je lichaam, het zorgt voor vervoer van stoffen, voor de warmte

Nadere informatie

Samenvatting Mensen ABC

Samenvatting Mensen ABC Samenvatting Mensen ABC Week 1ABC: Wie zijn wij? Info: Wie zijn wij mensen Mensen zijn verschillend. Iedereen is anders, niemand is hetzelfde. Dat noem je uniek. Een mens heeft een skelet van botten. Daarom

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is

Nadere informatie

Gezond gewicht. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Gezond gewicht. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Gezond gewicht Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Overgewicht 3 Oorzaken 4 Gezond gewicht 4 Tailleomvang 5 Voorkomen van overgewicht 6 Wat kun je

Nadere informatie

Waarom suikervrij? 4

Waarom suikervrij? 4 Waarom suikervrij? 4 5 Regelmatig hoor ik opmerkingen als suiker is een pure vorm van energie of suiker hebben we nodig. Hier is sprake van een grote verwarring. Ja, suikers als in koolhydraten hebben

Nadere informatie

Een gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie

Een gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie Een gezonde lunch Een gezonde lunch Ga met folders van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding een gezonde lunch voor jezelf maken. Zoek daarvoor eerst uit wat er precies in een gezonde lunch moet zitten.

Nadere informatie

5,7. Samenvatting door S woorden 25 januari keer beoordeeld. [Naam] klas: [Datum] Vakdocent: Mentor: Inleiding

5,7. Samenvatting door S woorden 25 januari keer beoordeeld. [Naam] klas: [Datum] Vakdocent: Mentor: Inleiding Samenvatting door S. 1663 woorden 25 januari 2016 5,7 3 keer beoordeeld Vak Biologie [Naam] klas: [Datum] Vakdocent: Mentor: Inleiding In dit verslag ga ik het hebben over wat gezond leven is en hoe je

Nadere informatie

Kinderen met ADHD. Inhoudsopgave. Wat is de oorzaak van ADHD? Wat zijn de verschijnselen van ADHD?

Kinderen met ADHD. Inhoudsopgave. Wat is de oorzaak van ADHD? Wat zijn de verschijnselen van ADHD? Kinderen met ADHD Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is de oorzaak van ADHD? 1 Wat zijn de verschijnselen van ADHD? 1 Hoe wordt de diagnose ADHD gesteld? 2 Behandeling van ADHD

Nadere informatie

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is:

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is: Gefeliciteerd. Je bent zwanger en je hebt één of meerdere honden. Het wordt jullie eerste kind. Je bent net bij de verloskundige geweest, het gaat goed met je kindje, en je hebt deze folder meegekregen.

Nadere informatie

Gewichtstoename bij behandeling van kanker

Gewichtstoename bij behandeling van kanker Gewichtstoename bij behandeling van kanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze

Nadere informatie

Er zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt:

Er zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt: Een gezond gewicht Een gezond gewicht Hebt u een gezond gewicht? Energiebalans Bewegen Hoe behoudt u een gezond gewicht? Tips voor het behouden van een gezond gewicht Tips voor het bereiken van een gezond

Nadere informatie

Onco-Move. Bewegen tijdens chemotherapie

Onco-Move. Bewegen tijdens chemotherapie Onco-Move Bewegen tijdens chemotherapie Introductie De behandeling van kanker, in het bijzonder de chemotherapie en/of radiotherapie, kan aanleiding zijn tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.

Nadere informatie

De intra-aortale ballonpomp (IABP)

De intra-aortale ballonpomp (IABP) INTENSIVE CARE/HARTBEWAKING De intra-aortale ballonpomp (IABP) BEHANDELING De intra-aortale ballonpomp U bent opgenomen op de Intensive Care (IC) of op de Hartbewaking in het St. Antonius Ziekenhuis. Uw

Nadere informatie

Vragenlijst. S.v.p. helemaal invullen vóór uw bezoek aan de vaatverpleegkundige

Vragenlijst. S.v.p. helemaal invullen vóór uw bezoek aan de vaatverpleegkundige Vragenlijst S.v.p. helemaal invullen vóór uw bezoek aan de vaatverpleegkundige en meenemen! Voorgeschiedenis en verwijzing Hartproblemen Heeft u Angina Pectoris klachten (klachten van pijn, een drukkend

Nadere informatie

OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker

OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Supplement informatiewijzer oncologie OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2.1 Instructie 2.2 Doel 2.3 Bespreking

Nadere informatie

Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding

Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Gezond eten is voor iedereen belangrijk, maar voor mensen met diabetes type 2 zijn er extra aandachtspunten. Onze voedingsadviezen helpen je. Wat gebeurt

Nadere informatie

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2. Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Infofiche 2. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen

Infofiche 2. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen Infofiche 2 Doelstellingen De leerlingen weten welke voedingsstoffen het lichaam nodig heeft en waarom ze zo belangrijk zijn. De leerlingen zien in dat een gezonde voeding alle essentiële voedingsstoffen

Nadere informatie

De intra-aortale ballonpomp (IABP) Afdeling Intensive Care (IC)/Hartbewaking (CCU)

De intra-aortale ballonpomp (IABP) Afdeling Intensive Care (IC)/Hartbewaking (CCU) De intra-aortale ballonpomp (IABP) Afdeling Intensive Care (IC)/Hartbewaking (CCU) De intra-aortale ballonpomp (IABP) U bent opgenomen op de Intensive Care of op de afdeling Hartbewaking in het St. Antonius

Nadere informatie

Preventie en behandeling hart- en vaatziekten WWW.ZORROO.NL

Preventie en behandeling hart- en vaatziekten WWW.ZORROO.NL PATIËNTENINFORMATIE Preventie en behandeling hart- en vaatziekten WWW.ZORROO.NL Inhoudsopgave 1 Voorwoord.............................................................................. 3 2 Zorroo ondersteunt

Nadere informatie

Bertha Middendorp MIGRAINE. De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval

Bertha Middendorp MIGRAINE. De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval Bertha Middendorp MIGRAINE De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval Inhoud Deel 1 12 Inleiding 15 Mijn migraine 21 Hypnose 26 Verhalen uit de praktijk Deel

Nadere informatie

BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN

BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN BELANG VAN BEWEGEN Lichamelijk inactief, gevolgen? Actieve geest Wat gebeurt er als je beweegt? HERSENEN INDELING HERSENEN GEHEUGEN EN EMOTIONELE LADING HERSENCELLEN WAT

Nadere informatie

Bloeddrukdaling na het eten. Postprandiale hypotensie

Bloeddrukdaling na het eten. Postprandiale hypotensie Bloeddrukdaling na het eten Postprandiale hypotensie 2 In deze folder kunt u lezen wat een tijdelijke bloeddrukdaling na het eten (de medische term is postprandiale hypotensie) inhoudt, welke behandeling

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition BMI Body Mass Index = gewicht in kg lengte x lengte in m BMI < 18,5 ondergewicht 18,5 24,9 normaal 25 29,9 overgewicht 30 34,9 zwaar

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition BMI Body Mass Index = gewicht in kg lengte x lengte in m BMI < 18,5 ondergewicht 18,5 24,9 normaal 25 29,9 overgewicht 30 34,9 zwaar

Nadere informatie

Botontkalking. Albert Schweitzer ziekenhuis oktober 2014 pavo 0298

Botontkalking. Albert Schweitzer ziekenhuis oktober 2014 pavo 0298 Botontkalking Albert Schweitzer ziekenhuis oktober 2014 pavo 0298 Inleiding U heeft van de arts gehoord dat u (mogelijk) botontkalking heeft. De medische benaming voor botontkalking is osteoporose. In

Nadere informatie

Sportief bewegen met dementie. Dementie

Sportief bewegen met dementie. Dementie Sportief bewegen met dementie Dementie Sportief bewegen met dementie...................................... Bewegen: gezond en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid

Nadere informatie

Operatie van een aneurysma in de hersenen

Operatie van een aneurysma in de hersenen Operatie van een aneurysma in de hersenen Clipping Informatie voor patiënten F1047-3110 maart 2013 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411,

Nadere informatie

Lage rugklachten. www.gzcdiemenzuid.nl

Lage rugklachten. www.gzcdiemenzuid.nl Lage rugklachten Introductie De lage rug is het gebied ter hoogte van de onderste 5 lendenwervels (lumbale wervels) en de overgang met het heiligbeen (lumbo-sacrale overgang). De lendenwervelkolom bestaat

Nadere informatie

gezond zwanger met vitamines en mineralen

gezond zwanger met vitamines en mineralen gezond zwanger met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen zijn voedingsstoffen

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77

Inhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77 Inhoud Voorwoord 3 Voeding 6 Slaap 22 Houding 30 Naar de dokter 37 Kleding 65 Mode 74 Kleding wassen 77 6 VOEDING Weet wat je eet Je eet elke dag. Alles wat je eet (en drinkt) heet voeding. Is elke voeding

Nadere informatie

Intra aortale ballonpomp (IABP)

Intra aortale ballonpomp (IABP) Intra aortale ballonpomp (IABP) U bent opgenomen op de afdeling hartbewaking van het Canisius- Wilhelmina ziekenhuis. Uw cardioloog heeft u verteld dat u een behandeling nodig heeft met een Intra aortale

Nadere informatie

2.1: Hoe kunnen wij, als mensen, andere mensen helpen om deze ziekte te laten verdwijnen uit de wereld? Al dan niet een deel.

2.1: Hoe kunnen wij, als mensen, andere mensen helpen om deze ziekte te laten verdwijnen uit de wereld? Al dan niet een deel. Werkstuk door een scholier 1417 woorden 10 april 2001 4,8 34 keer beoordeeld Vak Biologie 1.Verhelder onduidelijke begrippen en termen. Geen onduidelijke begrippen. 2.Wat is nu precies het probleem? 2.1:

Nadere informatie

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008:

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008: Over gezond eten 1 WAAROM IS GEZOND ETEN BELANGRIJK? Je bent nu in de groei. Je lichaam is nog lang niet klaar. Goed en gezond eten is daarom erg belangrijk. Want alleen dan krijg je voldoende voedingsstoffen

Nadere informatie

SLIM een revolutionaire visie

SLIM een revolutionaire visie SLIM een revolutionaire visie Heeft u er wel eens aan gedacht dat uw gewichtstoename niets met te veel eten of te weinig beweging te maken hoeft te hebben? Dat klinkt misschien vreemd, maar recent wetenschappelijk

Nadere informatie

De ziekte van Wilson voor jongeren

De ziekte van Wilson voor jongeren De ziekte van Wilson voor jongeren 1 / 23 Waarom heeft het zo'n rare naam? Omdat de doktor die de ziekte voor het eerst herkende in 1905 Wilson heette. VRAAG : What did these people discover? ANTWOORD

Nadere informatie

Kanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker

Kanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker Kanker Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over kanker patiënten. Ik hou mijn spreekbeurt hier over omdat er veel kinderen zijn die niet precies weten wat kanker nou eigenlijk is en omdat kanker heel veel

Nadere informatie

Gezonde voeding. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? De betekenis van eten voor mensen. Gezonde voeding

Gezonde voeding. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? De betekenis van eten voor mensen. Gezonde voeding Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over gezonde voeding. Nu vraag je je misschien af wat dit met de horeca te maken heeft. Gasten komen toch naar een horecabedrijf om lekker te eten en toch niet

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

Risicofactoren die een rol spelen in het proces van atherosclerose zijn:

Risicofactoren die een rol spelen in het proces van atherosclerose zijn: Arterieel vaatlijden Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht van de klachten en de behandeling van het perifeer (slagaderlijk) arterieel vaatlijden. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk

Nadere informatie

Vermoeidheid & hartziekten

Vermoeidheid & hartziekten Vermoeidheid & hartziekten Menno Baars, cardioloog HartKliniek Nederland april 2014 Cardioloog van de nieuwe HartKliniek Nieuwe organisatie van eerstelijnscardiologiecentra Polikliniek & dagbehandeling

Nadere informatie

Altijd al gedacht dat zware botten een verklaring voor overgewicht zijn?

Altijd al gedacht dat zware botten een verklaring voor overgewicht zijn? 1 Altijd al gedacht dat zware botten een verklaring voor overgewicht zijn? De 20 fabels en feiten over afslanken Be-Slank Copyright 2011 Be-Slank.nl Alle rechten voorbehouden. 2 Feiten en Fabels: Frisdrank

Nadere informatie

Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat?

Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat? Overgewicht Wat is een gezond gewicht en hoe bereik ik dat? Overgewicht Een gezond gewicht en een gezond lijf gaan hand in hand. Als je te veel weegt, heb je overgewicht. Dat is niet goed voor je gezondheid.

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

Func/onele achteruitgang

Func/onele achteruitgang Veroudering Vergeetach/gheid Func/onele achteruitgang DEMENTIE Leeftijdsafhankelijk geheugenverlies 0 Lee?ijd 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 % Geheugen - 5-10 - 15-20 - 25 Leeftijdsafhankelijk

Nadere informatie

Inhoud Hoe BRAVO ben jij?

Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inleiding 2 De behandeling van een aandoening 2 Medicijnen 2 Leefstijl 5 Een verergering van je klachten 6 Jouw behandelplan 8 Bewegen 8 Roken 8 Alcohol en voeding 8 Ontspanning

Nadere informatie

Leefregels voor. Gezond blijven. KBO Bernadette Helmond. 23 april 2014

Leefregels voor. Gezond blijven. KBO Bernadette Helmond. 23 april 2014 Leefregels voor Gezond blijven KBO Bernadette Helmond 23 april 2014 1 Senioren leven ongezonder dan 10 jaar geleden - Drinken meer - Roken (vrouwen) - Bewegen minder - Overgewicht - Eenzijdig eten 2 Leefregels

Nadere informatie

AFVALLEN ZONDER ZWETEN

AFVALLEN ZONDER ZWETEN AFVALLEN ZONDER ZWETEN 12:00 DAG 26 De zin en onzin over Cholesterol Grote kans dat je bij het woord Cholesterol direct een negatieve associatie hebt: We moeten heel erg uitkijken dat we hoe dan ook geen

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes U bent zwanger en halverwege de zwangerschap krijgt u te horen dat u diabetes heeft. Er komt dan veel op u af. U wilt weten wat zwangerschapsdiabetes precies

Nadere informatie

Versnellen melkproducten de ziekte van Huntington? Je bent wat je eet

Versnellen melkproducten de ziekte van Huntington? Je bent wat je eet Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Versnellen melkproducten de ziekte van Huntington? Is er een verband

Nadere informatie

Kinderen en een gezond gewicht

Kinderen en een gezond gewicht Kinderen en een gezond gewicht Een kind met een gezond gewicht beweegt makkelijker en ontwikkelt zich lichamelijk beter dan een kind met overgewicht. Bovendien betekent nú overgewicht hebben dat je kind

Nadere informatie

Fotoboek kinderafdeling

Fotoboek kinderafdeling Fotoboek kinderafdeling couveusekamer & babykamer IJsselland Ziekenhuis KIN.023 / 160914.BS Inhoudsopgave Inleiding 2 1. Opname op de Kinderafdeling 3 2. De couveusekamer 4 Hygiënevoorschriften 6 Contact

Nadere informatie

WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?

WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:

Nadere informatie

Suiker in een gezonde leefstijl. Een kwestie van balans

Suiker in een gezonde leefstijl. Een kwestie van balans Suiker in een gezonde leefstijl Een kwestie van balans Suiker in een gezonde leefstijl Een kwestie van balans Je lichaam heeft overal energie voor nodig. Sporten, werken, fietsen, wandelen, tuinieren,

Nadere informatie

Algemeen Bloedtransfusie voor kinderen

Algemeen Bloedtransfusie voor kinderen Algemeen Bloedtransfusie voor kinderen In deze folder vertellen we je wat een bloedtransfusie is en waarom het gegeven wordt. Wat is bloedtransfusie? Bloedtransfusie betekent dat je bloed krijgt toegediend.

Nadere informatie

Gezonde Leefstijl: Alcohol

Gezonde Leefstijl: Alcohol Gezonde Leefstijl: Alcohol 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Alcohol in je lichaam Ziektes door Alcohol Alcohol in de praktijk Alcohol en overgewicht Tips Alcoholgebruik Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Ruim

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder

Nadere informatie