Voeding en opbouw en functie hersenen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Voeding en opbouw en functie hersenen"

Transcriptie

1 Voeding en opbouw en functie hersenen Opbouwhersenenmet koolhydratenen vetten(omega-3 vetzuren) Functioneren hersenen met ijzer, jodium, zink Cognitieve ontwikkeling door voldoende vitamines A, B, C en E Bescherming tegen schade door anti-oxidanten OH O-glucose O HO O C O-glucose OH OH O S glucose R C N sulphate

2 Interactie tussen voeding, immuniteit en stress NIBI conferentie, 14 januari 2012 Huub F.J. Savelkoul

3 Welzijn: gezond genieten van het leven!

4 Welzijn, leefstijl en gezondheid

5 Gezondheiden Immuniteit Gezondheid bescherming tegen infecties, vaccinaties, tumoren, overgevoeligheid, autoimmuniteit, etc. cruciale rol immuunsysteem in diverse levensfasen(gedrag, stress) Immuun-gemedieerde effecten Positief: immuunmodulatie door voeding, leefstijl en omgeving Negatief: voedselallergie, coeliakie, gedragsproblemen Therapie immunotherapie: inductie van tolerantie, verbetering gezondheid en gedrag

6 Immuunsysteem en bescherming tegen infecties Het totale te verdedigen oppervlak bestaat uit 2 m 2 huid, 80 m 2 longweefsel en 350 m 2 darmweefsel.

7 Weerstand en immuniteit Infectie in gastheer Immuunantwoord

8 Innate immuunherkenning Oude pathogenen Old goodfriends Newly emerging infecties

9 Crucialerolvan dendritischecellen PAMP -PRR Helper T cel NK cel Neutrofiel Cytotoxische T cel Macrofaag Dendritische cel B-cel Innate Immuniteit Adaptieve Immuneit

10 T-cel subsets

11 Cross-talk en regulatie in het immuunsysteem allergie IL-4, IL-5, IL-13 Th2 IL-10, TGF-β Treg IL-23 IFN-γ TNF-α Th1 Auto-immuniteit Th17 IL-17 DC MΦ Innate immuniteit

12 Immunomodulatie en natuurlijke ziekteweerstand Houderij Welzijn Gedrag Stress Welbevinden Leefomgeving Leefstijl Adaptieve immuniteit immunomodulatie Natuurlijke ziekte weerstand Infectie Voeding Vaccinatie Beweging Industrie Sector Wetgeving Maatschappij Erfelijke achtergrond

13 Voeding en immuunreactie

14 Stimulatie immuunsysteem: voeding vitamine C: versterkt immuunsysteem bij infectie en stress depletie vitamine C vitamine A en D (kinderen kinderen), vitamine E vitamine B6, B12, ijzer, zink, selenium, jodium (afweer virus infecties) vetzuren (moedermelk moedermelk) Veel koolhydraten, verzadigd vet Disbalans energie inname en verbranding

15 Gezonde ontwikkeling en BRAVO Gezonde, regelmatige en gevarieerde voeding Veilige omgeving Voldoende beweging en slaap Ontspanning en humor Aandacht, geborgenheid en begrip Inlevingsvermogen en respons van ouders en leerkrachten Leren omgaan met stress Niet roken, Geen alcohol Zo weinig mogelijk medicijnen Consequenties in het immuunsysteem

16 Verandering gezondheid en gedrag via voeding? Economische overwegingen Doelgroep is gezond Effecten langzaam en subtiel Complexe mengsels Variatie in product Interindividuele Variatie Farma-en ziekte biomarkers niet bruikbaar

17 Interventie met visolie geeft jongere genexpressie Minder ontsteking Minder pro-arteriosclerose markers Bouwens et al. Am J Clin Nutr. 2009

18 Epigenetica Overerfbare veranderingen in expressievan genendie plaatsvinden onafhankelijk van veranderingenin het DNA. De overerving vindt plaats via imprinting en is non- Mendeliaans. drie! micror A blokkeren coderende mrna en gentranslatie tot eiwit De effecten van dieet in de zwangerschap op de ontwikkeling van chronische ziekten in het latere leven.

19 Risico s tijdens prenatale ontwikkeling

20 Breinontwikkeling en cognitie Zintuigen (zicht, gehoor) Taal Hogere Cognitieve Functies Conceptie Maanden Jaren

21 Stimuli stimuleren synapsvorming Geluid, beeld, geur aanraking, smaak proprioceptie Hersenen groeien zeer snel: bij de geboorte 25%, op 3 jaar 60% en op 6 jaar 90% van het gewicht bij een volwassene.

22 Immuun-en zenuwsysteem Speuren de buitenwereld continu af Hebben een geheugen Communiceren met chemische boodschappers Interacteren met elkaar

23 Endogene opioiden en receptoren en hun functies

24 Effecten van stress Grote en chronische stress op het lichaam: Toename in nutrientbehoefte om te herstellen Effecten op het immuunsysteem: Proinflammatoir Leaky gut syndroom

25 Chronischestress leidt tot versnelde veroudering!

26 stress Autisme ADHD zenuwen hormonen immuniteit interactie& communicatie bacteriën voeding voeding infectie

27

28 Etiologie ADHD: erfelijkheid Erfelijkheid Monozygote tweelingen: Vaker concordante ADHD symptomen (t.o.v. gelijke-seks dizygote tweelingen) Familiestudies: Eerstegraads fam-leden: 20-25% kans op ADHD (controles: 4-5%) Genen dopamine (-receptoren, -transporters): Enige associatie met ADHD, maar effecten zijn klein

29 Overgevoeligheid, intolerantie en allergie Een verkeerde immuunrespons op een van zichzelf onschuldige voedingscomponent

30

31 Rationale dieet Studies: kinderen met ADHD hebben vaker last van eczeem en astma Voedselallergenen betrokken bij ADHD? Bepaalde voedingsmiddelen: Rol bij verergeren van ADHD En rol bij bij ontstaan van voedselovergevoeligheden Bv koemelk, tarwe, tomaat en ei Hypoallergeen dieet als behandeling van de symptomen van ADHD?

32 Hypothesevoorimmunologischrisico meerinnate en minder adaptieverespons: meerinfecties, tumoren en ontsteking, autoimmuniteit T-celcompartimentbepalend: CD4 + /CD8 + ; Th1/Th17/Th2; Treg geactiveerdeneutrofielenen monocyten/macrofagenen verminderd aantal NK cellen Pelsser et al, 2009

33 Voedselovergevoeligheid? kleurstoffen, zoetstoffen, smaakstoffenen conserveermiddelenin voeding werken adjuverend? gesuggereerd effect voedselovergevoeligheid bij kinderen vaak relatie met overgevoeligheid en voedselallergie op bepaalde voeding(sbestanddelen) succesvolle therapie met dieetaanpassingen (oligoantigeendieet, omega s- 3, geenadditieven) Maar: anekdotisch, geen blinde studies, geen resultaten van RCT

34 ImmuunstatusbijADHD en autisme(?) Non-allergisch Allergisch overgevoelig antistoffen in bloed specifiek voor voedselallergie (IgE) en voedselintoleranties (IgG) recidiverendeinfecties(chlamydia pneumoniae, en Streptococcus group A) afwezigheid vaccintiters(26%) T-cel reactiviteit tegen melk, kaas en gluten verminderde T-cel regulatie, verstoring Th subset balans

35 Voeding, immuniteiten gedrag voedingsbestanddeel + infectieen danger signaal stimulatie immuunsysteem neurendocriene immuunregulatie bloed-hersen barriere interactie met hersenen ADHD Autisme beïnvloeding gedrag en cognitie

36 Eiwitvertering in de darm eiwitten Enzymen peptides DPP IV Glucose metabolisme losse aminozuren Enzymen Absorptie door darmepitheel Hypothese! bloedstroom Autoantistoffen tegen DPP IV

37 Abnormaleeiwitafbraakin de darm abnormale hoeveelheden peptiden in urine peptiden zijn: Gliadorfine van Gluten en Casomorfine van Caseïne sleutelpeptidase(dppiv) wordt gemaakt door het darmepitheel peptidenhebbeneenopioid-achtigeffect door binding aande opiaatreceptoren in de hersenen en in de darm. negatieve effecten op spraak en auditieve integratie, hoge pijntolerantie, en introvertie 8x meer kans op oorontstekingen diarreeof constipatie, voedselallergieen intoleranties Asperger syndroom

38 Kleurstoffen

39 Immuunreactiesbijgezonden PBMC van gezondenplus tartrazineen sulfanylzuur: verhoging TNF-α, IL-1β, IL-6 van monocyten gelijke Th1 (IL-2, IFN-γ) toename Th2 (IL-4, IL-5, IL-13) remming Treg(IL-10) E102 Savelkoul, 2010

40 Chronischeontsteking en darmziekte Systemische Immuun dysregulatie Immuun respons ontsteking voedsel- en bacteriële brokstukken door darmwand: activatie immuunsysteem en inductie chronische ontsteking!

41 Gezonde darm Darm autist

42 Behandeling: herstelvan de darmwerking Minimaliseeraanwezigheidvan toxines, infecties, allergenen Verwijder parasieten, gisten, ziekmakende bacterien met immunomodulatorren of medicijnen Zoweinigmogelijkirriterendevoedingscomponenten: kleurstoffen en conserveermiddelen, choclade, etc. Verwijdervoedselallergenen: probeercaseineen glutenvrij dieet(in 80% effect, >4 maanden!) Herstel de normale darmflora met probiotica (Lactobacillus GG en Bifidobacteriën) Echter: gebrekaangoedestudies teronderbouwing: case reports, internet,.

43 Categorieën micro-organismen gut flora Escherichia coli Afbraak en modificatie van eiwit Helicobacter pylori tetanus

44 Infectiesen immuunziekten Bach JF, Engl J Med 2002; 347:

45 De hygiënehypothese De afname van infecties tijdens het vroege leven leidt tot veranderingen in de opbouw en activiteit van het immuunsysteem waardoor de kans op het krijgen van immuungemedieerde ziekten toeneemt.

46 Neonataal & kinderimmuunsysteem Seriële infecties Immuun respons Th1 Th2 Th2 Leeftijd Het intrauterine milieu is Th2 en daardoorth2 impriniting van Th2 dominantie in de neonaat Gebalanceerd Th1/Th2 op ~2 jaar

47 Neonataal & kinderimmuunsysteem Minder seriële infecties hygiëne, kleine familie grootte, vaccinaties, etc Immuun respons Th1 Th2 Leeftijd Langere periode met Th2 en dus inductie Th2 responsen tegen omgevingsantigenen Ongebalanceerd Th1/Th2 op ~2 jaar

48 Hygiëneen versterking immuunsysteem Opgroeien op een boerderij Creche of kinderrijk gezin Opgroeien met huisdieren Infecties op jonge leeftijd

49 Infecties en de hygiënehypothese Worm infecties Mycobacteria probiotica Ingestie2500 levende T. suis ova/ 3 wkngedurende 24 weken (Summers et al., 2003)

50 Chronischeontsteking en darmziekte Systemische Immuun dysregulatie Immuun respons ontsteking voedsel- en bacteriële antigenen dringen door armwand en activeren het immuunsysteem en veroorzaken chronische ontsteking!

51 Autisme en ADHD: inzichten en behandeling Onderzoek: heterogeen ziektebeeld geen uniforme groepen voor onderzoek case studies toenemend inzicht in mechanisme rol voeding, spijsvertering, darmimmuniteit, tolerantie-inductie, herseneffecten en darm-brein communicatie Therapie medicatie voeding leefstijl probiotica immunotherapie!

52 Toekomstscenario? gezondheid Immuun versterking voeding multidisciplinaire samenwerking, integratie van kennis! leefstijl Afnemend gedrag en cognitie Tijdens veroudering

53 Voedingen gezondheid Voeding Cognitie gedrag leefstijl leefomgeving Gezondheid

Ontwikkeling van allergie op kinderleeftijd

Ontwikkeling van allergie op kinderleeftijd Ontwikkeling van allergie op kinderleeftijd Prof.dr. Huub F.J. Savelkoul huub.savelkoul@wur.nl Immuunsysteem en bescherming tegen infecties Het totale te verdedigen oppervlak bestaat uit 2 m 2 huid, 80

Nadere informatie

Allergie@WUR en het ACW

Allergie@WUR en het ACW Allergie@WUR en het ACW Huub F.J. Savelkoul Allergie Consortium Celbiologie en Immunologie Wageningen Universiteit Algemeen: www.allergie.wur.nl Allergie @WUR Wat is allergie? te sterke afweer tegen onschuldige

Nadere informatie

Immuuncompetentie. VDI-1 Huub Savelkoul. Immuuncompetentie

Immuuncompetentie. VDI-1 Huub Savelkoul. Immuuncompetentie Immuuncompetentie VDI-1 Huub Savelkoul Immuuncompetentie Definitie Ontwikkeling sterk gereguleerd en actief immuunsysteem op jonge leeftijd Effectieve reactie op infectieuze antigene stimuli en tolerantie

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Allergie, astma, mycobacteriën en Nramp1. Astma is een een chronische ziekte die gekenmerkt wordt door een chronische ontsteking van de luchtwegen en door overgevoeligheid van de luchtwegen

Nadere informatie

1/23/2013. Index. Index. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept. Vriend of vijand?

1/23/2013. Index. Index. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept. Vriend of vijand? //0 Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Orale tolerantie: Concept Tolerantie wordt gedefinieerd als de actieve non-respons van het immuunsysteem op een antigeen dat via

Nadere informatie

De immunologische achtergrond van orale tolerantie. Femke Broere Assistant professor

De immunologische achtergrond van orale tolerantie. Femke Broere Assistant professor De immunologische achtergrond van orale tolerantie Femke Broere Assistant professor Artritis (Osteo)artritis Slijtage? Immunologisch? Christopher B. Little & David J. Hunter Nature Reviews Rheumatology

Nadere informatie

SPIJSVERTERINGS- STELSEL

SPIJSVERTERINGS- STELSEL P A T H O L O G I E SPIJSVERTERINGS- STELSEL De darmen / het buikgebied..... ongetwijfeld het meest onbegrepen en ondergewaardeerde (lymfatisch) orgaan in ons lichaam... De darmen / het buikgebied.....

Nadere informatie

Voedselallergie en voedselintolerantie

Voedselallergie en voedselintolerantie DC 29 Voedselallergie en voedselintolerantie 1 Inleiding Bij voedselallergie of voedselintolerantie is er sprake van overgevoelige reacties op voedsel of bepaalde bestanddelen in voedsel. De informatie

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/24600 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Mariman, Rob Title: Probiotic bacteria and the immune system : mechanistic insights

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Ons immuunsysteem beschermt ons tegen allerlei ziekteverwekkers, zoals bacteriën, parasieten en virussen, die ons lichaam binnen dringen.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 6 78 Nederlandse samenvatting Colon kanker Colon (dikke darm) kanker is één van de meest voorkomende kankers en is de tweede doodsoorzaak door kanker in geïndustrialiseerde landen. Het voorstadium van

Nadere informatie

Appendices. Nederlandse samenvatting 148. Dit proefschrift op één pagina 152. Dankwoord 153. About the author 155. List of publications 156

Appendices. Nederlandse samenvatting 148. Dit proefschrift op één pagina 152. Dankwoord 153. About the author 155. List of publications 156 Appendices Nederlandse samenvatting 148 Dit proefschrift op één pagina 152 Dankwoord 153 About the author 155 List of publications 156 148 Nederlandse samenvatting Dendritische cellen en macrofagen in

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 171 172 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Met vaccinaties kunnen veel ziektes voorkomen worden, zoals de mazelen, de rode hond en de griep. Echter een vaccin voor het voorkomen van kanker

Nadere informatie

Chapter 6. Nederlandse samenvatting

Chapter 6. Nederlandse samenvatting Chapter 6 Nederlandse samenvatting Chapter 6 122 Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Het immuunsysteem (of afweersysteem) beschermt het lichaam tegen lichaamsvreemde en ziekmakende organismen zoals

Nadere informatie

Nieuwe inzichten in de Immunologie

Nieuwe inzichten in de Immunologie Nieuwe inzichten in de Immunologie Huub F.J. Savelkoul Allergie Consortium Wageningen Celbiologie en Immunologie Wageningen Universiteit huub.savelkoul@wur.nl Functies van het immuunsysteem Het totale

Nadere informatie

Samenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor.

Samenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor. Samenvatting Het immuunsysteem Het menselijke lichaam bevat een uniek systeem, het immuunsysteem, wat ons beschermt tegen ongewenste en schadelijk indringers (ook wel lichaamsvreemde substanties of pathogenen

Nadere informatie

1/31/2013. Orale tolerantie: Concept. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Index. Index

1/31/2013. Orale tolerantie: Concept. Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Index. Index //0 Orale tolerantie: Concept Nieuwe strategieën om kinderen met KMA sneller te laten herstellen. Tolerantie wordt gedefinieerd als de actieve non-respons van het immuunsysteem op een antigeen dat via

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het menselijke lichaam kan zich op vele manieren goed beschermen tegen binnendringende ziekteverwekkers. Hierbij speelt het immuunsysteem een zeer belangrijke rol. Het immuunsysteem

Nadere informatie

Samenvatting voor niet-ingewijden

Samenvatting voor niet-ingewijden Het immuun systeem Het immuun systeem is erg complex en vele celtypes dragen bij aan de bescherming tegen virussen en bacteriën. Voor het begrip van dit proefschrift zijn vooral de T cellen van belang.

Nadere informatie

Bloed, Afweer en Infectieziekten

Bloed, Afweer en Infectieziekten Bloed, Afweer en Infectieziekten Functies Vervoer van stoffen O 2 van longen naar cellen CO 2 van cellen naar longen Voedingstoffen van de dunne darm naar cellen Ureum van de lever naar de nieren Hormonen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In het menselijk lichaam heeft het maagdarmstelsel de belangrijke taak om het voedsel te verteren en voedingsstoffen tot zich te nemen. Om deze functie uit te voeren bestaat het

Nadere informatie

SAMENVATTING Samenvatting Coeliakie is een genetische aandoening waarbij omgevingsfactoren en meerdere genen bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte. De belangrijkste omgevingsfactor welke een rol

Nadere informatie

Autisme en ADHD D e r o l v a n z u i v e l e n g l u t e n

Autisme en ADHD D e r o l v a n z u i v e l e n g l u t e n Autisme en ADHD D e ro l v a n z u i v e l e n g l u t e n Onderwerpen 1. Epigenetica en genetica 2. Het endorfine systeem 3. Endorfine in relatie tot andere systemen 4. Exorfinen 5. De rol van exorfinen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29019 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Ariotti, Silvia Title: Function and behavior of CD8+ T cells in the skin Issue

Nadere informatie

Probiotica en vitamine D. Invloed op de gezondheid van moeder en kind

Probiotica en vitamine D. Invloed op de gezondheid van moeder en kind Probiotica en vitamine D Invloed op de gezondheid van moeder en kind Inleiding Veel nieuw onderzoek Tijdens de zwangerschap al invloed op moeder én kind Toepassing bij pasgeborenen Zwangeren Vroeggeboorte

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting De cellen van het menselijke immuunsysteem kunnen grotendeels worden verdeeld in een aangeboren (innate) en een verworven (adaptieve) tak. De cellen van het aangeboren immuunsysteem vormen een eerste lijn

Nadere informatie

2.1 Verstoord evenwicht protease-antiprotease

2.1 Verstoord evenwicht protease-antiprotease Roken is verreweg de belangrijkste risicofactor. Andere risicofactoren zijn: beroepen of hobby s met regelmatige blootstelling aan kleine deeltjes (fijnstof ) en (zelden) een familiair voorkomend enzymtekort

Nadere informatie

Immunologie. Afweer. Wij leven als levende organismen in evenwicht met onze omgeving

Immunologie. Afweer. Wij leven als levende organismen in evenwicht met onze omgeving Immunologie Afweer 1 Wij leven als levende organismen in evenwicht met onze omgeving Verstoring van het evenwicht tussen organisme en omgeving kan ertoe leiden dat ons lichaam door indringers uit de omgeving

Nadere informatie

Kruizemunt/ Spearmint

Kruizemunt/ Spearmint De Dentozyme chips zijn gemaakt van hoogwaardig onderhuids bindweefsel van runderhuid. Ze zijn verrijkt met Kruizemunt (Spearmint), Wei-eiwit (Whey-protein) of Spirulina. Tijdens het kauwen door de hond

Nadere informatie

Cosmetica en huidverzorgingsproducten: deze bevatten vaak allerlei chemische bestanddelen zoals geur- en kleurstoffen waar je huid niet tegen kan

Cosmetica en huidverzorgingsproducten: deze bevatten vaak allerlei chemische bestanddelen zoals geur- en kleurstoffen waar je huid niet tegen kan 1 Huidproblemen ontstaan vaak als reactie op een tekort aan vitamines en mineralen, vergiftigingen, oxidatieve stress of ontstekingsprocessen in je lichaam. De belangrijkste oorzaken zijn: Voeding: gluten,

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35155 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hussaarts, Leonie Title: Immune modulation by schistosomes : mechanisms of T helper

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18692 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Herbert-Fransen, Marieke Fernande Title: Targeting the tumor-draining area : local

Nadere informatie

Vragen Ouderdag Congenitale CMV infectie. CMV-groep

Vragen Ouderdag Congenitale CMV infectie. CMV-groep Vragen Ouderdag Congenitale CMV infectie CMV-groep Vragen voor het vragenuurtje Wat zijn de risico s voor een volgende zwangerschap? Borstvoeding en CMV Wat moet ik doen bij andere zwangeren nu ik en mijn

Nadere informatie

Ontregeling van het immuunsysteem bij psychose

Ontregeling van het immuunsysteem bij psychose Ontregeling van het immuunsysteem bij psychose Hans van Mierlo Jacqueline Counotte Psychiaterdag PsyQ 26-6-218 Beloop Begin in vroege volwassenheid Patroon van exacerbaties en herstel Invloed van stress?

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Schistosomen en het immuunsysteem van de gastheer De parasieten van de schistosoma familie zoals Schistosoma mansoni en Schistosoma haematobium veroorzaken de ziekte schistosomiasis, ook wel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Hexachloorbenzeen

Nederlandse samenvatting Hexachloorbenzeen Hexachloorbenzeen Hexachloorbenzeen (HCB; C 6 Cl 6 ) is een organochloorverbinding (Figuur 1) die in het verleden werd gebruikt als bestrijdingsmiddel tegen schimmels. Mede door de schadelijke effecten

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Allergisch astma Allergisch astma is een veel voorkomende ziekte waarbij mensen benauwd worden wanneer ze de stof inademen waar ze allergisch voor zijn geworden. Daarnaast

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Behorende bij het proefschrift: Regulation of T cell responses in atherosclerosis Hart- en vaatziekten zijn ondanks het vele onderzoek en de verschillende cholesterol en bloeddruk

Nadere informatie

Wat is een allergie? Afweersysteem

Wat is een allergie? Afweersysteem De allergie survivalgids 15 Hoofdstuk 1 Wat is een allergie? Afweersysteem Voordat we uitleggen wat een allergie is, is het handig dat je eerst weet wat een afweersysteem is. Het afweersysteem van je lichaam

Nadere informatie

Samenvatting proefschrift Thijs K. Hendrikx

Samenvatting proefschrift Thijs K. Hendrikx Samenvatting proefschrift Thijs K. Hendrikx The Role of Regulatory T cells in Kidney Transplantation Promotie: 17 december 2009 Erasmus Universiteit Rotterdam Promotor: Promotor: Prof. dr. W. Weimar Co-promotor:

Nadere informatie

in de route kunnen activeren. Een groep van enzymen die ook deel uitmaken van deze cascade zijn de mitogen-activated protein kinases (MAP kinases).

in de route kunnen activeren. Een groep van enzymen die ook deel uitmaken van deze cascade zijn de mitogen-activated protein kinases (MAP kinases). Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 1 geeft een algemene introductie tot de immuunresponsen die worden opgewekt door helminthen; wormen, waarvan de meeste soorten parasitair zijn. Twee typen zijn te onderscheiden:

Nadere informatie

S C H I J F V A N V I J F

S C H I J F V A N V I J F SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn

Nadere informatie

Gezonde Leefstijl: Alcohol

Gezonde Leefstijl: Alcohol Gezonde Leefstijl: Alcohol 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Alcohol in je lichaam Ziektes door Alcohol Alcohol in de praktijk Alcohol en overgewicht Tips Alcoholgebruik Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Ruim

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45885 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kersten, K. Title: Pulling the strings on anti-cancer immunity Issue Date: 2017-02-07

Nadere informatie

HET FOODWISE PROGRAMMA

HET FOODWISE PROGRAMMA Chronische klachten te lijf met HET FOODWISE PROGRAMMA INHOUDSOPGAVE Waarom FoodWise? pagina 3 Wat is een lekkende darm? pagina 4-6 Opbouw programma pagina 7 Inhoud programma.. pagina 8 Voorbereiden op

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 8

Samenvatting. Chapter 8 Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het

Nadere informatie

Tentamen B: correctievoorschrift 5 november 2004

Tentamen B: correctievoorschrift 5 november 2004 Thema 2.1: Infectie- en Immuunziekten Tentamen B: correctievoorschrift 5 november 2004 Tentamencoördinator mw. Dr. I. Bakker Tentameninformatie Het tentamen bestaat uit 68 vragen, waarvan 53 gesloten en

Nadere informatie

SPIJSVERTERINGSKLACHTEN

SPIJSVERTERINGSKLACHTEN DE VOEDINGSSUPPLEMENTEN VAN ALFA AAN JE GEZONDHEID BOUW JE ELKE DAG SPIJSVERTERINGSKLACHTEN ONDERSTEUNING VAN EEN VLOTTE MAAGWERKING DE SPIJSVERTERING, EEN INGEWIKKELD PROCES De spijsvertering bestaat

Nadere informatie

Basisprincipes tumorimmunologie

Basisprincipes tumorimmunologie Basisprincipes tumorimmunologie Joost Lesterhuis Afd. Medische Oncologie en Tumor Immunologie Nijmegen Centre for Molecular Life Sciences Het afweersysteem beschermt tegen kanker Risico op kanker neemt

Nadere informatie

LABORATORIUMTESTEN. Aan de hand van de testuitslagen kunnen er specifieke behandelingen worden ingezet zoals: Bijnierstress profiel 129,43

LABORATORIUMTESTEN. Aan de hand van de testuitslagen kunnen er specifieke behandelingen worden ingezet zoals: Bijnierstress profiel 129,43 LABORATORIUMTESTEN New Balanced is aangesloten bij een tweetal laboratoria. Hierdoor bestaat de mogelijkheid om diverse feces- en speekseltesten te laten uitvoeren. Alle testen zijn thuis testen. Je krijgt

Nadere informatie

Ziekteverwekkende micro-organismen dringen via lichaamsopeningen het lichaam binnen:

Ziekteverwekkende micro-organismen dringen via lichaamsopeningen het lichaam binnen: IMMUNITEIT 1 Immuniteit Het lichaam van mens en dier wordt constant belaagd door organismen die het lichaam ziek kunnen maken. Veel van deze ziekteverwekkers zijn erg klein, zoals virussen en bacteriën.

Nadere informatie

143 Lymfatische filariasis is een door muggen overgebrachte ziekte die wijdverbreid voorkomt in de tropen en subtropen. Hoewel de prevalentie niet hoog is, tonen gegevens van het Indonesisch ministerie

Nadere informatie

De darm, zijn flora en het brein: interview met prof. dr. Huub Savelkoul, immunoloog. Onderwerp: de relatie tussen darmziekten en autisme.

De darm, zijn flora en het brein: interview met prof. dr. Huub Savelkoul, immunoloog. Onderwerp: de relatie tussen darmziekten en autisme. De relatie tussen Darmziekten en Autisme: De darm, zijn flora en het brein: interview met prof. dr. Huub Savelkoul, immunoloog. Onderwerp: de relatie tussen darmziekten en autisme. Introductie Waarom leidt

Nadere informatie

HYPOALLERGENIC DIET VOOR DE HOND

HYPOALLERGENIC DIET VOOR DE HOND HYPOALLERGENIC DIET VOOR DE HOND Bij de behandeling van voedselovergevoeligheid zal uw dierenarts uw hond een speciale dieetvoeding voorschrijven. Royal Canin Hypoallergenic Diet is speciaal ontwikkeld

Nadere informatie

AUTISME EN AANVERWANTE AANDOENINGEN Een leidraad voor behandeling en diagnostiek

AUTISME EN AANVERWANTE AANDOENINGEN Een leidraad voor behandeling en diagnostiek 1 AUTISME EN AANVERWANTE AANDOENINGEN Een leidraad voor behandeling en diagnostiek (Europees Laboratorium voor Nutriënten, Bunnik, Nederland) Van autisme en aanverwante aandoeningen is (nog) niet bekend

Nadere informatie

College 15 Allergie

College 15 Allergie College 15 Allergie 13-11-2013 Dit college gaat over allergie. Wat is precies een allergie? Welke immunologische mechanismen steken hier achter? Waarom ontstaat een atopie? Zijn er middelen om een allergie

Nadere informatie

Op weg naar immuun interventie in MS. Nederlandse samenvatting

Op weg naar immuun interventie in MS. Nederlandse samenvatting Op weg naar immuun interventie in MS Nederlandse samenvatting Multiple sclerosis en de rol van αb-crystalline Multiple sclerosis is een chronische ontstekingsziekte van het centraal zenuwstelsel (CZS),

Nadere informatie

Immuunreactie tegen virussen

Immuunreactie tegen virussen Samenvatting Gedurende de laatste eeuwen hebben wereldwijde uitbraken van virussen zoals pokken, influenza en HIV vele levens gekost. Echter, vooral in de westerse wereld zijn de hoge sterftecijfers en

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19037 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19037 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19037 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hende, Muriel van den Title: Human papillomavirus clade A9 specific cellular immunity

Nadere informatie

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Zaterdag 16 maart 2019 De Landgoederij, Bunnik M J van den Bent Neuroloog Kanker: een ziekte van het DNA? Eiwitten dragen de functies van cellen DNA zorgt

Nadere informatie

MEER DAN EEN HUIDPROBLEEM

MEER DAN EEN HUIDPROBLEEM ROYAL CANIN DIEETVOEDINGEN HELPEN UW HUISDIER WEER LEKKER IN ZIJN VEL TE LATEN ZITTEN SOMS IS EEN PROBLEEMHUID MEER DAN EEN HUIDPROBLEEM Wanneer de oorzaak van de huidproblemen gediagnosticeerd is, kan

Nadere informatie

Cytokinen. door dr. A.J.M. van Oosterhout Farmacologie, Faculteit Farmacie Universiteit Utrecht

Cytokinen. door dr. A.J.M. van Oosterhout Farmacologie, Faculteit Farmacie Universiteit Utrecht 108 1 Cytokinen door dr. A.J.M. van Oosterhout Farmacologie, Faculteit Farmacie Universiteit Utrecht 1. Inleiding 108 3 2. Historie 108 3 3. Produktie 108 3 4. Eigenschappen 108 5 5. Meetmethoden 108 6

Nadere informatie

DUURSPORTER. Niveau 1. N1 / Geen klachten = Multi Health Support Gold/ Krill Gold/ D3 Gold

DUURSPORTER. Niveau 1. N1 / Geen klachten = Multi Health Support Gold/ Krill Gold/ D3 Gold DUURSPORTER Niveau 1 N1 / Geen klachten = Multi Health Support Gold/ Krill Gold/ D3 Gold Klachten/ doel: klachten zijn afwezig, doel is basis ondersteuning. Daarom wordt de basis suppletie Multi Health

Nadere informatie

Ontzuren en ontgiften

Ontzuren en ontgiften BODY & MIND M A S S A G E P R A K T I J K Ontzuren en ontgiften Verzuring Verzuring betekent letterlijk het zuurder worden van iets. Ons lichaam is verzuurd als het zuurgehalte, ph-waarde, van ons lichaam

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28275 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28275 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28275 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: O Flynn, Joseph Title: Properdin-dependent activation and control of immune-homeostasis

Nadere informatie

ANALLERGENIC DIET VOOR DE HOND

ANALLERGENIC DIET VOOR DE HOND ANALLERGENIC DIET VOOR DE HOND Bij de behandeling van voedselovergevoeligheid zal uw dierenarts uw hond een speciale dieetvoeding voorschrijven. Royal Canin Anallergenic Diet is speciaal ontwikkeld voor

Nadere informatie

I. INLEIDING (12-09-2015) homeostase pathologie pathofysilogie symptomen casus: pijn R - thorax

I. INLEIDING (12-09-2015) homeostase pathologie pathofysilogie symptomen casus: pijn R - thorax Lijst H.H. Tan I. INLEIDING (12-09-2015) homeostase pathologie pathofysilogie symptomen casus: pijn R - thorax diagnostiek: X-thorax bloedonderzoek longscan percussiescan: gestoord verticale scan doppler

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting, Dankwoord, Curriculum Vitae, List of publications

Nederlandse samenvatting, Dankwoord, Curriculum Vitae, List of publications , Dankwoord, Curriculum Vitae, List of publications Nederlandse samenvatting Respiratoir syncytieel virus (RSV, beter bekend als het RS-virus) is bij zuigelingen de meest voorkomende oorzaak van ernstige

Nadere informatie

BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN

BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN BEWEGING EN VOEDING VOOR OUDEREN BELANG VAN BEWEGEN Lichamelijk inactief, gevolgen? Actieve geest Wat gebeurt er als je beweegt? HERSENEN INDELING HERSENEN GEHEUGEN EN EMOTIONELE LADING HERSENCELLEN WAT

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor niet ingewijden

Nederlandse samenvatting voor niet ingewijden Nederlandse samenvatting voor niet ingewijden Nederlandse samenvatting voor niet ingewijden De rol van dendritische cellen in de afweerreactie tegen infecties Het immuunsysteem is in de loop van de evolutie

Nadere informatie

Voedselallergie; kliniek en diagnostiek

Voedselallergie; kliniek en diagnostiek Voedselallergie; kliniek en diagnostiek WDH allergie nascholing 5 oktober 2010 Annejet Plaisier, kinderarts Janneke Ruinemans-Koerts, klinisch chemicus Casus Dylano, ruim 2 ½ jaar oud Reden van komst:

Nadere informatie

Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten

Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende

Nadere informatie

Gluten & koemelk De link met gezondheidsklachten Een complete gids voor therapeut & patiënt

Gluten & koemelk De link met gezondheidsklachten Een complete gids voor therapeut & patiënt Gluten & koemelk De link met gezondheidsklachten Een complete gids voor therapeut & patiënt Hilde Maris 4 TherapieWijzer Een woordje uitleg... 9 1. De geschiedenis van granen... 13 1.1. Tarwe is genetisch

Nadere informatie

ImuPro wijst de weg naar een voor u goede voeding. Het is uw route naar een betere gezondheid.

ImuPro wijst de weg naar een voor u goede voeding. Het is uw route naar een betere gezondheid. Uw persoonlijke ImuPro Screen + documenten Testnummer: 2017 Geachte heer/mevrouw, Samen met deze brief ontvangt u het ImuPro resultaat van uw persoonlijke voedingsintolerantie test. Dit rapport laat in

Nadere informatie

Voedselovergevoeligheid bij hond en kat

Voedselovergevoeligheid bij hond en kat Voedselovergevoeligheid bij hond en kat VOEDSELOVERGEVOELIGHEID Een overgevoeligheid voor voeding komt niet zo vaak voor bij honden en katten. Voedingsovergevoeligheid kan zowel huidklachten als problemen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Vulvaire intra-epitheliale neoplasie (VIN) is een relatief weinig voorkomende afwijking aan de schaamlippen met vaak een langdurig beloop en recidiverend karakter. VIN is een voorstadium

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/47911 holds various files of this Leiden University dissertation uthor: Jolink, H. Title: Human T-cell responses to spergillus fumigatus: In healthy individuals

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/24378 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Melief, Sara Marie Title: Immunomodulatory properties of human multipotent stromal

Nadere informatie

Dieetvoeding voor de herstellende hond en kat. Mijn hond of kat is herstellende van een operatie, ziekte of ondervoeding wat nu?

Dieetvoeding voor de herstellende hond en kat. Mijn hond of kat is herstellende van een operatie, ziekte of ondervoeding wat nu? Dieetvoeding voor de herstellende hond en kat Mijn hond of kat is herstellende van een operatie, ziekte of ondervoeding wat nu? betrouwbare en betaalbare dieetvoeding In de periode dat jouw hond of kat

Nadere informatie

zwanger worden, zwanger zijn new care supplements omdat je meer dan ooit met je lichaam bezig bent

zwanger worden, zwanger zijn new care supplements omdat je meer dan ooit met je lichaam bezig bent zwanger worden, zwanger zijn new care supplements omdat je meer dan ooit met je lichaam bezig bent 2 Zowel voor, tijdens als na je zwangerschap ben je meer dan ooit bezig met je lichaam. Je investeert

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 129 Samenvatting en discussie Immuniteit wordt over het algemeen gedefinieerd als de aangeboren of verworven bescherming tegen een infectie. Deze functie wordt uitgeoefend door

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse samenvatting

Chapter 9. Nederlandse samenvatting Chapter 9 Nederlandse samenvatting 150 Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING De natuurlijke afweer van het lichaam wordt verzorgd door het immuunsysteem. Zonder immuunsysteem zouden pathogenen zoals virussen

Nadere informatie

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 204 204 SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Inleiding Het humaan immuundeficiëntie virus (HIV) is de

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20942 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20942 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20942 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wammes, Linda Judith Title: Immune regulation during parasitic infections : from

Nadere informatie

Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG

Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Introductie Disbalans Pro-inflammatoire staat Destabilisatie Gevoeligheid voor stress Monocyt

Nadere informatie

Informatie voor patiënten Waarom een ontlastingonderzoek?

Informatie voor patiënten Waarom een ontlastingonderzoek? Informatie voor patiënten Waarom een ontlastingonderzoek? RP Vitamino Analytic Postbus 38 NL - 4493 ZG Kamperland Copyright 2008 RP Vitamino Analytic BV, NL 4493 ZG Kamperland Item-Nr. 374840-08/08 Waarom

Nadere informatie

WELLNESS CATFOOD DOG & CAT WELLNESS DOGFOOD HI-TEC BALANCED NUTRITION

WELLNESS CATFOOD DOG & CAT WELLNESS DOGFOOD HI-TEC BALANCED NUTRITION WELLNESS CATFOOD DOG & CAT WELLNESS DOGFOOD HI-TEC BALANCED NUTRITION NL 2 WELLNESS CATFOOD Wellness WELLNESS KITTEN WELLNESS ADULT WELLNESS SENSITIVE King Qualifood is een divisie van de firma Natural

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40905 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Ateba Ngoa, U. Title: The effect of parasitic co-infections on immune responses

Nadere informatie

Nederlandse Samenva ing

Nederlandse Samenva ing Nederlandse Samenva ing Nederlandse Samenva ing De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn de meest voorkomende vormen van chronische ontstekingen van het maag-darm-kanaal. In het engels wordt deze groep

Nadere informatie

INLEIDING Prof. dr. ir. Huub Savelkoul en drs. Anna Kruyswijk

INLEIDING Prof. dr. ir. Huub Savelkoul en drs. Anna Kruyswijk INLEIDING Prof. dr. ir. Huub Savelkoul en drs. Anna Kruyswijk Een patiënte met chronisch geneesmiddelgebruik Vitale vrouw, 88 jaar: hartritmestoornissen, benauwd, enkels iets dik Cardioloog (ZH opname):

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33005 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Vos van Steenwijk, P.J. de Title: Immunology and immunotherapy of high grade cervical

Nadere informatie

De klinische relevantie van genetische variatie van de gastheer bij bacteriële meningitis

De klinische relevantie van genetische variatie van de gastheer bij bacteriële meningitis De klinische relevantie van genetische variatie van de gastheer bij bacteriële meningitis Marieke Sanders, PhD student Lab. Immunogenetica & Kinderinfectieziekten VUmc Servaas Morré & Marceline van Furth

Nadere informatie

Biologie ( havo vwo )

Biologie ( havo vwo ) Tussendoelen Biologie ( havo vwo ) Biologie havo/vwo = Basis Biologische eenheid Levenskenmerk Uitleggen hoe bouw en werking van onderdelen van een organisme bijdragen aan de functies voeding, verdediging

Nadere informatie

Dieetwijzer DIEET. Dieetplan bij voedselovergevoeligheid FOS MOS. Dieetwijzer-VC-Gevoeligheid.indd 1 13-08-12 13:20

Dieetwijzer DIEET. Dieetplan bij voedselovergevoeligheid FOS MOS. Dieetwijzer-VC-Gevoeligheid.indd 1 13-08-12 13:20 Dieetwijzer FOS MOS Dieetplan bij voedselovergevoeligheid DIEET Dieetwijzer-VC-Gevoeligheid.indd 1 13-08-12 13:20 Voorwoord Huid- en vachtproblemen en/of maagdarmproblemen, zoals diarree, door een voedselovergevoeligheid

Nadere informatie

Impact van nutritionele interventies op de immuun competentie

Impact van nutritionele interventies op de immuun competentie Impact van nutritionele interventies op de immuun competentie Dirkjan Schokker / Marinus van Krimpen 29 oktober 2013 Doel en afbakening Doel: Het via literatuuronderzoek inventariseren van mogelijke interventies

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36504 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Esch, Edith van Title: Clinical implications of immune cell infiltration in vulvar

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Hematopoiesis Een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed waarin zich miljarden cellen bevinden. Deze cellen zijn onder te verdelen op basis van

Nadere informatie

Voedselallergie en -intolerantie

Voedselallergie en -intolerantie Algemene informatiefolder Voedselallergie en -intolerantie Stichting Voedsel Aller Allergie Patiëntenorganisatie voor voedselallergie en voedselintolerantie Inleiding Deze folder geeft antwoord op de meest

Nadere informatie

Klaus-Dietrich Runow

Klaus-Dietrich Runow Klaus-Dietrich Runow De darm denkt mee Hoe bacteriën, schimmels en allergieën het zenuwstelsel beïnvloeden Uitgeverij Akasha Inhoud Inleiding 9 Metabolische individualiteit: metabolische typering 10 Voorbeelden

Nadere informatie