WERKGROEP ANTHROPOLOGIÜCHE JHEOKIEM ZULÜ-OOÜT A*IE

Transcriptie

1

2

3 WERKGROEP ANTHROPOLOGIÜCHE JHEOKIEM ZULÜ-OOÜT A*IE ATJEH EN DE IÜLAIJ Bibliografie; James Slegel, The Ropo of God, 1969 Chr.bnouck Hurgrorge, -Je Atjchere, 2 üln, 1893 Chr.onouck Hurgronje, Adviezen, J l I, 1957 v Leiden,november 1970 Ch.5'. van ipraasson

4

5 I INLEIDING Als basis van dit werkstuk dienen de werken over Atjel van Ch.Snouck Hurgronje,en het boek van James oiegel,the Rop( of God (1969). Het is moeilijk deze studies met elkaar te vergelijkei zowel qua opzet van de werken,als qua tijdsbestek dat ze bestrijken. James diegel heeft zijn opleiding gehad in één van de moderne Amerikaanse scholen van de Anthropologie.Hij is wellicht een leerling van Cl.Geertz,want in zijn Acknowledg^menl schrijft hij:"clifford Geertz taught me most of what I know about anthropolegy and about Indonesia".Een andere leermeestc. van hem schijnt een voor ons onbekende Ben Anderson te zijn: "Ben Anderson has shaped the way I think about Atjeh;every * chapter reflects his influence". Siegel behandelt 3 perioden uit de Atjehse geschieden] Atjeh in de 19e eeuw,atjen in de jaren 1930,en in de jaren 1< De behandeling van de twee eerste periodes is gebaseerd op schriftelijke bronnen en op herinneringen van informanten. De behandeling van Atjeh in de 60er jaren is gebaseerd op eigen veldwerk van Siegel,samen met zijn echtgenote. The Rope of God is Siegel's eerste publicatie over Atjeh;hij kondigt een tweede publikatie aan over politieke ontwikkelingen in Atjeh voor en na de tweede wereldoorlog. Chr.Snouck Hurgronje (geb.1857) studeerde aan de Leid^se Universiteit,kandidaatsexamen theologie-en doktoraal semietische letteren.hij heeft zich verder ontwikkeld tot wat men een "Islamüfologg" zou kunnen noemen. Vele jaren lang is hij adviseur geweest bij de toenmalige E.I. regering. at betreft zijn relatie tot Atjeh : tijdens zijn verblijf in Arabie ( ) had onouck gesprekken gevoerd met Atjehers daar,en daaruit had hij de overtuiging gehouden dat de door de koloniale N.I. regering tav Atjeh tot dan toe genomen maatregelen gefaald hadden,omdat kennis van land en volk ontbrak.een verantwoorde Atjehse politiek zou alleen op basis van feiten gevoerd kunnen worden,en om aan die feiten te komen was een onderzoek ter plaatse nodig.dat veldwerk in Atjeh heeft Snouck gedaan van juli 1891 tot februari 1892, onder door de oorlogsituatie voor een wetenschappelijk onderzoeker weinig ideale omstandigheden.het onderzoek is het in 1892 ingediende zgn resultaat van zijn "Atjeh verslag" over de religieus-politieke toestanden in Atjeh.De eerste twee hoofdstukken van dat verslag heeft hij verwerkt in zijn boek "De Atjehers",1893,waarvan in 1906 een engelse vertaling verscheen. j^. Het is moeilijk het werk van Snouck op z'n merites te beoordelen aan de hand van het werk van üiegel,ol omgekeerd. Daarvoor is de opzet van de beide werken te ongelijksoortig en het tijdsverschil te groot. wat de opzet van Snouch's werk was hebben we al geziei het verschaifen van feiten m.b.t. de religieus-politieke siti atie in Atjeh,i.v.m. het te voeren koloniale beleid.maar Snoi heeft als wetenschapsman zijn belangstelling verder laten gas dan zijn strikte opdracht inhield.en zo is zijn werk "De Atjehers" een verzameling van vele nauwkeurige ethnografische gegevens geworden

6

7 Zoals iedere onderzoeker is Snouck selectief geweest in wat hij belangrijk genoeg vond om te observeren en neer te schrijven.in de selectie van wat al dan niet relevant is,is Iedere waarnemer min of meer een produkt van zijn tijd en Tan zijn opleiding.snouck had zich ontwikkeld tot een, : Islamitoloog".Het spreekt dus vanzelf dat Snouck, een kenner als hij was van de Islam zowel in haar theologische als sociale aspekten,veel aandacht gaf aan de religieuze situatie zoals hij die in Atjeh feitelijk aantrof,en zoals die volgens dé eisen van de Islam zou moeten zijn. Maar niet alleen religieuze en politieke gegevens interesseerden Snouck; zo besteeddd'e hij maar liefst 100 blz aan een uiterst nauwgezette beschrijving van Atjehse spelen en vermaken.maar zoekt men naar een beschrijving van ekonomische verhoudingen,dan heeft Snouck ons helaas niets te bieden. Ekcnomische verhoudingen werden zo niet minder relevant,dan toch minder interessant gedacht.in Snouch's tijd was men nog in 'net stadium van catalogisering van allerlei mogelijke exotische gewoontes.de sociale wetenschappen hadden zich nog niet ontwikkeld,er was nog geen sprake van systematisch uitgewerkte sociale theorieën die richting zouden kunnen geven aan een onderzoek in het veld. Afgezien van zijn Islamstudie,is Snouck niet verder gegaan dan een ethnografische beschrijving.maar hij heeft de grot:' verdienste zijn ethnografisch materiaal met waarheidsliefde en grote exactheid te presenteren.voor Siegel is Snouck dan ook vaak een betrouwbare bron gebleken om feitelijke gegeveis aan te ontlenen.en vaak stuit men op ethnografisch materiaal,in de 60er jaren door Siegel verzameld,dat bij Snouck niet minder exact en uitvoerig terug te vinden is. (vb. beschrijving van kraamperiode van de Atjehse vrouw, Siegel blz 159? Snouck,I,blz 410) Siegel,in tegenstelling tot Snouck,heeft een bepaalde theoretische opzet met zijn boek.hij poogt,zoals hijzelf zegt, "to tracé the development of an idiom of experience and to relate i t to the changing structure of society".hij gaat er van ujt dat in peasant-societies,(in tegenstelling tot in tribale samenlevingen),"interior experience and social role jare nc longer understood in the same terms.... Men are men, and,as such,are describable in terms oi their nature apart 'from the society to which they belong.at the same time they are aware of social position as influencing their valuation of thenselves.ïhere is tension between social position and interior experience in defining moral worth.attemps to resolve this tension take various forms,such as an escape from the world yr social reform.in some periods of history,men do not try to resolve the tension at alljrather they strive to achieve momentarily a state which is a pure expression of interior nature, apart from the world^by which both the world and the self car be known.in no case is there a permanent solution. Interioi experience and social relationship are different I orders Cf reality.attempfe that seem to reconcile them by promisin^ social reform,for instance,are actually attempts to trans?.end structure altogether....,. Erom the point of view of those who are bom into onde sphere of society and find themselves in another,attemps at reconciling religious worth and social position not only explain their own experience,but also conceptualize linkages - 2 -

8

9 between social spheres which previously had been discrete. Although no permanent resolution is reached,at any moment the attempt to resolve self and society demonstrates that experience of all social spheres is explicable in a single frame of reference and that society is,therefore,unitary. One can recognize a progression in the forms of these attempts at resolution which is due both to changing social structure and to increasing awareness of interior nature as something different from the world.i (Siegel) have tried to tracé this progression in one society (Atjeh) by looking first at the genesis of the distinction between the world and human nature and then at changes in social structure and religiuos aspirations. By accident I (Siegel) came to study..atjeh..,where in the 19th century men had radically conflicting ideas about the nature of their society.while political ideologies claimed to describe the proper relations between groups,relious teachings advocated the unity of men regardless of the groups to which they belonged.religious scolars thought that the unity of men was a possibility inherent in man's nature and was the final point of their passage out of the family and the village.prom the views of the religious scolars came ideas of interior experience which,in the 20th century,men used to interpret social roles as well.i (Siegel) have tried to describe 19th cebtury Atjehnese society in order that we may understand the genesis of Atjehnese ideas about experience.i have the gone on to describe the religious revival of the 1930's, when the ideas of the religois scolars became popularly accepted,and have continued by outlining the roles of men in contemporary Atjeh,showing how religious ides today inform social awareness.hopefully,the sharpened consciousness of the Atjehnese of themselves and their society,expressed through religious goals,can thus be understood". Dit is dus Siegel's theoretische outline,aan de hand waarvan hijn de Atjehse samenleving analyseert.de tüeoretische vraagstelling,nl "to relate the development of an idiom of experience to the changing structure of society",wordt uitgewerkt aan de hand van de geschiedenis van de Atjehse samenleving.en bij Siegel wordt de geschiedenis van Atjeh grotendeels in termen van Islam en handel behandeld. Inhoeverre Siegel zijn theoretische vraagstelling al had ontwikkeld voordat hij tot de analyse van de Atjehse samenleving kwam,ligt in het duister.we hebben sterk de indruk dat de vraagstelling pas scherp is geformuleerd is,nadat Siegel bekend was geworden met het Atjehse materiaal. Het wordt nogm als gezegd : Siegel heeft zijn materiaal over Atjeh geselecteerd,verwerkt en gepresenteerd met het oog op zijn theoretische presupposities en hypotheses,die op zichzelf geen betrekking hebben op Atjeh,noch op de Islam

10

11 II ATJEH 111 DE 19e BEUvV Voor deze tijdsperiode kam men Snouck's en Siegel's werk met enige goodwill met elkaar vergelijken.siegel haalt Snouck oo voortdurend aan,enerzijds om aan te geven op welke kwesties zijn visies afwijken van die van bnouck; anderzijds om gegevens aan Snouck te ontlenen,die Siegel dan weer verder interpreteer* binnen zijn theoretisch kader. Siegel neemt als startpunt van zijn betoog de konstatering van Snouck dat de uleebelang,hoewel in theorie vazallen van de oultan,in feite onafhankelijk waren.siegel haakt dan in :"Snouck was correct in pointing out the political independence of the uleebelang,although he misconceived its basis.snouck saw the uleebelang as paratypes of european lords,tied to peasants through rights to land;he thought of them as deriving their power from revenues raised through fines levied in the settlement of disputes and the control of land.he saw their positions threatened by the ulama who, constantly urging reform in accordance with sjariah,wished (Snouck thought) to elèminate the uleebelangs source of income.snouck saw the uleebelang as alien agitators,disrupting the natural arrangements of Atjehnese society.the conflict between uleebelang and ulama was to him simply one more example of the conflict between Islamic Law and custom (adat), found in all islamic lands.he wanted the natural harmony between lords and peasants restored and feit thus that the ulama must be romoved from politics." Maar,volgens Siegel,:"actually the uleebelang were similar to the chieftains of the West-coast of liialaya; they had few ties with villagers whom they supposedly ruled. Thier revenues came not from the aciministration ol the law, but from their control of the market.they used their profits to support a body of retainers who were the real source of their power.dependent on trade rather than on their subjects for revenues,they formed a class isolated from village l i f e, in conflict with the sultan,and ocaasionally at odds with the ulama.atjeh was not a society bifurcated into islamic and adat elements,but one divided in 4 groups: uleebelang,ulama, the peasants,and the sultan and his group,-each of which had his own view of the nature of Islam and adat". we moeten zeggen dat Siegel hier een belangrijke correctie op Snouck geeft.siegel's argumentatie over de positie van de. uleebelang is verhelderend,en verklaart kwesties die bij Snouck onopgehelderd zijn gebleven..ue ekonomische verhoudingen binnen de Atjehse samenleving zijn door Snouck simpelweg niet beschreven.onder de paragraaf "Atjehnese trade",zet Siegel overtuigend uiteen hoe in de 19e eeuw de uleebelang de stroom van im- en exportgoederen in Atjeh controleerden.in de rijstverbouwende streken waren ze tolheffers op het handelsverkeer,in de peperstreken waren ze grote ondernemers die kapitaal betrokken uit Penang (Malaya) en dit kapitaal weer investeerden in de peperladangs in hun gebied."the uleebelang linked growers and buyers of peper. They were political figures because they were first of all commercial figures.the relations between subjects and rulers in these states were all within the framework of commerce. There were no obligations of a citizen as such.the onlp contacts between uleebelang and subjects were at the points where commodities changed hands"

12

13 Zijn inkomen had de uleebelang uit de handel;voor machtsuitoefening in zijn gebied steunde hij op een aantal volgelingen :rakan.de rakan woonden in of bij het huis van de uleebelang,en werden door hem onderhouden.ronder zijn rakan zou de uleebelang machteloos zijn,zijn prerogatieven af te dwingen.als de uleebelang een aanzienlijk gevolg van afhankelijke rakan's had,zou niemand zijn gezag durven troèseten. Het bestuursgebied van de uleebelang zat politiek los in elkaar ; als een van de onderhorige mukim's over voldoende kapitaal kon beschikken om een eigen troep raltan te onderhouden, creëerde deze mukim in feite weer een onafhankelijke politieke eenheid,en werd mogelijk een potentiële politieke opponent van de uleebelang-familie onder wier gezag hij zich uitgewerkt had. Dat de politieke machtsuitoefening van üe uleebelang berustte op het vermogen een troep rakan te onderhouden,daar zijn Snouck en Siegel hut eens in.alleen geeft Snouck de financiële bronnen van de uleebelang niet duidelijk aan,al spreekt hij telkens van de inkomsten die ze betrekken vanuit hun rechtspraak in hun territoor.'ierwij1 anderzijds uit Snouck's materiaal weer blijkt dat die rechtspraak van de uleebelang weinig om het l i j f had. Siegel stelt verder dat de band tussen dorpelingen en uleebelang niet alleen berustte op controlle van de handel en machtsuitoefening eoor een troep rakan.de uleebelang waren vaak in het bezit van een sarakata -schriftelijke oorkondes vroeger door het sultanaat afgegeven.deze sarakata 's omschreven enkele formele verplichtingen van de uleebelang aan de sultan,en de uleebelang werden erin erkend als legitieme bestuurders van hun gebied,verantwoordenjk voor de toepassing van de sjariah. ünouck en Siegel wijzen er beide op dat de rechten en plichten van de uleebelang die de sarakata's omschrijven, slechts nominaal zijn.maar de waarde van de sarakata als bron van prestige voor de uleebelang moet niet onderschat worden. Siegel :"His (uleebelang) position may have rested on his control of local resources and on his command of his rakan, but ±t was only through the idiom of Islam that his position became meaningful to himself and acceptable to the residents of his nanggrou.ïhe Islam played a role in furnishing a framework of agreement between vi lagers and uleebelang and provides an ideology for a class otherwise devoid of one. The uleebelang made themselves part of the myth of Atjeh as an Islamic statel' De uleebelang hebben aus een dubbele image :"0n the one hand they were looked upon as oificers of the state,and thus are an accepted part of Atjehnese tradition.on the other hand,in person the uleebelang were figures to be feared,not admired.the incongruity oi power and cultural conception indicates the isolation of the uleebelang from villagers." Snouck zegt dit alles niet met zoveel woorden,maar wel is er bij hem veel feitenmateriaal te vinden dat Siegel's argumentatie geheel rechtvaardigt. wat de ulama betreft,hier is er het probleem : waren ze nu al dan niet rivalen van de uleebelang? Snouck,met grote stelligheid:de ulama zijn de grote rivalen van de uleebelang. Siegel,met niet minder grote stelligheid:de ulama zijn géén - 5 -

14

15 rivalen van de uleebelang. Snouck stelt dat de uleebelang twee principale mededingers hebben,nl de politieke advonturiers (waarover later meer),en de ulama.we moeten Snouck niet verkeerd begrijpen door te veronderstellen dat hij bedoelde dat de ulama de uleebelang uit hun posities zouden willen wippen.in de ogen van de ulama hadden de ule.ebele.ng wel degelijk een plaats in de Atjehse samenleving,nl als bestuurders (radjas),zoals we zullen zien. Snouck vermeldt steeds weer de prestige-positie die de ulama in Atjeh innemen:"als bewaarders en voortplanters van de kennis der heilige wet hebben zij aanspraak op algemene verering,het trotseren van hun woord geldt bijna als ongeloof,en ook in hun kring zijn mannen wier voorbedemen bij hun leven inroept en wier graven men later als heilig vereert.de mystiek heeft de latere Islam zo geheel doordrongen, dat de meeste wetgeleerden tevens enigermate die diepere, meer intieme en geheimzinnige zijde van het religieuze leven vertegenwoordigen".(snouck,i,blz 159). "De bevolking gelooft algemeen eau de volstrekte waarheid van hetgeen de ulama's leren,maar zij is van der af gewend,zelve tegen die leer voortdurend te zondigen jeugd en de ulama's die zonden in stilte te zien afkeuren,mits men hun niet te nabij kome met verboden zaken en handelingen. Zelfs beoordeelt de Atjeher die zonden bij zichzelf strenger dan bij een of andere ulama,die de wet overtreedt.'hij',zo zegt men,'zal daarvoor wel een of andere geleerde tekst hebben,mear voor ons is het iets anders'.men eert de ulama's door inanchtneming van zekere eerbiedige vormen,door vrome gaven,door zich in hun tegenwoordigheid van goddeloze praktijken te onthouden; de ulama's hunnerzijds zijn van jongs af aan gewoon,minstens één oog voor de boosheid hunner Atjehse wereld te sluiten,mits aan die algemene verering niets ontbreekt. Treedt nu echter een ulama buiten die alled egse perken, gaat hij het land door om het leven in de geest der wet te hervormen,dan neemt de verering voor hem de grootste afmetingen aan,tenzij zijn leven in flagrante strijd is met zijn prediking en klaarblijkelijk alléén hebzmcht zijn schreden bestuurt.vlo Atjehse zondaars nemen in de volste zin deel aan zulk een reveil,de overigen durven niet anders dan de schijn f annemen van ermee in te steramen. Tegenover zulk een ulama schaart zich wel soms een deel des volks;evenwel niet achter een uleebelang,doch achter een andere ulama,die in opvatting van sommige zaken van genen verschilt. Theoretische oppositie tegen hervormenae ulama's is de uleebelangs dus geheel onmogelijk; in de praktijk lakt het een machtig hoofd dikwijls de beweging te voorkomen of in haar aanvang te stuiten -zo niet,dan kan hij op zijn eigen volk niet rekenen".(snouck,i,blz ). De potentiële rivaliteit tussen ulama en uleebelang in vredestijd ziet Snouck alaus : "Een hervorming des landsinstellingen in godsdienstige zin zou de uleebelang alles ontnemen.zelfs al ging men met de meeste matiging in verband met de Atjehse volksaard te werk,dan nog zou bij voorbeeld de gehele rechtspraak dier hoofden,hun grote bron van inkomsten, op houden te bestaan,de uitspanningen waarin zij behagen scheppen zouden verboden worden,hun aanzien zou overgaan op - 6 -

16

17 de vertegenwoordigers van de nieuwe orde van zaken.geen wonder dus,dat de hooiden met inwendige ergernis en vrees de versterkers van de godsdienst zien optreden. Met vrees,omdat hun geen weg ter ondubbelzinnige bestrijding dier lieden openstaat.alle Atjehers toch zijn ervan overtuigd en erkennen het,dat hun gewoonten en instellingen vol ma'siet (boosheid,zonde) zijn,dat bekeering van hun weg hoog nodig is,en dat men weliswaar niet door ma'siet te begaan,maar zeer zeker door die te verdedigen, het geloof verzaakt en kafir wordt.hoe zou nu een uleebelang, oopk al had hij uit zucht n ar zelfbehoud er lust in,ruiterl i j k vijandig kunnen optreden tegen een wetgeleerde,die de godsdienst meer in ere wil brengen?z-ijn eigen volk,waarop hij a l t i j d slechts voorwaardelijk kan rekenen,zou deels zich onthouden,deels tegen hem in verzet komen. Tegen concurrenten van het soort van Teukoe Oemar kan een uleebelang,mits hij niet te zwak is,zeggen : ' b l i j f buiten mijn gebied,gij hebt er niets te maken'.de wetgeleerde heeft geen gebied,of liever,zijn gebied is overal,en wie hem zijn arbeid zou wallen verhinderen,wordt geacht op te staan tegen God. De wijste partij voor de uleebelangs is dus,zich door l i s t die lastige mededingers van het l i j f te houden of hen san zich te verbinden.dit leatete gelukt de hoofden meestal ten opzichte van de gewone Atjehse ulama's;wanneer deze maar van de wereldse zorgen ontheven worden,laten zi'j de adat wel voor hetgeen z i j is,en geven slechts in woorden hun afkeuringvan een en ander te kennen 1 '. (Snouck, I, blz ). We hebben bij Siegel al gezien dat de inkomsten van de uleebelang niet komen uit de rechtspraak,maar uit de handel. Heligieuze hervormingen zouden niet direkt de ekonomische positie van de uleebelang aantasten,m; ar wel -en hierin willen we meegaan met Snouck- de pasis van hun politiek gezag. Als we de veelheid van feitelijke gegevens die Snouck ons verschaft als basis nemen,met Siegel's aanvulling,dan krijgen we het volgende beeld van de positie van de uleebelang ten opzichte van de ulama.hoewel de financiële middelen van de uleebelang voortkomen uit zijn controlle van de handel, moet hij zijn politieke machtsuitoefehing,met zijn troep rakan,legitimeren.legitimering kan alleen gebeuren door te refereren naar het dominante systeem van (religieuze) symbolen, en dat is in Atjeh ongetwijfeld de Islam.met andere woorden, om zijn politiek optreden aanvaardbaar te maken,moet de uleebelang zich een image zoeken te verschaffen als radja die optreedt als beschermer van de Islam.In vroeger tijd,daar heeft Siegel,steunend op Snouck,al op gewezen,werd dat image verschaft door de sarakata's die in het bezit waren van de uleebelang families.deze sarakata's waren uitgevaardigd door vroegere Islamitische Sultans,en ze plaatste de uleebelang in de positie van rechthebbende radja op grond van zijn beschermheerschap van de Islamitische ummat in zijn gebied. Dit maakte hem in de ogen van de dorpelingen aanvaardbaar, maar wij willen verder gaan dan Siegel.Eind 19e eeuw was het sultanaat,eens symbool van de Islam in Atjeh,vervallen. Maar wel waren er de ulama's (en sajjids) die groot r e l i g i eus prestige genoten,zoals we gezien hebben.piet meer de grote sultanaten uit vervlogen tijden,maar invloedrijke ulama's uit het heden waren voor de Atjehse gemeenschap - 7 -

18

19 de symbolen van de Islam geworden.zo was Habib Adurrahman ('de' Habib',habib=geliefde),een wetgeleerde van arabische niet-atjehse afkomst,lange tijd de representant van alles v/at voor Islam stond.snouck zegt van hem ;"In de aanvang van zijn verblijf in Atjeh is hij vooral opgetreden als streng moslims wetgeleerde;zijn kennis van de kitabs is lang niet gering en voor Atjehse verhoudingen ruim voldoende om hem,bij een vrome levenswandel,tot het onbetwiste hoofd der godsdienstige partij te maken.de grootste geleerde ter hoofdplaats erkenden al spoedig in hem hun meester,en hij ging allen die hem volgden voor in godsdienstoefeningen,die dikwerf eindigden in algemeen geween.de godsdienstige en morele verdorvenheid der Atjehérs maakte het gewone onderwerp der gesprekken uit in de intieme kring van vrienden van hem,die aldra bij uitnemendheid 'de Habib' (geliefde) genoemd werd.het duurde niet lang of de Habib kon zich volkomen verlaten op alle ulama's,op al wat voor godsdienstig wilde doorgaan en op een belangrijk deel der kramat-gelovige massa.yan alle zijden stroomde duizenden mannen en vrouwen toe om slechts de hand van de Habib te magen kussen,en elk offerde bij die gelegenheid minstens zijn pakje gepelde rijst, vaak min of meer belangrijke, eldgeschenken.ixij had dus de zo beduidende invloed gewonnen,die een Atjehse ulama met aspiraties n?ar gezag winnen kan,m ar zijn invloed as groter dan die van zulk een ulama ooit kan zijn,daar hij zich van de Atjehers door wereldkennis,doorzicht en politiek talent onderscheidde, en d ar hij sajjid was.-ue grootste ulama onder de Atjehers zal bij uit hopeloos verdeelde volk altijd naijverige konkurrenten tegen zich hebbeji; de Habib stond als vreemdeling buiten de Atjehse partijen,en els sajjid boven alle Atjehers".(Snouck,I,blz 162). De uleebelang,om zijn politiek optreden te legitimeren, heeft ten oversta.rn van dergelijke invloedrijke ulama's weinig houvast meer aan zijn sarakata..vil hij nog langer aanvaar db- ar zijn, dan zal hij in een of andere vorm openlijke erkenning van de krant van de ulama moeten zoeken te verkrijgen. Snouck stelt dat er met de meeste gewone Atjehse ulama's weinig moeilijkheden zijn op dit punt :"Wanneer dezen maar van wereldse zorgen ontheven worden,laten zij de adat wel voor hetgeen zij is".maar met de Invloedrijke ulama's als de Habib,en later T.Tiro,liggen de zaken problematischer. Dezen eisen verbetering van de moraal van de uleebelang,en striktere doorvoering van islamitische instellingen in de samenleving. Tegenover de ulama staan de uleebelang duidelijk voor een dilemma : enerzijds,openlijke oppositie tegen de ulama is niet mogelijk;men heeft erkenning van de kant van de ulama nodig ter legitimering van eigen politieke positie. Anderzijds,zou men toegeven aan de eisen eer naar hervorming strevende ulama,dan zou dat zeker betekenen dat de uleebelang zijn spel van intimidatie door middel van zijn troep rakan op zou moeten geven. Onze konklusie is dat Snouck een ietwat verkeerde term gebruikt als hij spreekt van de ulama als "mededinger" van de uleebelang.de ulama erkennen het bestaan van seculaire radja's,en willen ze ook niet vervangen.j^at heeft bnouck ook zeker wiet bedoeld.maar Siegel g, at te ver als hij de - 8 -

20

21 tegenstellingen tu sen uleebelang en ulama wil minimaliseren. We kunnen het niet eens zijn met Siegel als hij schrijft: "A reform of legal administration would not have weakened the uleebelang since their revenues came chiefly from the collection of tolls.... The conflict focussed more on the personal immoralities of particular uleebelang than on political differences", oiegel ziet o.i. niet duidelijk de politieke konsekwenties van morele hervormingen.oiegel verdedigt zijn argument met de constatering:"moreover,some uleebelang actually took part in these reformist eoventents and enhanced their prestige b; ; their participation". We kunnen dit ook zien, ofwel als voortkomend uit oprechte vroomheid,ofwel voortkomend uit de drang om eigen positie veilig te stellen. De verhouding tussen de ulama en uleebelang zien we duidelijk naar voren komen in de Atjehse oorlog.snouck heeft ons in dezen een schat van nauwkeurige gegevens nagelaten, v/aar we van uit kunnen gaan.in de oorlog ook krijten de ulama een macht die ze in vredestijd niet hebben.laten we enouck uitvoerig aan het woord laten: "In gewone betrekkelijk rustige tijden is de uleebelang de radja van zijn gebied.beschikt hij over een enigszins belangrijke anhang.dan zal niemand zijn gezag durven aanranden.... óodra er sprake is van strijd.. tweeërlei konkurrenten doen zich dan voor,die in normale omstandigneuen minder gunstig terrein voor hun werkzaamheid vinden. De eersten bestrijden om zo te zeg ; en de uleebelang met wapenen van dezelfde soort als v/aarover hijzelf beschikt. Het zijn gelukzoekers,die min of meer openlijk n ar het uleebelangschap.. streven...om te slagen hebben zij tact nodig om de mensen aan zich te binden: zij moeten hun volgelingen rijkelijk beschenken en zo behandelen,dat zij het bij hen veel beter hebben dan bij de meestal gierige uleebelangs. Om over de daartoe nodige middelen te beschikken moeten zij steeds op nieuwe ondernemingen tot uitbreiding van hun invloed bedacht zijn,zowat hun rakan's niet s t i l zitten en telkens opnieuw door een deel van behaalde buit voor hun moeite beloond worden. Een type van dit soort is de bekende Teukoe Üemar, die om zijn mildheid en vriendelijkheid door zijn volgelingen op de handen gedragen wordt en die van een in de oorlog opkomende panglima zonder gebied zich opwerkte tot de gevreesde heer van bijna de hele estkust...in elk deel van zijn gebied van invloed treedt het traditionele hoofd op de achtergrond,zodra hij zich vertoond!,wel wetende dat het anders spoedig geheel met hem ged an zoude zijn...wel hebben die avonturiers het voordeel van al wat nieuw en vers is tegenover het oude en afgeleefde,m-ar zij kunnen hun volgelingen niet tot heilige ijver of zelfopofferende toewijding bezielen. Dit kunnn de concurrenten der tweede soort,de ulama's, wel*waar een eixrgiek ulama.. optreedt om God's vvet tegen menselijke dwaasheid en slechtheid te verdedigen,is hij zeker,een kern van aanhangers te verwerven die voor hem door het vuur gaan; hoe aanstekelijk voor sommigen,verbij sterend op anderen zulke toewijding werkt zelfs bij een lichtzinnig volk,dat heeft de opkomst van de Islam In net bij uitstek wereldsgezinde Mekka bewezen

22

23 En terwijl de uleebelang zonder scrupules de avonturiers van het slag van feukoe Oemar bestrijdt,zolang hij kan, staat hij machteloos tegenover de ulama,die zegt: "ik verlang geen duimbreed van uw grondgebied,maar ik verlang uw onderhorige gehoorzaamheid aan God'." (onouck,adviezen,1,blz 50-51). De uleebelang waren niet in staat een effektieye oorlog teren de binnen dringende vijand te voeren; elke uleebelang had in de allereerste pl ats zijn eigen belangen op het oog,en er was geen coördinatie tussen ae afzonderlijke uleebelangs die elk hun eigen bende hadden.we citeren weer bnouck : "waar het hun (de Atjehers) tegenliep waren de vertegenwoordigers van de godsdienst met hun verklaringen bij de hand : wie heilige oorlog wil voeren met de zekerheid van --oede uitslag,moet beginnen met zich te bekeren van al zijn boze werken;.. men moet de door Allah bevolen oorlog voeren op de door Allah gewilde wij ze.allah heelt in zijn wet zelf de bronnen rangegeven waaruit de kosten van de heilige oorlog bestreden moeten worden...vooral moet een deel de± zakat daarvoor besteed worden.verder wekke men met kracht tot meerdere vrijwillige bijdragen op,ook uoor te wijzen op het grote loon dat hiernamaals hen wacht,die hun goed of bloed voor de heilige zaak veil gehad hebben.men onthoudde zich ven het bradschatten der kampongs in welker nabijheid men legert (een praktijk waarvan de benaen der hooiden zich frekwent bedienden)...eindelijk kan het niet goed gaan, wanneer tal van kleine benden zonder centrale leiding ageren; er moeten leiders zijn,die het geheel overzien en steeds de belangen van de godsdienst en van al zijn belijders m het aangevallen land voor ogen nebben. de radja van Atjeh (Sultan) is ten opzichte van deze toestand zijns lands als een niet bestaande faktor;de uleebelangs, de eigenlijke radjas des lands,sluiterf zich indolent elk binnen zijn landpalen op en zijn niet in staat tot verenigde aktie,de hoofden der vrijwilligersbenden missen de voorwaarden,waaraan de anvoerders in de heilige oorlog moeten voldoen -op ons de ulama's rust de t ak,de ajihad te X* 6 T & ~L Q XI Deze en dergelijke redeneringen vormden de gréndslag der machtsontwikkeling van Teungkoe Tiro en zijn medewerkers of konkurrenten...de ulama's weraen de leiders deroorlog. Krachtiger dan vroeger klonken toen hun verwijten; tegen de uleebelangs,wijl zij s t i l zaten;tegen een deel der kampongbevolking,wijl het aardse voordelen boven hemels loon stelde,traag was in werken der bekering,weinig steun verleende aan de krijgers.... Elk der aktieve ulama's ging. dus rmna m het gebied waar hij invloed had of hoopte te verkrijgen,en verkondigde de hoofdzaken van de leer des. heiligen oorlogs met vernieuwde kracht.ter betere voorbereiding van het grote werk moest men ook vervallen moskeeën herbouwen,de eredienst hoog houden,de volkszonden bestrijden.met de goddeloze vermaken der Atjehers moest het uit zijn....".(snouck,i,blz 180, ).,,.,. U 4 4 Ook de passieve ulama's,die op hun bidkarpetje b l i j ven en de hele zaak in Gods handen aanbevelen_zonaer meer, krijgen verwijten te horen over hun passiviteit. "Zo begon de meer uitsluitend godsdienstige periode