Onder invloed verkeerd

Transcriptie

1 E va l u at i e v o o r l i c h t i n g s c a m pag n e s o ft d r u g s i n h e t v e r k ee r e u r e g i o S c h e l d e m o n d Onder invloed verkeerd B. Bieleman R. Nijkamp m.m.v. J. Bloemendal

2

3 Onder invloed verkeerd E va l u at i e v o o r l i c h t i n g s c a m pag n e s o ft d r u g s in het verkeer euregio Scheldemond April 2011 I NTRAVAL Groningen-Rotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 68 Telefoon Telefoon Fax Fax April 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Omslag: Druk: Opdrachtgever: Gefinancierd door: B. Bieleman, R. Nijkamp; m.m.v. J. Bloemendal C. Zimmerman E. Cusiel / Afbeeldingen: Forest&Bold Provincie Zeeland / ROVZ Euregionaal Veiligheidsoverleg Scheldemond ministerie van Infrastructuur en Milieu ISBN:

5 VOORWOORD De campagne Drugs in het verkeer speelt in op het (gevaarlijke) verkeersgedrag van autobestuurders die in Terneuzen softdrugs hebben gekocht en onder invloed van softdrugs terugrijden. In opdracht van het Euregionaal Veiligheidsoverleg Scheldemond heeft onderzoeksbureau INTRAVAL de campagne Drugs in het verkeer geëvalueerd. Het onderzoek is gefinancierd door het Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het onderzoek is uitgevoerd door Rick Nijkamp, geassisteerd door Jorrit Bloemendal, onder verantwoordelijkheid van Bert Bieleman. De interviews zijn afgenomen door tweetalige Belgische collega s, te weten: Dieter Demeurisse; Jan Schraeyen; Astrid Van de Sompel; Florian Van de Sompel; en Julien Vandenhoucke. Graag willen wij de leden van de begeleidingscommissie onder voorzitterschap van Christine Dingemanse (Regionaal Orgaan verkeersveiligheid Zeeland) bedanken voor de enthousiaste en constructieve wijze waarop zij het onderzoek hebben begeleid. De commissie bestond verder uit: Roger Rondelez (provincie West-Vlaanderen); Hilde De Smet (provincie Oost-Vlaanderen); Ron de Meyer (provincie Zeeland); Marc Haartsen (gemeente Terneuzen); Koos Tamis (ministerie van Infrastructuur en Milieu); Pieter De Neve (Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid); Floris Merckx (Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid); Henk Rhebergen (Regionaal Orgaan verkeersveiligheid Zeeland); Ludwig Kouijzer (politie Zeeland); Bert Heyens (Forest&Bold); en Joke Naughton (Tekstclusief). Tevens bedanken wij alle medewerkers van de coffeeshop in Terneuzen voor de gastvrijheid en de wijze waarop zij aan het onderzoek hebben meegewerkt. Ten slotte gaat onze dank uit naar de respondenten, zonder wie dit onderzoek niet mogelijk was geweest. Namens INTRAVAL, Bert Bieleman Groningen-Rotterdam Rick Nijkamp April 2011

6

7 INHOUDSOPGAVE pagina Samenvatting I Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Onderzoeksvragen Opzet Leeswijzer 5 Hoofdstuk 2 Campagne Beschrijving campagne Bereik Boodschapoverdracht 10 Hoofdstuk 3 Kennis en gedrag Risicoperceptie Subjectieve pakkans Reactie en gedragsintentie Zelfgerapporteerd gedrag Motivatie 16 Hoofdstuk 4 Conclusies Campagne Kennis en gedrag Ten slotte 21 Geraadpleegde literatuur 23 Bijlage 1 Methodologische verantwoording 25 Bijlage 2 Tabellen 29

8

9 SAMENVATTING In opdracht van het Euregionaal Veiligheids Overleg Scheldemond (EVO) is in 2009 de campagne Drugs in het verkeer van start gegaan. Dit project speelt in op het gevaarlijke verkeersgedrag van autobestuurders die in Zeeuws-Vlaanderen softdrugs hebben gekocht en na gebruik van softdrugs terugrijden. Om inzicht te krijgen in het campagnebereik en de invloed van de campagne op de kennis en het rijgedrag van coffeeshopbezoekers heeft onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL in opdracht van het Euregionaal Veiligheids Overleg Scheldemond de campagne geëvalueerd. De bevindingen zijn gebaseerd op de volgende bronnen: deskresearch en enquêtes voorafgaand (nulmeting) en na de start van de campagne (tussenmeting en eindmeting) onder coffeeshopbezoekers die met de auto naar de coffeeshop in Terneuzen zijn gekomen. Hieronder worden de resultaten van de evaluatie puntsgewijs behandeld. Campagne Het publiek is goed bereikt door de campagne. Drie kwart van de respondenten zegt uitingen van de campagne Dont t Blow And Drive (DBAD) te hebben gezien of gehoord. De campagneboodschap dat je na gebruik van hasj of wiet geen auto moet besturen is zeer goed overgekomen, terwijl de boodschap dat je afspraken moet maken over wie er terugrijdt zonder hasj of wiet te hebben gebruikt wat minder goed is begrepen. Kennis en gedrag Het risicobesef met betrekking tot softdrugs in het verkeer is toegenomen. Voorafgaande aan de campagne DBAD (0-meting) zegt minder dan een kwart het (zeer) gevaarlijk te vinden om auto te rijden na het gebruik van hasj of wiet, terwijl dit anderhalf jaar later (2-meting) significant is gestegen naar ongeveer de helft. De subjectieve pakkans is nagenoeg gelijk gebleven. Slechts een kwart van de respondenten schat de kans hoog in dat de politie controleert op autorijden na het gebruik van hasj of wiet. Ongeveer een tiende zegt naar aanleiding van de campagne te hebben besloten geen auto meer te rijden na het gebruik van hasj of wiet. Verder heeft ruim twee vijfde naar aanleiding van de campagne nagedacht over de gevaren van autorijden na het gebruik van hasj of wiet, terwijl ongeveer een kwart hierover heeft gesproken met anderen. Coffeeshopbezoekers hebben hun gedrag nauwelijks aangepast na de start van de campagne. Ten tijde van de 2-meting heeft ruim twee vijfde in de zes maanden voorafgaande aan de meting wel eens auto gereden na het gebruik van hasj of wiet, hetgeen niet significant verschilt met de meting voor de start van de campagne. Bezoekers maken nauwelijks vaker afspraken over wie terugrijdt zonder softdrugs te hebben gebruikt. Van de bezoekers die naar de coffeeshop zijn gekomen in gezelschap van medepassagiers met een rijbewijs zegt in alle metingen ongeveer de helft een afspraak te maken over wie er terugrijdt zonder hasj of wiet te hebben gebruikt. De belangrijkste motivatie om geen auto te besturen na het gebruik van hasj of wiet is dat de bestuurder de veiligheid van medepassagiers en andere weggebruikers niet in gevaar wil brengen. Dit percentage is significant toegenomen na de start van de voorlichtingscampagne. De belangrijkste motivatie om wel auto te rijden na het gebruik van hasj of wiet is dat respondenten vinden dat softdrugs geen invloed heeft op hun rijstijl. Samenvatting I

10 II INTRAVAL Onder invloed verkeerd

11 1. INLEIDING In opdracht van het Euregionaal Veiligheids Overleg Scheldemond (EVO) is in 2009 gestart met het project 'Drugs in het verkeer. Partners in het project zijn de Provincie Oost- Vlaanderen, de provincie West-Vlaanderen, de provincie Zeeland, het Belgisch Instituut voor Verkeersveiligheid (BIVV), het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Zeeland (ROVZ), de gemeente Terneuzen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Dit project speelt in op het gevaarlijke verkeersgedrag van autobestuurders die in Zeeuws-Vlaanderen drugs hebben gekocht en na gebruik van softdrugs (en alcohol) terugrijden. Een deel van de coffeeshoptoeristen uit Frankrijk en Vlaanderen stapt in Terneuzen na gebruik van hasj of wiet achter het stuur. Dit kan tot ernstige verkeersveiligheidproblemen leiden in Zeeuws- Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk. 1.1 Achtergrond Uit diverse onderzoeken blijkt dat het gebruik van cannabis het rijgedrag negatief beïnvloedt (Raes e.a. 2008; Ramaekers e.a. 2006; Menetrey e.a. 2005). Het gebruik van cannabis vermindert namelijk de cognitieve en psychomotorische vaardigheden die nodig zijn bij het besturen van een auto. Cannabis verlaagt de stuurcontrole, de afstandinschatting tussen twee voertuigen, de perceptie op wisselende snelheden en de reactietijd. Ervaren drugsgebruikers zijn zich bewust van de verminderde vaardigheden en passen hun rijgedrag aan, waardoor de negatieve effecten geringer kunnen zijn dan verwacht. De beperkingen in rijvaardigheden kunnen echter slechts ten dele worden gecompenseerd. In noodsituaties, tijdens een monotone rit of wanneer cannabis in combinatie met alcohol wordt gebruikt nemen de risico's aanzienlijk toe. Uit een onderzoek in het politiedistrict Tilburg blijkt dat gebruikers van meerdere drugs bijna 25 keer zoveel kans op letsel hebben als nuchtere bestuurders (Mathijssen en Houwing 2005). Voor gebruikers van drugs én alcohol is de kans op letsel 35 keer zo groot. Tevens blijkt uit dit onderzoek dat bijna 20% van de gewonde autobestuurders positief werd bevonden op drugs, waarbij cannabis het meest voorkwam. Ook Frans onderzoek toont aan dat een groot deel (bijna 40%) van alle jongeren die in 2003 en 2004 de dood vonden op de Franse wegen onder invloed was van softdrugs (Mura e.a. 2006). Theoretische noties Een manier om het gebruik van drugs in het verkeer te kunnen terugdringen is een goede voorlichting over de potentiële risico s van het gebruik van drugs in het verkeer. Tot op heden zijn er niet of nauwelijks activiteiten ondernomen om autobestuurders te wijzen op de risico s bij het gebruik van softdrugs in het verkeer. De huidige voorlichtingscampagnes in de media over rijden onder invloed zijn vooral gericht op alcoholgebruik en nauwelijks op drugs- en geneesmiddelengebruik. De campagnes over alcoholgebruik in het verkeer (de zogenoemde bob-campagne) en ander risicovol gedrag in het verkeer zijn succesvol gebleken (Van den Berg 2010). De evaluaties van de postbus 51 campagnes laten zien dat veranderingen in kennis en houding naar aanleiding van de campagne groter zijn dan veranderingen in gedrag. Uit evaluaties van campagnes gericht op vermindering van alcoholgebruik onder jongeren, blijkt ook dat houding sneller is aan te passen dan gedrag (Kruize en Bieleman 2008, 2005a, 2005b). In combinatie met andere maatregelen kan het effect van een voorlichtingscampagne op het gedrag van de doelgroep worden vergroot. Binnen- en buitenlands onderzoek wijst uit dat Inleiding 1

12 de instrumenten voorlichting en handhaving elkaars effect versterken, wat leidt tot synergie (Tamis 2004; Silverans en Neve 2007; Delhomme e.a. 2009). Dit is een van de redenen waarom verschillende campagnes gericht op verkeersveiligheid (zoals de campagnegordels en de bob-campagne) zowel bestaan uit voorlichting als handhaving. Deze zijn succesvol gebleken om houding en gedrag in positieve zin te wijzigen (DVS 2009). Campagne Drugs in het verkeer In 2009 is in opdracht van het Euregionaal Veiligheidsoverleg Scheldemond 1 in Terneuzen gestart met de eerste campagne die wijst op de risico s van cannabisgebruik in het verkeer. Het project Drugs in het Verkeer speelt in op het gevaarlijke verkeersgedrag van autobestuurders die in Zeeuws-Vlaanderen softdrugs hebben gekocht en onder invloed van softdrugs terugrijden. De campagne bestond in eerste instantie uit twee fasen. In het eerste jaar lag het accent op de communicatiecampagne. Met behulp van een scala aan voorlichtingsmateriaal is aan de coffeeshopsbezoekers onder meer de boodschap overgebracht om na het gebruik van hasj of wiet geen auto te besturen (Don t Blow And Drive). Het voornemen was om in het tweede jaar het accent te leggen op de handhavingsactiviteiten. Omdat in zowel Nederland als België de invoering van de speekseltest vertraging heeft opgelopen, hebben minder handhavingsacties plaatsgevonden dan van te voren werd beoogd. Drugstester Anders dan voor alcohol, gelden in Nederland (nog) geen wettelijke limieten voor drugs en geneesmiddelen. Wel kunnen bestuurders worden bestraft indien kan worden aangetoond dat zij, op grond van de concentratie van gedetecteerde stoffen in hun bloed, onder invloed verkeren (SWOV 2009). Recent gebruik van drugs kan in praktijk het beste met bloedtesten worden aangetoond, maar deze zijn kostbaar en op straat niet goed bruikbaar. Met name speekseltesters zijn de laatste jaren sterk in ontwikkeling en lijken het meest geschikt voor de selectie van drugsgebruikers in het verkeer. 2 De gevoeligheid van speekseltesten laten voor sommige drugs nog te wensen over, maar als selectiemiddel lijkt de speekseltest wel geschikt (Verstraete en Raes 2006). 3 In het kader van het Europese onderzoeksproject DRUID (DRiving Under the Influence of Drugs) wordt de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van speekseltesters momenteel getest. In Nederland bestaat het voornemen om een wetsvoorstel over de speekseltest in te dienen, waardoor de politie in Nederland waarschijnlijk de bevoegdheid zal krijgen om speekseltesten af te nemen. 4 In België is een nieuwe procedure, gebaseerd op het gebruik van speekseltesten, in werking is getreden na afloop van de onderzoeksperiode (begin oktober 2010). 1 De Euregio Scheldemond is een grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen de Belgische provincies Oost- en West-Vlaanderen en de Nederlandse provincie Zeeland. 2 Behalve op de aanwezigheid van stoffen in het lichaam, kunnen bestuurders ook gecontroleerd worden op basis van uiterlijke kenmerken en een aantal coördinatieoefeningen door agenten die speciaal hiervoor zijn getraind. 3 Bij een speekseltest wordt met een staafje in de mond onder meer gezocht naar sporen van cannabis, cocaïne, heroïne en xtc. Als de test uitwijst dat een automobilist drugs heeft genuttigd, kan de politie de automobilist meteen een rijverbod opleggen. Voor (aanvullend) bewijs kan de politie bij verdenking van drugsgebruik vervolgens een bloedproef vorderen. 4 De Nederlandse politiekorpsen Twente en Gelderland-Zuid hebben al eerder op eigen initiatief geëxperimenteerd met de speekseltest. 2 INTRAVAL Onder invloed verkeerd

13 Evaluatie Om inzicht te krijgen in de invloed van de campagne op het risicobesef, de houding en het gedrag van coffeeshopbezoekers heeft onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL in opdracht van het Euregionaal Veiligheidsoverleg Scheldemond de campagne geëvalueerd. Het onderzoek is gefinancierd door het Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Milieu. 1.2 Onderzoeksvragen Het onderzoek kent een drietal hoofdvragen, terwijl eveneens vier nevenvragen zijn geformuleerd. De onderzoeksvragen luiden als volgt: Hoofdvragen Heeft de campagne 'Drugs in het Verkeer' : 1. geleid tot een verbetering van het risicobesef van de coffeeshopbezoekers over het rijden na gebruik van cannabis? 2. geleid tot het vergroten van de subjectieve pakkans voor het rijden na gebruik van cannabis? 3. geleid tot een daling van het aantal coffeeshopbezoekers die na gebruik van cannabis een auto besturen? Nevenvragen 4. Wat is het oordeel van de coffeeshopbezoekers over de campagneaanpak en de verschillende campagne-uitingen? 5. Wat zijn redenen/motivaties om niet onder invloed van cannabis een auto te besturen? 6. Wat zijn redenen/motivaties om wel onder invloed van cannabis een auto te besturen? 7. Welke achtergrondkenmerken van respondenten hangen samen met het risicobesef, de subjectieve pakkans en het zelfgerapporteerde gedrag? 1.3 Opzet Voor de evaluatie van de resultaten van de campagne Drugs in het Verkeer zijn de volgende werkzaamheden uitgevoerd: deskresearch en enquêtes onder coffeeshopbezoekers. Deskresearch Allereerst zijn relevante en beschikbare landelijke en lokale rapporten en documenten over softdrugs en verkeersveiligheid verzameld en bestudeerd. Enquêtes bezoekers coffeeshop Om een goed beeld te krijgen van de veranderingen in houding, risicobesef en gedrag van coffeeshopbezoekers voorafgaand en na invoering van de voorlichtingscampagne zijn op drie momenten enquêtes afgenomen onder bezoekers van de coffeeshop in Terneuzen. 5 5 De wetenschappelijk meest verantwoorde opzet van een effectevaluatie vereist het opnemen van een experimentele en een controlegroep, hetgeen in deze evaluatie niet is gebeurd. Vergelijkbare bezoekers van vergelijkbare coffeeshops die niet aan de campagne Drugs in het Verkeer zijn blootgesteld, worden dan als controlegroep in het onderzoek opgenomen. Dergelijke bezoekers zijn echter moeilijk te vinden. Bovendien waren de kosten voor het opnemen van een controlegroep te hoog. Inleiding 3

14 Meetmomenten De enquêtes zijn zowel voorafgaand aan de communicatiecampagne (nulmeting) als daarna (tussenmeting en eindmeting) afgenomen. De nulmeting is uitgevoerd in maart 2009, terwijl de tussenmeting en de eindmeting respectievelijk een half jaar (oktober 2009) en anderhalf jaar later (oktober 2010) hebben plaatsgevonden. Omvang steekproef Bij een evaluatie worden eventuele veranderingen voor en na de interventie gevolgd en vastgesteld. Om niet alleen inzicht te verschaffen in grote veranderingen is het noodzakelijk om voldoende respondenten te werven. Per meting zijn daarom tenminste 150 enquêtes afgenomen, hetgeen voldoende is om mogelijke middelgrote veranderingen goed te kunnen vaststellen. Bij de nulmeting zijn 150 bezoekers geënquêteerd, terwijl bij de vervolgmetingen bij 165 (tussenmeting) en 177 (eindmeting) coffeeshopbezoekers enquêtes zijn afgenomen. Verschillen tussen de metingen zijn getoetst op significantie (zie bijlage 1 voor een uitgebreidere methodologische toelichting). Aselecte steekproef De respondenten zijn op willekeurige wijze geselecteerd, waardoor een goede dwarsdoorsnede van de onderzoekspopulatie is verkregen. Respondenten zijn op verschillende dagen (zowel door de week als in het weekend) en tijdstippen (van openingstijd tot sluitingstijd) geworven. Elke derde bezoeker van de coffeeshop is aangesproken om mee te werken aan het onderzoek. Vervolgens is eerst de volgende screeningsvraag gesteld: Met welk vervoersmiddel ben je naar de coffeeshop gekomen?. Bezoekers die met de auto, motor of scooter naar de coffeeshop zijn gekomen, is gevraagd of er een korte enquête kan worden afgenomen. Bezoekers die met een ander vervoersmiddel (met het openbaar vervoer, met de fiets of te voet) naar de coffeeshop zijn gekomen, zijn niet geënquêteerd. Meetinstrument Bij de respondenten is vervolgens face to face een aantal vragen afgenomen met behulp van een korte gestructureerde vragenlijst. De vragenlijst is kort gehouden om de respons zo hoog mogelijk te laten zijn. De coffeeshops in Terneuzen worden onder andere bezocht door Belgische en Franse cannabisgebruikers die gelijk na aankoop van cannabis de coffeeshop weer verlaten. Door de vragenlijst niet te lang te laten zijn hebben de haastige bezoekers toch mee kunnen doen aan de enquête. De vragenlijst is zowel in het Nederlands als in het Frans afgenomen door Belgische onderzoeksmedewerkers die tweetalig zijn, hetgeen de respons heeft verhoogd omdat coffeeshopbezoekers sneller bereid zijn mee te werken aan een enquête als ze worden aangesproken in hun eigen taal. In de enquête is onder meer gevraagd naar: mogelijke risico s van cannabis in het verkeer, autorijden na gebruik van cannabis en de verwachte pakkans. Tevens zijn bij de tussenmeting en de eindmeting vragen gesteld over de campagne. Sociale wenselijkheid In dit onderzoek gaat het onder meer om gedragsintenties (na het zien van de campagne zijn wellicht meer mensen van plan om niet met de auto te rijden na het gebruik van hasj of wiet) of door respondenten zelfgerapporteerd gedrag (na het zien van de campagne geven wellicht minder respondenten aan auto te rijden na het gebruik van hasj of wiet). Hierbij bestaat het gevaar dat men sociaal wenselijke antwoorden geeft. Doordat we de resultaten voor en na de campagne met elkaar vergelijken, wordt hiervoor gecontroleerd en heeft dit geen invloed op de conclusies. 4 INTRAVAL Onder invloed verkeerd

15 1.4 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt de campagne besproken, waarin achtereenvolgens aandacht wordt besteed aan de inhoud van de campagne, het bereik en de boodschapsoverdracht. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de kennis van bezoekers over de gevaren van softdrugs in het verkeer, terwijl eveneens de subjectieve pakkans aan bod komt. Verder behandelt dit hoofdstuk de reactie op de campagne en de gedragsintentie van bezoekers naar aanleiding van de campagne, terwijl het zelfgerapporteerde gedrag van coffeeshopbezoekers eveneens wordt beschreven. Ten slotte worden de conclusies van het onderzoek in hoofdstuk 4 behandeld. Inleiding 5

16 6 INTRAVAL Onder invloed verkeerd

17 2. CAMPAGNE In dit hoofdstuk wordt de campagne besproken. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan de inhoud van de campagne, het bereik en de boodschapsoverdracht. 2.1 Beschrijving campagne De campagne is gestart in het eerste kwartaal van 2009 met een doorlooptijd van twee jaar. De campagne bestond in eerste instantie uit twee fasen. In het eerste jaar lag het accent op de communicatiecampagne, terwijl het voornemen was om in het tweede jaar het accent te leggen op de handhavingsactiviteiten. Omdat in zowel Nederland als België de invoering van de speekseltest vertraging heeft opgelopen 1, hebben minder handhavingsacties plaatsgevonden dan van te voren werd beoogd. De campagne is daarom meer gericht op de voorlichting over de risico s van softdrugs in het verkeer aan autobestuurders die in Terneuzen softdrugs kopen. Communicatiecampagne De boodschap van de campagne luidt: geen auto besturen als je cannabis hebt gebruikt. Ook wordt opgeroepen om vooraf af te spreken wie er terugrijdt zonder te blowen. Om de boodschap onder de doelgroep te verspreiden zijn zogenoemde droedels ingezet. Dit zijn grappige tekeningetjes die coffeeshopbezoekers zelf kunnen maken in de coffeeshop, die de boodschap Don t Blow And Drive (DBAD) ondersteunen. Coffeeshopbezoekers kunnen hun eigen droedels uploaden op de website van de campagne of ter plaatse tekenen en inleveren. Uit de inzendingen is viermaal een nieuw campagnebeeld geselecteerd (enkele voorbeelden hiervan zijn afgebeeld in figuur 2.1). Figuur 2.1 Posters campagne Don t Blow And Drive 1 Oud-minister van Verkeer en Waterstaat Camiel Eurlings kondigde al in 2007 in de Kamer aan de speekseltest in Nederland in te willen voeren. Dit heeft enige vertraging opgelopen. Het voornemen bestaat om een wetsvoorstel over de speekseltest in te dienen, waardoor de politie in Nederland waarschijnlijk de bevoegdheid zal krijgen om speekseltesten af te nemen. In België is een nieuwe procedure, gebaseerd op het gebruik van speekseltesten, in werking getreden na afloop van de onderzoeksperiode (begin oktober 2010). De nieuwe opsporingsprocedure bestaat uit drie stappen. Eerst volgt de agent een gestandaardiseerde checklist om na te gaan of de chauffeur tekenen vertoont van recent druggebruik. Nadien volgt de eigenlijke speekseltest, waarmee de politie binnen twaalf minuten weet of een bestuurder al dan niet drugs heeft gebruikt. Vervolgens wordt de speekselstaal onderzocht in een laboratorium. Campagne 7

18 De voorlichtingscampagne bestaat verder uit Nederlandstalige en Franstalige folders, een tweetalige interactieve website ( en ondersteunend materiaal in de coffeeshop in Terneuzen. Het gaat hierbij om posters, verschillende gebruiksvoorwerpen (filtertipboekjes, luciferdoosjes, pennen en vloeitjes) met het logo van DBAD (zie figuur 2.2), terwijl in de coffeeshop ook een plafondschildering over de campagne is gemaakt. Figuur 2.2 Logo campagne Don t Blow And Drive Handhaving Tijdens de onderzoeksperiode (april 2009-september 2010) hebben vijf grootschalige grensoverschrijdende controleacties plaatsgevonden, waarbij onder meer is gecontroleerd op het rijden onder invloed van drugs. De zogenoemde Hazeldonk-Etoile acties zijn gezamenlijk internationale acties tegen drugshandel en drugstoerisme. 2 Bij deze acties worden controles uitgevoerd langs (autosnel)wegen, op treinen, bussen en in drugspanden. In totaal zijn in de onderzoeksperiode onder meer ruim voertuigen gecontroleerd, waarbij 56 processen-verbaal zijn opgesteld voor het rijden onder invloed van drugs. Bovendien zijn 301 bekeuringen uitgedeeld voor het bezit van drugs, waarbij in totaal 5,9 kilo aan losse hasj en wiet is ingenomen. Daarnaast zijn zowel in Nederland als in België tijdens de campagne door de politie reguliere drugscontroles uitgevoerd, die niet altijd specifiek waren gericht op controle van drugsgebruik in het verkeer. In West- en Oost-Vlaanderen zijn in 2009 en 2010 in totaal 71 drugcontroles aan de grens verricht, waarbij 293 processen-verbaal voor drugbezit zijn opgesteld en onder meer 1,2 kilo aan hasj en wiet in beslag werd genomen. Bovendien zijn 16 processen-verbaal opgesteld voor het gebruik van drugs in het verkeer. In het Nederlandse Zeeuws Vlaanderen wordt drugsoverlast aangepakt met het project Houdgreep. 3 In 2009 en 2010 werden in het kader van dit project 521 mensen aangehouden na een verdenking van een overtreding van de gestelde bepalingen in de Opiumwetgeving. Hierbij is onder meer ruim 66 kilo aan losse hasj en wiet ingenomen. Deze aanhoudingen werden verricht tijdens diverse hard- en softdrug- onderzoeken (waartoe eveneens de ontmantelingen van hennepkwekerijen behoren) en uitgevoerde controles in Zeeuws- Vlaanderen. 4 Verder zijn in het kader van het project ASOS (Aanpak Structurele Overlast Softdrugstoerisme) in 2009 door de wijkpolitie in Terneuzen 11 controles uitgevoerd, terwijl één ASOS controle in gezamenlijkheid met de Belgische grenskorpsen heeft plaatsgevonden. 5 2 Onder de naam Hazeldonk-Etoile werken opsporingsdiensten van de verschillende landen met elkaar samen. Doel van deze samenwerking is drugspanden die overlast veroorzaken in de steden ontmantelen en de kleinschalige drugshandel en drugstoerisme tussen de Benelux en Frankrijk bestrijden. 3 Dit project bestaat uit een centraal meldpunt voor klachten en een samenwerking bij de aanpak van drugsoverlast tussen Koninklijke Marechaussee, gemeente, douane en politie. 4 Deze aan- en staande houdingen werden verricht door: het team Houdgreep Intensivering; RT3 (Recherche team Zeeuws-Vlaanderen); de ROG van politie Zeeland; het JHT Zuid-West van de politie Midden-West Brabant; en de Wijkpolitie Zeeuws-Vlaanderen (waaronder de Bikers). 5 Dit project gaat over het terugdringen van de overlast van buitenlandse softdrugstoeristen die in Terneuzen softdrugs kopen, overlast veroorzaken in het verkeer in de binnenstad en met een hoeveelheid softdrugs de grens naar België en Frankrijk overgaan. 8 INTRAVAL Onder invloed verkeerd

19 2.2 Bereik Een half jaar na de introductie van de campagne (oktober 2009) is gemeten in hoeverre de campagne de doelgroep heeft bereikt. Een jaar later (oktober 2010) is nogmaals gevraagd aan de coffeeshopbezoekers of zij bekend zijn met (onderdelen van) de campagne Don t Blow And Drive (DBAD). Twee derde (67%) van de bezoekers zegt een half jaar na de campagne (oktober 2009) uitingen van de campagne DBAD te hebben gezien of gehoord, terwijl een jaar later (oktober 2010) drie kwart (75%) van de bezoekers de campagne zegt te kennen (figuur 2.3). In 2009 zijn ook Postbus 51- campagnes geëvalueerd (Van den Berg e.a. 2010). De gemiddelde herkenning van deze campagnes ligt op 86%. Het betreft hier grootschalige campagnes (zoals de bob-campagne), waarbij gebruik is gemaakt van massamediale uitingen op radio en televisie. De campagne DBAD is een kleine campagne, waarbij geen massamediale communicatie is ingezet. Hierdoor zijn deze campagnes niet helemaal vergelijkbaar. Door het Belgisch Instituut voor VerkeersVeiligheid (BIVV) zijn enkele kleine en meer gerichte campagnes uitgevoerd, die wellicht meer vergelijkbaar zijn met de campagne DBAD. Bij de Pitstop-campagne (2008) en de campagne W8 ff voor je oversteekt herinnert 20% tot 26% van de doelgroep zich de campagne. 6 Figuur Respondenten die campagne DBAD hebben gezien en/of van gehoord (1-meting: n=165; 2-meting: n=177) meting (oktober 2010) 2-meting (oktober 2010) Aan alle respondenten is ook per campagnemiddel gevraagd of ze hiermee bekend zijn. De poster (55%-71%) en de folder (45%-50%) van de campagne DBAD worden het meest herkend (zie figuur 2.4). Bij de 2-meting zijn in vergelijking met de 1-meting significant meer bezoekers bekend met de poster. Rond de twee vijfde (41%-43%) is bekend met de zogenoemde droedels. Dit zijn tekeningen die coffeeshopbezoekers zelf kunnen maken die de boodschap Don t Blow And Drive ondersteunen. Tussen de 39% en de 35% kent de verschillende gebruiksvoorwerpen (filtertipboekjes, luciferdoosjes, pennen en vloeitjes) met het logo van DBAD die in de coffeeshop liggen, terwijl 32% tot 24% de stickers met het logo van DBAD heeft gezien. De campagne kent ook een website ( waarmee 9% tot 8% van de respondenten bekend is. 6 Bij de Pitstopcampagne zijn de volgende elementen ingezet: pitstoppaketten die bij tankstations werden uitgedeeld (hoofdkussen, deurhanger, leaflet, CD); posters in tankstations; een website; en een oproep op de lokale radio (studio Brussel). De campagne W8 ff voor je oversteekt bestond uit de volgende campagne-uitingen: flashmob; wobblers die werden uitgedeeld; een website; posters; en een radiospot op de lokale radio. Campagne 9

20 Figuur 2.4 Bekendheid met campagne Don t Blow And Drive, in % (1-meting: n=165; 2-meting: n=177) * 71 1-meting (oktober 2009) 2-meting (oktober 2010) Poster Folder Droedels Gebruiksvoorwerpen in coffeeshop Stickers Website * Significant verschil tussen beide metingen, p<0, Boodschapsoverdracht De campagne heeft een tweeledige boodschap. De boodschap dat je na gebruik van hasj of wiet geen auto moet besturen is zeer goed overgekomen (91%-89%), terwijl de boodschap dat je afspraken moet maken over wie er terugrijdt zonder hasj of wiet te hebben gebruikt minder goed is overgekomen (59%-73%) (zie figuur 2.5). Deze laatste boodschap is bij de laatste meting bij meer bezoekers overgekomen dan één jaar daarvoor. De gemiddelde boodschapsoverdracht van Postbus 51-campagnes ligt op 78% (Van den Berg e.a. 2010). Enkele respondenten gaven aan dat er, evenals bij de BOB-campagne, een naam zou moeten worden bedacht voor diegene die autorijdt zonder gebruik van hasj of wiet, zodat deze boodschap beter overkomt bij de coffeeshopbezoekers. Figuur 2.5 Boodschapsoverdracht campagne Don t Blow And Drive, in % (1-meting: n=111; 2- meting: n=133) * 73 1-meting (oktober 2009) 2-meting (oktober 2010) Geen auto besturen na gebruik hasj of wiet Maak afspraken wie er terug rijdt * Significant verschil tussen beide metingen, p<0, INTRAVAL Onder invloed verkeerd