Zicht op de cannabissector

Transcriptie

1 Zicht op de cannabissector Zicht op de cannabissector Pilotstudie naar de bedrijfsvoering en kwetsbaarheden van coffeeshops, growshops en smartshops in de gemeente Utrecht en onderzoeksmogelijkheden in deze branches PPGC Programma Preventie georganiseerde criminaliteit ES&E Den Haag, april

2 Inhoud 1. Inleiding Aanleiding 3 2. Achtergrond en afbakening studie Doelstelling Onderscheid fase 1 en Algemene kanttekeningen en aandachtspunten 5 3. Focus op fase Kernvragen Werkwijze 9 4. Structuur en bedrijfsvoering Utrechtse cannabissector Schets branche Structuur cannabissector Utrecht Bedrijfsvoering Betekenis verschillende contacten voor bedrijfsvoering Investering en omzet Kwetsbaarheden en risico s Criminele kwetsbaarheden Risico s door overheidsoptreden Sociale en economische kwetsbaarheden Conclusies en aanbevelingen Inhoudelijke conclusies Methodologische conclusies Aanbevelingen Voorstel voor vervolgonderzoek 36 Bijlage 1 Bijlage 2 Geraadpleegde literatuur Internet en drugs 2

3 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De laatste jaren krijgt de preventieve aanpak van (georganiseerde) criminaliteit steeds meer aandacht. Niet alleen in Nederland, maar ook in andere landen blijkt dat een preventieve benadering ter bestrijding van de (georganiseerde) criminaliteit vruchten af kan werpen. In het kader hiervan is het ministerie van Justitie in 1998 gestart met het Programma Preventie Georganiseerde Criminaliteit (PPGC). Het programma bestaat uit diverse projecten met deels een experimenteel of innovatief karakter. Centraal in één van deze projecten staat de experimentele preventieve doorlichting van bedrijfstakken. Bij wijze van experiment worden enkele branches en bedrijfstakken onder de loep genomen, waarvan op grond van publicaties en onderzoeken wordt verondersteld dat zij kwetsbaar zijn voor infiltratie door (georganiseerde) criminaliteit. Daarbij gaat het om sectoren en branches als de transportsector, de gezondheidszorg, de bouwsector, de financiële sector en de cannabisbranche. De doorlichtingen zijn steeds zo opgezet dat na een eerste fase - waarin de (kwetsbaarheid van) de structuur van de bedrijfstak in kaart wordt gebracht - steeds een tweede fase volgt, waarin wordt bekeken of de (georganiseerde) criminaliteit daadwerkelijk in de bedrijfstak is doorgedrongen. De cannabissector is zoals gezegd een van de sectoren die voor het project preventieve doorlichting in aanmerking is gekomen. Het ministerie van Justitie draagt daarvoor de volgende motivatie aan: De afgelopen jaren zijn er in Nederland veel onderzoeken gedaan naar en discussies gevoerd over de handel in softdrugs en aanverwante middelen, met name wat betreft het beleid ten aanzien van coffeeshops en smartshops. Daarbij zijn onderwerpen zoals de wijze van verkoop, de toename in aantal en de overlast veroorzaakt door deze shops, uitgebreid aan de orde geweest. Er is daarentegen nog weinig bekend over de structuur van de bedrijfstak en de eventuele rol daarin van de (georganiseerde) criminaliteit. Spelen zij een sleutelrol in deze bedrijfstak of is er meer sprake van incidentele betrokkenheid, en zo ja, in welke mate en op welke manier? In hoeverre is er sprake van verwevenheid met de bovenwereld? Hoe verhoudt het gedoogd verkopen zich met het risico dat criminele ondernemers profiteren van het gedoogbeleid? Het doel van het onderhavige onderzoek is op vragen als deze een antwoord te vinden. Het ministerie van Justitie heeft ES&E gevraagd voor de uitvoering van de eerste fase voor de (experimentele) doorlichting van de cannabissector. Deze samenvatting is het resultaat van een pilotstudie die ES&E heeft uitgevoerd om beter zicht te krijgen op de (kwetsbaarheid van) de structuur van de cannabissector. 3

4 2. Doelstelling en afbakening studie 2.1 Doelstelling Doelstellingen van deze studie naar de cannabissector zijn: 1. Het in kaart brengen van de structuur van de cannabissector c.a. als branche aan de hand van diverse bronnen (literatuur, internet en interviews met mensen uit de praktijk ). 2. Het in kaart brengen van de kwetsbare plekken in de cannabissector wat betreft het risico van indringen door de (georganiseerde) criminaliteit. 2.2 Onderscheid fase 1 en 2 Om de hierboven geformuleerde doelstellingen te bereiken, is de studie in twee fasen ingedeeld, te weten: Fase 1: een pilotstudie. Fase 2: een brede inventarisatie in Nederland, mede aan de hand van de bevindingen van de pilotstudie. Gezien de aard en complexiteit van het onderwerp is besloten de studie te starten met een een pilotstudie om de doelstellingen aan een nader onderzoek te onderwerpen en de bruikbaarheid van de onderzoeksinstrumenten te testen. Op deze wijze is het mogelijk de praktische haalbaarheid van de onderzoeksopzet te testen. Ook dient de pilotstudie een blauwdruk van de verschillende type cannabisondernemingen te ontwikkelen, die in de tweede fase kan worden toegepast en uitgebreid. De doelstelling van de pilot is dus tweeledig: ten eerste biedt deze inhoudelijke aanknopingspunten en ten tweede geeft de pilot zicht op (on)mogelijkheden voor de brede inventarisatie (fase II onderzoeksschema). Aan de hand van vooraf bepaalde criteria is ervoor gekozen om de pilotstudie in de gemeente Utrecht te laten plaatsvinden. Uiteraard gelden de onderzoeksresultaten alleen voor deze specifieke pilotgemeente. 4

5 Pilotstudie Fase I Testen haalbaarheid onderzoeksopzet (methodische aanknopingspunten) pilotgemeente Ontwikkelen blauwdruk diverse type cannabisondernemingen (inhoudelijke aanknopingspunten) Rapportage fase I Samenvatting Expert-meeting Brede inventarisatie Fase II In kaart brengen van de structuur van cannabissector Selectie uit: - grote gemeenten (meer dan inwoners) - middelgrote gemeenten ( inwoners) - kleine gemeenten (minder dan inwoners) In kaart brengen van de kwetsbare plekken in cannabissector Eindrapportage 2.3 Algemene kanttekeningen en aandachtspunten Definiëring cannabissector Conform de vraag van de opdrachtgever behoren zowel de coffeeshops, de growshops als de smartshops in deze studie tot de cannabissector. In werkelijkheid gaat het hier om drie zeer verschillende deelsectoren, die niet zonder meer met elkaar te vergelijken zijn. Coffeeshops zijn kleine café-achtige, doch alcoholvrije ondernemingen, die een vaak grote variëteit aan hasj en marihuana verkopen en gericht zijn op een breed publiek. Growshops zijn detailhandelaren of groothandelaren in producten die benodigd zijn voor de cannabisteelt. De verkochte producten op zich zijn vaak ook bijvoorbeeld in tuincentra te koop, maar de geclusterde manier waarop deze producten worden aangeboden, de gerichtheid op de teelt van het specifieke product cannabis en de wijze waarop de grow- 5

6 shops hun waren adverteren, geven de growshops een speciale positie. Waar de coffeeshop en de growshop nog duidelijk in elkaars verlengde liggen, vormt de smartshop een verschillende tak van sport. Smartshops bieden een zeer breed scala van min of meer geestverruimende middelen aan, waarvan het grootste deel legaal is. De inrichting van een smartshop lijkt op een apotheek, of een psychedelisch warenhuis. De producten die smartshops verkopen zijn grofweg in te delen in vier groepen; energizers, relaxing herbs, afrodisiaca en hallucinogene producten. Veel van deze producten zijn overigens ook zeer gemakkelijk via internet te bestellen. De overeenkomst met cannabis bestaat er uit dat aan deze middelen ook geen onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid wordt toegekend. Kwetsbaarheid cannabissector De aard van de cannabissector maakt dat deze branche kwetsbaar is voor infiltratie van de (georganiseerde) criminaliteit. Met kwetsbaarheid bedoelen wij die factoren die ertoe bijdragen dat verschillende criminele groeperingen worden aangetrokken om geld te investeren en personeel in te zetten met het oogmerk illegaal verkregen gelden wit te wassen in deze sector. Het gaat daarbij om kwetsbaarheden in relatie tot de (georganiseerde) misdaad, maar ook in de acceptatie van de sector door dienstverlenende ondernemingen (zoals banken, verzekeringen, et cetera) in de bovenwereld. In dit onderzoek hebben wij zowel naar de kwetsbaarheden in relatie tot de (georganiseerde) misdaad als naar de relatie tot de dienstverlenende ondernemingen gekeken. Aangezien er uit literatuur weinig bekend is over risico s en kwetsbaarheden in de cannabissector (dit geldt met name voor de growshops en de smartshops) is dit thema vanuit een nulsituatie onderzocht en geanalyseerd. Gezien het precaire karakter van dit onderwerp beperken we ons in deze studie tot de informatie die betrokkenen zelf over dit thema kwijt wilden. Definiëring (georganiseerde) criminaliteit Deze studie beperkt zich niet tot de definiëring van (georganiseerde) criminaliteit, zoals die bijvoorbeeld geformuleerd is door de parlementaire enquête commissie Inzake opsporing in De studie richt zich op een breder scala: de individuele criminele activiteiten, maar ook de criminele netwerken. Om deze reden staat het woord georganiseerde in deze rapportage tussen haakjes. Relatie cannabissector en (georganiseerde) criminaliteit Er bestaan vele raakvlakken tussen vormen van (georganiseerde) criminaliteit en de sociale en wettige omgeving. Voor veel vormen van (georganiseerde) criminaliteit geldt dat deze geen overlevingskansen hebben als de wettige omgeving geen afnemer zou zijn van hun diensten of producten. Verkoop van illegale goederen zoals drugs is hiervan een voorbeeld. Het gedoogbeleid ten aanzien van cannabis creëert een raakvlak tussen de wettige omgeving en de illegaliteit. Dit houdt niet alleen een illegale markt in stand, maar schept ook onduidelijkheid over het illegale karakter van de handel. In de luwte van het gedoogbeleid hebben enkele Nederlandse criminele groepen zich tot groothandelaren in cannabisproducten kunnen ontwikkelen. Uit het oogpunt van bestrijding van (georganiseerde) criminaliteit verdient het dan aanbeveling om de nadelen van de inherente tegenstelling van het gedoogbeleid (gedogen aan de voordeur, vervolgen aan de achterdeur) te bestuderen en zo goed mogelijk te ondervangen. Vooral criminele samenwerkingsverbanden lijken baat te hebben bij het schemergebied dat wordt gecreëerd door toe te staan wat verboden is. 6

7 Onderzoek (georganiseerde) criminaliteit In de wetenschap blijkt een goed uitgewerkt en beproefd analytisch instrument om (georganiseerde) criminaliteit te onderzoeken nog nauwelijks voorhanden. Ook ontbreekt een omvattende theorie over (georganiseerde) criminaliteit die op een bevredigende manier categorieën en hypothesen biedt waarmee beschrijving en verklaring van dit verschijnsel mogelijk wordt. Wel is door de uitkomsten van de Parlementaire Enquêtecommissie Opsporingsmethoden van 1994 onderzoek naar (georganiseerde) criminaliteit in een stroomversnelling gekomen. Hierbij gaat het voornamelijk om onderzoeken die de organisatie van de zware criminaliteit blootlegt. Zo is uit verschillende studies gebleken dat er minder vaak sprake is van een hiërarchische organisatie, maar eerder van een netwerkorganisatie. Relatie andere doorlichtingstudies Het ministerie van Justitie heeft in een eerder stadium onderzoek laten verrichten naar de preventieve doorlichting van de transportsector 1. Een eerste bestudering van het rapport naar aanleiding van deze doorlichting levert het inzicht op dat het mogelijk is een kwantitatieve en kwalitatieve doorlichting te doen naar de relatie tussen (georganiseerde) criminaliteit en de transportsector. Dit betekent echter niet dat de gehanteerde onderzoekstechnieken zonder meer bruikbaar zijn voor het doorlichten van andere sectoren. De cannabissector is complexer dan de transportsector. Factoren als de omvangrijke binnenen buitenlandse vraag naar cannabisproducten en smartproducten, de ondoorzichtigheid van de markt, de achterdeurproblematiek en de hoge geldbedragen, leiden ertoe dat gangbare onderzoekstechnieken niet of onvoldoende toereikend zijn voor het bieden van resultaten. Om zicht te krijgen in de structuur van de cannabissector kan naar onze mening niet worden volstaan met het uitsluitend kwantificeren van de sector met behulp van kengetallen zoals omzet, bijdrage in het BNP, de omvang van de sector, aantallen bedrijven, werknemers en dergelijke. Praktijkgerichte onderzoekstechnieken en het winnen van vertrouwen van potentiële respondenten zijn in deze sector van cruciaal belang om tot de juiste bevindingen te kunnen komen. Dataverwerving De cannabiswereld is niet zondermeer uitnodigend en toegankelijk voor buitenstaanders, zoals onderzoekers. Bovendien hebben de meeste spelers geen belang bij deelname aan een onderzoek dat gericht is op het wereldkundig maken van activiteiten die weliswaar worden gedoogd, maar volgens de regel van de wet illegaal zijn. Voor de benadering van sleutelinformanten in de cannabisbranche en het winnen van hun vertrouwen dient daarom voldoende tijd te worden gereserveerd. Van belang is dat de benadering een persoonlijk karakter heeft en dat respondenten volledige anonimiteit wordt gegarandeerd. 1) Ministerie van Justitie (2000), Proefproject doorlichting transportsector: Een verkenning in het kader programma Preventie (georganiseerde) criminaliteit (PPGC), Amstelveen. 7

8 3. Focus op fase 1 De pilotstudie (fase 1) gaat uit van een twee-sporen-aanpak: de studie richt zich enerzijds op de structuur van de cannabissector (met name de bedrijfseconomische aspecten) en anderzijds op de risico s en kwetsbaarheden van de branche. 3.1 Kernvragen De vragen waar de pilotstudie een antwoord op dient te geven, zijn opgedeeld in een hoofdvraag en een aantal onderzoeksvragen. Hoofdvraag De hoofdvraag voor de pilotstudie luidt: Hoe ziet de structuur van de cannabissector in de pilotgemeente eruit en meer specifiek welke bedrijfseconomische aspecten zijn daarbinnen te onderkennen en welke risico s en kwetsbaarheden bestaan er volgens betrokkenen ten aanzien van de bedrijfsvoering? Onderzoeksvragen Uit bovenstaande probleemstelling zijn conform de twee-sporen-aanpak een aantal onderzoeksvragen afgeleid. Om zicht te krijgen op de bedrijfseconomische aspecten van de cannabissector zijn de volgende onderzoeksvragen gehanteerd: 1. In hoeverre is het mogelijk een structuur vast te stellen in de cannabissector en hoe ziet die structuur in de pilotgemeente eruit? 2. Welke type cannabisondernemingen zijn er in de pilotgemeente te onderscheiden? Welke sociale- en bedrijfseconomische aspecten spelen hierbij een rol? En hoe ziet de structuur van de verschillende type ondernemingen eruit? 3. Welke relatie bestaat er tussen de verschillende klantgroepen en de diverse bedrijfsvoeringen? 4. Welke relaties onderhouden detaillisten met legale en illegale ondernemers in deze sector? 5. Welke functies onderscheiden betrokkenen binnen de sector en is hierbij sprake van een hiërarchie? 6. Hoe ligt de verhouding aanvoer binnenlandse producten en aanvoer buitenlandse producten? 7. In hoeverre bestaan er in de pilotgemeente relaties tussen ondernemers onderling? 8. In hoeverre onderhouden ondernemers in de pilotgemeente contacten met ondernemers buiten de regio (en/of in het buitenland)? 9. In hoeverre beperken de activiteiten van de ondernemers zich tot deze specifieke sector? 10. Kunnen er uitspraken worden gedaan over de omzet van de cannabissector (inclusief de growshops en smartshops)? Zo nee, welke informatie is in deze fase niet toegankelijk? En in hoeverre is het mogelijk deze informatie in een later stadium te verkrijgen? Om zicht te krijgen op risico s en kwetsbaarheden van de cannabissector zijn de volgende onderzoeksvragen gehanteerd: 8

9 11. Welke risico s en kwetsbaarheden zijn volgens betrokkenen typerend voor de bedrijfsvoering in deze sector? 12. In hoeverre is sprake van sociale, economische en/of criminele kwetsbaarheden en risico s? En welke achten de betrokkenen het meest relevant? 13. Gelden de risico s en kwetsbaarheden in gelijke mate voor de verschillende deelsectoren van de cannabisbranche? 14. Met welke van de genoemde risico s en kwetsbaarheden hebben de ondernemers zelf ervaring gehad? 15. In welke mate vinden externen dat ondernemers binnen deze sector kwetsbaar zijn voor criminele invloeden? 16. Welke andere factoren en omstandigheden spelen een cruciale rol bij genoemde risico s en kwetsbaarheden? 17. In hoeverre is er in dit stadium van de studie zicht op een eventuele relatie tussen de (georganiseerde) criminaliteit en de (il)legale cannabissector? Is er sprake van een meer incidentele betrokkenheid van de (georganiseerde) criminaliteit? En zo ja, in welke mate en op welke manier? 18. Welke vormen van infiltratie- en machtsuitoefening door de (georganiseerde) criminaliteit worden door betrokkenen genoemd? 3.2 Werkwijze Om bovenstaande vragen te kunnen beantwoorden, zijn de volgende activiteiten ontplooid: - Algemene voorbereiding: het verzamelen van bestaande gegevens, het in kaart brengen van bruikbare bronnen en sleutelfiguren en het maken van een overzicht van vindplaatsen voor observaties. - Documentenanalyse: bestudering van cijfers en registraties. - Participerende observatie in- en om coffeeshops en smartshops. - Achttien diepte-interviews met sleutelinformanten die werkzaam zijn in de (lokale) cannabissector, te weten: zes exploitanten van coffeeshops, twee beheerders van coffeeshops, twee exploitanten van smartshops, drie exploitanten van growshops, twee groothandelaren in kweekbenodigdheden, een tussenhandelaar van cannabisproducten en een voormalig exploitant van een coffeeshop. - Vijf individuele gesprekken met vertegenwoordigers van de gemeente (beleid), de politie (bijzondere wetten en unit verdovende middelen), de wetenschap (drugsonderzoekers), het straathoekwerk en de GG&GD. - Een groepssessie met een aantal wijkagenten. - Een groepssessie met een groot aantal drugsexperts die werkzaam zijn bij de Nederlandse politie. 9

10 4. Structuur en bedrijfsvoering Utrechtse cannabissector In dit hoofdstuk staan de structuur en bedrijfsvoering centraal. Gestart wordt (in 4.1) met een schets van de coffeeshops, smartshops en growshops die gezamenlijk de cannabisbranche in Utrecht vormen. Vervolgens gaan we in 4.2 in op de organisatiestructuur van de cannabisbranche in Utrecht. In 4.3 komt de bedrijfsvoering aan de orde. Cursief hebben we daar waar van toepassing enkele kanttekeningen, meestal van onderzoekstechnische aard, in de tekst opgenomen. 4.1 Schets branche Aantal en ligging De gemeente Utrecht kent op dit moment achttien gedoogde coffeeshops, drie smartshops en vier growshops. Voor de coffeeshops en smartshops geldt dat zowel het aantal als de locaties de laatste jaren vrij stabiel is. Bij de growshops en groothandel in kweekbenodigdheden is sprake van groei en voortdurende wisselingen van locatie. De coffeeshops en smartshops liggen allemaal in of vlakbij het centrum. De growshops liggen verspreid over de gemeente Utrecht en zijn vooral gelegen op industrieterreinen. Coffeeshops Van de achttien coffeeshops draait de oudste al bijna dertig jaar mee en bestaat de jongste tien jaar. Begin jaren negentig waren er nog circa veertig coffeeshops in de gemeente Utrecht 2. Door onderlinge concurrentie en het optreden van politie en justitie is dit aantal fors teruggedrongen (Maalsté, 1995). De meeste van de huidige coffeeshops bevinden zich in het centrum van Utrecht. De ligging van de coffeeshops heeft voor een belangrijk deel te maken met het coffeeshopbeleid dat sinds 1994 strenge eisen stelt aan de ligging. De bestaande coffeeshops - die tot die tijd geen vergunning hadden - konden toen afhankelijk van de ligging van het pand een horeca- of een winkelvergunning aanvragen. Dit hield in dat alleen de coffeeshops gelegen in een gebied met horecabestemming een horecavergunning konden aanvragen. De andere coffeeshops konden een winkelvergunning aanvragen, wat onder meer inhield dat zij geen koffie, thee, frisdrank en dergelijke meer mochten verkopen en dat hun openingstijden werden beperkt. Hierdoor zijn de coffeeshops in woonwijken - op een enkeling na - in de loop der jaren vrijwel geheel uit het straatbeeld verdwenen. De overgebleven coffeeshops bevinden zich op twee denkbeeldige assen - een verticale en horizontale - die dwars door het centrum heen gaan. Daarnaast is er nog een kleine concentratie van shops in de woonwijk aan de achterkant van het station. In de buitenwijken van de gemeente Utrecht zijn dus weinig coffeeshops gevestigd. Met de afstandscriteria ten aanzien van scholen en jongerenvoorzieningen is het ook niet mogelijk om op deze plekken een coffeeshop te vestigen. In de coffeeshops, zowel afhaal- als zitgelegenheden, wordt doorgaans een ruim assortiment hasj en wiet aangeboden (veelal van Nederlandse bodem), in de verhouding 30% hasj en 70% wiet. In enkele allochtone coffeeshops wordt relatief meer hasj dan wiet verkocht. De diverse coffeeshops hebben over het algemeen een vaste kring van specifieke klanten. 2) Uit: gegevens van het bureau Misdaad Analyse van de politie. Rapport: Hash-shops in Utrecht, Utrecht

11 Zo zijn er coffeeshops die van oudsher een gemêleerd publiek hebben, maar zijn er ook coffeeshops met voornamelijk autochtone klantgroepen. Daarnaast zijn er een aantal puur allochtone coffeeshops waarvan de klandizie voor bijna honderd procent uit Marokkanen bestaat. Sommige coffeeshops richten zich ook specifiek op toeristen. De in totaal achttien coffeeshops lijken in zekere zin bestaansrecht te hebben. Het lijkt er sterk op dat het evenwicht tussen vraag en aanbod is gewaarborgd. Toch is dit niet met zekerheid te stellen, omdat het uitstervingsbeleid dat de gemeente Utrecht impliciet voert, de komst van nieuwe coffeeshops vrijwel onmogelijk heeft gemaakt. Er zijn ook een flink aantal niet-gedoogde verkooppunten van cannabis in Utrecht. Deze min of meer illegale verkooppunten staan niet bekend als coffeeshop. Deze verkooppunten vormden geen expliciet onderwerp van deze studie, zodat we daarover geen uitspraken kunnen doen 3. Smartshops In 1995 openden twee smartshops hun deuren in Utrecht. Onlangs is daar een derde smartshop bij gekomen. De smartshops liggen alledrie in het centrum van de gemeente Utrecht. Volgens de geïnterviewde exploitanten is het voor een (beginnende) smartshop belangrijk om op een plek te zitten waar veel mensen langslopen. Bijna alle smartshops verkopen naast geestverruimende producten ook boeken, snuisterijen, sieraden en gebruiksvoorwerpen. De smartshops hebben een gemêleerd klantenbestand, er is geen sprake van cultureel gebonden groepen kopers en bezoekers. Growshops Utrecht kent momenteel vier growshops, waarvan twee inmiddels uitgegroeid zijn tot groothandel in kweekbenodigdheden 4. Acht jaar geleden werd in Utrecht de eerste growshop geopend. Sindsdien zijn er verschillende bijgekomen, maar ook weer verdwenen. De laatste growshop in Utrecht startte een jaar geleden. De growshops liggen verspreid over de hele stad. In voorgaande jaren zijn er wel eens growshops in het centrum van Utrecht geweest, maar op dit moment vestigen zij zich voornamelijk op industrieterreinen en in buitenwijken. Ook is een aantal van hen uitgeweken naar gemeenten rondom Utrecht, maar ook daar liggen zij vaak op industrieterreinen. Juist op de industrieterreinen blijkt het vaak om groothandelaren in kweekbenodigdheden te gaan. Dit zou deels te maken kunnen hebben met de bestemming van deze industrieterreinen: bedrijven mogen daar niet aan particulieren verkopen, maar uitsluitend aan andere bedrijven. Een mogelijke verklaring voor het uitwijken van growshops naar industrieterreinen en buitenwijken ligt in het feit dat panden daar minder duur zijn. Growshops hebben over het algemeen veel ruimte nodig om voldoende spullen op voorraad te hebben. Daarnaast valt een bezoek van kwekers in een buitenwijk wellicht minder op. Volgens een van de exploitanten lieten kwekers zich een aantal jaren geleden niet graag zien in een growshop in de buurt. Tegenwoordig wordt daar steeds minder moeilijk over gedaan. 3) Op dit moment voert ES&E in opdracht van het WODC een haalbaarheidsstudie uit naar tellingen van nietgedoogde verkooppunten. De eerste uitkomsten van deze studie zijn naar verwachting eind augustus 2002 beschikbaar. 4) Dit zijn growshops die zich met name richten op verkoop van kweekbenodigdheden aan andere growshops. 11

12 In growshops kunnen wietkwekers terecht voor allerlei kweekbenodigdheden en hulpmiddelen, zoals lampen, slangen et cetera. De growshops blijken daarnaast een steeds belangrijkere rol te vervullen bij het kweken van Nederlandse wiet en het bevoorraden van coffeeshops. Gebleken is dat bijna alle ondernemingen zich naast de verkoop van kweekbenodigdheden ook bezighouden met de verkoop van stekken en de inkoop en (door)verkoop van wiet. De growshops hebben net als de meeste coffeeshops en smartshops een gemêleerd klantenbestand. Wel zijn de meeste bezoekers van growshops kwekers en niet, zoals in de coffee- en smartshops, gebruikers van (cannabis)producten. Er bevindt zich ook nog een aantal growshops in de gemeenten rondom Utrecht, die deels op Utrecht zijn georiënteerd. Daarom zijn in deze pilotstudie ook een tweetal interviews gehouden met exploitanten van growshops buiten Utrecht. Afgaande op recente overzichten van de branche zelf zijn er momenteel in de provincie Utrecht negen growshops en zeven groothandelaren in kweekbenodigdheden. Uit gesprekken met exploitanten is gebleken dat een aantal van hen niet uitsluit op (korte) termijn zelf nog een growshop - dan wel groothandel - te openen, of weet heeft van anderen die dit van plan zijn. 12

13 Typologie van de cannabisbranche in Utrecht In deze studie zijn de onderzochte coffeeshops, smart- en growshops ook nog in drie typen onderverdeeld. Als eerste categorie onderscheiden wij de commerciële shops. Binnen deze categorie zijn verschillende vormen en accenten mogelijk. Deze shops zijn in de eerste plaats gericht op het verdienen van zoveel mogelijk geld: winst maken is het belangrijkste doel. Het grootste gedeelte van de coffeeshops valt in deze categorie. Ook de growshops hebben het winstoogmerk allen hoog in hun vaandel staan. Het gaat bij growshops puur om het zaken doen. Het laatste geldt in mindere mate ook voor de smartshops. Commerciële shops zitten over het algemeen op dure locaties en hebben vrijwel altijd personeel in dienst. Zij kenmerken zich over het algemeen door klantvriendelijkheid, het voeren van een gedegen bedrijfsadministratie en het goed onderhouden van contacten met overheden zoals bestuur, politie en fiscus. Kortom deze exploitanten gedragen zich (in zoverre mogelijk) als normale en betrouwbare ondernemers. Als tweede categorie onderscheiden we de ideologische of sociale shops. Zij bieden in de eerste plaats een ontmoetingsplek voor bezoekers. Deze categorie is voornamelijk terug te vinden bij de coffeeshops en de smartshops. Het winstoogmerk van deze zaken lijkt niet op het eerste plan te staan: winst is binnen deze categorie over het algemeen een vies woord. In enkele gevallen zijn exploitanten tevreden als de omzet net genoeg is om het bedrijf draaiende te houden en het personeel te kunnen betalen. Ook de smartshops zijn van origine sterk ideologisch getint. De exploitanten en beheerders zijn vaak gedreven kenners van de bewustzijnsverruimende, energie- en prestatieverhogende stoffen die zij verkopen. Als derde type onderscheiden wij de façade shops. Dit zijn shops waarin de zichtbare handel eigenlijk bijzaak is. Het gaat hierbij om shops, waarbij exploitanten zich (ook) bezighouden met handel in andere zaken. De shop is dan in feite een soort dekmantel voor andere activiteiten. In Utrecht vallen met name de growshops in deze categorie. Bij growshops bestaan die andere activiteiten met name uit de verkoop van stekken en de inkoop en (door)verkoop van wiet. Soms leveren zij stekken aan kwekers in ruil voor een deel van de opbrengst. Officieel handelen zij uitsluitend in kweekbenodigdheden, maar de grootste opbrengsten zijn afkomstig van de bijhandel. Op deze manier hebben veel growshops een eigen achterdeur. 4.2 Structuur cannabissector Utrecht Om zicht te krijgen op de structuur van de cannabissector in Utrecht zijn in eerste instantie de zichtbare organisatiestructuren in kaart gebracht. Daarnaast is door middel van interviews en observaties ook gekeken naar achterliggende organisatiestructuren. Het betreft immers een deels gedoogde, en daarmee deels illegale sector, met name als het over de inkoop van de producten gaat. Op papier lijkt de sector te bestaan uit een groot aantal, redelijk zelfstandige ondernemers. De achtergrond van de exploitanten is zeer verschillend, maar uit de interviews blijkt dat het allemaal mensen zijn die graag voor zichzelf werken. Het merendeel is via bekenden in de branche terecht gekomen. Zowel exploitanten als personeel zijn goed op de hoogte van de producten die zij verkopen. 13

14 Tot op bepaalde hoogte is duidelijk geworden hoe de verantwoordelijkheden en de eigendomsstructuren van de afzonderlijke shops er uit zien. Zo blijkt dat de exploitant niet altijd de eigenaar is en dat de juridisch eigenaar niet altijd ook de economisch eigenaar is. Uit de interviews en observaties kunnen we opmaken dat er allerlei interne en externe samenwerkingsverbanden bestaan en dat de verschillende individuele ondernemers veelal opereren in flexibele (deels illegale ) netwerken. Het aantal (gedoogde) coffeeshops, smart- en growshops in Utrecht is makkelijk te overzien. Dit laatste weerspiegelt zich ook in de onderlinge verhoudingen en contacten. Niet alleen onderhouden exploitanten per deelbranche contacten met elkaar, ook tussen de branches bestaan contacten, met name tussen growshop- en coffeeshopexploitanten. Smartshopexploitanten weten van elkaars bestaan, maar zijn minder bekend met de andere twee subbranches. Ondernemers uit de coffeeshop, smart- en growshopsector onderhouden op twee niveaus contacten met anderen. In de eerste plaats zijn er illegale contacten met leveranciers en/of afnemers van illegale middelen. Hiervan is bij alledrie de branches in meer of mindere mate sprake. Alledrie kennen zij een achterdeur waar illegale transacties plaatsvinden. Ondernemers geven aan vrij standvastig te zijn in hun relaties met leveranciers. Het opbouwen van vertrouwensrelaties is belangrijk in deze branche. Als er geen gegronde reden voor is, veranderen zij ook niet snel van leverancier(s). In het begin verliepen de contacten volgens de ondernemers moeilijker, maar naarmate ze langer in de branche zitten is dit steeds minder het geval. Voor zover dit in de interviews ter sprake is gekomen, verlopen de contacten over het algemeen naar wens. In de tweede plaats zijn er legale contacten. Hierbij onderscheiden we contacten met handhavers, zoals het bestuur, de politie en de fiscus. De ervaringen hiermee zijn zeer uiteenlopend en kunnen ook een grillig verloop hebben. Over het algemeen lijken de contacten redelijk te zijn. Daarnaast zijn er contacten met banken (vrijwel elke ondernemer heeft een zakelijke rekening bij een bank) 5, verzekeringsmaatschappijen en andere sectoren in het bedrijfsleven zoals tuincentra, houthandels en andere leveranciers van benodigdheden. Het merendeel van deze contacten zijn van zakelijke aard en vergelijkbaar met contacten die elke andere ondernemer heeft. Op grond van de onderzoeksgegevens blijkt niet dat binnen de cannabissector in Utrecht sprake is van enigerlei vorm van hiërarchische criminele structuren. Wel is sprake van de hiervoor reeds gememoreerde verschillen in juridisch en economisch eigendom. Dat wijst op het inzetten van zogenaamde katvangers die het op papier voor het zeggen hebben, terwijl een ander op de onzichtbare achtergrond de economische voordelen opstrijkt. Een andere vorm van spelers op de achtergrond (in Utrecht gaat het daarbij vaak om kampers ) zijn de geldschieters voor jonge startende ondernemers. De politie spreekt van een vaste kliek criminelen die het in Utrecht voor het zeggen hebben. Bewijzen hiervoor kan de politie echter niet aandragen en zij gaat daarbij voornamelijk af op hetgeen zij hoort en vaag in de praktijk ziet. 5) In de praktijk blijkt dat deze ondernemers bij slechts enkele banken terecht kunnen. Een aantal banken wenst geen zakelijke relatie aan te gaan met bedrijven die er in hun ogen dubieuze en/of criminele praktijken op na houden. Om dezelfde reden moeten veel exploitanten vrij hoge verzekeringspremies betalen. Deze liggen verhoudingsgewijs een stuk hoger dan bij andere bedrijven. 14

15 Coffeeshops De achttien gedoogde coffeeshops in Utrecht bestaan voor het overgrote deel uit bonafide ondernemingen. Ze staan allemaal ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Van alle gedoogde coffeeshops zijn tien shops in handen van geboren en getogen Nederlanders. Eigenaren van de overige shops zijn oorspronkelijk afkomstig uit Marokko, Turkije, Suriname en België. De meeste van hen hebben inmiddels de Nederlandse nationaliteit. Alle coffeeshops hebben op papier een verschillende eigenaar. Het economisch eigendom is echter in sommige gevallen in handen van een ander. Zo is van een vijftal coffeeshops bekend dat zij eigendom zijn van een en dezelfde eigenaar, die formeel niet in beeld is. Onderlinge contacten bestaan veelvuldig en de meeste exploitanten kennen in ieder geval een deel van hun concurrenten. In het recente verleden zijn zij op verzoek van de gemeente ook een aantal keren bij elkaar gekomen in het zogenoemde lokale coffeeshop overleg (waarin ook vertegenwoordigers van de politie en OM zitting hadden). Dit overleg heeft maar een korte levensduur gekend. Los van dit overleg weten de meeste exploitanten van elkaar waar ze mee bezig zijn. Voor een deel is ook sprake van samenwerkingsverbanden. Zo adviseren zij elkaar over prijzen. Ook kunnen sommige exploitanten bij elkaar terecht als een bepaalde wietsoort tijdelijk op is en kopen zij soms gezamenlijk in. Sommige exploitanten betrekken hun waar buiten de regio, anderen juist binnen de regio. Wel geven de ondernemers aan vrij standvastig te zijn in hun relaties met leveranciers. Het opbouwen van vertrouwensrelaties is belangrijk in deze branche. Als er geen gegronde reden voor is, veranderen zij niet snel van leverancier(s). Alle coffeeshops onderhouden in meer of mindere mate contacten met officiële instanties zoals de gemeente, de belastingdienst, banken en verzekeringsmaatschappijen, maar deze contacten zijn niet altijd even bevredigend. Door hun jarenlange ervaring hebben de meeste coffeeshophouders wel een manier gevonden om met de instanties om te gaan, zodat ze er het minste last van hebben. De politie blijkt zo n instantie te zijn. Naast wijkagenten komen ook mensen van de afdeling Bijzonder Wetten soms langs, vooral om te controleren of de coffeeshop zich aan de AHOJ-G-criteria houdt. Daarbij letten zij met name op overlast en de aanwezigheid van minderjarigen. Informele coffeeshops, deels illegale, zijn vooral gericht op de bevoorrading van hasj en wiet aan de achterdeur. De levering van deze producten overschrijdt heel vaak de toegestane hoeveelheden, omdat het inkopen van kleinere hoeveelheden economisch ongunstig is en te veel risico s met zich meebrengt. Smartshops De smartshops in Utrecht staan ook alledrie ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Voor zover uit de onderzoeksgegevens blijkt zijn in ieder geval twee van de ondernemingen bonafide. Van dezelfde twee shops is ook met zekerheid te zeggen dat de exploitanten zowel juridisch als economisch eigenaar zijn. Opvallend is de affiniteit van alledrie de ondernemers en het personeel met geestverruimende middelen. De smartshops onderhouden zeer beperkt contacten met de andere subbranches. Ook onderling lijken zij weinig contact te hebben. Ze kennen elkaar wel, weten van elkaars bestaan, maar hebben geen (in)direct contact met elkaar. De smartshopexploitanten betrekken hun producten van slechts een enkele groothandel die Nederland rijk is. Het vergt specifieke kennis van het grote scala aan smartproducten. Met dit laatste wordt ook al het onderscheid met beide andere sectoren onderstreept. 15

16 Smartshops onderhouden allerlei contacten met officiële instanties variërend van de gemeente, de politie en de Keuringsdienst van Waren tot groothandelaren. De contacten zijn over het algemeen goed. Net als bij de growshops hebben de smartshops een legale status. Zij worden over het algemeen niet snel geassocieerd met illegale handel, waardoor andere instanties hen meestal als elke andere onderneming behandelen. Ook gelden er geen speciale criteria, zoals de AHOJ-G criteria voor de coffeeshops. Smartshops hebben af en toe contact met de politie (bijzondere wetten), maar controles op bijvoorbeeld de voorraad gedroogde paddestoelen vinden niet plaats. Dat maakt de situatie voor de smartshops iets gemakkelijker. Voor het grootste deel hebben zij geen grote problemen met instanties. Ze functioneren immers als gewone winkels. Smartshops kennen in tegenstelling tot coffeeshops formeel geen achterdeurproblematiek. Maar het inkopen van psychedelische paddestoelen kan wel als zodanig worden beschouwd. Vanwege de onduidelijke status van psychedelische paddestoelen gebeurt het kweken en inkopen ervan niet openlijk. De inkoop van deze producten verloopt via informele contacten in het kwekerscircuit. Growshops Elk van de vier growshops staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Zicht op het juridisch dan wel economisch eigendom van growshops is beperkt. Wel blijkt uit interviews dat de huidige exploitanten voorheen ook al growshops bezaten, dan wel werkzaam waren in andere growshops. Dit zou kunnen betekenen dat de mensen achter de verschillende ondernemingen, die in de afgelopen jaren steeds zijn verschenen en weer verdwenen, dezelfde zijn. Alle door ons bezochte growshops zijn in handen van meerdere compagnons. In geen van de growshops was sprake van één eigenaar. Alle growshopexploitanten kennen elkaar en hebben in veel gevallen ook contact met coffeeshopexploitanten. Dit omdat de growshopexploitanten in veel gevallen zelf werkzaam zijn geweest in de coffeeshopsector. Daarnaast hebben de meesten, voordat ze met de growshop begonnen, vaak zelf gekweekt en kennen zij elkaar daarvan. Sommige growshopexploitanten oriënteren zich de laatste tijd ook steeds meer op het buitenland. Zo bezoeken zij andere steden waar potentiële nieuwe markten in ontwikkeling zijn of staan met een eigen stand op een internationale cannabis- of growshopbeurs. Growshops hebben net als coffeeshops en smartshops allerlei legale contacten. Soms verlopen deze contacten moeizaam. Vaak blijken zij op allerlei vooroordelen en weerstanden te stuiten, met name in relaties met banken, die lang niet altijd leningen willen verstrekken. Contacten met de politie zijn er op het moment dat deze langskomt. Een enkele keer blijkt de politie een inval te hebben gedaan. Met leveranciers van goederen en groothandelaren in growproducten ervaren zij overigens geen problemen. Informele contacten, (deels) uit het illegale circuit, zijn voor de growshops veelal onontbeerlijk. Voor grote investeringen kloppen zij nogal eens aan bij dubieuze geldschieters. Zo blijken enkele bekende kampers als geldschieter te fungeren voor jonge startende growshopondernemers. De achterdeur van growshops bestaat formeel niet, maar in de praktijk is er vaak sprake van bijhandel in wiet. Het gaat daarbij met name om het verkopen van stekjes aan potentiële kwekers. Gebleken is dat genoemde informele geldschieters niet alleen het startkapitaal en de investeringen voor de ondernemingen leveren. Vaak leveren zij ook de know-how en maken zij indien gewenst ruimtes bedrijfsklaar voor het kweken. Zo zijn 16

17 er volgens ingewijden diverse straten waarin de helft van de huishoudens kweekt. Bij invallen blijkt dat de kweekruimtes precies eender zijn ingericht. Dat wijst erop dat dit door eenzelfde organisatie is gedaan 6. Er bestaan sterke aanwijzingen dat kwekers de opbrengst vaak weer kunnen verkopen aan growshops, die de wiet op hun beurt doorverkopen aan coffeeshops of tussenhandelaren. 4.3 Bedrijfsvoering Duidelijk is dat de cannabisbranche in Utrecht contacten onderhoudt met tal van officiële instanties, maar daarnaast ook met verschillende informele, deels illegale partijen. Een aantal daarvan speelt, direct of indirect, een belangrijke rol in de bedrijfsvoering van de coffee-, smart- en growshops. In deze paragraaf gaan we nader in op die rol en allerlei andere bedrijfseconomische aspecten, om een beeld te krijgen van de bedrijfsvoering van de shops Betekenis verschillende contacten voor bedrijfsvoering A. Vergunningen Voor vergunningen zijn ondernemers aangewezen op de gemeente. Voor smartshops en growshops is dat geen probleem; zij zijn immers gewoon winkels met een winkelvergunning. Voor coffeeshops ligt dit momenteel anders: zes coffeeshops hebben een winkelvergunning, de overige twaalf een horecavergunning. Coffeeshops moeten zich bovendien houden aan aanvullende (beleids)regels: de eerder genoemde AHOJ-G-criteria. Dit ontneemt coffeeshops deels mogelijkheden om volledig marktgericht te werken. Zo mogen coffeeshops geen reclame maken voor hun producten. De politie is de partij die toeziet op de handhaving van het beleid. B. Financiering en verzekering Het verwerven van een startkapitaal en/of een investeringsbudget is voor iedere onderneming aan de orde (geweest). Daarnaast zijn soms vrij hoge bedragen nodig om verzekeringen af te sluiten. Voor ondernemers uit de cannabisbranche blijkt het over het algemeen niet eenvoudig te zijn bij een bank geld te lenen of een hypotheek af te sluiten. In de praktijk blijken er dan ook ondernemers te zijn die een beroep hebben gedaan op andere geldschieters. Dit lijkt vooral aan de orde te zijn bij startende ondernemers in de growshopbranche en (in mindere mate) in de coffeeshopbranche. Van een aantal growshops is bekend dat dubieuze partijen als geldschieter fungeren. C. Aanvoer producten/ in en verkoop De kern van de bedrijfsvoering binnen de branche bestaat uit de in- en verkoop van producten. In de coffeeshopbranche gaat het vooral om de handel in hasj en wiet, in de smartshopbranche om de handel in smartdrugs (en allerlei toebehoren zoals snuisterijen en pijpjes) en in de growshopbranche om de handel in zaden, slangen, buizen en stekken. Coffeeshops Het merendeel van de wiet die coffeeshops verkopen blijkt van Nederlandse bodem afkomstig te zijn. Maar volgens een aantal respondenten wordt er inmiddels zoveel wiet in Nederland gekweekt dat naar hun berekeningen ongeveer 80% van de oogst naar het buitenland wordt vervoerd en verkocht (met name Engeland en Duitsland). De kwalitatief 6) Zie ook: hoofdstuk 5 in Misdaadprofielen van F. Bovenkerk. 17

18 beste wiet wordt in Nederland afgezet en verkocht; de mindere kwaliteit gaat naar het buitenland. Het overgrote deel van de exploitanten geeft aan geen eigen wietkweek te hebben. Behalve dat het zeer arbeidsintensief is, brengt de eigen kweek ook risico s met zich mee. Wanneer de kwekerij door de politie zou worden opgerold, bestaat er een grote kans dat de coffeeshop daarmee ook de vergunning verliest. De opbrengsten van coffeeshops zijn over het algemeen zo lucratief dat ondernemers dat risico niet willen nemen. De meeste hasj die in Utrecht te koop is komt uit Marokko. De hasj is grotendeels in handen van vier allochtone voornamelijk Marokkaanse (Berberse) groeperingen c.q. families. Daarnaast is er een aantal kleinere leveranciers zoals vakantiegangers die vanuit de productielanden (Marokko, maar ook andere landen) in staat zijn gebleken een hoeveelheid hasj te kopen en naar Nederland te transporteren. Over export (of doorvoer) van hasj van Nederland naar andere landen is ons niets bekend geworden. Voor een diepgaander zicht op de organisatiestructuur (betrokken netwerken) van de import en export van cannabisproducten (van zowel plantjes als hasj en wiet) is verder onderzoek noodzakelijk. Smartshops Het grootste deel van de producten die smartshops verkopen, wordt ingekocht bij de groothandel. Daarnaast kopen zij soms producten bij kleinere toeleveranciers. Psychedelische paddestoelen kopen van kleine kwekers of van groothandelaren 7. In de studie is niet gekeken naar eventuele (door)verkoop van smartproducten aan ons omringende landen. Growshops De growshops schaffen hun producten doorgaans aan bij de groothandel, soms ook bij particuliere ondernemers. Naast de verkoop van kweekbenodigdheden geven zij ook advies aan kwekers. Daarnaast handelen zij achter de schermen vaak in stekken. Dit laatste levert voor een deel van de shops meer op dan de officiële handel. In dat geval is de verkoop in kweekbenodigdheden meer een façade voor de andere handel. De andere handel varieert van het verkopen van stekken 8 tot het inkopen en (door)verkopen van wiet. Soms gaan zij ook actief op zoek naar potentiële nieuwe kwekers. Ze kiezen daarvoor bepaalde straten in de achterstandsbuurten of andere plaatsen in het land waar naar hun inschatting mogelijke geïnteresseerden zijn. D. Toezicht op handel/ regelgeving De politie heeft als taak toezicht te houden op handel in illegale producten. Dit geldt zowel voor de achterdeur van coffeeshops (handelshoeveelheid cannabis), maar ook voor de achterdeuren van smartshops (psychedelische paddestoelen) en growshops (stekken). In de praktijk blijken die controles minimaal plaats te vinden. De politie komt wel in de shops, maar kijkt bij coffeeshops vooral naar overlast en jongeren onder de 18 jaar. Bij growshops noteren zij wel eens nummerborden van de bezoekers, maar wat daar precies mee gebeurt is in deze studie niet duidelijk geworden. De smartshops krijgen zelden bezoek van de politie. Een smartshopexploitant geeft aan dat er afspraken met de politie zijn, dat hij van tevoren wordt gewaarschuwd, wanneer een bepaald middel op lijst I van de 7) Dit verloopt uiteraard op informele wijze, dus het blijft ook buiten de officiële boekhouding van de betreffende groothandelaren. 8) Soms leveren growshops ook gratis stekken aan kwekers in ruil voor een deel van de opbrengst van de oogst. 18

19 Opiumwet terecht is gekomen, zodat hij bijtijds de betreffende producten uit de winkel kan verwijderen. E. Belastingafdracht Alle ondernemingen zijn verplicht belasting te betalen en blijken dit ook te doen. De meeste shops hebben een boekhouder die dit soort zaken voor ze regelt. Coffeeshops De aangiftes van de diverse coffeeshops verschillen zeer in aard en omvang. Ook zijn er volgens de belastingdienst verschillen in de opgave van verschillende percentages: de een geeft alleen het brutowinstpercentage op en de ander slechts omzetgegevens. De een geeft wel achterdeurgelden op, een ander weer niet. De vraag is echter in hoeverre de opgegeven bedragen overstemmen met de werkelijkheid. Formeel zijn eigenaren van coffeeshops verplicht voor hun administratie genummerde rekeningen bij te houden waarop hoeveelheden en prijzen staan vermeld. Maar de belastingdienst heeft daar geen enkel zicht op en heeft ook geen mogelijkheden om dat op enigerlei wijze te controleren. Smartshops Smartshops ondervinden geen problemen met de belasting. Net als elke andere onderneming dragen ze belasting af over hun inkomsten. Over de psychedelische paddestoelen, die voor sommige smartshops een belangrijk deel van de opbrengsten vormt, hoeven zij geen BTW af te dragen. De fiscus mag aan illegale stoffen niet verdienen (volgens de Hoge Raad). Growshops Growshopexploitanten betalen zonder uitzondering belasting. Wel blijkt een enkeling de belastingdienst bewust om de tuin te leiden: bonnen worden naar wens aangepast, zodat het maandelijkse bedrag steeds ongeveer hetzelfde is. Eén ondernemer geeft aan nooit langer dan twee jaar op een zelfde plek te zitten. Volgens deze exploitant komt de belasting pas na twee jaar echt kijken. Hennepzaden en hennepstekken vallen niet onder de Opiumwet. Hennepzaden vallen in het lage BTW-tarief, hennepstekken in het algemene. Dit betekent dat growshops officieel belasting zouden moeten afdragen over hun inkomsten uit verkoop van stekken. 19

20 Samenvattend schema Vergunningen Officiële instanties/ legale contacten Gemeente en politie - Illegale contacten Financiering (leningen en verzekeringen) Inkoop Verkoop Toezicht op handel Belastingafdracht Banken en verzekeringsmaatschappijen Familie Groothandel (frisdrank, snoep, koffie, thee, et cetera) Leveranciers van kweekbenodigdheden (tuincentra, bouwcentra, etc) Kleine kwekers Andere ondernemers Consumenten Klanten Politie (bijzondere wetten en wijkagenten) Keuringsdienst van Waren Belastingdienst Boekhouders Informele geldschieters (zoals kampers) Grote wietkwekers Paddestoelenkwekers Leveranciers van hasj en wiet Tussenhandelaren Andere ondernemers Informele contacten met groothandelaren Tussenhandelaren Andere ondernemers Exporteurs Investering en omzet Het in kaart brengen van de gelden die omgaan in de cannabisbranche is geen eenvoudige zaak. Dit blijkt ook uit eerdere studies waarin is gepoogd om softdrugsomzetten vast te stellen. Schattingen over de gemiddelde jaaromzet van een coffeeshop lopen uiteen van gulden 9 tot gulden op jaarbasis (Boekhoorn e.a., 1995). Op grond van bovenstaande veronderstellingen komen de onderzoekers (Boekhoorn e.a., 1995) tot een schatting van de landelijke softdrugsomzet, die volgens hen minimaal 333 miljoen gulden en maximaal 687 miljoen gulden per jaar is. In kilo's verkochte softdrugs komt dit volgens de onderzoekers neer op: kilo hasj, kilo marihuana en kilo nederwiet. Naast omzetcijfers maken de onderzoekers ook een voorzichtige schatting van de opbrengst van de Nederlandse markt. De Parlementaire Enquete Commissie van Traa (PEC) concludeert uiteindelijk dat het een interessante poging is, maar dat de schattingen geen definitieve waarheid opleveren. Zij beoordeelt het resultaat van de zoektocht door de wereld van cijfers over productie, inbeslaggenomen hoeveelheden, de omvang van markten en de criminele opbrengst als 9) In een schriftelijke reactie becijfert de FIOD een hoger omzetgemiddelde, namelijk rond de gulden per jaar. 10) In het interview dat wij met een afgevaardigde van FIOD in Utrecht hadden, stelt de betreffende ambtenaar dat de werkelijke omzetten zeer waarschijnlijk sterk afwijken van de bedragen die aan de belastingdienst worden gemeld. Hij schat de omzetten op tot gulden gemiddeld. 20