Betrouwbaar en betrokken

Transcriptie

1 Betrouwbaar en betrokken Jaarverslag 2012 NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij

2 2

3 Inhoud Kerncijfers Mission statement 6 Woord vooraf 7 Bericht van de Raad van Commissarissen 9 Verslag van de directie 11 Participaties 12 Ontwikkeling & Innovatie 16 Investeringsbevordering & Business Development 25 Bedrijventerreinen 28 LIOF Business Centers 31 LIOF Jaarrekening 2012 (samenvatting) 33 Bijlagen 55 Overzicht Participaties 56 Profielschets van de leden van de RvC 61 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 62 Corporate Governance 65 Risicomanagement 67 LIOF vertegenwoordigingen/lidmaatschappen 69 English Summary 70 Missie en organisatiestructuur 76 Overzicht van begrippen en afkortingen 77 Organogram 78 Colofon 80 Jaarverslag

4 Kerncijfers 2012 Financieel resultaat en eigen vermogen Netto winst (in mln ) -/- 4,3 0,2 Eigen vermogen (in mln ) 96,5 100,8 Balanstotaal (in mln ) 153,1 166,2 Solvabiliteit (in %) 63,0 60,6 Financieel resultaat 2012 voor bijzondere eenmalige afwaardering onroerend goed en reorganisatievoorziening Netto resultaat ,3 Afwaardering panden en gronden 3,1 Afwaardering participaties in onroerend goed 0,3 Reorganisatie voorziening 1,1 Resultaat voor bijzondere eenmalige afwaardering onroerend goed en reorganisatievoorziening 0,2 4,5 Overzicht resultaten Prestatie-indicator in mln Participatie investeringen 23,4 9,7 19,5 6,8 12,3 - bedrijven (aantal) O&I innovatie-impuls 52,6 34,9 23,1 22,0 19,1 IBD investeringen , ,0 - arbeidsplaatsen (aantal) bedrijven (aantal) Bedrijventerreinen (in ha): - verkoop nieuwe terreinen * - herstructurering ** * * Voor 2012 zijn geen prestatie-indicatoren opgenomen. ** Heeft betrekking op door LHB gerealiseerde hectares. Participaties Investeringen in Limburgse bedrijven Techstart-leningen in op te starten bedrijven Kapitaal (in mln ) 6,8 19,5 Aantal bedrijven Kapitaal (in mln ) 1,5 1,6 Aantal bedrijven Afgeronde totalen kunnen verschillen van gesommeerde afgeronde deeltellingen. 4

5 Ontwikkeling & Innovatie O&I-projecten O&I-projecten naar sector (in mln ) Omvang ontwikkelde en goedgekeurde projecten (in mln ) 22,0 23,1 Toegekend subsidiebedrag (in mln ) 10,9 13,4 Healthcare 2,9 2,7 Materials 1,6 9,7 Systems 10,1 6,9 Agro/Food 6,3 2,8 Generiek - 1,1 Logistics 1,1 - Investeringsbevordering en Business Development Investeringen in Limburg Investeringen in speerpunten in mln n arbeidsplaatsen Aantal investeringsprojecten Omvang (in mln ) ,4 Aantal aangekondigde arbeidsplaatsen Materials 38,5 22 Systems 18,8 158 Agro/Food 33,1 142 Logistics 12,1 551 Healthcare 6,5 120 Generiek 1,0 107 Bedrijventerreinen Business Centers Verkoop en revitalisering Huurders en business centers Verkoop greenfields (in ha) 8 2 Herstructurering brownfields (in ha) 180 ** 0 Aantal greenfield terreinen in portfolio 5 5 Aantal brownfield terreinen in portfolio Totaal aantal huurders Aantal business centers Totaal beschikbare ruimte (in m 2 ) Bezettingsgraad (in %) ** Heeft betrekking op door LHB gerealiseerde hectares. Jaarverslag

6 Mission statement NV Industriebank LIOF, de Limburgse ontwikkelings- en investeringsmaatschappij, helpt Limburg economisch vooruit. LIOF ondersteunt bedrijven op het gebied van innoveren, ontwikkelen, investeren en vestigen. Daarnaast schept LIOF voorwaarden voor ontwikkeling van perspectiefrijke sectoren en het vestigings klimaat, gericht op kansen voor het MKB en ruimte voor nieuwe bedrijvigheid. LIOF steunt ondernemingen pragmatisch, betrokken en proactief door haar expertise te combineren met financiële daadkracht en een uitgebreid netwerk. Deze combinatie van diensten maakt LIOF slagvaardig en uniek. 6

7 Woord vooraf Betrouwbaar en betrokken In 2012 heeft LIOF ook in economisch moeilijke tijden sterke resultaten kunnen boeken op het gebied van acquisitie en innovatie; tevens hebben we bewezen op financieel gebied een betrokken en betrouwbare partner van starters en MKBbedrijven te zijn. Maar LIOF heeft ook zelf de financiële gevolgen van met name de vastgoedcrisis ondervonden. Een en ander resulteerde in een negatief resultaat van 4,3 miljoen euro als gevolg van bijzondere eenmalige afschrijvingen op onroerend goed en reorganisatievoorzieningen. Vóór deze bijzondere eenmalige lasten is het bedrijfsresultaat positief. De solvabiliteitspositie blijft onverminderd sterk en ook de liquiditeitspositie is goed. De slagkracht van LIOF blijft voor de toekomst dan ook onaan getast. Financiering LIOF is ook in het lastige jaar 2012 een solide financiële partner voor starters en MKB bedrijven gebleven. Dit blijkt onder andere uit het feit dat het merendeel van de investeringen in bedrijven betrekking had op uitbreidingsfinancieringen in bestaande participaties. Dit als gevolg van het feit dat kredietverlening door banken moeizaam was, terwijl de behoefte aan financiering van extra werkkapitaal bij MKB participaties toenam. De forse economische tegenwind en het feit dat het langer duurt voordat nieuwe financieringen met banken rondkomen, heeft er toe geleid dat LIOF in 2012 fors minder heeft geïnvesteerd dan gebruikelijk, namelijk bijna zeven miljoen. Het aantal faillissemen ten in de LIOF-portefeuille is beperkt gebleven. Het voor zieningenniveau voor bedrijfsparticipaties ligt in lijn met de afgelopen jaren. Dividend- en exit-opbrengsten zijn op een acceptabel peil gebleven. Goede acquisitieresultaten Ondanks de aanhoudende crisis zijn de acquisitieresultaten in 2012 goed. In totaal hebben zeventien buitenlandse bedrijven voor Limburg gekozen met 110 miljoen euro aan geplande investeringen en additionele arbeidsplaatsen. Voor logistieke services en Europese distributiecentra blijft Limburg een gewilde locatie. Ook Chemelot Campus trok nieuwe bedrijven aan en de ontwikkelingen binnen Maastricht Health Campus en Greenport Venlo bieden een goed perspectief voor Ruim twintig miljoen voor innovatie Het is bemoedigend te constateren dat de economische tegenslagen in 2012 niet tot een innovatiecrisis hebben geleid. Op het gebied van innovatie-ondersteuning hebben LIOF en een zestigtal bedrijven tezamen voor een totaal van 22 miljoen euro in innovatieprojecten kunnen investeren. De samenwerking met meerdere bedrijven en kennisinstellingen kreeg gestalte in veertien clusterprojecten. Jérôme Verhagen algemeen directeur Innovaties, ook bij maatschappelijk verantwoord ondernemen De innovatieprogramma s van LIOF leveren uiteenlopende bijdragen aan de actuele maatschappelijke uitdagingen op het gebied van gezondheidszorg, voeding, energie en milieu. Daartoe wordt geïnvesteerd in innovatieve bedrijven die met hun activiteiten bijdragen aan een goede leef- en werkomgeving en met hun innovaties een bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke thema s. Voorbeeld hiervan is onze participatie in Kersten Revalidatietechniek, die in Nederland een voortrekkersrol vervult op het gebied van herverstrekken van rollators en andere medische hulpmiddelen. Door dit hergebruik worden de maatschappelijke besparingen op de gezondheidszorg geschat op ongeveer 100 miljoen euro. Maar ook bijvoorbeeld onze innovatie-ondersteuning aan en participatie in MyDiagnostick Medical voor de ontwikkeling van een apparaat om boezemfibrilleren op te sporen. Hiermee wordt door het tijdig signaleren een groot aantal beroertes voorkomen en daarmee een forse reductie gerealiseerd op de kosten van de gezondheidszorg. Dit past in het streven van LIOF om MVO te stimuleren. Veel aandacht voor verbetering bedrijventerreinen LIOF heeft in 2012 maatregelen genomen waardoor goed ingespeeld kan worden op het faciliteren en huisvesten van ondernemingen in groeisectoren en in de topsectoren logistiek en agro. Huisvesting en de bereikbaarheid (ruimte om te ondernemen) zijn van cruciaal belang voor ondernemers. Daarom besteedt LIOF veel aandacht aan de verbetering van bestaande bedrijventerreinen. Via LHB, een onderneming van de provincie en LIOF, is inmiddels een aantal investeringen voor herstructurering gedaan. Jaarverslag

8 Woord vooraf De uitgifte van nieuwe bedrijventerreinen stagneerde als gevolg van terughoudendheid bij ondernemers voor investeringen in vastgoed. Bedrijven maakten wat dat betreft letterlijk pas op de plaats. Economische tegenwind, ook voor LIOF Ondanks een aangepast beleid heeft de economische ontwikkeling ook LIOF financieel niet onberoerd gelaten en werd een netto verlies van 4,3 miljoen euro geleden. De slechte onroerend-goedmarkt heeft er toe geleid dat ook wij op onze onroerend-goedportefeuille een aantal afwaarderingen (3,4 miljoen euro) hebben moeten doen. De afbouw van de jaarlijkse subsidie door het Ministerie van Economische Zaken heeft de directie genoopt tot het aanpassen van de organisatie in personele zin. Dit heeft geleid tot het vormen van een eenmalige reorganisatievoorziening van 1,1 miljoen euro. Deze maatregelen moeten, naast de reeds eerder in gang gezette versobering van de arbeidsvoorwaarden, zorgen voor een efficiënte en vitale organisatie die de toekomst met vertrouwen tegemoet kan zien. Als we het negatieve resultaat van LIOF corrigeren voor deze bijzondere eenmalige effecten, resulteert een bescheiden positief resultaat van 0,2 miljoen euro conform de de afgelopen twee boekjaren. De solvabiliteit van LIOF is ondanks de bijzondere afschrijvingen en voorzieningen onverminderd sterk. Slagvaardig voor de toekomst Met de provincie Limburg is een programma voor verdere stimulering van de maakindustrie ontwikkeld, hetgeen betekent dat ruim 10 miljoen euro zal worden geïnvesteerd in innovatieprogramma s waarmee de Limburgse MKB-maakindustrie zich verder kan versterken. In lijn met de investeringen die de provincie Limburg de komende jaren in de drie campussen beoogt zal de LIOF-strategie sterk gericht zijn op het realiseren van business development resultaten op de campussen. Daartoe wordt ingezet op de versterking van de inzet van de LIOF-instrumenten (acquisitie, innovatie-/clustervorming en participatie financiering van nieuwe business), toegespitst op de specifieke kansen die de campussen bieden. Ook de verbindingen tussen de campussen op het gebied van voeding/gezondheid, biomedische materialen en biobased economy-ontwikkelingen krijgen verder gestalte. Kortom, zaken die een uitstekende voedingsbodem vormen voor een kansrijke verdere marktontwikkeling van het MKB in de provincie. LIOF is daar optimaal voor toegerust en ziet de toekomst vanuit haar betrouwbare betrokkenheid dan ook perspectiefrijk tegemoet. Jérôme Verhagen algemeen directeur 8

9 Bericht van de Raad van Commissarissen Boy Litjens voorzitter Raad van Commissarissen De Raad heeft kennis genomen van het verslag dat de accountant Ernst & Young LLP naar aanleiding van de haar gecontroleerde en goedgekeurde jaarrekening 2012 heeft opgesteld. Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de jaarrekening 2012 vast te stellen. Mede naar aanleiding van de afbouw van de apparaatssubsidie door het Ministerie van Economische Zaken heeft LIOF maatregelen getroffen om de kosten te reduceren en de organisatie fit te maken voor de toekomst. De rol van LIOF als (co)investeerder en ontwikkelaar blijft ongewijzigd, maar daarnaast is LIOF dé organisatie die zorgt voor de implementatie van het nationale en provinciale economische beleid in de vorm van het aantrekken en verankeren van ondernemingen, het risicodragend participeren in perspectiefvolle Limburgse bedrijven, het ontwikkelen van en uitvoeren van programma s en projecten waarmee Limburgse bedrijven hun concurrentiekracht kunnen versterken. Verder is LIOF (via LHB) verantwoordelijk voor de totstandkoming, de herstructurering en het beheer van bovenregionale bedrijventerreinen. Om die rollen goed te kunnen vervullen dient de organisatie effectief, flexibel en financieel gezond te zijn. Met het oog hierop zijn er in 2012 een aantal veranderingen in de organisatie doorgevoerd. De Raad heeft ermee ingestemd, dat de directie hier een voorziening voor heeft gevormd. Als gevolg van de sterk verslechterende situatie in de onroerend goed markt was ook LIOF genoodzaakt afschrijvingen op haar vastgoed te doen. De Raad heeft daarmee ingestemd. Niet enkel de vastgoedmarkt kampte in 2012 met verslechterende economische omstandigheden. Dat gold ook voor veel bedrijven in de participatieportefeuille. Desalniettemin kon het boekjaar worden afgesloten met een positief resultaat van 0,2 miljoen euro (vóór bijzondere eenmalige afwaardering onroerend goed en reorganisatievoorziening). Daaruit blijkt de soliditeit van de participatieportefeuille, hetgeen perspectief biedt voor de toekomst. Het overall resultaat over 2012 is echter als gevolg van de eerder genoemde voorziening en afschrijving op onroerend goed negatief ( 4,3 mln). De aandeelhouders wordt voorgesteld om dit negatieve resultaat ten laste te brengen van de overige reserves. Naast de reguliere taken die de Raad heeft, besteedden de Raad en Directie in 2012 extra aandacht aan het verbeteren van de verschillende werkprocessen en takenpakketten. Zo evalueerde de Raad met de Directie onder andere het basismodel voor het opstellen van participatieovereenkomsten. Daarnaast is periodiek in de vergadering van de Raad de te volgen koers voor de verschillende kerntaken afgestemd en waar nodig bijgesteld. In april 2012 is een nieuwe aandeelhoudersinstructie door de aandeelhouders vastgesteld. Hierin zijn de kaders bepaald voor het investeringsbeleid van de participatiebedrijven van de vier regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Dit bepaalt deels de reikwijdte en slagkracht van activiteiten van LIOF. De Raad heeft de mogelijke impact van de instructie besproken. De nieuwe instructie is toegespitst op de Topsectoren en Provinciale speerpunten met nadruk op het bevorderen van innovaties bij bedrijven. De Raad, maar ook de aandeelhouders en directie onderkennen, ieder vanuit hun verantwoordelijkheid, dat de maatschappelijke effecten die de kerntaken sorteren vaak onderbelicht worden in vergelijking met financiële aspecten. Ook in de besluitvorming. Teneinde tot een meer gebalanceerde afweging te komen zal de Universiteit Maastricht in opdracht van LIOF en Provincie onderzoeken hoe met name de maatschappelijke effecten van de kerntaken Ontwikkeling & Innovatie en Participaties (beter) Jaarverslag

10 gemeten kunnen worden. Naar verwachting zullen de onderzoeksuitkomsten medio 2013 beschikbaar zijn. Verwacht wordt dat LIOF daardoor nog transparanter over haar maatschappelijk verantwoord ondernemen kan rapporteren. In 2012 is een nieuw functie- en salarisgebouw vastgesteld voor medewerkers die na 1 januari 2013 bij LIOF in dienst treden. De structuur hiervan is in lijn met het door de aandeelhouders aangegeven kader voor alle regionale ontwikkelingsmaatschappijen. De Raad kwam zeven maal in vergadering bijeen. Een maal werd telefonisch vergaderd. Alle vergaderingen vonden plaats in aanwezigheid van de directie. Tussentijds was er frequent overleg tussen voorzitter en directie. De Raad evalueerde haar eigen functioneren en dat van de directie. De samenstelling van de Raad van Commissarissen is in het verslagjaar niet gewijzigd. De Raad van Commissarissen hecht er aan en ziet er mede op toe dat LIOF het gestelde in de code Corporate Governance, waar mogelijk en zinvol, naleeft en handhaaft. De rapportage hierover wordt onder een apart agendapunt ter bespreking voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. LIOF verandert snel en ontwikkelt nieuw elan. De Raad ziet de rol van LIOF bij de toekomstige economische ontwikkeling van Limburg dan ook met veel vertrouwen tegemoet. Maastricht, 2 april 2013 Boy Litjens voorzitter Raad van Commissarissen 10

11 Verslag van de directie Participaties 12 Ontwikkeling & Innovatie 16 Investeringsbevordering & Business Development 25 Bedrijventerreinen 28 LIOF Business Centers 31 Jaarverslag

12 Verslag van de directie Participaties In 2012 investeerde LIOF rechtstreeks en via gelieerde bedrijven 6,8 miljoen aan risicodragend kapitaal bij 38 Limburgse bedrijven. LIOF legt haar focus bij die startende en gevestigde bedrijven die van belang zijn voor de versterking van de speerpuntsectoren: systems (maakindustrie), healthcare, materials, logistics en agro-food. De investeringsresultaten van 2012 zijn opgenomen in de tabel hiernaast. LIOF Fondsen Beschikbare fondsen van risicodragend kapitaal Het participatiebedrijf van LIOF is bedoeld voor het risicodragend financieren van Limburgse bedrijven. Afhankelijk van de ontwikkelingsfase van een bedrijf neemt LIOF de volgende routes: - voor de uitwerking van een (high tech) idee zijn er persoonlijke leningen tot een maximum van (Techstart); - voor startende ondernemers wordt vanuit het Startersfonds financiering tot maximaal aangeboden. Startende high tech ondernemingen kunnen via het Nedermaas HighTech Ventures fund maximaal tot worden gefinancierd; - ondernemingen met groeiplannen op het gebied van (Bio) Chemie en Life Sciences worden bediend vanuit Limburg Ventures. Het betreft hier bijdragen tot maximaal 1,5 miljoen; - voor andere snelle (industriële) groeiers is er het LIOF Participatiefonds (tot 2,5 miljoen). Het LIOF Participatiefonds staat met name open voor groeifinancieringen, opvolgingszaken en industriële starters. In 2012 heeft de Participatieafdeling van LIOF beduidend minder verzoeken ontvangen voor nieuwe risicodragende financiering en vervolgfinanciering. In 2011 was het aantal aanvragen circa 150, in 2012 waren het er 100. Gemiddeld is een op de vijf verzoeken gehonoreerd. Deze verhouding ligt overigens bij verzoeken voor een eerste financiering ongunstiger. Bij nieuwe starters is de ratio in 2012 een op acht geweest. Daar waar mogelijk proberen wij afgewezen ondernemers door te verwijzen naar aanbieders die wel in hun (financierings)behoeften kunnen voorzien. Investeringen in 2012 Gecommitteerd Doelstelling LIOF Kapitaal (in mln ) 6,8 12,3 Bedrijven De investeringen 2012 zijn als volgt over de verschillende investeringsfondsen verdeeld: Kapitaal uit LIOF Fondsen (in mln ) 5,0 9 Bedrijven Fund in Fund: Nedermaas HiTech Ventures (in mln ) 0,6 1,2 Bedrijven 3 4 Limburg Ventures 1,2 2,1 Bedrijven 10 3 LIOF Participatiefonds LIOF heeft in 2012 vier nieuwe participaties gefinancierd uit het reguliere participatiefonds. In totaal was hier een bedrag mee gemoeid van 1,2 miljoen. Daarnaast investeerde LIOF nog voor 2,8 miljoen in uitbreidingsprojecten bij acht bestaande participaties. Opvallend was dat het aantal aanvragen voor de financiering van MBO s en MBI s beduidend minder was dan in voorgaande jaren. De oorzaak hiervoor ligt enerzijds in de beperktere bancaire financieringsmogelijkheden en anderzijds in de terughoudendheid van ondernemers om in deze economisch zwakke tijden hun zaak te verkopen. De aanvragen voor een risicodragende groeifinanciering (investeringen, werkkapitaal) vinden veelal ook hun oorzaak in de striktere eisen die banken stellen aan de onderliggende ratio s bij het verstrekken van kredieten. Een beroep op een regionale partner/financier als LIOF vergroot daarbij de kansen op het sluitend maken van een financiering aanzienlijk. Helaas moet LIOF ook regelmatig afhaken omdat bij een due diligence onderzoek blijkt dat de onderliggende financiële problematiek ernstiger is dan in eerste instantie voorgesteld. Een zinnige rendements-/risicoafweging is voor LIOF dan niet meer te maken. Jammer, temeer omdat de onderliggende business cases vaak wel heel interessant zijn. 12

13 Participaties Als financiële investeerder wil LIOF een partner zijn voor MKB bedrijven met een groeigerichte, creatieve aanpak voor de toekomst. LIOF is daarbij bereid risico s te nemen en doet dat op basis van een onderbouwd businessplan in combinatie met (bewezen) ondernemerschap. Het valt in deze op dat de kwaliteit van de plannen die we onder ogen krijgen in de loop der jaren duidelijk verbetert. Uit deze plannen blijkt ook dat onze provincie gelukkig veel innovatieve ondernemingen telt en er géén gebrek is aan ondernemerschap. Nieuwe product/ marktcombinaties gaan echter niet direct vanaf de start gepaard met stabiele kasstromen, reden voor banken om naar wat meer zekerheid in de basis van de financiering te zoeken. Ervaring en expertise van LIOF zijn daarbij voor banken en overige financiers bakens in dit proces. Een ander opvallend gegeven is dat met name bij de wat grotere MKB (tweede en derde generatie) familiebedrijven met groei c.q. investeringsperikelen naast een financieringsbehoefte ook een behoefte is aan een verdere professionalisering van de bedrijfsorganisatie. LIOF is daarbij veelal een voor de hand liggende keuze vanwege haar reputatie, kennis, netwerk en stabiliteit. Echter, buitenstaanders toelaten tot de kring van aandeelhouders is geen eenvoudige besluit. Koudwatervrees en verschil van inzicht omtrent de waarde van een onder neming kunnen voor de familiebedrijven dan een reden zijn om naar andere oplossingen te zoeken. Startersondersteuning Kickstart, starting your business in the Venlo region Het project Kickstart dat in juni 2011 begon, is inmiddels geworden tot hét loket voor kennisinnovatieve starters in de regio Venlo. Voor de (Kick) starters wordt er een zachte landing in de regio Venlo voorzien. Zij ontvangen individuele advisering over hun bedrijfsplannen, er wordt geholpen met het zoeken naar geschikte huisvesting, de mogelijkheden van subsidie worden onderzocht en als er financiering nodig is, worden de starters in contact gebracht met de afdeling Participaties. Naast het aantrekken van starters van buiten de regio naar Noord Limburg, blijkt Kickstart via haar netwerkfunctie inmiddels ook belangrijk bij te dragen aan het borgen van ondernemerschap in de regio. Om dit te versterken zijn we met het Kickstart College begonnen. Hierin worden alle onderwerpen behandeld waar (door)starters het over willen hebben. Behalve dat de ondernemers veel aan de gesprekken met elkaar hebben, wordt er ook gezorgd dat er contact is met (kennis) instellingen die kunnen helpen. Kickstart heeft meerdere kennisintensieve starters begeleid. Drie daarvan zijn inmiddels in de regio Venlo van start gegaan. Startersfonds Het Reguliere LIOF Startersfonds blijft de kern van de startersondersteuning. Instroom wordt mede aangejaagd door initiatieven als LIOF Yeah! en onze samenwerking met de Universiteit Maastricht. Door het Startersfonds werden in aanvragen beoordeeld. Dat resulteerde in 6 nieuwe deelnemingen voor een bedrag van 0,5 miljoen. Daarnaast waren er zeven bedrijven uit het Startersfonds waaraan een aanvullende financiering is verstrekt. In totaal voor 0,5 miljoen. Eind 2012 was een aantal financieringsverzoeken nog in behandeling. Ook is LIOF verder gegaan met het verstrekken van preseed financieringen voor de eerste fase van technologisch gedreven ondernemingen uit het Techstart fonds. In 2012 is een nieuw commitment voor aangegaan. Eind 2012 zijn er 50 bedrijven via Techstart gefinancierd. LIOF Yeah! Bij de derde editie van LIOF Yeah!, die in het najaar van 2012 plaatsvond, streden ruim 40 startende, jonge ondernemers om een van de prijzenpakketten. Dit zijn de winnaars en hun prijzen: 1e prijs: CrispyWallet te Maastricht Prijzenpakket t.w.v , met onder meer een achtergestelde lening van CrispyWallet, ontwikkelde een gelijknamige portemonnee: van gerecycled papier, voorzien van artwork van een startende kunstenaar. De jonge onderneming wil de CrispyWallet in Limburg produceren en deze van daaruit internationaal op de markt brengen. De twee deelnemers die het bedrijf bij LIOF Yeah! vertegenwoordigden zijn Duitse studenten aan de Universiteit van Maastricht. 2e prijs: EduconN Prijzenpakket t.w.v , met onder meer een achtergestelde lening van Achter EduconN staan twee studenten van de TU Delft. Deze jonge onderneming met mvo-inslag gaat (gebruikte) zeecontainers ombouwen tot noodlokaal voor onderwijs in door rampen getroffen gebieden. Veilige en degelijke huisvesting is aldaar een groot probleem en voorzieningen zijn er niet of nauwelijks. De omgebouwde zeecontainers zijn inklapbaar en gemakkelijk te verschepen naar andere locaties. EduconN gaat het prijzengeld gebruiken om een prototype te ontwikkelen en een pilot project in een rampgebied te starten. Voor een participatie vanuit LIOF zal de onderneming zich moeten vestigen in Limburg. 3e prijs: Siraa Prijzenpakket t.w.v , met onder meer een achtergestelde lening van Siraa is van oorsprong een studentonderneming van uit Limburg en Brabant afkomstige studenten aan de Hogeschool TIO in Eindhoven. Siraa heeft een riemclip ontworpen waarmee het loshangende uiteinde van een kledingriem op een stijlvolle manier kan worden vastgezet. De riemclip kan worden voorzien van sieraden en accessoires, waardoor functionaliteit wordt gecombineerd met decoratie en design. 4e prijs: Knoowy te Maastricht Prijzenpakket t.w.v , met onder meer een achtergestelde lening van Knoowy is een online marktplaats voor documenten en e-books; een online handelsplaats voor makers en gebruikers van onder meer recepten, samenvattingen, spreadsheets, en Jaarverslag

14 Verslag van de directie geïnteresseerden in deze documenten. De jonge ondernemers achter Knoowy zijn uit Maastricht afkomstige studenten aan de TU/e respectievelijk aan Zuyd Hogeschool. Met het prijzenpakket wilt Knoowy het online platform verder professionaliseren en breder vermarkten. Fund in Fund Nedermaas Ventures Nedermaas Ventures, een 100% dochter van de NV Industriebank LIOF, richt zich op high-tech starters in de sectoren healthcare, chemie, agro/food en high-tech systems. In 2012 heeft dit fonds aan drie startende ondernemingen een bedrag van in totaal 0,6 miljoen gecommitteerd. Nedermaas Ventures investeert per participatie maximaal 0,5 miljoen in de vorm van aandelenkapitaal en converteerbare leningen. In de eerste drie jaar van het bestaan van dit fonds (totale uitzettingsperiode is 5 jaar) is reeds voor 3,1 miljoen geïnvesteerd bij 10 startende ondernemingen. De Investeringen van 2012 hebben plaatsgevonden in: Cytuvax, Enzypep en Innosolids. Hiermee was in totaal gemoeid. Limburg Ventures Limburg Ventures, het gemeenschappelijke investeringsfonds van DSM Nederland en LIOF op het gebied van life sciences, chemie en nieuwe materialen, was ultimo 2011 volledig aangesproken. In 2012 vonden nog drie nieuwe investeringen plaats: in Mirnext BV (spin off van ACS Biomarker), Simibio BV en in Enzypep BV. Daarmee kwam het totale aantal deelnemingen van Limburg Ventures op 19. Verder vond er in 2012 een reeds gecommitteerde vervolginvestering plaats in Chemtrix en uitbreidingsinvesteringen in Isobionics, Q-Chip, Fabpulous, MagnaMedics, Nano4Imaging en Pharmacell. Met de nieuwe investeringen, de vervolginvesteringen en uitbreidingsinvesteringen was in totaal een bedrag gemoeid van Het fondsmanagement van Limburg Ventures heeft in 2012 opnieuw veel tijd besteed aan het tot stand brengen van een nieuw investeringsfonds met een vergelijkbare inhoudelijke focus als Limburg Ventures. Maar ditmaal gaat het om een fonds van een aanzienlijk grotere omvang: 50 tot 80 miljoen. Naar het zich nu laat aanzien zal Chemelot Ventures in het tweede kwartaal van 2013 operationeel zijn. Technostarterfondsen LIOF participeert in het Technostartersfonds Zuidoost-Nederland BV en in het Technostartersfonds Zuid Nederland BV. Eerstgenoemd fonds werd in 1996 met steun van het Ministerie van Economische Zaken door LIOF, BOM en private partijen opgericht om techno-starters te financieren. Het fonds, waar de private partijen inmiddels zijn uitgegestapt, verkeert al ruim 4 jaar in de beheerfase. Naar verwachting worden in 2013 de laatste participaties verkocht of geliquideerd en dan kan de balans worden opgemaakt. Het fonds heeft gezien haar specifieke en risicovolle opdracht, de advisering en begeleiding van en de financiële support aan jong ondernemerschap met nieuwe product en/of marktcombinaties, haar beleidsmatige doelstellingen bereikt. Technostartersfonds Zuid Nederland BV werd in 2006 opgericht door meerdere publieke en private partijen en ook met steun het Ministerie van Economische Zaken. Ditmaal binnen de kaders van de Small Business Investment Company regeling. Doelgroep is ook hier de technostarter. Het fonds is onlangs uitgeïnvesteerd en telt 15 participaties. Het fondsmanagement richt zich behalve op het beheer ook op de verkoop van participaties. Ook dit fonds komt tegemoet aan de beleidsdoelstellingen. Portfoliobeheer In 2012 heeft LIOF haar belangen in 12 Limburgse bedrijven beëindigd door verkoop van haar aandelen en/of aflossing door de betreffende ondernemingen van de verstrekte financieringen. Bij de verkoop van het aandelenbelang betreft het veelal de overdracht aan overige aandeelhouders/eigenaren. Ondanks de forse economische tegenwind bleef het aantal faillissementen beperkt tot drie. In 2012 failleerden de bedrijven Trectis BV, A. Koolen Glazeniers BV en Libridis BV. Dit ging gepaard met een verlies van ongeveer 200 arbeidsplaatsen. Van de 5,0 miljoen aan uitzettingen die vanuit de reguliere LIOF fondsen plaatsvonden, werd 3,3 miljoen besteed aan uitbreidingsinvesteringen bij 15 bestaande relaties. LIOF bevestigt hiermee haar rol als solide partner in economisch moeilijke tijden voor haar deelnemingen met voldoende perspectief en gekwalificeerd management. Samenstelling LIOF Participatieportfolio (aantallen) 2012 Naar ondernemingsfase Starters Bestaand / expansie MBO/MBI/Opvolging Naar sectoren Healthcare / Life Sciences Chemie / Nieuwe materialen Hightech Systems Agro / Food Generiek Energy Naar betrokkenheid LIOF in jaren > 12 14

15 Participaties Participatiebedrijf en Campusontwikkeling Het participatiebedrijf van LIOF is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de campussen in Limburg. Op alle drie de campussen werken de afdelingen Ontwikkeling & Innovatie, Investeringsbevordering & Business Development en Participaties nauw samen bij de ontwikkeling van innovaties. Voor de regio Venlo is het reeds besproken KickStart project in gang gezet. Bij de ontwikkeling van de Chemelot campus is het participatiebedrijf direct betrokken door de inzet van risicodragend kapitaal via Nedermaas Ventures, Limburg Ventures en binnenkort het nieuwe investeringsfonds Chemelot Ventures. Voor de Maastricht Health Campus is het participatiebedrijf actief in de valorisatieprogramma s via BiomedBooster en het direct verschaffen van preseed kapitaal door ons fonds Nedermaas Ventures. Plaats Belang Nieuwe commitments ( 1,2 mln) Verbo Prefab Weert 20,00% BAS int. Holding BV Venlo 20,00% Innosolids Sittard-Geleen 20,00% Dutch Payment Group Heerlen 24,00% Uitbreiding commitments/leningen ( 2,8 mln) Dutch Payment Group Heerlen 24,00% Isobionics BV Sittard-Geleen 17,09% CO-EUR Holding BV Maastricht 26,33% Limburg Ventures BV Maastricht 37,48% Centipedes Hodling BV Heerlen 49,50% Fromatech Ingredients Sittard-Geleen lening Hunnecum Holding Nuth 45,00% FABPulous BV Maastricht 18,90% Nieuwe Starters ( 0,5 mln) Summun Advies BV Maastricht 28,40% Active Cooling Solutions Tegelen 19,00% Scealth BV Maastricht 35,00% Inflotek BV Belfeld 9,90% Homestroom Weert lening Big Advertisements Limbricht lening Desinvesteringen Uitbreiding Starters ( 0,5 mln) Telespy Heerlen 26,38% Nano4Imaging Aken 8,07% Admirror Valkenburg ad Geul 33,33% MosquitNo Roermond 25,00% Indicium Meerssen 29,00% Mubio Maastricht 18,39% OGS Systems Arcen 27,68% Belang verkocht Actum Projects Biggletoys BV Farmerhouse Homestroom (lening) IBG Capital Holding BV (lening) Knowhouse BV Pathofinder BV Sananet (lening) SolarAcademy BV (lening) Spam Experts BV Studytube BV Unilogic Networks BV Faillissement A. Koolen Glazeniers BV Libridis Trectis BV Nedermaas Hightech Ventures ( 0,6 mln) Cytuvax Maastricht 35,0% Enzypep Geleen 5,0% Innosolids Geleen 20,0% Limburg Ventures Nieuw ( 0,4 mln) Mirnext BV Amsterdam 19,61% Enzypep Geleen 36,18% SimiBio Utrecht 0,82% Uitbreiding ( 0,8 mln) Chemtrix Geleen 15,72% Isobionics Sittard-Geleen 28,10% Q-Chip Cardiff/UK 12,29% FABPulous Maastricht 19,40% MagnaMedics Geleen 4,18% Nano4Imaging Geleen 15,65% Pharmacell Maastricht 13,20% Jaarverslag

16 Verslag van de directie Ontwikkeling & Innovatie LIOF heeft in 2012 voor 22,0 miljoen aan innovatieprojecten ontwikkeld en goedgekeurd gekregen. Dit is 15% boven de target van 19,1 miljoen. Circa 60 Limburgse (MKB-)ondernemingen participeren in de projecten, daarnaast nog enkele tientallen (MKB-)ondernemingen buiten Limburg, kennis- en onderwijsinstellingen en overige partijen. De projecten zijn onder te verdelen conform het schema hiernaast. De innnovatieprojecten hebben gezamenlijk 10,9 miljoen aan financiele bijdragen ontvangen (49% van het totale projectvolume), zowel subsidies als leningen. 22,0 miljoen aan innovatieprojecten laat zich vertalen in zo n arbeidsjaren werkgelegenheid: 200 in research & development, in productie en toelevering en 700 in dienstverlening. Healthcare Maastricht Health Campus Universiteit Maastricht en Maastricht University Medical Center (MUMC+), Gemeente Maastricht, Provincie Limburg en LIOF sloten in 2009 een convenant inzake de ontwikkeling van de Maastricht Health Campus (MHC). MHC heeft de ambitie zich te ontwikkelen tot een valorisatie-campus, waar kennis wordt omgezet in bedrijvigheid. LIOF heeft de centrale rol in de lijn Netwerkvorming & Clustering binnen de MHC-ontwikkeling, waarbij ondernemers, onderzoekers en zorgverleners gezamenlijk projecten ontwikkelen die leiden tot concrete nieuwe producten. In het kader van deze lijn is in 2012 een aantal grote meetings rondom MHC-projecten georganiseerd; rond de Maastricht Study, en de projecten Enabling Technologies, Centre of Care Technology Research (CCTR, onderdeel van het Living Lab Limburg, zie elders) en Brains Unlimited. In totaal namen aan deze bijeenkomsten enkele honderden onderzoekers, zorgverleners en ondernemers deel. Bijkomend organiseerde LIOF (mede) een aantal ondersteunende meetings, zoals de cursus Highway2Health en het symposium Rechten en patenten in allianties. De bijeenkomsten werden door LIOF opgevolgd en leidden, naast algemene kennismaking en beter begrip tussen onderzoekers, zorgverleners en ondernemers, tot meer dan 20 projectideeën. Een deel was reeds ontstaan in eerdere bijeenkomsten die LIOF in 2011 rond de MHC-ontwikkelingen organiseerde. Met begeleiding van LIOF zijn de ideeën verder uitgewerkt. Waar mogelijk en nodig zijn partners over de grens Ontwikkelde en goedgekeurde projecten Agro/food 29% 6,3 miljoen Systems 25% 5,4 miljoen Energy 21% 4,6 miljoen Healthcare 13% 2,9 miljoen Materials 7% 1,6 miljoen Logistics 5% 1,1 miljoen gezocht via het Towards Top Technology Clusters-projectteam (TTC, zie elders) en werden projecten ingediend voor de Grensoverschrijdende ClusterStimulerings-regeling (GCS, zie elders). In 2012 is de subsidieaanvraag (met een omvang van circa 4,5 miljoen euro) voor het Valorisatieprogramma Zuid Limburg OK, ondernemen met kennis voorbereid en ingediend bij Agentschap.nl ter medefinanciering. Inmiddels is de gevraagde financiele bijdrage toegezegd. LIOF draagt onder andere bij aan het onderdeel Kenniscirculatie in het programma, gericht op kennisvalorisatie met het MKB. Zorg De zorgkant van Healthcare biedt kansen voor het Limburgse MKB. Vanuit die optiek ondersteunen wij reeds enkele jaren meerdere, elkaar versterkende, initiatieven in onze regio. We zijn medeopsteller van het plan voor het Expertise centrum voor Innovatieve Zorg en Technologie (EIZT). Hierbij worden bedrijven, technici, zorginstellingen en zorgprofessionals met elkaar in contact gebracht en in staat gesteld innovatieve toepassingen van technologie in de zorg te ontwikkelen en te implementeren. Dit sluit naadloos aan bij het CCTR. Bij CCTR werken MUMC+, Universiteit Twente, NIVEL en TNO samen. Een andere impuls voor innovaties in de zorg betreft de Zorgacademie Parkstad, met het zorginnovatiecentrum. De deelname van LIOF aan de voorgaande initiatieven is gericht op het waar mogelijk laten aansluiten van het Limburgse MKB. Ook werden in 2012 voorbereidingen getroffen voor een aanjaagtraject in Innovatie Zuid om vraag en aanbod in de zorg aan elkaar te koppelen, om zo tot (meer) business development door het MKB in Zuid-Nederland te komen. Het traject wordt in 2013 operationeel. 16

17 Ontwikkeling & Innovatie Euregionaal Belangrijk aanjaaginstrument voor grensoverschrijdende samenwerking is het programma TTC. Binnen het TTC-onderdeel Healthcare werd een groot aantal bijeenkomsten georganiseerd om partijen uit de verschillende regio s met elkaar in contact te brengen en te ondersteunen bij het opzetten van samenwerkingsprojecten. Tevens is een roadmap opgesteld, op basis waarvan via een serie expert meetings ideeën voor grensoverschrijdende innovatieprojecten werden en worden gegenereerd. Als resultante van voorgaande werden uiteindelijk 12 Healthcare-projecten met ieder minimaal één Limburgse partner ingediend voor de eerste tender van GCS. Op een totaal van 24 indieningen zijn Healthcare-projecten daarmee sterk vertegenwoordigd. Dit is een resultaat van onze meerjarige inspanningen rond het (Euregionaal) bijeenbrengen van (MKB-) bedrijven en kennispartners, gericht op het initiëren van product- en dienstinnovaties. Een ander grensoverschrijdend initiatief in de Euregio is het project Euregional PACT II. Hierbij draait het om de ontwikkeling van nieuwe therapieën voor kankerpatiënten. LIOF legt hierbij de verbinding tussen research en bedrijvigheid. Voor dit project werd in oktober de laatste bijeenkomst georganiseerd samen met onze Akense partner AGIT. Ruim 120 deelnemers uit drie landen deelden hun plannen en resultaten. Met circa deelnemers was de Biomedica, hèt life sciences-evenement in de Euregio, opnieuw een succes. Via LIOF s inspanning waren Limburgse bedrijven bovengemiddeld vertegenwoordigd in de programmering. Ze hebben zich daarmee Euregionaal goed op de kaart kunnen zetten. Innovaties Binnen het Zuid-Limburgse programma Limburg Economic Development (L.E.D., zie elders) nam LIOF de lead bij het definiëren van een aantal kansrijke projecten binnen het sectorprogramma Healthcare. De projecten EIZT, MKB Roadmaps, Verzilveren van kansen in de zorg en CHARM zijn in 2012 met onze steun gesubsidieerd vanuit L.E.D. Wederom werden vijf Healthcare-bedrijven uit de regio geselecteerd voor een compensatieorder-project, waarbij door de onderneming Corvitex ondersteuning wordt geboden bij de marktintroductie in het buitenland. Met deze ondersteuning kunnen de bedrijven de slagingskans voor hun producten op voor hen nieuwe markten sterk vergroten. Netwerken De vereniging LifetecZONe vormt een waardevol netwerk voor vooral MKB ontwikkel- en productiebedrijven op het gebied van Healthcare (inclusief medische technologie) in Zuid Nederland. LIOF maakt deel uit van het verenigingsbestuur. Het Pieken in de Delta-project Linking Life Sciences heeft geholpen Zuidoost-Nederland als vestigingsregio voor (inter) nationale kenniswerkers en ondernemers op het gebied van Healthcare aantrekkelijker te maken, onder meer door de kennisinfrastructuur te versterken. Na een looptijd van drie jaar is het project in 2012 gestopt. De activiteiten worden met onze steun geborgd binnen de Chemelot Campus-organisatie. Materials LIOF s inzet in 2012 was gefocust op de ontwikkeling van de Chemelot Campus en de verbindingen tussen Chemelot Campus en MHC respectievelijk Greenport Venlo. De eerste verbinding is gemaakt via het thema biomedische materialen, de tweede via biobased materials. Vroeg in 2012 is de projectmanager performance materials in dienst getreden. De projectmanager werkt in gezamenlijke opdracht van Chemelot Campus en LIOF aan de ontwikkeling van Chemelot Campus en de verbindingen met bedrijven en kennisinstellingen in de Euregio. Daarnaast werkt de projectmanager aan het verbeteren van de positie van het MKB in de Materials- en Chemelot Campus-ontwikkeling, onder andere via de programma s Innovatie Zuid en TTC. In 2012 is met enkele tientallen producenten van performance materials op Chemelot de basis gelegd voor een succesvol cluster development-proces. Ook zijn vele verbindingen gemaakt met bedrijven buiten de Chemelot Campus. Deze verbindingen zorgen primair voor versnelde groei van de bedrijven. Secundair komen er nieuwe kandidaten voor vestiging en nieuwe participaties uit voort. Na het aanloopjaar 2012 worden in 2013 meer innovatie- en business development-projecten verwacht. Grensoverschrijdende innovatieprojecten Het TTC-project betreft onder meer het speerpunt Materials. In TTC-verband zijn in 2012 diverse bijeenkomsten en events georganiseerd. Doelstelling was om door middel van inzet van business developers ten minste twee grensoverschrijdende innovatieclusters met evenzoveel technologieprojecten te realiseren. Deze clusters kunnen vervolgens een aanvraag indienen voor een subsidiebijdrage vanuit GCS. In ieder geval zijn vele verbindingen gerealiseerd, zowel binnen de Euregio Maas Rijn als erbuiten, resulterend in projecten. Naar het zich laat aanzien zullen meerdere van deze projecten een bijdrage vanuit GCS ontvangen. De uiteindelijke resultaten zijn nog niet bekend, omdat de selectieprocedure van de eerste GCS-tender nog niet is afgerond. Innovatie Zuid In het kader van het aanjaagtraject Innovatie Zuid heeft LIOF samen met BOM gewerkt aan een plan om de toepassing van nano-materialen door het MKB te stimuleren. Het plan wordt in 2013 uitgevoerd als onderdeel van het Advanced Surfaces en Coatings-thema. Een ander aanjaagtraject dat in 2012 is opgestart en in 2013 operationeel wordt uitgevoerd is Productontwerp met nieuwe materialen. Doelstelling is om MKB bedrijven in contact te brengen met bedrijven die thuis zijn in het ontwerpen met nieuwe materialen, rekening houdend met materiaaleigenschappen en productiemethode, en daarmee nieuwe producten business-ontwikkeling aan te jagen. Jaarverslag

18 Verslag van de directie European Chemical Regions Network Vanuit het European Chemical Regions Network is het project ChemClust ontwikkeld, waarbij diverse regio s in Europa samenwerken om chemie-mkb ers te stimuleren. LIOF heeft op verzoek van Provincie Limburg, de formele Limburgse partner in ChemClust, de inhoudelijke uitvoering van ChemClust mede op zich genomen. Het gaat specifiek om het ontwikkelen en uitwerken van een Open Chemical Innovation-model. Dit model is in 2012 opgeleverd en wordt ingezet bij het aanspreken van Europese steun. Biomedische materialen Het Biomat-In-project heeft de voorbereidende werkzaamheden begin 2012 afgerond. Het project heeft als doel vijf Noordwest-Europese clusters van bedrijven en kennisinstellingen op het gebied van biomedische materialen te stimuleren om samen te innoveren en te valoriseren. In 2012 zijn ondermeer de biomaterialenbedrijven in de verschillende regio s geinventariseerd, alsmede de per regio beschikbare financieringsinstrumenten. Ook is een voucherregeling ontwikkeld. Daarnaast is een online marktplaats gerealiseerd, waar technologievraag en aanbod elkaar ontmoeten. Met deze basis en via een tweetal bijeenkomsten is een aantal interessante projectleads gegenereerd. Deze leads zullen in 2013 worden opgevolgd. Het project Biomimedics, gericht op de ontwikkeling van nieuwe afbreekbare biomedische materialen, is inmiddels goed op stoom. Eindigend in 2014, zullen vanuit de verschillende onderdelen en partners van het project nieuwe biomedische materialen en daarop gebaseerde producten hun weg naar de markt vinden. In het kader van het aanjaagprogramma Innovatie Zuid is in 2012 de roadmap Biomedische Materialen verschenen. Op basis van deze roadmap en de beschikbaarheid van financiële middelen vanuit TTC en de GCS-regeling is het in 2012 gelukt vier projecten te initiëren. Eén van deze projecten, met als lead partner het Limburgse bedrijf Ceradure en een omvang van circa 1 miljoen, dingt mee naar een bijdrage in de thans in afsluiting zijnde eerste tender van GCS. De overige drie projecten zullen naar verwachting aanspraak maken op een financiele bijdrage uit de tweede GCS-tender, sluitend op 15 april Biobased materialen Op 26 juni 2012 is op initiatief van LIOF door Universiteit Maastricht, Chemelot Campus, Greenport Venlo en Provincie Limburg het convenant ondertekend gericht op een ontwikkeling van de biobased economy in Limburg. Dit heeft geleid tot het project Biobased Economy Limburg, waarin de road-map partijen en LIOF zijn vertegenwoordigd. Doel van het project is om elkaar te informeren over lopende en nieuwe activiteiten, die waar mogelijk te versnellen en het genereren van nieuwe business. In de loop van 2013 zal de actieagenda verder worden uitgewerkt en zullen nieuwe projecten worden gestart. LIOF neemt het voortouw. Gekoppeld aan Biobased Economy Limburg is de realisatie van twee nieuwe wetenschappelijke instituten op Chemelot, te weten het Aachen Maastricht Institute for Biobased Materials (AMIBM) en het Chemelot Institute for Science and Technology (InSciTe). Het AMIBM is een samenwerking tussen de Universiteiten van Maastricht en Aachen met als doel nieuwe biobased materialen en producten te ontwikkelen. Dit instituut is gekoppeld aan de in 2012 aan de UM ontwikkelde masteropleiding Biobased Materials. LIOF werkt mee aan de ontwikkeling van de master en het betrekken van bedrijven bij het wetenschappelijk onderzoek in het instituut. Het InSciTe is een samenwerking tussen DSM en de universiteiten van Eindhoven en Maastricht. Dit instituut rust op twee pijlers: biobased process technology en biomedical materials. De pijler biobased process technology richt zich op het opschalen van de productie van biobased materialen. De pijler biomedical materials richt zich op diabetes en aanverwante ziektebeelden. In deze laatste pijler zal het door LIOF in 2010 meegefinancierde en ontwikkelde plan voor het House of Regenarative Medicine (later herdoopt tot CHARM) worden geïntegreerd. Charm is een valorisatieinstituut voor nieuw ontwikkelde producten en therapieën op het gebied van biomedische materialen, tissue engineering en regeneratieve geneeskunde. Samen met DPI is LIOF medio 2012 gestart met het opzetten van een ontwikkelagenda voor biobased materialen en building blocks in Zuid-Oost Nederland. Naast deze twee organisaties zijn de TU/e, UM en Greenport Venlo betrokken. Doel is om te komen tot een plan op basis waarvan bedrijven samen met de kennisinstellingen innovaties op de genoemde subthema s ontwikkelen. Het plan komt in 2013 gereed. Systems De sector Systems - in bredere context aangeduid als maakindustrie - is niet alleen in directe zin beeldbepalend in de Limburgse economische structuur. De sector speelt ook een belangrijke rol als enabler bij innovaties in andere sectoren, in het bijzonder Agro/Food, Healthcare, Materials en logistiek. LIOF levert het programmamanagement voor de industrielijn binnen Greenport Venlo Innovation Center, het economisch ontwikkelingsprogramma voor Noord-Limburg. Ketenintegratie Onder de vlag van Greenport Venlo Innovation Center zijn de activiteiten van het destijds door LIOF onder NV Regio Venlo ontwikkelde netwerk Industrieplatform onder de naam Industrieplatform Greenport Venlo in 2012 verder voortgezet. Het industrieplatform is een ontmoetingsplek voor Noord- Limburgse bedrijven in de industriële keten en inspiratiebron voor nieuwe product- en dienstontwikkelingen en het opsporen van samenwerkingspartners. Service innovatie Ter ondersteuning van de ontwikkelingen binnen Canon-Océ sinitiatief Document Services Valley heeft LIOF namens Innova- 18

19 Ontwikkeling & Innovatie tion Center het afgelopen jaar een Innovatie Prestatie Contract (IPC)-project ontwikkeld. Uiteindelijk hebben 19 bedrijven zich aan het project verbonden. Helaas is de subsidieaanvraag voor het project eind 2012 niet door Agentschap.nl gehonoreerd, om reden van een te beperkte samenhang tussen de bedrijven en hun ontwikkelingen. Momenteel wordt onderzocht of in 2013 een hernieuwde aanvraag wordt ingediend. LIOF heeft samen met Provincie Limburg, Universiteit Maastricht, Document Services Valley en Kamer van Koophandel Limburg in 2012 een Europese aanvraag voorbereid en ingediend om Limburg te positioneren als één van de drie Europese demonstratieregio s op het gebied van Services Innovation. Deze aanvraag met als titel Connecting manufacturing industries through business services; an ambition from South- East Netherlands beschrijft een duidelijke en gezamenlijke ambitie ten aanzien van de transformatie van de traditionele maakindustrie in onze regio naar service verleners: business services. De aanvraag is niet gehonoreerd, omdat onze regio al voldoende gevorderd is op het gebied van Service Innovation, relevante samenwerkingsverbanden tussen de zogenaamde O s al bestaan of zullen ontstaan, de kennis aanwezig is en dus Europese ondersteuning niet direct nodig is. Enerzijds een compliment, anderzijds een gemiste mogelijkheid om de ontwikkelingen op het gebied van Service Innovation in onze regio een versnelling te geven. De betrokken organisaties hebben zich uitgesproken om ondanks voorgaande ook in 2013 de ambities in uitvoering om te zetten. Snijvlak Systems - Agro/Food Om de cross-sectorale samenwerking tussen Systems en Agro te stimuleren heeft in 2012 een eerste bijeenkomst Slimme systemen voor agro-business plaatsgevonden. Hierin werden knelpunten en behoeften vanuit Agro/Food-ondernemers geconfronteerd met competenties en oplossingen vanuit Systems-ondernemers. In 2013 worden meerdere vervolgbijeenkomsten georganiseerd, om met maakindustriële ondernemers te komen tot oplossingen voor de knelpunten van de Agro/Food-ondernemers. Voor de maakindustrie biedt dit een kans om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen. Snijvlak Systems - Zorg (Healthcare) De stijgende zorgvraag en -kosten, gecombineerd met een oplopend tekort aan menskracht, biedt kansen om op het snijvlak tussen Systems en Healthcare nieuwe producten en diensten te ontwikkelen. Hierop heeft LIOF in 2012 in samenwerking met Zuyd Hogeschool een onderzoek laten doen naar de belangrijkste knelpunten in de zorg die door toepassing van (zorg)robotica kunnen worden opgelost. De uitkomsten van dit onderzoek zijn aan het bedrijfsleven gepresenteerd, bedoeld om productinnovaties te initiëren. Momenteel zijn enkele partijen doende een nieuwe productontwikkeling uit te werken. In het kader van het L.E.D.-programma is onder regie van LIOF het sectorprogramma Zorg & Systems opgesteld, bedoeld om innovatieve zorgsystemen in Zuid-Limburg tot ontwikkeling te brengen. Vanuit het programma heeft LIOF het voortouw genomen bij het uitontwikkelen van het project Verzilveren van kansen voor zorgsystemen. Het project is vanuit L.E.D. gehonoreerd met een subsidie. Het zal vragen vanuit de zorg koppelen aan het technologieaanbod van de maakindustrie, om te komen tot diverse nieuwe producten en diensten. Het project gaat in 2013 in uitvoering. CrossRoads LIOF was ook in 2012 bestuurlijk en uitvoerend betrokken bij het project CrossRoads. Tijdens de laatste twee tenders voor innovatieprojecten zijn zes projecten gehonoreerd met een subsidie van in totaal ruim Van de 15 betrokken bedrijven uit de Euregio, is één Limburgs bedrijf - Robomotive, Roermond - als lead-partner betrokken. Functional Surfaces De ontwikkelingen van de subprojecten binnen het project Functional Surfaces gingen ook in 2012 nog gestaag verder. Bij twee subprojecten zijn in totaal drie Limburgse ondernemingen betrokken. Het betreft het project Sitex; het bedrukken van textiel door de innovatieve inkjettechnologie van Canon-Océ. Verder richt het project zich op het coaten van aluminium plaatmateriaal met een easy-to-clean-coating. LIOF ondersteunt de Limburgse projectpartners. Innovatie Zuid Binnen Innovatie Zuid is LIOF vanuit Systems betrokken bij diverse roadmap-ontwikkelingen. Allereerst de roadmap gericht op de toepassing van nanomaterialen. Deze roadmap is recentelijk opgeleverd. Verder participeert LIOF in het opstellen van de roadmap Servitization, gericht op de ontwikkeling van services rondom fysieke producten. Daarnaast heeft LIOF de eerste aanzet gegeven voor de ontwikkeling van een roadmap rondom systemen voor agro-business en is LIOF betrokken bij de roadmap op het gebied van zorg, waarin de ontwikkeling van systemen voor de zorg een onderdeel zijn. Versterking High Tech Maakindustrie Limburg Als concreet resultaat van een eerder door LIOF ingezet pleidooi om de high tech maakindustrie expliciet aandacht te geven in het provinciale economische beleid, is eind 2012 in samenwerking met Syntens en Provincie Limburg gestart met de ontwikkeling van een omvangrijk driejaren plan voor de ondersteuning van innovatieve en vernieuwende ontwikkelingen door MKB-bedrijven in de high tech maakindustrie. Verdere opbouw van en besluitvorming over het programma vergt naar het zich laat aanzien de eerste helft van Naar verwachting zal het plan rond de zomervakantie van start kunnen gaan. RFID-RAAS Het project RFID-RAAS is gericht op het stimuleren en ondersteunen van de toepassing van RFID door het MKB. Het Noord-Limburgse bedrijfsleven kan deelnemen aan dit Euregionale project, waarbij de Limburgse focus inhoudelijk ligt op toepassingen in Agro/Food en Agrologistiek. Het project loopt tot medio LIOF neemt het voortouw. Jaarverslag

20 Verslag van de directie Voucherregeling BIHTS Een aantal partijen in Limburg heeft de ambitie uitgesproken om in stadsregio Parkstad Limburg een grensoverschrijdende kennisinfrastructuur te realiseren rond hightech systems voor energietoepassingen in de gebouwde omgeving. Onderdeel van deze kennisinfrastructuur is een voucherregeling. De regeling is enerzijds bedoeld om het innoverend vermogen van het MKB in Parkstad Limburg te activeren en te versterken, en anderzijds om de ontwikkeling van de kennisinfrastructuur in Parkstad Limburg aan te jagen. Vanwege de ervaring met het ontwikkelen en uitzetten van vouchers en de onafhankelijkheid, is LIOF gevraagd om de voucherregeling vorm te geven (2012) en in de periode uit te voeren. Logistics Greenport Venlo Het zwaartepunt van de logistieke ontwikkelingen in Limburg ligt in het Noorden van de provincie. In Noord-Limburg annex Greenport Venlo wordt het logistieke programma uitgevoerd door Greenport Venlo Innovation Center. LIOF levert de programmamanager Logistiek voor het Innovation Center en vervult daarmee de centrale rol binnen het logistieke programma. Het Innovation Center heeft de lopende verplichtingen van het voorafgaande ontwikkelingsprogramma NV Regio Venlo overgenomen. Dit heeft het Innovation Center op het thema Logistiek een vliegende start gegeven. Het gaat om de projecten: - Oost West Poort; het verknopen van de agrologistieke clusters in West-Vlaanderen en Greenport Venlo, gericht op de efficiëntere afwikkeling van ladingstromen, het op gang brengen van nieuwe productstromen en diensten en het uitbreiden van marktgebieden: - Green Hub Menu; met als doel de logistiek te verduurzamen. Het eerste deelproject heeft in 2012 geresulteerd in het zogenaamde ABCO 2 tool, een (software-)tool waarmee de CO 2 -belasting van ladingstromen en -modaliteiten (spoor, water, weg, lucht) kunnen worden vastgesteld en dus de milieubelasting kan worden meegewogen in beslissingen over hoe ladingstromen te laten lopen en via welke modaliteiten - Extended Single Window en Ultimate; dit zijn beide kennisontwikkelingsprojecten onder regie van het nationale innovatieprogramma Dinalog. Nog gestart onder de vleugels van NV Regio Venlo, is in 2012 het project Logistieke innovaties MKB Viaport Venlo uitgewerkt en gehonoreerd met een subsidie vanuit het nationale Innovatie Prestatie Contract-programma. Dit project bestaat uit vier deelprojecten, gericht op strategische samenwerking. Doel is vooral een betere dienstverlening aan de afnemers en verlaging van kosten. ICT speelt in alle projecten een sleutelrol. Het Innovation Center heeft in 2012 een rol vervuld bij de oprichting van het landelijke Netwerk Agrologistiek. Dit netwerk is eind 2012 opgericht als vervolg op het Platform Agrologistiek. Het Netwerk dient in 2013 verder vorm te krijgen door regionaal georiënteerde netwerken te organiseren en met elkaar te verbinden. Greenport Venlo heeft de ambitie om één van die regionale netwerken te vormen. Limburg Economic Development Onder regie van LIOF is in 2012 het sectorprogramma Logistiek binnen L.E.D. opgezet. Vanuit het programma zijn in 2012 vier projecten ontwikkeld: - de internationale positionering en marketing van het logistieke knooppunt Zuid Limburg, in de context van heel Limburg; - de aansluiting van het aanbod aan (voornamelijk MBO-) opleidingen op de behoefte uit het regionale logistieke bedrijfsleven; - een flexpool-vorming voor het logistieke cluster rond de Zuid-Limburgse medical devices-ondernemingen, gecombineerd met een gedeeld opleidingsprogramma. Provinciaal innovatieprogramma LIOF heeft zich in 2012 met Provincie Limburg hard gemaakt om de diverse ontwikkelingslijnen van de logistieke clusters in Noord- (Greenport Venlo), Midden- (KeyPort) en Zuid-Limburg (L.E.D.) bijeen te brengen en waar mogelijk synergie te benutten. LIOF heeft binnen deze inzet de regie van de zogenoemde innovatielijn op zich genomen. Deze lijn is uitgewerkt in vier deellijnen: versterken corridors, innovatieve logistiek, green logistics en clustervorming. Lopende projecten en projectinitiatieven worden ingedeeld op de deellijnen en onderling afgestemd. Dit als opmaat naar meer samenwerking over de aangehaalde clusters (annex deelregio s) heen. Asian Full Service Center Na een lange ontwikkelingstijd is voorjaar 2012 het Asian Full Service Center van start gegaan. Het Center heeft als doel Aziatische ondernemingen die een eerste bruggenhoofd in West-Europa zoeken een full service-pakket aan te bieden en daarmee te bewegen zich te vestigen in (de regio Noord-) Limburg. LIOF heeft drie ondernemingen bereid gevonden de exploitatie van het Center op zich te nemen. Agro/Food Greenport Venlo In 2011 heeft LIOF aan de wieg gestaan van het Greenport Venlo Innovation Center, resulterend in de start van het Innovation Center op 1 mei Maakindustrie, Logistiek, Agro/Food en Biobased Economie zijn de aandachtsgebieden van het Center. LIOF geeft invulling aan de eerste drie programma s door het leveren van de programmamanagers. Daarmee sluit LIOF ook haar activiteiten op het thema Agro/Food maximaal aan op inhoudelijke lijnen van het Innovation Center. Focus ligt op twee lijnen: high tech-teeltsystemen en voeding & gezondheid. High tech-teeltsystemen In het Floriade-jaar 2012 hebben er meerdere bijeenkomsten plaatsgevonden in het kader van het mede door LIOF vanaf 2011 ontwikkelde en in 2012 formeel goedgekeurde project 20