01. DE SOCIAAL-ECONOMISCHE UITDAGINGEN ANNO

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "01. DE SOCIAAL-ECONOMISCHE UITDAGINGEN ANNO"

Transcriptie

1 Rapport

2 Inhoudstafel Inleiding DE SOCIAAL-ECONOMISCHE UITDAGINGEN ANNO Wat zijn de elementen die de sociaal-economische wereldorde op de proef stellen? 5 ICT speelt een belangrijke rol bij het oplossen van deze sociaal-economische uitdagingen? DE BREEDBANDNETWERKEN VAN DE TOEKOMST VISIE: NOOD AAN MEER BANDBREEDTE LEIDT TOT VRAAG NAAR NIEUWE AANSLUITNETWERKEN IN DE TOEKOMST 7 Ambitieuze doelstellingen zijn nodig 7 Mensen hebben immers steeds meer bandbreedte nodig 7 Op naar meer performante informatiesnelwegen 8 Technologieneutraal beleid 8 Open netwerk STRATEGIE: BETER ÉÉN AANSLUITNET VAN DE TOEKOMST DAN GEEN 9 Backbones en next-generation-aansluitnetten (NGAs) 9 Potentiële investeerders en meerdere scenario s mogelijk 9 Verschillende scenario s zijn mogelijk. 10 Op korte termijn moet voldoende zekerheid komen AANBEVELINGEN 11 Welke rol voor de overheid? 11 Welke rol voor privé-instanties, meer specifiek de ICT-sector? BESLUIT INNOVATIE IN ICT IN HET LOKAAL WEEFSEL VAN ICT-ONTWIKKELAARS INTERNATIONALE TENDENZEN IN INNOVATIE Specialisatie is nodig Samen innoveren! Diensteninnovatie Internationale normalisatie: strategisch element in innovatieprocessen van bedrijven en motor voor internationale marktontwikkeling 16

3 3 Inhoudstafel 3.3. AANBEVELINGEN VOOR HET BELEID Ondersteunen van speerpuntdomeinen als topprioriteit van het innovatiebeleid Kost van onderzoekers en van O&O Sociaal-economische uitdagingen als milieu, mobiliteit en gezondheidszorg aanpakken Internationale normalisatie De oprichting van open Incubatiecentrum Financiering van de innovatieve onderneming DE ICT-MEDEWERKER IN TRENDS DIE EEN IMPACT HEBBEN OP DE ICT-SECTOR VAN MORGEN 18 Welke sourcing? Best sourcing! 18 De oplossing bevindt zich in de cloud 18 Procesmanagement on the fly 18 Outsourcing van ICT en Business Process Outsourcing door de klanten DE SCHAARSTE OP DE ICT-ARBEIDSMARKT 19 De schaarste op de ICT-arbeidsmarkt is structureel en niet tijdelijk 19 Mythes en realiteiten over werken als ICT-er 19 Rollenpatronen doorbreken DE WENSEN VAN DE GENERATION Y MEDEWERKER DE WENSEN VAN DE ICT-BEDRIJVEN VAN VANDAAG 21 Nood aan flexibiliteit 21 Nood aan aanpassingsvermogen en beheren van nieuwe omstandigheden 21 Nood aan andere en nieuwe vaardigheden AANBEVELINGEN ROND DE ICT-MEDEWERKERS IN Een aangepast sociaal statuut Vorming voor alle medewerkers Aandacht voor het imago van de ICT-sector en de ICT medewerker 24 BESLUIT 25

4 4 Wat zijn de sociaal-economische uitdagingen in 2015 en welke bijdrage kan ICT leveren voor het uitwerken van een oplossing? Welke capaciteit heeft breedband nodig op lange en middellange termijn en hoe kunnen we de infrastructuur van de toekomst bouwen? Welk (open) innovatiemodel kan ons in de nabije toekomst het best helpen om sneller, efficiënter en interactiever nieuwe producten op de markt te brengen? Welk personeelsbeleid is nodig in de ICTsector in 2015? De antwoorden op deze 4 vragen vormen de Agoria-visie over de belangrijkste evoluties in de ICT-sector in de komende 5 jaar. Vandaar de titel van deze brochure ICT INLEIDING De wereldeconomie staat op een keerpunt. Nieuwe sociaaleconomische uitdagingen komen daardoor pijlsnel op ons af: het energievraagstuk, het klimaatsprobleem, de mobiliteit, de kost van de gezondheidszorg, de veroudering van de bevolking, de zoektocht naar een nieuwe evenwicht in het financieel systeem, nieuw vormen van ondernemen in een internationale context. Bij al deze uitdagingen kan ICT meewerken aan de oplossing. Ook al omdat ICT een onderdeel is geworden van ons leven. Breedband en mobiele communicatie zijn alomtegenwoordig en de technologische evolutie staat niet stil. Nieuwe technologieën en business-modellen zullen worden bedacht om ons leven efficiënter en aangenamer te maken. Om deze belofte te kunnen waarmaken zal de ICT-sector zelf ook op lange termijn moeten werken aan het realiseren van een aantal elementaire basisvoorwaarden. In deze brochure krijgt u de visie van Agoria om in de komende vijf jaar concrete vooruitgang te boeken in 3 van deze basisvoorwaarden: aanzet naar meer capaciteit van de breedbandnetwerken, de zoektocht naar nieuwe (open) innovatiemodellen en het vinden van een evenwicht tussen de vraag naar flexibiliteit van werkgever en werknemer en de nood aan nieuwe competenties en vaardigheden van de ICT-medewerkers.

5 5 01 De sociaaleconomische uitdagingen anno 2015 WAT ZIJN DE ELEMENTEN DIE DE SOCIAAL- ECONOMISCHE WERELDORDE OP DE PROEF STELLEN? Eerst en vooral is dat wellicht het klimaatsvraagstuk. Er is meer dan ooit aandacht voor een milieu-efficiënte economie, zowel op het vlak van produceren, als op het vlak van consumeren. Denken we maar aan begrippen als de ecologische voetafdruk, de ecologische balans, ecologisch ondernemen, enz Het energievraagstuk kwam meer dan ooit in het nieuws toen de prijs van de ruwe olie op de internationale beurzen de magische grens van 100 Amerikaanse dollar per vat doorbrak. Hoe gaan we op zoek naar productiemethodes die minder energie-intensief zijn? Hoe kan ICT ons daarbij helpen? Vandaag kunnen we dankzij de inzet van ICT het gebruik van energie in gebouwen en woningen ernstig doen dalen. Dankzij de installatie van sensoren, gekoppeld aan een netwerk, kan binnen een gebouw het gebruik van energie voor verlichting, aanschakelen van elektrische toestellen en verwarming & afkoeling beter gecontroleerd worden. ICT zal zelf ook op zoek gaan naar innovatieve oplossingen om het gebruik van energie bij het laten functioneren van elektronica en elektrische toestellen te beperken. Of het nu gaat om een eenvoudige GSM of MP-3-speler of om een centrale vol servers of een datacenter. Maar zoals Dennis Pamlin, Global Policy Advisor van WWF zei: ICT is verantwoordelijk voor 2% van de CO 2 -uitstoot in de wereld. Het gebruik van ICT in alle andere sectoren van de economie en de samenleving kan dus een impact hebben op 98% van de resterende CO 2 -uitstoot. Landen uit het vroegere Oost- en Centraal-Europa, Zuid- Oost-Azië en Latijns-Amerika geraken steeds meer geïntegreerd in de wereldeconomie. Ondernemingen uit de westerse industrielanden moeten daar hoe langer hoe meer rekening mee houden. Het stelt hun business-modellen vaak zwaar op de proef, maar anderzijds zijn er ook heel veel mogelijkheden aan deze evolutie verbonden. Niet in het minst om een oplossing te bieden aan het steeds groter wordende probleem van de schaarse arbeidskrachten. De files op de autosnelwegen en de secundaire wegen worden elk jaar gemiddeld een paar kilometer langer. Ten gevolge van klimatologische omstandigheden, wegwerkzaamheden, wegblokkades of verkeersongevallen kan het verkeer soms gedurende uren compleet vast zitten zonder dat er een uitweg is. Dankzij het oordeelkundig inzetten van intelligente verkeerssystemen en dankzij de inzet van toestellen die kunnen bepalen waar we ons bevinden (GPS, satelliet, enz..), kunnen de overheden de verkeersstromen beter monitoren en beheersen. De laatste 2 jaar werden de fundamenten van het financieel-economische model zwaar getroffen. Het bancaire systeem raakte op drift en kreeg in 2008 rake klappen. De beurskoersen halveerden in enkele maanden tijd en lieten de beleggers achter met een wrang gevoel. Het financieel systeem is op zoek naar een nieuw stabiel evenwicht. De gemiddelde leeftijd van de bevolking neemt toe, waardoor de druk op de sociale zekerheid in het algemeen en de gezondheidszorg in het bijzonder, van jaar tot jaar groter wordt. De maatschappij zal oplossingen moeten zoeken om de kosten van de gezondszorg minstens te beheersen en indien mogelijk te beperken. On-line monitoring van patiënten is een mooi voorbeeld van hoe ICT een rol kan spelen in het beheersen van de kosten van de gezondheidszorg. Een ander voorbeeld is de tele-consultatie, waarbij de patiënt via een systeem van video-conferencing, zijn arts kan raadplegen vanaf de plaats waar hij zich bevindt. Heel wat maatschappelijke en economische uitdagingen komen dus als gevolg van de veranderende wereldorde op ons af. Hoe gaan we ondernemen? Hoe gaan we om

6 6 met de energievoorziening in ons land en trachten we het gebruik van energie te optimaliseren? Hoe pakken we de verkeersproblemen aan? Hoe trachten we de nog steeds fors groeiende kosten van de veroudering van de bevolking en de gezondheidszorg in te dijken en te beheersen? ICT SPEELT EEN BELANGRIJKE ROL BIJ HET OPLOSSEN VAN DEZE SOCIAAL-ECONOMISCHE UITDAGINGEN? van ICT als oplosser van de verschillende sociaal-economische uitdagingen te kunnen realiseren. Daarvoor is de gemeenschappelijke inzet nodig van heel veel mensen, bedrijven en organisaties. Wat dat betekent en wat daarover de visie is van de ICT-sector, dat leest u in de volgende 3 hoofdstukken. Wat vaststaat is dat ICT een belangrijke rol zal spelen om bovenstaande sociaal-economische uitdagingen aan te pakken. ICT kan administratieve en waardecreërende processen stroomlijnen door betere on-line-informatieverwerking en communicatie. Maar om daarin te slagen zal de ICT-sector zelf ook nood hebben aan een aantal belangrijke doorbraken. Ten eerste, de capaciteit van de communicatie- en datanetwerken zal het komende decennium sterk moeten toenemen. Vooral investeringen in de capaciteit van het lokale aansluitnet, de zogenaamde next generation access, zullen nodig zijn. De nieuwe toepassingen die op ons afkomen vergen gaandeweg meer bandbreedte en zullen op termijn leiden tot infrastructuurinvesteringen. In de netwerken tot aan het lokale aansluitnet, de zogenaamde backbone, werd de afgelopen jaren reeds massaal geïnvesteerd om meer bandbreedte te genereren. Ten tweede, de veranderende economische wereldorde zal in de bedrijven in het algemeen en in de ICT-sector in het bijzonder leiden tot nieuwe innovatiemodellen. Innoveren moet immers sneller gaan (omwille van de steeds korter wordende windows of opportunity ). Innovatie wordt meer en meer multi-disciplinair. Innovatie grijpt hoe langer hoe meer in op de ganse waardeketen. Vooral ook op de manier waarop waarde wordt gecreëerd eens een nieuw product of business-model op de markt wordt gebracht. Er zal dus nog meer, nog intenser en nog interactiever dienen te worden samengewerkt. Ten derde, om op een nieuwe manier te ondernemen en om te gaan met innovatie, hebben we in de ICT-sector, maar ook in de ICT-afdelingen van bedrijven en organisaties, medewerkers nodig met een andere combinatie aan vaardigheden. Naast ICT-technische vaardigheden, dienen de ICT-medewerkers van vandaag ook te beschikken over communicatieve en emotionele vaardigheden en, last but not least, wordt er van hen ook verwacht dat ze voldoende economische inzichten hebben verworven om de bedrijfsen administratieve processen van de klanten (en/of het eigen bedrijf of organisatie) te doorgronden. Netwerken, innovatie en medewerkers zijn de 3 basiselementen waarop zal moeten worden ingespeeld om de rol

7 7 02 De breedbandnetwerken van de toekomst 2.1. VISIE: NOOD AAN MEER BANDBREEDTE LEIDT TOT VRAAG NAAR NIEUWE AANSLUITNET- WERKEN IN DE TOEKOMST AMBITIEUZE DOELSTELLINGEN ZIJN NODIG Breedbandbeschikbaarheid neemt alsmaar toe. Volgens de wet van Gilder kan men er immers van uitgaan dat de beschikbare capaciteit verdrievoudigt om de 18 maanden. Minder optimistische bronnen gewagen van een verdubbeling van de beschikbare capaciteit om de 18 maanden. Toch volstaan die wetmatigheden en vaststellingen naar de toekomst niet en moet beleidsmatig gestreefd worden naar meer performante informatiesnelwegen. Onze visie is dat tegen 2025 iedereen tegen concurrentiële prijzen moet kunnen beschikken over 1 Gbps (= 1000 Mbps) bandbreedte. In onderstaande tabel vindt men de inschatting van Agoria over de ambitieuze doelstellingen die België zou moeten nastreven. Het betreft het percentage van het aantal Belgische gezinnen dat zou moeten zijn aangesloten op de breedbandnetwerken van de toekomst. Beschikbaar Breedband 4 opmerkingen hierbij: Mbps 50% 80% 90% 95% 100% 100 Mbps 0% 50% 80% 90% 100% 1000 Mbps 0% 0% 10% 50% 95% Ten eerste, deze netwerken van de toekomst zullen zowel downstream als upstream voldoende bandbreedte dienen te leveren aan concurrentiële prijzen. Ten tweede, voor anywhere anytime-toepassingen zullen performante mobiele breedbandnetwerken nodig zijn. Ten derde, een aantal aansluitingen zal hoogstwaarschijnlijk niet marktconform kunnen worden aangeleverd. Een tussenkomst van de overheid zal wenselijk zijn om die overblijvende white spots ook te voorzien van de zeer hoge bandbreedte. Ten vierde, de telecom-operatoren investeerden de afgelopen jaren enorm in het verhogen van de capaciteit voor de gebruiker. MENSEN HEBBEN IMMERS STEEDS MEER BANDBREEDTE NODIG Wat zijn de maatschappelijke evoluties die maken dat de bedrijven en de gezinnen steeds meer bandbreedte nodig hebben? participatie en interactie: in online gemeenschappen (communities), thematische sites enz, ontmoeten mensen elkaar en wisselen informatie uit en creëren zo toegevoegde waarde. Denken we bijvoorbeeld maar aan gaming communities bij de jongere generatie. zelfproductie door de consumenten: de drempels naar allerlei soorten van opname-apparatuur zijn heel laag geworden en het zelf maken van multimediale inhoud of toepassingen en diensten is makkelijk geworden. pervasieve & alomtegenwoordige (Ubiquitous) netwerken: toepassingen, diensten en inhoud worden via gelijk welk medium of netwerk toegankelijk en bieden ondersteunende intelligentie (locatiebewustzijn, monitoring, sensing, communicatie met andere toestellen, ). elektronische gezondheidszorg (e-health) en thuiszorg: mensen gaan zelf op zoek naar informatie over hun gezondheidsproblemen, ze hebben online toegang tot hun medisch dossier en de dokters volgen die trend

8 8 door tussen mekaar en de ziekenhuizen informatie uit te wisselen. het geconnecteerde huis thuiswerken: er wordt meer en meer thuisgewerkt. De grens tussen thuis en het werk vervaagt, maar de mobiliteit verhoogt. Ook telemonitoring en thuiszorg (voor oudere mensen maar ook preventief voor risicogevallen) is een belangrijk element in het efficiënter maken van onze gezondheidszorg en wordt dankzij het geconnecteerde huis technologisch mogelijk via bvb. het gebruik van videocontact. consumptie op maat en op aanvraag: mediagebruikers willen een aanbod dat aangepast is aan hun wensen: wat ze willen, wanneer ze het willen, waar ze het willen en hoe ze het willen, downloaden, onafhankelijk van bron. Meer en meer zullen toepassingen parallel worden gebruikt: verschillende kanalen High Definition TV, digitale radio, videoconferencing, e-health monitoring, security systeem, Noteer daarbij dat voor bepaalde toepassingen ondermeer bvb op het vlak van e-health, bidirectionaliteit nodig is. Door snel Internet zijn veel nieuwe diensten en samenwerkingsvormen mogelijk die dat voorheen niet waren. Denk aan telezorgtoepassingen, waarbij via videoconferencing vanaf een ziekenhuis een arts een diagnose stelt. (Maria van der Hoeven, Minister van Economische Zaken, Nederland) OP NAAR MEER PERFORMANTE INFORMATIESNELWEGEN België, dat vroeger tot de landen met de hoogste breedbandpenetratie behoorde, staat niet langer in de Europese en wereldtop. In het meest recente rapport van de Europese Commissie staat België op de 8ste plaats voor breedbandpenetratie. België groeit nu trager ten opzichte van veel Europese landen. Om terug naar de koploperposities te evolueren is het belangrijk actie te ondernemen. Er moeten duidelijke doelstellingen worden vooropgesteld met concrete maatregelen om die doelstellingen te realiseren. Er is wel degelijk een sense of urgency. In de meeste landen worden de concrete plannen voor informatiesnelwegen met hoge bandbreedte ook opgenomen in de huidige relanceplannen. Er wordt vooral verwezen naar investeringen in glasvezel. In Zuid-Korea zullen in 2012 de helft van de Koreanen 1 Gbps (downloadsnelheid) ter beschikking hebben. In Japan stelt de "u-japan Policy" voorop om tegen 2010 "the world's leading nation for ubiquitous network society" te worden. Dit wil zeggen een land waar eenieder gemakkelijk een netwerk gebruikt, op elk moment van de dag en van gelijk waar. President Obama stelt ook de uitrol van Next Generation breedband voor: Obama and Biden believe we can get true broadband to every community in America through a combination of reform of the Universal Service Fund, better use of the nation s wireless spectrum, promotion of nextgeneration facilities, technologies and applications, and new tax and loan incentives. Vanuit de Europese Commissie wordt ook druk uitgeoefend: Before the minimum acceptable speed will be around 20Mbps in both directions and rising. This will be driven by demands for full-length video services, high definition images, interactive environments. People also will not accept latency that is to say services that are slow to respond. In lijn met de ambities van de Europese Commissie hebben ook verschillende Europese lidstaten doelstellingen voorop gesteld. Nederland, Verenigd Koninkrijk, Zweden en Frankrijk hebben hun beleid inzake Fibre To The Home (hierna FTTB ) en Fiber To The Building (hierna FTTB ) al zeer sterk uitgewerkt. De operator KPN kondigt een volledige FTTH/FTTB uitrol aan tegen 2015, goed voor een EUR 6 7 miljard investering. In Nederland zijn verder ook innovatieve lokale glasvezelprojecten gestart, ondermeer in Amsterdam en Rotterdam. In het Verenigd Koninkrijk kondigde de operator BT aan tegen 2012 ongeveer 10 miljoen huizen te voorzien van glasvezel. In Frankrijk werd de fiberaanleg dan weer gestimuleerd door alternatieve operatoren, snel gevolgd door France Telecom. Eind 2008 kunnen al 3 tot 4,5 miljoen mensen zich aansluiten op glasvezel. Intussen is de doelstelling om tegen 2012 ongeveer 8 miljoen huizen op glasvezel aan te sluiten. In Zweden kennen de lokale operatorneutrale netwerken al sinds enige tijd veel succes en dat maakt dat Zweden op kop staat op het vlak van FTTH/FTTB penetratie. Bijvoorbeeld in Stockholm werd vooropgesteld voor 90% van alle huizen glasvezel te voorzien tegen TECHNOLOGIENEUTRAAL BELEID Het is vandaag de dag niet aangewezen te focussen op één enkele technologie. Het beleid moet technologieneutraal zijn en streven naar het halen van de doelstelling van 1 Gbps. Breedband van de toekomst kan mogelijks, ook rekening houdend met toekomstige evoluties, worden aangeleverd op vele manieren: via FTTH/FTTB, hybride netwerken van

9 9 fiber en coax of van fiber en koper, LTE, Wimax, satelliet, Bepaalde toepassingen zullen echter bepaalde technologieën vereisen. In de auto, op een TGV of op een (binnenvaart)schip kan je geen vaste connectie gebruiken en zal draadloos dus een uitweg bieden. Het beleid moet ervoor zorgen dat bij het uitbouwen van deze draadloze netwerken geen reglementering wordt opgelegd die de ontwikkeling van nieuwe innovatieve datadiensten onnodig afremt of commercieel onmogelijk maakt. We denken hier aan de zware en tijdrovende vergunningsprocedures, maar ook aan de heffingen die gemeenten op antennemasten proberen te heffen. Voor wat gezondsheidsproblematiek inzake EMF (elektromagnetische velden) betreft, is het belangrijk dat het beleid van de gewesten zich blijft baseren op de wetenschappelijke aanbevelingen van internationale instellingen zoals de WHO, en de Europese normen, en dat ze daaraan ook actief meewerken. Hoewel bepaalde draadloze Internetprojecten de afgelopen maanden en jaren leken te kiezen voor een wifi- of een Wimax-oplossing, lijkt de keuze voor mobiele NGA-investeringen vandaag en in de nabije toekomst steeds meer over te hellen naar LTE. Dat staat voor Long Term Evolution, en dat kan gezien worden als de opvolger van UMTS(3G). UMTS biedt downloadsnelheden tot 384 Kbps. De nieuwe LTE netwerken daarentegen (die hoogstwaarschijnlijk de strijd zullen winnen van de Wimax technologie) maken een gigantische sprong. Onder de meest ideale omstandigheden zijn over LTE netwerken downloadsnelheden van 326,4 Mbps mogelijk en uploadsnelheden tot 86,4 Mbps. LTE wordt daarom samen met Wimax, een concurrerende netwerktechnologie, ook vaak 4G genoemd. Recente berichtgeving wijst er echter op dat heel wat operatoren en fabrikanten van handheld devices zullen kiezen voor LTE, dat nu nog in test is, en niet voor Wimax, ondanks dat deze technologie al bestaat. Het eerste commerciële LTE netwerk ter wereld zal er komen in Stockholm en moet medio 2010 gebruiksklaar zijn. OPEN NETWERK Netwerkinfrastructuur zou open moeten zijn. Elke aanbieder moet in staat zijn om tegen duidelijke voorwaarden het netwerk te gebruiken. De studie The Economics of Next Generation Access van WIK Consult toont ook aan dat de rentabiliteit van een NGA netwerk immers sterk kan worden verbeterd door het netwerk te openen. Een open access regime ondersteunt dus NGA roll-out eerder dan dat dit het ondermijnt STRATEGIE: BETER ÉÉN AANSLUITNET VAN DE TOEKOMST DAN GEEN BACKBONES EN NEXT-GENERATION- AANSLUITNETTEN (NGAS) Zoals reeds eerder gesteld, bezitten vandaag de dag de meeste telecommunicatienetwerken in ons land over voldoende bandbreedte. De huidige vaste en mobiele aansluitnetten bieden echter op middellange en lange termijn onvoldoende bandbreedte voor de toepassingen van de toekomst. Deze kunnen immers symmetrische bandbreedtes noodzaken tot 1Gbps. Bovendien zullen de huidige aansluitnetten op termijn toch versleten zijn en geleidelijk aan vervangen moeten worden. Er zullen dus zgn next generation aansluitnetten (NGAs) dienen te worden aangelegd (bvb. glasvezel). Echter, andere technologieën (draadloos, satelliet, enz ) zullen zeker moeten worden overwogen voor anywhere-toepassingen en voor white spots (zones waar het omwille van bvb. lage bevolkingsdensiteit weinig rendabel is om investeerders te vinden die willen investeren in een NGA). In het kader van onze voornaamste ambitie om België opnieuw wereldwijd in het koppeloton te brengen, is een rechtszeker, gecoördineerd, duidelijk en stabiel investeringskader voor potentiële investeerders noodzakelijk. Daarmee wordt een nieuwe dynamiek gegeven aan de ontwikkeling van innovatieve interactieve diensten en van krachtige toekomstbestendige infrastructuren. POTENTIËLE INVESTEERDERS EN MEERDERE SCENARIO S MOGELIJK De meeste Belgen hebben vandaag de keuze tussen één of twee aansluitnetten: het klassieke koperen telefoonnetwerk en (zeer vaak) de coaxiale kabel (die er initieel werd gelegd voor kabeltelevisie). De vraag is dus: Wie gaat het initiatief nemen om te investeren in NGAs? Is het voldoende om één NGA te hebben, of moeten we investeren in meerdere, concurrerende infrastructuren? Vanuit bestaande FTTH/FTTB projecten in het buitenland zien we de volgende potentiële investeerders: netwerkuitbaters aanbieders van Internet-access, telefonie, interactieve digitale televisie en andere (mobiele) data-diensten aanbieders van digitale content, diensten en toepassingen (bvb. betaaltelevisie, multi-media-toepassingen, sociale netwerken, e-health-toepassingen, geo-icttoepassingen, ) overheden (bvb. steden en gemeentes, )

10 10 bouwpromotoren (bvb. nieuwe appartementsgebouwen, industriezones, ) nutsbedrijven (sommigen hebben vandaag al ducts, cfr. toepassingen zoals smart metering, ). Deze potentiële investeerders zullen regio per regio, gemeente per gemeente, wijk per wijk en -wie weet- straat per straat bekijken waar ze zullen investeren in nieuwe nextgeneration aansluitnetten. De vele FTTH/FTTB initiatieven in Oostenrijk, Tsjechië, Duitsland, Nederland en Griekenland getuigen van het belang van een lokale aanpak en een aldus afgebakend werkingsgebied en investeringsbudget. Ze zullen investeringsplannen maken gebaseerd op de verwachte uitgaven per gebruiker (ARPU), de nodige bandbreedte op korte, middellange en lange termijn, de kost van het uitrollen van het nieuwe netwerk, de Europese en nationale regels inzake de aanleg van NGAs en, last but not least, de te verwachten concurrentie of samenwerking met andere potentiële investeerders in deze zone. Op basis van deze oefening gaat elke potentiële investeerder beslissen om in het beschouwde geografische gebied al dan niet over te gaan tot een (co-)investering in een NGA. Indien een overheid (mee) investeert, dan dient zij weliswaar de regels inzake staatssteun te respecteren: Een open, transparante, niet-discriminatoire aanbesteding Technologie-neutraliteit Toegangsverplichtingen Point to point connectivity als principe voor de eindgebruiker. VERSCHILLENDE SCENARIO S ZIJN MOGELIJK 1. Er worden meerdere NGAs aangelegd In bepaalde zones zullen verschillende investeerders een NGA aanleggen tot aan het huis. Hierdoor krijgen we concurrentie tussen de verschillende netwerkuitbaters, wat op termijn kan leiden tot meer, betere en goedkopere diensten. Dit neemt niet weg dat de regulator, na een grondige marktanalyse, aan dominante netwerkuitbaters, maatregelen kan opleggen indien de regels van de vrije mededinging zouden worden geschonden. 2. Er wordt één NGA aangelegd Er wordt geïnvesteerd in één NGA. Om het investeringsplan leefbaar te maken en de nodige garanties in te bouwen opdat klanten een ruime keuze hebben aan dienstenproviders op dit ene aansluitnet, zou idealiter in dit scenario kunnen worden gezocht naar het vormen van consortia/ partnerships. Dit kan tussen operatoren en nutsbedrijven met het oog op het optimaal gebruiken van reeds bestaande ducts. Dit kan tussen verschillende operatoren die samen een (multi-)fibre netwerk aanleggen. Dit kan tevens via samenwerking tussen andere potentiële investeerders. Alleszins, éénmaal het netwerk aangelegd, zal de netwerkuitbater het NGA daarna moeten openstellen voor aanbieders van Internet-access, telefonie, interactieve digitale televisie en andere (mobiele) data-diensten. De spelregels voor het openstellen van het NGA moeten zoveel mogelijk op voorhand vastgelegd worden. 3. Niemand is geïnteresseerd in de aanleg van een NGA ( white spots ) Zones waar wellicht nooit zal geïnvesteerd worden omwille van het feit dat dit niet rendabel is. Hier zal wellicht de overheid maatregelen moeten nemen om ervoor te zorgen dat ook de inwoners aldaar op termijn kunnen genieten van de nieuwe mogelijkheden die dankzij de hogere bandbreedte kunnen worden aangeboden. OP KORTE TERMIJN MOET VOLDOENDE ZEKERHEID KOMEN Vanuit maatschappelijk en economisch oogpunt is het alleszins zeer belangrijk dat alle dienstenaanbieders gebruik kunnen maken van de NGAs om hun diensten, inhoud en toepassingen te kunnen aanbieden. Belangrijke vragen hierbij zijn natuurlijk tegen welke voorwaarden het openstellen dient te gebeuren en hoe de overheid zijn rol als regulator dient op te nemen wanneer zij vaststelt dat de concurrentie tussen verschillende netwerkuitbaters in bepaalde zones niet of onvoldoende werkt. De overheid moet op voorhand spelregels bepalen tegen de welke de NGAs dienen te worden opengesteld aan derden, zodat iedere potentiële investeerder zijn business-plannen kan opstellen. Afwezigheid van duidelijke spelregels zal het risico op afwachtende houding van potentiële investeerders doen toenemen. Een belangrijke rol hierin is weggelegd voor een zogenaamd NGA-forum. Een forum waarin alle potentiële investeerders, dienstenaanbieders en leveranciers samenzitten om een kader op te stellen over hoe, waar en op welke manier in de komende 15 jaar NGAs met een breedbandcapaciteit van 1 Gbps kunnen worden aangelegd. We moeten daarbij oog hebben voor upstream-capaciteit tegen concurrentiële prijzen en voor mobiele bandbreedte.

11 11 Voor Agoria is één regel alvast duidelijk: We moeten vermijden dat er in België gezinnen zijn waar geen next-generation-aansluitnet voorbij het huis komt AANBEVELINGEN Nieuwe netwerken en de voordelen die deze zullen verlenen aan de maatschappij, vereisen een duidelijke visie met een daaraan gekoppeld actieplan. De overheid moet in de visie ook duidelijk de rol van alle belanghebbenden definiëren. De meest belangrijke rol van de overheid ligt in het stimuleren van een investeringsvriendelijk klimaat. In grote lijnen moet de overheid belemmeringen voor toegang en investeringen afschaffen, een kostefficiënte uitrol faciliteren, garanderen dat nieuwe diensten ontwikkeld kunnen worden, zekerheid verschaffen omtrent regulering en waken over het realiseren van een competitieve markt voor diensten en netwerken. Naast de overheid zal ook de ICT sector zelf inspanningen leveren op verschillende terreinen zoals sensibiliseren of faciliteren van overleg via het NGA-forum. WELKE ROL VOOR DE OVERHEID? 1. De overheid als stimulator Om in zoveel mogelijk regio s privé-investeerders aan te trekken, is het stimuleren de belangrijkste rol voor de overheid. De overheid moet het investeringsklimaat aantrekkelijk maken en uitrol van nieuwe netwerken, alsook de ontwikkeling van nieuwe diensten stimuleren door alle mogelijke obstakels uit de weg te ruimen. Bedrijven aanzetten nieuwe diensten te ontwikkelen en de aanwending van ICT in domeinen als gezondheidszorg, onderwijs, mobiliteit, e.v.a. stimuleren door zelf het voorbeeld te geven in zijn back-office door in zijn contacten met burger en ondernemingen gebruik te maken van moderne en interactieve ICTtoepassingen (bvb. in e-health met diensten als thuiszorg of tele-consultaties) door de burgers en ondernemingen aan te zetten nieuwe toepassingen te ontwikkelen en te gebruiken. (information society beleid) door alle overheidsdiensten, basis en secondaire scholen, hospitalen en andere klinische instanties, musea en bibliotheken uit te rusten met een performant netwerk (cfr. Polen) Drempels voor netwerkuitrol (vast en mobiel) uit de weg te ruimen (rights of way, spectrum, samenwerking faciliteren) Beter overleg tussen operatoren bij de aanleg van nieuwe netwerken, bijvoorbeeld door de publicatie van eenduidige engineering-regels voor civiele graafwerken (trench & pipe, grootte van leidingbuizen). Het delen van netwerken en het gedeeld gebruik van netwerken of ducts bevorderen, en dit niet alleen voor de operatoren met dominante positie. Het is belangrijk aangelegde netwerken of bestaande ducts of kabelgoten optimaal in te zetten. Op het vlak van verplichte toegang tot binnenhuisbekabeling is Frankrijk een mooi voorbeeld. Op het vlak van multiple fiber aanleg is Swisscom in Zwitserland een mooi voorbeeld van een co-investering. Beschikbare passieve infrastructuur (ducts, tunnels van trams of treinsporen, rioleringen, ) inventariseren en transparant beschikbaar stellen aan FTTH/FTTB investeerders Een harmonisatie van de doorgangsrechten en coördinatieprocedures van werken, en dit op alle bestuursniveaus. Minstens moet er een gecoördineerd doorgangsrecht op het publieke domein (treinspoor, riolen, kanalen, wegen,...) worden bewerkstelligd. Een elektronische portaalsite zou daarvoor een optimaal werkinstrument zijn. De kosten geheven door de lokale overheden voor de heraanleg verminderen. Dit zou ondermeer kunnen door een moratorium van 5 tot 15 jaar op alle retributies voor glasvezelnetwerken. De administratieve kosten voor leidingbuizen verminderen Toezicht op huidige en toekomstige infrastructuurprojecten zodat men ingeval van werken aan de nutsvoorzieningen waardoor voetpaden en wegen moeten worden geopend, kan voorzien in de aanleg van bijvoorbeeld glasvezel aan een minimale kost. In de USA voorziet de Broadband Conduit Deployment Act het verplicht aanleggen van glasvezelverbindingen bij alle wegenwerken. De leidingen moeten voldoen aan de standaarden van de industrie wat betreft diepte en afmetingen en moeten meerdere breedband providers van een netwerk voorzien. De wegenarbeiders moeten ook mangaten voorzien langs de route zodat makkelijke toegang tot de kabels mogelijk is. Systematische installatie van ducts (of zelfs glasvezel in geval van een duidelijk business model) wanneer werken plaatsvinden in het openbaar domein. Bij de constructie van nieuwe gebouwen, het aanleggen van nieuwe verkavelingen en industrieterreinen systematisch ducts of glasvezel voorzien Bij de aanleg van nieuwe voetpaden of vervanging van bestaande voetpaden, eventueel in de trottoirbanden een geïntegreerde kabelgoot aanleggen. Micro-trenching of mini-trenching onderzoeken en indien aangewezen in het licht van investeringsschema s, mogelijk maken

12 12 Mogelijkheden van façade montage onderzoeken en niet a priori uitsluiten, daar de aanleg op die wijze significant minder kosten met zich meebrengt. Harmonisatie van de spectrumband voor Wireless Broadband Access en toewijzing van het digitaal dividend, ook voor mobiele breedband. Een gewestelijk beleid inzake EMF (elektromagnetische velden) dat zich richt op EU- en internationale aanbevelingen inzake gezondheid en waaraan door het beleid actief wordt meegewerkt. Opleidingen afstemmen op de noden bij de aanleg van nieuwe netwerken (FTTH/FTTB, LTE, enz ). In België zijn nog steeds verschillende bedrijven actief in de ontwikkeling en de productie van telecommunicatieapparatuur, ook specifiek voor FTTH/FTTB. Daarnaast is dit ook belangrijk voor integratoren / installateurs en distributeurs. Ook zullen nieuwe bedrijven ontstaan die gespecialiseerd personeel zullen nodig hebben (geodesigners, optische designers, ). Fiscale stimuli voor ondernemingen die glasvezel plaatsen (bvb via verlaagd BTWtarief) of voor burgers die in een bepaald gebied zelf NGA aanleggen. (cfr. Zweden: tax incentive voor de werken in rural areas). De activiteiten van een NGA forum ondersteunen waarin alle stakeholders, zowel van de overheid (bvb minister, BIPT, openbare nutsvoorzieningen en lokale overheden) als spelers uit de privésector (bvb telecom-operatoren, installateurs van netwerken, producenten van netwerktechnolologieën en dienstenproviders, bouwpromotoren, ) samen rond de tafel zitten om een duidelijk actieplan te ontwikkelen. De pc-penetratie in België verbeteren. Met 67% pc-penetratie scoort België slechts gemiddeld in de EU. Er is dus nog veel ruimte voor verbetering. 2. De overheid als regulator De overheid moet regulerend optreden, enerzijds om investeringen aan te moedigen door het vastleggen van een rechtszeker, transparant en toekomstgericht investeringskader, anderzijds om de concurrentie te stimuleren ingeval van een vastgestelde dominantie. Er is nood aan sterke onafhankelijke regulatoren (zowel telecom als media) en mededingingsautoriteiten om dit te realiseren. Daar waar aangewezen in het kader van de uit te voeren marktanalyses, moet de regulator verplichtingen kunnen opleggen. Meer concurrentie is de beste garantie op een gezonde telecommarkt met hoogstaande kwalitatieve diensten en aan concurrentiële prijzen. Ook kunnen regulatoren samen met de mededingingsautoriteiten een belangrijke rol spelen bij het vooraf bepalen van de voorwaarden, ondermeer op het vlak van open toegang, waarmee een potentiële investeerder of een consortium zal moeten rekening houden bij het opstellen van een investeringsplan voor de aanleg van een NGA netwerk. 3. De overheid als investeerder We hebben in het deel strategie gezien dat enkel daar waar privé-partijen niet in de aanleg van netwerken kunnen voorzien, een rol is weggelegd voor de overheid als investeerder. In België zal het belangrijk zijn de mogelijke white spots te identificeren en daar volledige of gedeeltelijke overheidsfinanciering te overwegen. WELKE ROL VOOR PRIVÉ-INSTANTIES, MEER SPECIFIEK DE ICT-SECTOR? Al het bovenstaande neemt niet weg dat er ook voor de ICT-sector en voor andere betrokken privé-partijen een rol is weggelegd. De ICT-sector draagt al jaren zijn steentje bij wanneer er acties worden opgezet voor het sensibiliseren en het oordeelkundig gebruik van de nieuwe technologieën door burgers en ondernemingen. Ook aan acties om de mogelijkheden die zullen worden geboden door toegang tot zeer hoge bandbreedte te leren ontdekken, wordt heel wat steun verleend. Het belang van hoge bandbreedte en de aanleg van NGAs is ook iets wat moet doordringen tot op het niveau van onderwijs en opleiding. Immers hoe kan onze economie en onze maatschappij innovatief zijn als men in onderwijs geen aandacht besteed aan de toekomstige mogelijkheden van meer performante netwerken en diensten. Daarnaast is Agoria bereid om in het NGA-forum een stuwende rol te spelen. Het bieden van ondersteuning voor beleids- en technische vragen bij de uitrol van NGA, betekent zeker ook een toegevoegde waarde die de sector kan bieden 2.4. BESLUIT Uit de visie en de strategische analyse die we hebben gemaakt, volgen ons insziens 3 belangrijke conclusies: 1. Er is nood aan een NGA-forum met alle potentiële NGAgeïnteresseerden (o.a. netwerkproviders, accessproviders, dienstenproviders, technologie-aanbieders en overheid). 2. Laat de deelnemers in dit forum in gezamenlijk overleg mee het kader bepalen om de komende 15 jaar ALLE burgers te voorzien van een NGA met een breedband-

13 13 capaciteit van 1 Gbps en heb voldoende oog voor upstream-capaciteit tegen een concurrentiële prijs en voor mobiele bandbreedte. 3. Laat de overheid spelregels bepalen tegen dewelke de Access Providers (en eventueel de dienstenproviders waarmee zij samenwerken) gebruik moeten kunnen maken van het aangelegde NGA. Uit deze conclusie volgen dan de volgende aanbevelingen: 1. De overheid moet sensibiliseren en stimuleren door Bedrijven aan te zetten nieuwe diensten te ontwikkelen en de aanwending van ICT in domeinen als gezondheidszorg, onderwijs en mobiliteit te stimuleren. Drempels voor netwerkuitrol (vast en mobiel) uit de weg te ruimen. Opleidingen af te stemmen op de noden bij aanleg van NGA. Fiscale stimuli te voorzien voor de aanleg van NGA. De activiteiten van een NGA forum ondersteunen. De pc-penetratie in België te verbeteren. 2. De overheid moet regulerend optreden, enerzijds om investeringen aan te moedigen door het vastleggen van een rechtszeker, transparant en toekomstgericht investeringskader, anderzijds om concurrentie te stimuleren ingeval van een vastgestelde dominantie. Er is nood aan sterke en onafhankelijke regulatoren (zowel telecom als media) en mededingingsautoriteiten om dit te realiseren. 3. De overheid moet investeren daar waar anders white spots riskeren te ontstaan. 4. De privé-sector moet samen met de overheid sensibiliseren en stimuleren. Zij dient tevens beleids- en technische ondersteuning te bieden voor vragen en uitdagingen bij de uitrol van NGA (ondermeer in het kader van het NGA-forum). 5. De privé-sector moet investeren en streven naar rendabele businessplannen. Agoria is bereid om in het NGAforum een stuwende rol te spelen.

14 14 03 Innovatie in ICT in HET LOKAAL WEEFSEL VAN ICT-ONTWIKKELAARS Ondanks de moeilijkheden en uitdagingen van het begin van dit decennium is de ICT-sector nog steeds verantwoordelijk voor 20% van de Belgische O&O-inspanningen. De sector vormt daarmee samen met metalen & materialen, chemie, farmacie, machinebouw en elektrotechniek de basis van de Belgische kenniseconomie. Hieronder vindt men de evolutie van de O&O-uitgaven van de Belgische ICT-sector van 1992 tot en met 2006 in miljoen euro Dat de ICT een kennis-intensieve sector is, wordt hiermee afdoende bewezen. Ongeveer 20% van de O&O-inspanningen (zowel qua uitgaven als qua aantal O&O-medewerkers) in België worden gedragen vanuit de ICT-sector (terwijl de ICT-sector slechts een aandeel heeft van 4,2% in het BBP en 2,5% in de werkgelegenheid). In de top-10 van de belangrijkste Belgische O&O-spelers komen maar liefst 4 ICT-bedrijven voor: Agfa Graphics, Alcatel-Lucent Bell, Barco en Philips Innovative Applications. België scoort internationaal vlot op een aantal ICTdomeinen. Het zijn domeinen waarin België al jaren zelf producten ontwikkeld om ze daarna internationaal op de (wereld)markt te brengen. Elektronica: IMEC, AMI Semiconductors, Tyco Electronics, ST Microelectronics, Thales Alenia Space, C.E.&T, Alstom, Gillam-F.E.I., Mitra, Beeldverwerking en digitaal printen: Philips, Barco, Agfa Graphics, Agfa Health Care, Esko Artwork, Alfacam, Scientific Atlanta/Cisco, EVS, I.R.I.S., Océ Software Laboratories, i-movix, Telecom: Alcatel-Lucent Bell, Ericsson, Nokia-Siemens Networks, Thales Communications, Telindus, Televic, Newtec, Option, Scientific Atlanta/Cisco, Zenitel, Septentrio, Opticâble, Euremis, Bron: POD Wetenschapsbeleid De O&O-uitgaven van de Belgische ICT-sector verlopen vrij parallel met de activiteit in de ICT-sector. Tot en met 2001 was er jaarlijks een forse stijging van de O&O-uitgaven. Daarna volgde een periode van herstructureringen en afslankingen, die zich vooral liet gevoelen in de bedrijven uit de telecommunicatiesector. Sinds 2006 gaan de O&Ouitgaven terug in stijgende lijn. In 2007 werd nagenoeg 850 miljoen euro geïnvesteerd in onderzoek & ontwikkeling. In de Belgische ICT-sector werken bijna 8000 medewerkers in de O&O-afdeling. Software: LMS, Materialise, Inventive Designers, Real Dolmen, ACA-IT-solutions, Invenso, Produmex, Metris, Helios-IT, Porthus, Nuance Communications, Larian Studios (gaming), Selligent, Babelgom, ASconcept Bancaire informatica, authentificatie, cryptografie: Capco, Zetes, Callataÿ & Wouters, Certipost, Verizon, Utimaco Safeware, Vasco Data Security, Norkom, Intellect, Clear2Pay, Isabel, Keyware Technologies, Diebold, Cable Print, Proton World International, Financial Architects, BTR Services, B.S.B., Approach

15 15 Geo-ICT, GPS, cartografie: Punch Telematix, Transics, Tele Atlas (Tom Tom), Luciad, Traficon, GIM (Geographic Information Management), Star-Apic, Projections, Sodiplan, In al deze speerpuntdomeinen en competitiviteitspolen speelt ICT minstens een belangrijke, maar heel vaak een cruciale ondersteunde en horizontale rol. ICT is een belangrijke differentiator voor productinnovatie. Zo kunnen bedrijven het verschil maken. ICT maakt producten slimmer (de zogenaamde smart products ). Het verschil kan worden gemaakt door producten bewuster te maken van zichzelf (bvb. meten van energiegebruik in gebouwen, weefgetouwen, ), van de omgeving waarin ze zich bevinden (bvb. GPS of satelliet), van hun gebruiker (bvb. technogym, realtime gebaarherkenning, indienen van belastingsaangiftes, ), van het ecosysteem waarin ze zich bevinden (bvb het ipod-ecosysteem). ICT is een zogenaamde enabling technology, een technologie die toelaat om in bedrijven en organisaties de waardecreërende en administratieve processen te optimaliseren, en om het innovatievermogen van deze bedrijven en organisaties te verhogen door snellere en meer interactieve innovatiemethodes mogelijk te maken. Daarnaast is ICT ook een technologie die toelaat om allerlei leuke zaken te organiseren: sociale netwerken en communities, on-line en off-line games, multi-mediatoepassingen, enz ICT wordt daardoor hoe langer hoe meer een essentieel onderdeel van onderzoek & ontwikkeling in andere sectoren. Binnen de Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid werden zes speerpuntdomeinen in kaart gebracht waarin lokale bedrijven goed scoren. Deze speerpuntdomeinen werden in Vlaanderen in Actie en het Vlaamse Regeerakkoord bevestigd als doorbraaktechnologieën en domeinen waarop het innovatiebeleid de focus kunnen leggen: Logistiek, transport en supply chain management ICT en diensten voor de gezondheidszorg Medisch translationeel onderzoek en onderzoek over voeding en gezondheid Nieuwe materialen, nanotechnologie en verwerkende industrie ICT voor sociaal-economische innovatie Energie en milieu, met onder meer slimme elektriciteitsnetwerken Ook in Wallonië werden 5 prioritaire domeinen naar voor geschoven in het zogenaamde Marshall-plan: de competitiviteitspolen. Het zijn domeinen die in volle ontwikkeling zijn en waarin performante onderzoekscentra aanwezig zijn: lucht- & ruimtevaart, agro-industrie, machinebouwtechnieken, gezondheidszorg en transport & logistiek INTERNATIONALE TENDENZEN IN INNOVATIE 1. SPECIALISATIE IS NODIG De time to market wordt steeds korter. Innoverende bedrijven moeten steeds sneller met een product komen dat de (nieuwe) noden van de klant oplost. Het innovatieproces stopt niet op het moment dat een prototype klaar is of wanneer een nieuw product ontworpen werd. We zien overal ter wereld dat bedrijven nog heel veel inspanningen doen om hun O&O-resultaten te toetsen aan de noden van een steekproef van geïnteresseerde klanten. Vandaar dat heel veel innovatieve bedrijven zich ook hoofdzakelijk gaan specialiseren in 2 activiteiten aan het begin en aan het einde van de waardeketen, met name onderzoek & ontwikkeling en marketing & contact met de klanten. Precies omdat deze 2 elementen van de waardeketen in deze fase onlosmakelijk met mekaar zijn verbonden. Deze bedrijven worden daarom ook wel eens kop-staart - bedrijven genoemd. De financiële inspanningen nodig om prototypes of nieuw ontworpen producten te testen bij de klanten en daarna op de markt te brengen worden steeds groter. In heel veel landen speelt het beleid hierop in door het innovatiebeleid ook te richten op initiatieven die de valorizatie van O&Oresultaten stimuleert. Denken we hierbij bijvoorbeeld maar aan het fenomeen van de proeftuinen ( living labs ). 2. SAMEN INNOVEREN! Een andere manier om die financiële inspanningen te verminderen is om samen te innoveren met concurrenten, klanten, leveranciers en partners. Samen innoveren laat bovendien toe om samen te werken met specialisten in andere domeinen, zich zelf nog verder te specialiseren in een niche, het risico van het innovatieproject te verminderen en de time-to-market aanzienlijk te verminderen. De innovatieprojecten worden bovendien hoe langer hoe meer multidisciplinair en overstijgen vaak de grenzen van de eigen sector. Men gaat op zoek naar complementaire partners uit andere sectoren om nieuwe productcombinaties uit te werken. Zo ontstaat een lappendeken van allianties en groeien er spontaan (internationale) netwerken en ecosystemen. Voor de medewerkers uit innovatieve bedrijven is het dus

16 16 belangrijk om T-shaped te zijn, d.w.z. gespecialiseerd zijn in een welbepaald (niche)domein, noties te hebben over een aantal andere technologieën in het eigen domein en te beschikken over sectoroverschrijdende competenties om te kunnen communiceren en samenwerken in multidisciplinaire teams. 3. DIENSTENINNOVATIE De uitgaven in onderzoek & ontwikkeling en innovatie evolueren ook steeds meer naar het ontwikkelen van diensten rond nieuwe of bestaande producten. Innovatieve bedrijven gaan steeds meer waarde trachten te creëren uit het aanbieden van oplossingen. Het typische aan deze diensteninnovaties is dat zij op het raakvlak liggen van drie disciplines: businessmodellen en -processen, wetenschap en technologie, en mensen en cultuur. Maar hierin ligt meteen ook de broosheid van de op til zijnde maatschappelijke en economische evoluties. Zowel de overheid als het onderwijs en de ondernemingen zijn onvoldoende gewapend (lees onvoldoende aangepast en gereorganiseerd) om in deze nieuwe genetwerkte samenleving alle mogelijkheden voor investeringen, groei en werkgelegenheid ten volle te benutten. En laat 'reorganisaties' nu precies datgene zijn waarin ICT een belangrijke waarde voor hun klanten kunnen realiseren. De overheid richt nog steeds het leeuwendeel van haar O&O-inspanningen op materiële productontwerpen. Het onderwijs heeft het moeilijk om de curricula van zijn studenten evenwichtig samen te stellen met technologische, bedrijfskundige, communicatieve en organisatorische vakken. De typische industriële bedrijven tot slot hebben nog niet altijd begrepen dat zij meer waarde kunnen creëren voor hun klanten door resoluut te kiezen voor diensteninnovatie i.p.v. alleen in te zetten op productinnovatie. De enorme uitdagingen die gepaard gaan met deze overgang naar een netwerkeconomie en een informatiemaatschappij moeten we samen (industrie, hogescholen, universiteiten en overheid) aanpakken. Diensteninnovatie wordt daarbij één van de belangrijkste sleutels. 4. INTERNATIONALE NORMALISATIE: STRATEGISCH ELEMENT IN INNOVATIEPROCESSEN VAN BEDRIJVEN EN MOTOR VOOR INTERNATIONALE MARKTONTWIKKELING In een land met een kleine locale markt is het een open deur intrappen om te onderstrepen hoe belangrijk internationalisering van markten wel is voor onze bedrijven. Europese, en vooral internationale, normalisatie is enerzijds een factor met toenemend belang op het vlak van marktontwikkeling en verhoogt in belangrijke mate de kans voor bedrijven die zwaar investeren in productontwikkeling om een markt aan te boren met voldoende kritische massa om die investeringen te verantwoorden. Anderzijds is deelname aan internationale normalisatie door bedrijven in vele domeinen strategisch zeer belangrijk voor hun innovatieprocessen omwille van de indicaties die hierdoor kunnen gecapteerd worden over nieuwe technologische stappen en marktvoorbereiding. Op tal van snel evoluerende domeinen zoals e-health blijven er belangrijke uitdagingen om te komen tot Europese - en liefst nog internationale - standaarden die de versnippering van markten wegwerken en vermijden dat onze bedrijven hun productontwikkeling aan divergerende markteisen op exportvlak moeten voldoen. Hetzelfde geldt voor specifieke nationale eisen inzake accreditering, testen en certificatie AANBEVELINGEN VOOR HET BELEID 1. ONDERSTEUNEN VAN SPEERPUNTDOMEINEN ALS TOPPRIORITEIT VAN HET INNOVATIEBELEID De overheid moet blijven inzetten op het ondersteunen van domeinen waarin we performante innoverende ondernemingen en onderzoekscentra op wereldniveau hebben. Alleen op die manier kunnen we de aansluiting bij de wereldtop behouden. Met zijn groeiperspectieven, het toenemend impact op de competitiviteit van andere sectoren, en zijn potentiële bijdrage tot het oplossen van diverse maatschappelijke uitdagingen is ICT bij uitstek één van die speerpuntdomeinen. 2. KOST VAN ONDERZOEKERS EN VAN O&O Eén van de essentiële elementen om expertisecentra, onderzoeksinstellingen en klasserijke onderzoekers en ontwikkelaars aan te trekken en hier te houden is zeker de kost van Onderzoek & Ontwikkeling. Een recente studie van Agoria toont aan dat verdere inspanningen nodig zijn om ons land competitief op te stellen inzake kost van O&O. De vermindering van de bedrijfsvoorheffing voor onderzoekers was zeker een stap in de juiste richting en zou naar 100% moeten worden opgetrokken. We kunnen zeker ook leren van buurlanden als Frankrijk op het vlak van bvb. investeringsaftrek. De investeringaftrek van R&D zou moeten worden verhoogd van 22,5% naar 30%. 3. SOCIAAL-ECONOMISCHE UITDAGINGEN ALS MILIEU, MOBILITEIT EN GEZONDHEIDSZORG AANPAKKEN We moeten streven naar de ontwikkeling van een zichtbaar en erkend innovatie-ecosysteem voor onderzoek, ontwikkeling, testen en implementering van vernieuwende mobiliteitsconcepten, van nieuwe vormen van omgaan met

17 17 energie en last but not least van innovatieve oplossingen voor de gezondheidszorg. Dit kan bijvoorbeeld op de volgende manieren: 3.1. Innovatief aanbesteden/ innovatieve investeringsprojecten De overheid kan de ICT-sector ondersteunen door te investeren in oplossingen die de sociaal-economische uitdagingen aanpakken. Ze kan daarbij ook het innovatievermogen van de sector aanscherpen door innovatieve aanbestedingen uit te schrijven en te investeren in grote maatschappelijke projecten, waarbij lokale bedrijven in een vroeg stadium bij het uitwerken van oplossingen worden betrokken. Via deze projecten kunnen deze bedrijven ook uitzicht krijgen op exportmarkten. 6. FINANCIERING VAN DE INNOVATIEVE ONDERNEMING Vaak is de financiering van de periode tussen het ontwerpen van een eerste prototype en het vinden van middelen op de beurs de moeilijkste periode. In deze kritieke periode dient men zowel verder te werken aan het verbeteren van de productportfolio, als aan het zoeken naar nieuwe klanten. In deze periode zijn bedrijven om die reden vaak financieel het meest kwetsbaar. Er is bijgevolg een duidelijke nood aan lange termijn risicokapitaal om nieuwe bedrijven en nieuwe collectieve incubatievormen voor technologie gebaseerde bedrijven te ondersteunen Living labs (proeftuinen) Vooral het testen van nieuwe oplossingen in die domeinen in bijna reële omgevingen is in dat opzicht een steeds belangrijker wordende stap. Voor bedrijven die producten en systemen ontwikkelen zijn proeftuinen van zeer groot belang om de brug te maken tussen ontwikkeling en marktintroductie enerzijds en de integratie en interoperabiliteit van hun producten in grotere systemen uit te testen met andere bedrijven anderzijds. Voor de overhead is het belangrijk om voor kritische en complexe infrastructuurprojecten te kunnen beschikken over beleidsondersteunende instrumenten van hoge kwaliteit zoals proeftuinen. 4. INTERNATIONALE NORMALISATIE De overheden hebben een belangrijke rol om de bedrijven te sensibiliseren voor het belang van normalisatie, en om versnippering van markten van onze exporteurs tegen te gaan. Overheid en de bedrijven zouden samen ook formules moeten uitwerken om de kost van testing en certificatie van nieuwe ontwikkelingen te verminderen. 5. DE OPRICHTING VAN OPEN INCUBATIECENTRUM Bedrijven en kenniscentra hebben een fundamentele nood aan actieve coaching op het terrein om samen tot een collectieve incubatie te kunnen komen in een ecosysteem van bedrijven en kenniscentra. Daar wordt technologiespecialisatie tussen partners gecombineerd met productmarktinzichten van andere partners. Naast de coaching van dit open incubatieproces is er eveneens nood aan een methodische ondersteuning in de praktijk van deze vorm van incuberen en de bijhorende nieuwe werkvormen en businessmodellen.

18 18 04 De ICTmedewerker in TRENDS DIE EEN IMPACT HEBBEN OP DE ICT-SECTOR VAN MORGEN WELKE SOURCING? BEST SOURCING! Wanneer wij als multinationaal bedrijf een project binnenhalen gaan wij internationaal op zoek naar de meest (kost) efficiënte manier om dit project uit te werken. De concrete realisatie van de oplossing is het meest voor de hand liggende uitbesteedbare onderdeel van het project, maar er worden steeds meer onderdelen van het project door filialen in het buitenland uitgewerkt. Multinationals doen steeds meer aan best sourcing bij het uitwerken van projecten. Hiervoor zijn er verschillende redenen: De schaarste op de ICT-arbeidsmarkten van de westerse industrielanden. De 24/7-economie. Door in de 3 tijdszones mensen op een project te zetten is het uiteraard veel sneller klaar dan wanneer er maar vanuit één tijdszone wordt aan gewerkt. Delokalisatie vermindert de kost van het project. Favoriete off-shore gebieden zijn: Latijns-Amerika (bvb. Brazilië), Centraal- en Oost-Europa (bvb. Rusland, Oekraïne, Tsjechië, Roemenië, Estland, Slovenië), Zuid- Oost-Azië (bvb. Indië, China, Maleisië en Filippijnen) en Afrika (bvb.tunesië, Zuid-Afrika) Schaaleffecten door de consolidatie van bepaalde activiteiten waardoor kostendalingen kunnen worden gerealiseerd. Leereffecten doordat een bepaalde afdeling zich zal gaan specialiseren in een bepaalde activiteit en daar gaandeweg beter zal in worden. Bovendien kunnen diegenen die beroep doen op externe sourcing zichzelf steeds beter gaan richten op hun eigen kernactiviteiten waardoor ze hierin ook productiever en efficiënter worden. DE OPLOSSING BEVINDT ZICH IN DE CLOUD Klanten betalen liever voor het beroep doen op een oplossing dan voor het in-huis-halen van een oplossing. Enkele jaren geleden verkochten bedrijven oplossingen (hardware & software) en gingen die installeren bij de verschillende klanten. De oplossing werd gefactureerd en in de weken, maanden en jaren die erop volgden werden er diensten rond gecreëerd (maintenance, opleiding, enz ). Vandaag evolueert het businessmodel steeds meer naar een op acties en verrichtingen gebaseerd kostenmodel, waarbij de klant betaalt volgens het aantal keer dat hij beroep doet op de oplossing (bvb. opslag van gegevens, gebruik van een toepassing, enz ). Denken we maar aan de evolutie naar cloud computing, ASP en SaaS. Aangezien de ICT-leverancier hier betaald wordt naargelang het gebruik dat de klant maakt van de ICT-oplossing, zal het voor de ICT-medewerkers belangrijk zijn om commercieel mee na te denken met de klant over het potentieel gebruik ervan. De business voor het ICT-bedrijf stopt immers niet met het ondertekenen van het contract voor de verkoop van een oplossing. Integendeel, de business start er pas PROCESMANAGEMENT ON THE FLY Processen evolueren van een transactioneel naar een interactief model. Als in een waar ecosysteem veranderen de spelers voortdurend hun onderlinge interactie. Er is dan geen sprake meer van vooraf te ontwerpen transacties. Procesmanagers zullen dus moeten leren de ene keer strak te zijn en vervolgens weer los te kunnen laten. Ook zullen ze zich scherp bewust moeten zijn van het (sociale) netwerk waarin de processen zich afspelen, want daarin schuilt de dynamiek waarin uiteindelijk de beslissingen worden genomen en de resultaten worden geboekt. Deze netwerken kunnen zowel competentie netwerken zijn met collega s uit het eigen en uit andere bedrijven of meer sociale netwerken met vrienden (al is er wellicht steeds

19 19 meer vervaging tussen de professionele en de sociale netwerken en kunnen professionele vragen via beide wegen een antwoord vinden). We kunnen dus nu anders tegen bedrijfsprocessen aankijken. Processen moeten zelfoptimaliserend worden in plaats van vooraf dichtgetimmerd. Omgevingsgevoelig in plaats van geïsoleerd. Technologie biedt real-time informatie die het klassieke denken over processen doet wankelen. Transacties worden interacties. Om de interacties te optimaliseren is dus massaal veel informatie nodig. Deze informatie goed beheren en op het juiste moment gebruiken is cruciaal. Er is daarenboven goed business procesmanagement nodig om de nieuwe interactieve mogelijkheden ten volle te benutten. Information governance en het sturen op processen zijn twee vakgebieden in ontwikkeling. OUTSOURCING VAN ICT EN BUSINESS PROCESS OUTSOURCING DOOR DE KLANTEN Grote klanten doen steeds vaker beroep op gespecialiseerde ICT-ondernemingen en consultants om hun ICT uit te werken, te implementeren en te beheren en hun business processen te stroomlijnen via het gebruik van ICT. De trend naar outsourcing is wellicht één van de belangrijkste drijfveren achter de groei in de ICT-sector van de laatste jaren. Klanten beslisten al gauw om hun ICT-infrastructuur en bijbehorende diensten uit te besteden aan gespecialiseerde ondernemingen. Later volgden ook de ontwikkeling en het onderhoud van allerlei toepassingen. De evolutie van de laatste jaren is dat hele bedrijfsprocessen worden uitbesteed. Door het optimaliseren van bedrijfsprocessen kan immers nog zeer veel waarde worden gecreëerd in de ondernemingen. Om dit te realiseren is het natuurlijk zeer belangrijk dat in de ICT-ondernemingen die de activiteit overnemen de medewerkers begrijpen hoe de klant waarde creëert. En vooral dat men zijn commerciële noden leert begrijpen en in kaart kan brengen. Bedrijfseconomische inzichten en communicatieve vaardigheden zijn daardoor onontbeerlijk geworden voor de ICT-medewerkers van vandaag. We komen daar in een volgend punt uitgebreid op terug. aantal elementen samengekomen die geleid hebben tot: de deregulering en liberalisering van de telecommarkt de introductie van de web browser, waardoor het gebruik van het Internet toegankelijker werd voor de consumenten en de ondernemingen de exponentiële groei van het gebruik van de GSM het positieve effect van de Europese éénheidsmarkt en de introductie van de euro de verdere liberalisering van de wereldhandel, die het globaliseren van de internationale waardeketens nog verder in de hand werkte. Door al deze evoluties kon de informatiestroom die aan administratieve en bedrijfsprocessen gekoppeld is efficiënter, goedkoper en vooral interactiever worden uitgebouwd. Dit werkte het succes van het beheer van informatie en het uitbouwen van communicatienetwerken in de hand. De ICT-sector groeide aan een trend van 10% tot en met de millennium wisseling. Daarna zakte de trendgroei naar ongeveer 5%. Hierdoor werd ICT één van de drijfveren achter de economische groei. De ICT-sector was de afgelopen decennia goed voor één zesde van de economische groei in België. Niet alleen in de ICT-sector zelf, maar ook in alle andere sectoren van de Belgische economie nam het aantal ICTmedewerkers stelselmatig toe. Dit was het gevolg van het groeiend belang van ICT in alle bedrijfs- en administratieve processen van de waardeketen. De vraag naar ICT-medewerkers in de ganse Belgische economie nam fors toe. De verwachting van de meeste experten in human resources is dat deze vraag in de komende jaren verder structureel zal toenemen, en dit ondanks het feit dat er voor het realiseren van oplossingen steeds meer beroep wordt gedaan op de internationale markt (via off-shoring, near-shoring, enz ). Uiteraard zal het tekort conjunctureel bepaald zijn en in zware crisismomenten (bvb en ) minder zwaar wegen op de War for Talent dan in periodes van hoogconjunctuur. Maar ook in deze conjunctureel minder gunstige periodes, is het aantal openstaande vacatures bij ICTbedrijven en op ICT-departementen van andere bedrijven en organisaties angstaanjagend groot. MYTHES EN REALITEITEN OVER WERKEN ALS ICT-ER 4.2 DE SCHAARSTE OP DE ICT-ARBEIDSMARKT DE SCHAARSTE OP DE ICT-ARBEIDSMARKT IS STRUCTUREEL EN NIET TIJDELIJK In de afgelopen 25 jaar is de wereldeconomie grondig gewijzigd. Na de crisis van het begin van de jaren 90 zijn een Het is duidelijk dat de ICT-sector duidelijker en beter zal moeten communiceren met het grote publiek, vooral met de jongeren over de verschillende profielen die er op de ICT-arbeidsmarkt nodig zijn en over de inhoud van de jobs. Agoria heeft 5 jaar geleden de verschillende profielen uit de ICT-arbeidsmarkt in kaart gebracht. Immers, de informaticus is een beroep met veel gezichten en inhouden. Een

20 20 greep uit de mogelijke functies die onder de noemer informaticus of ICT-medewerker vallen: software-ingenieurs, programmeurs, product designers, business-analisten, ICT-consultants, ICT-architecten, database-experten, netwerkbeheerders, verkopers, ICT-projectmanagers, helpdesk-medewerkers en service managers,. In grote lijnen kunnen we de ICT-medewerkers echter opdelen in 3 grote groepen: Anders uitgedrukt: het aanpakken van het gender-onevenwicht op de ICT-arbeidsmarkt hangt samen met het bewust maken van burgers, ondernemingen en organisaties over het belang en de mogelijkheden van ICT bij het oplossen van sociaal-economische vraagstukken waarvoor de wereldbevolking staat: milieu & energie, gezondheidszorg, mobiliteit, duurzaam ondernemen, aanpakken van schaarste aan grondstoffen, interactie tussen burger en overheid, diegenen die nieuwe producten ontwerpen en vervaardigen die op de markt kunnen worden gebracht. diegenen die op maat bedrijfsoplossingen uittekenen, ontwerpen, ontwikkelen en implementeren. diegenen die op de werkvloer de ICT-oplossing up-andrunning houden, beheren, aanleren en ondersteunen van de gebruikers, aanpassen en verbeteren. Deze jobs leiden elk tot sterk verschillende werkomstandigheden, nodige flexibliteit en verloning. De ene job zal al meer leiden tot samenwerken dan tot individueel werken. Uiteraard zullen ook de vaardigheden waarover deze medewerkers dienen te beschikken zeer zwaar verschillen van baan tot baan. Toch kunnen we zonder overdrijven stellen dat een ICT-job een boeiende job is, goed betaald, voor mensen met een brede visie op het leven, met een breed spectrum aan kennis en kunde, met sociale vaardigheden. Een job ook die toelaat om, naast het uitbouwen van een carrière, oog te hebben voor vrije tijd, gezinsleven en sociale, sportieve en culturele uitdagingen op andere domeinen. ROLLENPATRONEN DOORBREKEN Door de snelle ontwikkeling van ICT is de samenleving grondig veranderd, zowel economisch als sociaal. Nieuwe productiewijzen zagen het daglicht en nieuwe producten en diensten werden op de markt gebracht. Maar als we kijken wie deze producten en diensten consumeren en produceren, dan kunnen we er niet omheen: vrouwen maken minder gebruik van ICT (bv. van een computer of het internet) en zijn beduidend minder vertegenwoordigd in informaticafuncties dan mannen. In de ICT-sector is de genderkloof heel groot. Er zijn hiervoor verschillende redenen die vaak hun oorsprong vinden in sociaal-culturele rollenpatronen voor vrouwen en mannen. Studies wijzen immers uit dat heel veel jonge meisjes uit de lagere school zich reeds helemaal inpassen in de traditionele sociaalculturele rollenpatronen en verwachtingen. Bovendien zijn de oorzaken voor deze evolutie (al te vaak) gerelateerd aan de vooroordelen en de mythes t.a.v. het werken als ICT-er. 4.3 DE WENSEN VAN DE GENERATION Y MEDEWERKER De generatie van jongeren die de afgelopen jaren op de arbeidsmarkt verscheen, wordt wel eens omschreven als de Generation Y. Het is een en-en -generatie. Ze willen het beste van 2 werelden. Een generatie met traditionele waarden, gericht op eigen gezin, individualistisch, die hard wil werken en goed zijn boterham verdienen. Maar een generatie die tegelijkertijd ook sociaal en solidair wil zijn, die nood heeft aan vrije tijd ( quality time ) om de wereld (en mekaar) te ontdekken en nieuwe verrijkende ervaringen op te doen. De generatie Y is dus egocentrisch en individualistisch, maar zeker niet egoïstisch. Integendeel. Ze wil tijd hebben voor het gezinsleven, voor de sport- of culturele vereniging, voor de eigen hobby en voor het realiseren van boeiende uitdagingen, maar tegelijkertijd wil ze ook tijd en energie steken in het uitbouwen van de professionele carrière. Tijdens de werkuren wil men ook tijd hebben om het (sociaal) netwerk waarin men zich bevindt te voeden. Via GSM, ipod, Facebook, Netlog of MSN worden vrienden geïnformeerd over het reilen en zeilen van hun eigen wereldje en blijven ze up-to-date met de ervaringen van de vrienden en collega s. Deze generatie wil vooral een leuke job, waarin ze zich kunnen uitleven en gerespecteerd worden. Waarin ze uitdagingen kunnen realiseren en leuke en interessante contacten kunnen leggen met collega s en partners. De Generation Y heeft ook lak aan een nine-to-five -job. Zowel s morgens, als overdag als s avonds wil ze de nodige vrijheid om zelf een keuze te kunnen maken in vrije tijd en in werkuren. De files vermijden, kinderen afzetten en ophalen aan school, tijd voor de eigen hobby s, vrienden en verenigingsleven, zijn essentiële elementen in het gedrag van de Generation Y-medewerkers. De Generation Y wil overigens vooral beoordeeld worden voor de werkresultaten en minder voor het aantal uren dat daarvoor werden gepresteerd. Medewerkers vertoeven vaak uren in de file wanneer ze in

De breedbandnetwerken. van de toekomst VISIE: NOOD AAN MEER BANDBREEDTE LEIDT TOT VRAAG NAAR NIEUWE AANSLUITNET- WERKEN IN DE TOEKOMST

De breedbandnetwerken. van de toekomst VISIE: NOOD AAN MEER BANDBREEDTE LEIDT TOT VRAAG NAAR NIEUWE AANSLUITNET- WERKEN IN DE TOEKOMST 7 02 De breedbandnetwerken van de toekomst 2.1. VISIE: NOOD AAN MEER BANDBREEDTE LEIDT TOT VRAAG NAAR NIEUWE AANSLUITNET- WERKEN IN DE TOEKOMST AMBITIEUZE DOELSTELLINGEN ZIJN NODIG Breedbandbeschikbaarheid

Nadere informatie

De breedbandnetwerken van de toekomst in België

De breedbandnetwerken van de toekomst in België De breedbandnetwerken van de toekomst in België Hoofdstuk 1: Visie NOOD AAN MEER BANDBREEDTE LEIDT TOT VRAAG NAAR NIEUWE AANSLUITNETWERKEN IN DE TOEKOMST. Heel wat maatschappelijke en economische uitdagingen

Nadere informatie

De sociaaleconomische. uitdagingen anno 2015

De sociaaleconomische. uitdagingen anno 2015 Executive Summary Wat zijn de sociaal-economische uitdagingen in 2015 en welke bijdrage kan ICT leveren voor het uitwerken van een oplossing? Welke capaciteit heeft breedband nodig op lange en middellange

Nadere informatie

PLAN VOOR ULTRASNEL INTERNET IN BELGIË 2015-2020

PLAN VOOR ULTRASNEL INTERNET IN BELGIË 2015-2020 PLAN VOOR ULTRASNEL INTERNET IN BELGIË 2015-2020 België speelt momenteel een voortrekkersrol in het uitrollen van nieuwe technologieën voor ultrasnel internet. De Belgische overheid moet er alles aan doen

Nadere informatie

Smart Belgium Consulting Services

Smart Belgium Consulting Services Smart Belgium Consulting Services Steven Benoit CEO Smart Belgium Consulting Smart Belgium uitdagingen & opportuniteiten Duurzame ontwikkeling Gezondheidszorg Veroudering Infrastructuur Innovaties Smart

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Werk, connecteer en deel sneller met de betrouwbaarste technologie

Werk, connecteer en deel sneller met de betrouwbaarste technologie Nu in deze buurt Werk, connecteer en deel sneller met de betrouwbaarste technologie Uw bedrijf klaar voor morgen met glasvezel www.proximus.be/glasvezel De toekomst wordt voor u uitgerold. Er komt nu glasvezel

Nadere informatie

Ricardo Krikke. Agenda. Wat is Kenniswijk? Ontwikkelingen in Internet. De rol van Kenniswijk hierin. Welke mogelijkheden biedt het u?

Ricardo Krikke. Agenda. Wat is Kenniswijk? Ontwikkelingen in Internet. De rol van Kenniswijk hierin. Welke mogelijkheden biedt het u? Ricardo Krikke Agenda Wat is Kenniswijk? Ontwikkelingen in Internet De rol van Kenniswijk hierin Welke mogelijkheden biedt het u? Wat is Kenniswijk Project van overheid Missie: realiseren van consumentenmarkt

Nadere informatie

Op weg naar een Beleidsplan voor de Uitbouw van de Informatiesamenleving.

Op weg naar een Beleidsplan voor de Uitbouw van de Informatiesamenleving. Op weg naar een Beleidsplan voor de Uitbouw van de Informatiesamenleving. 1 less is more Welk beleid? België telt vandaag niet minder dan 20 ministers in de federale, regionale en gemeenschapsregeringen

Nadere informatie

Gimv Health & Care fonds Investeren in de gezondheids- en zorgsector van de toekomst. Brussel, 27 februari 2013

Gimv Health & Care fonds Investeren in de gezondheids- en zorgsector van de toekomst. Brussel, 27 februari 2013 Gimv Health & Care fonds Investeren in de gezondheids- en zorgsector van de toekomst Brussel, 27 februari 2013 Inhoud 1. Health & Care fonds zorgt voor kritische massa en multiplicatoreffect (Urbain Vandeurzen)

Nadere informatie

Slimme straatverlichting voor de stad van morgen

Slimme straatverlichting voor de stad van morgen Slimme straatverlichting voor de stad van morgen Organisatie van technologisch geïnspireerde bedrijven in België Aeronautics, Space, Security & Defence industries 1800 lidbedrijven in 6 industrieën Building,

Nadere informatie

Drie domeinen als basis voor onze toekomstige veiligheid De genoemde trends en game changers raken onze veiligheid. Enerzijds zijn het bedreigingen, anderzijds maken zij een veiliger Nederland mogelijk.

Nadere informatie

SOC Maakindustrie & Made Different. Wilson De Pril, Directeur-generaal Agoria Vlaanderen 15 mei 2014

SOC Maakindustrie & Made Different. Wilson De Pril, Directeur-generaal Agoria Vlaanderen 15 mei 2014 SOC Maakindustrie & Made Different Wilson De Pril, Directeur-generaal Agoria Vlaanderen 15 mei 2014 Agoria: federatie van de technologische industrie 1.700 ondernemingen 10 domeinen Information and Communication

Nadere informatie

Welkom. Informatie avond over Breedband in het hele Land van Cuijk. # Voor alle kernen, bedrijventerreinen en buitengebieden

Welkom. Informatie avond over Breedband in het hele Land van Cuijk. # Voor alle kernen, bedrijventerreinen en buitengebieden Welkom Informatie avond over Breedband in het hele Land van Cuijk Met de hele familie tegelijk online Aanleiding Strategische visie Een toekomstvast en open breedbandnetwerk tot in de haarvaten van de

Nadere informatie

uitgroeien tot een Vlaamse, Europese en internationale topregio met economische creativiteit als concept voor meer welvaart en welzijn in de regio.

uitgroeien tot een Vlaamse, Europese en internationale topregio met economische creativiteit als concept voor meer welvaart en welzijn in de regio. Flanders Smart Hub 1. Waarom dit project? 2. Wie maakt deel uit van dit project? 3. Vanwaar komt de naam? 4. Het vertrekpunt van het project 5. Actiedomeinen 6. Wat zijn onze doelstellingen? 7. Logistiek

Nadere informatie

Impact Cloud computing

Impact Cloud computing Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt De impact van Cloud Computing op de Nederlandse zakelijke markt De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is en bedrijven informatietechnologie

Nadere informatie

SYNTHESERAPPORT EVALUATIE WETENSCHAPPELIJKE OLYMPIADES SAMENVATTING

SYNTHESERAPPORT EVALUATIE WETENSCHAPPELIJKE OLYMPIADES SAMENVATTING SYNTHESERAPPORT EVALUATIE WETENSCHAPPELIJKE OLYMPIADES SAMENVATTING Studiedienst en Prospectief Beleid 1 Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Vlaamse Overheid Koning Albert II-laan 35 bus 10 1030

Nadere informatie

WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS?

WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? Driekwart van de buitenlandse besluitvormers vindt dat Frankrijk een aantrekkelijke bestemming is voor investeringen (74%, toename van

Nadere informatie

Het Vlaams Onderzoeksnetwerk. Een breedbandproject van departement EWI en Agentschap Wegen en Verkeer

Het Vlaams Onderzoeksnetwerk. Een breedbandproject van departement EWI en Agentschap Wegen en Verkeer Een breedbandproject van departement EWI en Agentschap Wegen en Verkeer Beleidskader Lissabon doelstelling Doelstelling Vlaanderen i2010 Stimuleren van onderzoek & innovatie was al ingezet in 2002 Samenwerking

Nadere informatie

Van. naar I Do. Kempense InnovatieRaad

Van. naar I Do. Kempense InnovatieRaad Van naar I Do Kempense InnovatieRaad Ideeën genereren Elke mens is een vat vol ideeën. Als je bedrijf op wieltjes loopt is het wellicht de moeite eens stil te staan en alles te herdenken. Net dan zijn

Nadere informatie

Kwaliteit, innovatie en ICT-expertise in dienst van uw business

Kwaliteit, innovatie en ICT-expertise in dienst van uw business Kwaliteit, innovatie en ICT-expertise in dienst van uw business OVER DE NRB GROEP 30 JAAR 1987-2017 317 M. OMZET +2.000 MEDEWERKERS... 5,6% EBIT ONZE KLANTEN: PRIVATE & PUBLIEKE ORGANISATIES IN DE TOP

Nadere informatie

Duurzaamheidsverslag. Belgische voedingsindustrie Een samenvatting FEVIA-DUURZAAMHEID.BE

Duurzaamheidsverslag. Belgische voedingsindustrie Een samenvatting FEVIA-DUURZAAMHEID.BE Duurzaamheidsverslag Belgische voedingsindustrie 2014 Een samenvatting FEVIA-DUURZAAMHEID.BE 2 Een essentiële dialoog met de stakeholders Een verslag met een gestructureerde methodologie Het verslag 2014

Nadere informatie

Impact Cloud computing

Impact Cloud computing Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt 2 inleiding De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is onder invloed van de schuldencrisis in een nieuwe recessie beland; de economische

Nadere informatie

regulering zakelijke netwerkdiensten

regulering zakelijke netwerkdiensten Marktontwikkelingen en regulering zakelijke netwerkdiensten Gerard Boogert 12 juni 2013 Grolsche Veste Enschede Relatiedag NDIX Presentatie overzicht Autoriteit Consument & Markt algemene introductie Telecom

Nadere informatie

rj) provinsje fryslân provincie fryslân b Provinciale Staten van Fryslân Postbus 20120 8900 HM Leeuwarden Leeuwarden, 26 februari 2013 Verzonden, 27

rj) provinsje fryslân provincie fryslân b Provinciale Staten van Fryslân Postbus 20120 8900 HM Leeuwarden Leeuwarden, 26 februari 2013 Verzonden, 27 Provinciale Staten van Fryslân Postbus 20120 8900 HM Leeuwarden provinsje fryslân provincie fryslân b postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25

Nadere informatie

Even voorstellen: Breedband Beemster. Ruim 50 Ambassadeurs!

Even voorstellen: Breedband Beemster. Ruim 50 Ambassadeurs! Powered by Agenda Even voorstellen Doelstelling Breedband Beemster Waarom glasvezel? Maatschappelijke thema s zorgen -wonen werken leren ontspannen Vergelijk netwerken Aanbod / wat krijg ik en wat kost

Nadere informatie

Light + Building 2014 wereldwijd de toonaangevende vakbeurs voor architectuur en techniek

Light + Building 2014 wereldwijd de toonaangevende vakbeurs voor architectuur en techniek Light + Building 2014 wereldwijd de toonaangevende vakbeurs voor architectuur en techniek Presentatie door Maria Hasselman Director Brand Management Brussel, 12 November 2013 De economische en technologische

Nadere informatie

Digitale Infrastructuur Nederland

Digitale Infrastructuur Nederland Digitale Infrastructuur Nederland ?? Thema s Voorlichting Uitleg en duiding van thema s naar politiek, overheid, bedrijfsleven en publiek. Versterken van de positie van Nederland als vestigingsplaats voor

Nadere informatie

4G frequentiebanden / LTE frequentiebanden

4G frequentiebanden / LTE frequentiebanden 4G frequentiebanden / LTE frequentiebanden 13-01-2014 GSM Helpdesk Nederland Bij reguliere 2G (GSM) en 3G (UMTS) telefoons en smartphones was het zeer gebruikelijk om de frequenties in MHz aan te geven

Nadere informatie

Buitengebied verdient ook breedband UPC NEDERLAND AANSLUITEN SYMPOSIUM

Buitengebied verdient ook breedband UPC NEDERLAND AANSLUITEN SYMPOSIUM Buitengebied verdient ook breedband 1 Weet u nog? Er gebeurde een hoop: stormachtige innovatie en concurrentie 1ste reguliere Nederlandse televisie Kabeltelevisie GSM netwerk Satelliet-TV in Nederland

Nadere informatie

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom

Nadere informatie

integrating your business

integrating your business integrating your business Codit is een IT expert in business integratie en levert wereldwijd diensten in consultancy, technologie en managed services. Door de integratie van een centraal technologisch

Nadere informatie

PERSCONFERENTIE. Technologische industrie blijft groeien

PERSCONFERENTIE. Technologische industrie blijft groeien PERSCONFERENTIE Technologische industrie blijft groeien Groei activiteit en werkgelegenheid versterkt nog in 2016......maar verslechterende wereldconjunctuur...en we mogen aandacht voor herstel concurrentievermogen

Nadere informatie

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017 DE INDUSTRIE: Drie acties voor een nieuw Kabinet MOTOR VAN Manifest 2017 VERNIEUWING Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld. We zijn wereldmarktleider in chipmachines en medische

Nadere informatie

AMBITIES HOLLAND FINTECH

AMBITIES HOLLAND FINTECH AMBITIES HOLLAND FINTECH 1 infrastructuur Holland FinTech streeft naar het creëren van transparantere, toegankelijke (digitale) financiële diensten en financiële van het allerbeste niveau door middel van

Nadere informatie

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer AUTEURS Jonathan Desdemoustier, onderzoeker-doctorandus, Smart City Institute, HEC-Liège, Universiteit van Luik (België)

Nadere informatie

NIEUWE VISIE OP ZONREGELING

NIEUWE VISIE OP ZONREGELING NIEUWE VISIE OP ZONREGELING Zon en daglicht regeling als deel van de energieprestaties in gebouwen Peter Winters President of the European Solar Shading Organization Director Shading & Building Dickson

Nadere informatie

M-commerce, sociale media en veranderend winkelgedrag beïnvloeden de ontwikkelingen in de globale retailmarkt. Dat blijkt uit de enquête

M-commerce, sociale media en veranderend winkelgedrag beïnvloeden de ontwikkelingen in de globale retailmarkt. Dat blijkt uit de enquête DigitasLBi presenteert nieuwe enquête over wereldwijd winkelgedrag en onthult enkele belangrijke trends voor Belgische markt Brussel, 24 april, 2014 M-commerce, sociale media en veranderend winkelgedrag

Nadere informatie

Actieplan digitale connectiviteit goede stap voorwaarts maar mist balans

Actieplan digitale connectiviteit goede stap voorwaarts maar mist balans Actieplan digitale connectiviteit goede stap voorwaarts maar mist balans Vorige week publiceerde het ministerie van Economische Zaken en Klimaat het actieplan digitale connectiviteit. Het plan geeft blijk

Nadere informatie

Het Slimme Connecteren In de praktijk bij Service Centrum Flevolandse Bibliotheken

Het Slimme Connecteren In de praktijk bij Service Centrum Flevolandse Bibliotheken Het Slimme Connecteren In de praktijk bij Service Centrum Flevolandse Bibliotheken Optimale ondersteuning voor Flevolandse bibliotheken De rol van de Nederlandse bibliotheken verandert. Enerzijds is een

Nadere informatie

Gemeente Westerveld 16 april 2014. Evert Blansjaar. Kwartiermaker provincie Drenthe

Gemeente Westerveld 16 april 2014. Evert Blansjaar. Kwartiermaker provincie Drenthe Gemeente Westerveld 16 april 2014 Evert Blansjaar Kwartiermaker provincie Drenthe Achtergrond Onze samenleving wordt steeds afhankelijker van hoogwaardige en toekomstvaste breedbandinfrastructuren. Geen

Nadere informatie

Factsheet KICKSTARTERS Mirabeau

Factsheet KICKSTARTERS Mirabeau Factsheet KICKSTARTERS Mirabeau KICKSTARTERS We lanceren binnen twee maanden een nieuw digitaal platform waarmee u in hoog tempo business value genereert. De digitale transformatie is in volle gang. Consumenten

Nadere informatie

Samen, duurzaam doen!

Samen, duurzaam doen! Samen, duurzaam doen! Een online platform voor duurzaamheid in de Kromme Rijn en Utrechtse Heuvelrug Transitie: We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken Jan

Nadere informatie

T-Mobile biedt 4G voor alle smartphones, dus ook de iphone 5

T-Mobile biedt 4G voor alle smartphones, dus ook de iphone 5 T-Mobile biedt 4G voor alle smartphones, dus ook de iphone 5 Samen Meer Bereiken Een netwerk voor mobiele telefonie is nooit af. T-Mobile volgt het gebruik en de prestaties van het mobiele netwerk op de

Nadere informatie

Whitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com

Whitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com Veilig de cloud in Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1 www.traxion.com Introductie Deze whitepaper beschrijft de integratie aspecten van clouddiensten. Wat wij merken is dat veel organisaties

Nadere informatie

Een wereld zonder ICT is ondenkbaar geworden. Welk bedrijf kan vandaag nog zonder computers, welke auto zonder GPS, welke man of vrouw zonder GSM of

Een wereld zonder ICT is ondenkbaar geworden. Welk bedrijf kan vandaag nog zonder computers, welke auto zonder GPS, welke man of vrouw zonder GSM of Een wereld zonder ICT is ondenkbaar geworden. Welk bedrijf kan vandaag nog zonder computers, welke auto zonder GPS, welke man of vrouw zonder GSM of elektronische agenda? De wereld evolueert op het ritme

Nadere informatie

Whitepaper Integratie Videoconferentie. Integreer bestaande UC oplossingen met Skype for Business

Whitepaper Integratie Videoconferentie. Integreer bestaande UC oplossingen met Skype for Business Whitepaper Integratie Videoconferentie Integreer bestaande UC oplossingen met Skype for Business Talk & Vision 2015 Inhoudsopgave 1. Introductie 3 2. Skype for Business/Lync 4 Hoe doen we dat? 4 3. Gebruiksvriendelijke

Nadere informatie

The digital transformation executive study

The digital transformation executive study The digital transformation executive study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote producerende bedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote bedrijven zakendoen.

Nadere informatie

Mijnheer de Schepen, Mijnheer Christiaens, Mijnheer Hellings, Dames en heren,

Mijnheer de Schepen, Mijnheer Christiaens, Mijnheer Hellings, Dames en heren, TOESPRAAK DOOR KRIS PEETERS VLAAMS MINISTER-PRESIDENT EN VLAAMS MINISTER VAN ECONOMIE, BUITENLANDS BELEID, LANDBOUW, ZEEVISSERIJ EN PLATTELANDSBELEID Keppel-Seghers 28 maart 2011 Mijnheer de Schepen, Mijnheer

Nadere informatie

DIGITAAL WERKEN OP WEG NAAR 2020

DIGITAAL WERKEN OP WEG NAAR 2020 DIGITAAL WERKEN OP WEG NAAR 2020 Doclogic Full Service Partner Digitaal Werken Richard Dobbe Senior Sales Consultant Even voorstellen Doclogic 1999-2009 Decos Richard Dobbe Senior Sales Consultant Autonomy

Nadere informatie

Financiering van Innovatie:

Financiering van Innovatie: WORKSHOP: Verbeter uw concurrentiepositie door steun voor onderzoek en ontwikkeling SPIROTECH BELGIUM, 22 April 2014 Financiering van Innovatie: Subsidies en Fiscale Stimuli LEYTON LEYTON GROEP Opgericht

Nadere informatie

BLIJVEND STRUCTUREEL TEKORT AAN DIGITAL EXPERTS!

BLIJVEND STRUCTUREEL TEKORT AAN DIGITAL EXPERTS! ICT BLIJVEND STRUCTUREEL TEKORT AAN DIGITAL EXPERTS! Persconferentie 4 juni 2013 AXA Brussel Agenda 1. Resultaten van de enquête 2013 over de arbeidsmarkt voor digital experts 2. AXA 3. Actiepunten en

Nadere informatie

HET PROJECT E-INVOICING. Dirk Noens

HET PROJECT E-INVOICING. Dirk Noens Dirk Noens Algemeen kader Digitale economie Richtlijnen & doelstellingen Voordelen voor uw organisatie Bouwstenen E-invoicing Overheidsplatform Toekomstvisie Status binnen Europa Overheid, ERP & IT partners

Nadere informatie

mijn zaak poweredbycisco. innovatie. powered by

mijn zaak poweredbycisco. innovatie. powered by mijn zaak poweredbycisco. innovatie. powered by De klanten zijn binnengehaald, de medewerkers zijn aangenomen, de uitdagingen zijn het hoofd geboden. Kortom, uw bedrijf is opgebouwd. En nu kunt u ook nog

Nadere informatie

Zonder connectiviteit ligt alles stil

Zonder connectiviteit ligt alles stil Zonder connectiviteit ligt alles stil Zonder transport staat alles stil. Dit geldt ook binnen de ICT- en telecomsector. Zonder connectiviteit geen toegang tot internet en social media; zijn apps en cloud

Nadere informatie

babbel 2012 zal herinnerd worden als het jaar dat mobiliteit een belangrijk onderdeel van onze langetermijnstrategie werd.

babbel 2012 zal herinnerd worden als het jaar dat mobiliteit een belangrijk onderdeel van onze langetermijnstrategie werd. Tijd voor n babbel 2012 zal herinnerd worden als het jaar dat mobiliteit een belangrijk onderdeel van onze langetermijnstrategie werd. 50 Telenet Jaarverslag 2012 Markt en activiteiten Telefonie Telefonie

Nadere informatie

De Commissie start raadpleging over leidinggevende rol die Europa kan spelen bij de overschakeling naar Web 3.0

De Commissie start raadpleging over leidinggevende rol die Europa kan spelen bij de overschakeling naar Web 3.0 IP/08/1422 Brussel, 29 september 2008 De Commissie start raadpleging over leidinggevende rol die Europa kan spelen bij de overschakeling naar Web 3.0 Europa zou het voortouw kunnen nemen bij de invoering

Nadere informatie

Memorandum Digitaal België: een nieuw ICT-beleid als wissel op de toekomst!

Memorandum Digitaal België: een nieuw ICT-beleid als wissel op de toekomst! Memorandum Digitaal België: een nieuw ICT-beleid als wissel op de toekomst! Niemand betwist nog dat in onze geglobaliseerde leef- en werkomgeving van vandaag een competitieve en inclusieve informatie-

Nadere informatie

De cloud die gebouwd is voor uw onderneming.

De cloud die gebouwd is voor uw onderneming. De cloud die gebouwd is voor uw onderneming. Dit is de Microsoft Cloud. Elke onderneming is uniek. Van gezondheidszorg tot de detailhandel, van fabricage tot financiële dienstverlening: geen twee ondernemingen

Nadere informatie

Innovatief Aanleggen

Innovatief Aanleggen Innovatief Aanleggen 1 18 Glasvezel: Het netwerk van de toekomst 2 18 Over Reggefiber Opgericht in 2005 Bouwt en exploiteert glasvezelnetwerken in Nederland (FttH) Sinds 19 december 2008 joint venture

Nadere informatie

Brussel, COM(2018) 109 final ANNEX 1 BIJLAGE. bij

Brussel, COM(2018) 109 final ANNEX 1 BIJLAGE. bij EUROPESE COMMISSIE Brussel, 8.3.2018 COM(2018) 109 final ANNEX 1 BIJLAGE bij MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, DE EUROPESE CENTRALE BANK, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL

Nadere informatie

Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e

Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Twente is een innovatieve regio die nationaal en internationaal sterk in opkomst is. Daarom is op initiatief van de provincie Overijssel

Nadere informatie

Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T GSM Persbericht

Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T GSM Persbericht Cel Externe Communicatie Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T. 02-2773408 GSM 0473-916424 Persbericht Datum: 26 november 2007 Betreft: Bijna 200 indicatoren geven

Nadere informatie

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw de rol van onderzoek 19 oktober 2017, prof.dr.ir. Jack van der Vorst, lid concernraad Wageningen University & Research Wereldwijde uitdagingen land-

Nadere informatie

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

The Netherlands of

The Netherlands of The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

Manifest Circulair Onderwijs

Manifest Circulair Onderwijs Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed

Nadere informatie

Stand van zaken in Nederland

Stand van zaken in Nederland 32637 Bedrijfslevenbeleid 24095 Frequentiebeleid Nr. 97 Brief van de minister van Economische Zaken Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 16 december 2013 Naar aanleiding

Nadere informatie

R&D-kostenkampioen van Europa? Een haalbare uitdaging!

R&D-kostenkampioen van Europa? Een haalbare uitdaging! R&D-kostenkampioen van Europa? Een haalbare uitdaging! Onze ambitie: de R&D-kostenkampioen van Europa worden > Agoria > Meer dan 1.600 lidbedrijven > Goed voor 300.000 werknemers > Exporteert ongeveer

Nadere informatie

KRUISBESTUIVINGEN TUSSEN LUCHT EN ZEEHAVEN

KRUISBESTUIVINGEN TUSSEN LUCHT EN ZEEHAVEN KRUISBESTUIVINGEN TUSSEN LUCHT EN ZEEHAVEN Dick van Damme Lector Logistiek Hogeschool van Amsterdam Terneuzen 3 september 2015 AGENDA 1. Ontwikkelingen lucht- en zeehaven 2. Uitdagingen en strategierichtingen

Nadere informatie

BEST BOSS BELEIDSNOTA Aanbevelingen voor een succesvolle bedrijfsopvolging van KMO s in toerisme

BEST BOSS BELEIDSNOTA Aanbevelingen voor een succesvolle bedrijfsopvolging van KMO s in toerisme Aanbevelingen voor een succesvolle bedrijfsopvolging van KMO s in toerisme www.bestboss-project.eu Grant Agreement No.: 2014-1-DE02-KA200-001608 Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese

Nadere informatie

De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context

De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context As % of total European pharmaceutical industry De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context Terwijl België slechts 2,6 % vertegenwoordigt van het Europees BBP, heeft de farmaceutische

Nadere informatie

Smart Buildings. Gerald Gremmen Unica 28 januari 2016

Smart Buildings. Gerald Gremmen Unica 28 januari 2016 Smart Buildings Gerald Gremmen Unica 28 januari 2016 Agenda Even voorstellen Unica Networks & Services Trend Smart Building Voorbeeld: Smart LED Unica Networks & Services Databekabeling - Koper - Glasvezel

Nadere informatie

Breedband Land van Cuijk. Een open netwerk voor iedereen

Breedband Land van Cuijk. Een open netwerk voor iedereen Breedband Land van Cuijk Een open netwerk voor iedereen Aanleiding Strategische visie Een toekomstvast en open breedbandnetwerk tot in de haarvaten van de gemeenten Voor bedrijven, instellingen en consumenten

Nadere informatie

Uw business, onze uitdagende wereld. BAM Infra Telecom De verbindende voorsprong

Uw business, onze uitdagende wereld. BAM Infra Telecom De verbindende voorsprong Uw business, onze uitdagende wereld BAM Infra Telecom De verbindende voorsprong Wat speelt er in de markt? Nieuwe diensten vergen steeds meer bandbreedte. Films en muziek downloaden, on demand TV kijken,

Nadere informatie

SMART SCHOOLS PROJECTOPROEP 2018

SMART SCHOOLS PROJECTOPROEP 2018 SMART EDUCATION @ SCHOOLS PROJECTOPROEP 2018 PUBLIC 9 maart 2018 OVERZICHT Imec Imec Smart Education Smart Education @ Schools Waarom? Wat? Wie? Budget Voorbeelden Aanvraagprocedure & evaluatiecriteria

Nadere informatie

België : een strategisch belangrijke biofarmaceutische hub in Europa

België : een strategisch belangrijke biofarmaceutische hub in Europa Farmacijfers - december 2015 België : een strategisch belangrijke biofarmaceutische hub in Europa Verantwoordelijke uitgever: Catherine Rutten, pharma.be, de Algemene Vereniging van de Geneesmiddelenindustrie

Nadere informatie

De FOD Economie publiceert zijn Barometer van de informatiemaatschappij 2013

De FOD Economie publiceert zijn Barometer van de informatiemaatschappij 2013 De FOD Economie publiceert zijn Barometer van de informatiemaatschappij 2013 Brussel, 25 juni 2013 De FOD Economie publiceert jaarlijks een globale barometer van de informatiemaatschappij. De resultaten

Nadere informatie

Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)

Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.

Nadere informatie

Glasvezel voor Leidse* bedrijven ( FttB ) uitkomsten van de prequalificatie

Glasvezel voor Leidse* bedrijven ( FttB ) uitkomsten van de prequalificatie Glasvezel voor Leidse* bedrijven ( FttB ) uitkomsten van de prequalificatie Koen Mioulet Marketing4B2B : + GP, Zoeterwoude KM; 7 okt '08 Glasvezel Leiden 1 Achtergrond Brede ervaring in zakelijke markten

Nadere informatie

Internet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017

Internet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017 Internet of Things in perspectief geplaatst Herman Tuininga Oktober 10, 2017 1 Achtergrond Meer dan 20 jaar ervaring in IoT 30 medewerkers IoT Lab Zwolle Connecting your things 2 IoT is een container begrip

Nadere informatie

150 years. Chemie werk(t)?! Wouter De Geest CEO BASF Antwerpen N.V. NVA Zandhoven 6 oktober

150 years. Chemie werk(t)?! Wouter De Geest CEO BASF Antwerpen N.V. NVA Zandhoven 6 oktober Chemie werk(t)?! Wouter De Geest CEO BASF Antwerpen N.V. NVA Zandhoven 6 oktober 2015 1 CHEMIE VIND JE OVERAL TERUG IN HET LEVEN, OOK WAAR JE HET NIET VERWACHT. IN DE WOONKAMER IN DE KEUKEN IN DE BADKAMER

Nadere informatie

new world CAMPUS Op de grens van organisaties begint de New World Campus

new world CAMPUS Op de grens van organisaties begint de New World Campus new world CAMPUS Op de grens van organisaties begint de New World Campus New World Water & Sanitatie Campus Agri & Food De New World Campus is dé plek waar oplossingen worden gevonden voor mondiale vraagstukken

Nadere informatie

STRATEGISCH PLAN 20152020. Excellent onderwijs voor een innovatieve regio

STRATEGISCH PLAN 20152020. Excellent onderwijs voor een innovatieve regio STRATEGISCH PLAN 20152020 Excellent onderwijs voor een innovatieve regio introductie Met meer dan 10.000 studenten en ruim 800 medewerkers zijn we het grootste opleidingencentrum voor beroepsonderwijs

Nadere informatie

Glasvezel: de noodzaak en de mogelijkheden

Glasvezel: de noodzaak en de mogelijkheden Glasvezel: de noodzaak en de mogelijkheden (ook in het buitengebied) Plaatselijk belang Rheezerveen/Heemserveen 19 maart 2012 Bert Nijboer Algemeen Directeur 1 17 Visie, ambitie en strategie Visie De visie

Nadere informatie

Nieuw relatiemanagement- SCRM. Bestaande communities. Doelstellingen en strategie

Nieuw relatiemanagement- SCRM. Bestaande communities. Doelstellingen en strategie Nieuw relatiemanagement- SCRM 1 Social media audit Bestaande communities Doelgroep Doelstellingen en strategie Bestaande online communities Op welke social Media is het bedrijf Proximus reeds aanwezig?

Nadere informatie

ALLIANDER. Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces

ALLIANDER. Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces ALLIANDER Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces Alliander NV beheert energie netwerken die gas en elektriciteit distribueren naar grote delen van Nederland voor huizen, transport,

Nadere informatie

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve

Nadere informatie

Zorg om talent: van inzicht naar implementatie

Zorg om talent: van inzicht naar implementatie Zorg om talent: van inzicht naar implementatie Johan Hellings voorzitter Zorgvernieuwingsplatform ViA Ronde Tafel, Brussel, 18 februari 2013 Flanders Care Bredere kader = Gekaderd in doorbraak warme samenleving

Nadere informatie

Manifest Circulair Onderwijs

Manifest Circulair Onderwijs Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed

Nadere informatie

Aanvullende geannoteerde agenda VTE-Raad (Energie- en Telecom) 31 mei

Aanvullende geannoteerde agenda VTE-Raad (Energie- en Telecom) 31 mei > Retouradres Postbus 20101 2500 EC Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Bureau Europa Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den Haag Postadres

Nadere informatie

Trendopedia Web 2.0 in organisaties

Trendopedia Web 2.0 in organisaties Trendopedia Web 2.0 in organisaties Mariëlle Nijsten, Menno Manschot Web 2.0 revolutie op internet Web 2.0 is interactieve webtechnologie die de wisdom of the crowds aanboort Voorbeelden: forum blog wiki

Nadere informatie

Wat betekent de ICT-sector binnen Agoria

Wat betekent de ICT-sector binnen Agoria Wat betekent de ICT-sector binnen Agoria Agoria vertegenwoordigt 310 ICT-bedrijven in België 95% van alle bedrijven met meer dan 200 medewerkers Representativiteit: 53% van de werkgelegenheid in de sector.

Nadere informatie

Mobiele technologie zorgt ervoor dat je met een smartphone en tablet en draadloos op een laptop of computer kunt werken.

Mobiele technologie zorgt ervoor dat je met een smartphone en tablet en draadloos op een laptop of computer kunt werken. Informatie- en communicatietechnologie Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is de techniek om informatie te verzamelen, op te slaan, weer te geven en uit te wisselen. Dit kan door geluid, tekst,

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

FINANCIEEL FORUM VLAAMS BRABANT

FINANCIEEL FORUM VLAAMS BRABANT DE ECONOMIE VAN WALLONIË : PRESTATIES EN VOORUITZICHTEN Vincent REUTER Gedelegeerd Bestuurder Union Wallonne des Entreprises (UWE) FINANCIEEL FORUM VLAAMS BRABANT 14 juni 2012 Inhoud presentatie 1. Economische

Nadere informatie

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 Living Labs Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 dr.ir. Elke den Ouden expertise in smart lighting & smart cities @ TU/e Where innovation starts TU/e Living Labs Een Living

Nadere informatie

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Overzicht Stylized Facts Theoretisch kader Sterke en zwakke sectoren in Vlaanderen? De supersterren van de Vlaamse economie

Nadere informatie