ELK zijn MUSEUM. ELK zijn MUSEUM. Bertus bakker
|
|
- Thijs van Loon
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 In 1957 startte de cursus Openbaar Kunstbezit, een radioprogramma met als doel de esthetische vorming van het Nederlandse volk. In wekelijkse uitzendingen van 10 minuten besprak een deskundige een kunstwerk, waarvan de abonnee een kleurenreproductie had ontvangen. Met meer dan intekenaars waren de uitzendingen een ongekend succes. Vanaf 1963 verscheen Openbaar Kunstbezit ook op de televisie, als een concurrent van het programma Kunstgrepen van Pierre Janssen. In de jaren zeventig keerde het tij; verschillende pogingen tot verbreding van het werkveld mislukten, tot de stichting eind 1988 werd opgeheven. Als de eerste multimediale vorm van populaire kunstbeschouwing maakt Openbaar Kunstbezit onmiskenbaar deel uit van ons collectief geheugen. Elk zijn museum behandelt de opkomst en ondergang van dit pioniersproject uit de Nederlandse cultuur-, kunst- en mediageschiedenis. ELK zijn MUSEUM ELK zijn MUSEUM Bertus bakker Bertus Bakker (1947), natuurkundige en cultuur historicus, promoveerde in 2013 op de geschiedenis van de stichting Openbaar Kunstbezit.
2 Hermanus Petrus Schouten, Het Kistenmakerspand, 1774, Historisch-topografische Atlas, Gemeentearchief, Amsterdam. Besproken in jaargang 13(1969). Afbeelding omslag: promotiefoto Openbaar Kunstbezit, De reproductie die in het album zichtbaar is, toont de tekening Portret van de vrouw van de kunstenaar (1956) door Paul Citroen. De foto is onder andere gebruikt voor propaganda voor de radiocursus tijdens de Wereldtentoonstelling in 1958 in Brussel.
3 ELK zijn MUSEUM Bertus bakker 3
4 Inhoud Voorwoord Inleiding Op de bres voor de traditie Johan Wertheim: kunstenaar en ondernemer Slag met de Korsikanen Voorbereiding van de radiocursus: Kunst aan het volk Het brongebied van Openbaar Kunstbezit Gedoogstatus in Hilversum Openbaar Kunstbezit en de omroep: Met het album op schoot De radiocursus: Op het scherm De televisiecursus:
5 Van kunstbezit naar kunstgebeuren De radio- en televisiecursus: Samenwerking met Vlaanderen Een ANWB voor de kunsten Slotbeschouwing De esthetische vorming van Openbaar Kunstbezit Bijlagen Noten Bronnen en literatuur Fotoverantwoording Register Inhoud 9
6 A.C. Wertheim ( ), portret door Thérèse Schwartze, 1896, Joods Historisch Museum, Amsterdam.
7 Op de bres voor de traditie Johan Wertheim: kunstenaar en ondernemer Maar naast een troost blijft ons ook een roeping over, een plicht. Dat is de traditie te bewaren van een dienend kunstenaarschap, van een zuiver en eerlijk handwerk, de plicht de fakkel niet te laten uitdooven die eens het schitterende, groote licht der kunst weer moet ontsteken, dat in een betere toekomst zal stralen. J.G. Wertheim, september Toen de radiocursus Openbaar Kunstbezit in 1957 van start ging, liep de bedenker van het project al tegen de zestig. Hij had een leven achter de rug waarin hij op een aantal wapenfeiten kon bogen, maar waarin hij ook zware teleurstellingen en diep verdriet te verwerken had gekregen. In deze biografische schets zal in hoofdlijnen op het leven van Johan Wertheim worden ingegaan, waarbij zijn artistieke ontwikkeling bijzondere aandacht zal krijgen, aangezien deze een voedingsbodem heeft gevormd voor zijn radioplan. Verder komt de vorming van zijn sociale netwerk ter sprake, omdat dit een essentiële voorwaarde bleek te zijn voor het welslagen van zijn project waarvoor hij begin jaren vijftig de eerste, overigens nog vergeefse, initiatieven ontplooide. Een kunstzinnige familie Tijdens de eerste jaren van Openbaar Kunstbezit fungeerde een bovenkamer in Wertheims woning te Laren als het zenuwcentrum van zijn onderneming. Als bezoldigd secretaris voerde hij daar, geassisteerd door zijn secretaresse, de bestuurlijke taken van de stichting uit. 2 In die berstensvolle kamer stond een fraai cilinderbureau dat afkomstig was van de legendarische filantroop en mecenas Abraham Carel Wertheim, wiens geschilderde portret boven diezelfde schrijftafel hing (afb. 1.1). 3 Van kindsbeen af was Wertheim opgegroeid Op de bres voor de traditie 25
8 had. Het waren de jaren waarin de letterkundige en kunstcritica Maria Viola wat is kunst zonder de literaire artist die ze brengt tot het volk met haar echtgenoot de redactie vormde. Het blad telde toen wekelijks vele grote reproducties van, merendeels religieuze, kunstwerken waarbij Viola haar toelichtingen schreef. Af en toe werden de abonnees zelfs vergast op een nummer dat van kaft tot kaft was gewijd aan de beeldende kunst. Of een dergelijk artistiek beleid tegemoet kwam aan de wensen van de doorsnee abonnee op dit volkstijdschrift was de vraag. In elk geval sloeg men binnen de directie van de uitgeverij De Spaarnestad de koers van de redactie met groeiende argwaan gade. Toen de oplagecijfers een duidelijk neergaande lijn vertoonden, aarzelde de directie niet om het kunstzinnige redactie-echtpaar in 1910 aan de kant te zetten, waarmee een abrupt eind kwam aan de aandacht voor de kunst in het tijdschrift. 131 In 1949 echter herleefde deze aandacht, want in het begin van dat jaar verscheen de eerste aflevering van een wekelijkse rubriek onder de titel Uit de Schatkamers van de Beeldende Kunst. 132 Op één pagina waren een afbeelding van een kunstwerk alsmede een toelichting bij dit werk afgedrukt. Zowel de keuze van de kunstwerken alsook de toelichting waren het werk van Bernard Reith, tekendocent aan een Amsterdams lyceum (afb. 3.18). Voor de meeste van zijn platen putte hij uit het reproductiearchief Kunst in Beeld dat hij beheerde tezamen met zijn zwager C.P.M. Lautenslager, die van 1935 tot 1966 hoofdredacteur was van de Katholieke Illustratie. Vanuit dit archief in Heemstede werden kunstplaten geleverd voor drukkerijen en voor het onderwijs. Kunst in Beeld gaf ook cassettes uit met losse zwart-wit reproducties op briefkaartformaat. De Schatkamers genoot een bijzondere po- 136
9 < 3.17 Kunstrubriek Schilderijen vertellen door Petra Clarijs in Libelle, 5 januari Afgebeeld is Henri Matisse, Het barnstenen halssnoer. > 3.18 Bernard Reith ( ), auteur van de kunstrubriek Uit de Schatkamers van de Beeldende Kunst in de Katholieke Illustratie, pulariteit onder de lezers, van wie menigeen de platen uitknipte en er een collectie van aanlegde. Bij tijd en wijle kreeg de redactie dan ook wel de vraag voorgelegd of de afbeeldingen niet apart konden worden besteld. Dat bleek niet mogelijk, maar wel kwam de redactie de verzamelaars tegemoet door de rubriek van de achterpagina naar een binnenblad te verplaatsen teneinde beschadiging van de reproductie bij de verzending te voorkomen. 133 De kunstwerken die in de Schatkamers werden besproken, waren voornamelijk schilderijen uit openbare en particuliere collecties in binnen- en buitenland. Reith hanteerde voor zijn rubriek een thematische formule, die inhield dat hij gedurende een aantal maanden een kunsthistorisch onderwerp centraal stelde. Zo besprak hij in het jaar 1951 het stilleven door de eeuwen heen. In de jaren daarna volgden thema s als de Romantiek, Maria in de kunst en Haarlemse en Antwerpse maniëristen. In het Rembrandtjaar 1956 was zijn rubriek de gehele jaargang gewijd aan deze kunstenaar. Al die jaren was het vrijwel uitsluitend oude kunst wat de klok sloeg, maar in de laatste aflevering van 1956 was daar ineens de aankondiging van de auteur dat nu de sprong naar de modernen zou worden gemaakt. Inderdaad ving Reith aan met een chronologische behandeling van de kunststromingen vanaf Paul Cézanne tot aan zijn eigen tijd. Bij deze omslag bleef het niet, want halverwege 1957 verscheen opeens een schilderij van Henri Matisse in kleuren, zij het dat de kwaliteit van de afbeelding nog veel te wensen overliet (afb. 5.33). In de daaropvolgende jaren zou de kwaliteit gaandeweg beter worden. Aan de kunstrubriek kwam even plotseling als hij was verschenen ook weer een eind. In 1966 zette een nieuw aangetreden redactie in een, achteraf vergeefs gebleken, streven naar een aggiornamento onaangekondigd een Kunst aan het volk 137
10 5.4 Jan Sluijters, Bloemstilleven, 1949, Stedelijk Museum, Amsterdam. co. 4 Het waren stuk voor stuk kunstwerken waar niemand enige aanstoot aan kon nemen: herkenbare kunst en vertrouwde onderwerpen, zoals landschappelijke of stadstaferelen, portretten, stillevens en maar liefst zeven werken met een bijbels onderwerp. Hoewel het programma tien werken uit de twintigste eeuw telde, waaronder Mondriaans De rode boom uit 1910, bevond zich daaronder nog geen non-figuratief en dus bijna per definitie omstreden werk. Ook gewelddadige scènes leken gemeden te zijn, nergens vloeide bloed. Dat is wellicht ook de reden dat een aanvankelijk op de nominatie staande gravure van Lucas van Leyden, voorstellende de dronken profeet Mohammed naast het lijk van de omgebrachte kluizenaar Sergius, uiteindelijk werd vervangen door Rembrandts ets De Drie Kruisen (1653). 5 Evenmin viel de keuze op onderwerpen met al te veel frivoliteit. Jan Sluijters en George Hendrik Breitner kwamen beiden aan bod, maar er was nog geen denken aan dat de keuze zou vallen op een gedurfd naakt uit hun oeuvre (afb. 5.4). De programmacommissie Hoe ging de selectie van kunstwerken in haar werk? Dat bleek vooral een zaak te zijn van de kunsthistorici in het bestuur: Jan van Gelder, Hans Jaffé, Arthur van Schendel en Bob de Vries. Tezamen vormden zij een programmacommissie waarvan ook Wertheim als secretaris deel uitmaakte. Deze commissie, die tevens de keuze van de radiosprekers voor haar rekening nam, stond onder leiding van Henk Baard. De Haarlemse museumdirecteur maakte aanvankelijk geen deel uit van het bestuur, maar in de loop van het eerste cursusjaar werd besloten dat het om praktische redenen beter was als hij toetrad. 6 In een voor- 186
11 woord bij de zesde jaargang, in 1962, gaf Baard de abonnees een soort van verantwoording van de werkwijze van zijn commissie: Misschien [heeft] menigeen de indruk [ ] dat we hier en daar maar een greep doen en een soort vagebonderende esthetica bedrijven. De praktijk leert echter anders. De leden van de programma-commissie komen elk jaar enige malen bijeen. Zij leggen dan de lijsten naast elkaar van kunstenaars en kunstwerken die tot dusverre werden besproken én van die waarnaar wat het komende jaar betreft de voorkeur van ieder lid van deze commissie uitgaat. Bij de samenstelling van die lijsten zijn zij gebonden aan een bepaald schema. 7 Zoals al aan de orde is gekomen, was in de voorbereidingsfase van de radiocursus in het bestuur een jaarlijkse verdeling opgesteld van de kunstwerken over de verschillende kunstgenres. 8 Dat schema vermeldde veertien schilderijen van vóór De commissie verfijnde dit met een onderverdeling van de vijftiende tot en met de achttiende eeuw. Tot 1972, toen Openbaar Kunstbezit de samenwerking aanging met de Vlaamse cursus, zou het onderstaande schema het stramien vormen voor de samenstelling van het radioprogramma. Oude kunst Moderne kunst 5 schilderijen (15e-16e eeuw) 6 schilderijen (20e eeuw) 7 schilderijen (17e eeuw) 2 bladen grafiek (20e eeuw) 2 schilderijen (18e eeuw) 2 tekeningen (20e eeuw) 6 schilderijen (19e eeuw) 2 beeldhouwwerken (20e eeuw) 2 bladen grafiek 2 tekeningen 2 beeldhouwwerken 2 objecten van oude of (en) moderne kunstnijverheid In figuur 5.1 is de verdeling weergegeven van alle kunstwerken uit de eerste negen jaargangen over de verschillende tijdvakken. Bij de behandeling van de subsidieaanvraag in het Prins Bernhard Fonds had commissielid Coen de Ranitz zijn vrees uitgesproken voor een al te grote nadruk op de kunst van vóór Inderdaad lag daar het zwaartepunt in de eerste jaren van Openbaar Kunstbezit. Als we afgaan op de concepten voor een verdeling van de kunstwerken zoals die in de aanloopfase in zijn memoranda waren opgenomen, had Wertheim de oude kunst graag nog wat sterker zien vertegenwoordigd. Verrassend was dat niet, want bij zijn radioplan werd hij immers vooral gedreven door de overtuiging dat het Nederlandse volk zijn eigen klassieken niet kende: Onze nationale cultuurproducten [ ], die meer deden om onze faam in de wereld te verbreiden dan onze kaas, jenever of bloembollen, [zijn] voor de doorsnee Nederlander vrijwel onbekend. 9 Daarbij doelde hij natuurlijk vooral op de grote schildersnamen uit de Gouden Eeuw. De zeventiende-eeuwse (schilder)kunst vormde dan ook de omvangrijkste categorie in de radiocursus en gezien haar uitzonderlijke artistieke betekenis lag een dergelijke keuze volgens de voorzitter van de programmacommissie voor de hand: De onevenredige vertegenwoor- Met het album op schoot 187
12 Pagina met zwart-wit foto s uit de televisieles Moderne tijd moderne kunst, 1964.
13 televisiejaargang had Wertheim dan ook al aangekondigd dat de uitzendingen weliswaar een thematisch karakter zouden hebben, maar dat er wel steeds één werk zou zijn dat bijzondere aandacht zou krijgen, een opvatting die Van Thienen en Meijer in het voortraject hadden verdedigd. 67 Naast de min of meer monografische lessen kenden de overige uitzendingen onderwerpen met een wat ruimere strekking, zoals over een genre, een stijl, een stroming of een museumcollectie. Aan buiten-europese kunst, in dit geval Arabische, Afrikaanse en Indiase kunst, werden vier uitzendingen besteed. Ten slotte waren er ook enkele uitzendingen met een essayistisch karakter, zoals de serie van twee uitzendingen over de relatie tussen de moderne kunst en de moderne tijd, samengesteld door Hans van de Waal. 68 Het thema voor zijn bespiegeling vormde een anekdote over een Duitse officier die in Picasso s atelier diens Guernica zag en de vraag stelde: Haben Sie das gemacht?, waarop de kunstenaar zou hebben geantwoord: Nein, Sie. In de beide uitzendingen voerde presentator Blankesteijn de kijker van schilderijen naar foto s en van meubels naar affiches en natuurvormen (afb. 6.10). Doel van zijn beschouwing was de kijker duidelijk te maken dat moderne kunst en dan met name die van Mondriaan de Columbus van het platte vlak niet meer weg te denken was uit zijn leven. Ingeval een nog levende kunstenaar het onderwerp van de les uitmaakte, bestond uiteraard de mogelijkheid deze op de een of andere wijze in de uitzending te betrekken. Dat gebeurde bijvoorbeeld in het programma over Constant dat aanving met de gitaarspelende kunstenaar, waarna deze vervolgens commentaar achter beeld gaf bij verschillende van zijn kunstwerken. In de uitzending was verder nog een historisch geluidsfragment ingelast waarin Constant vertelde over de oprichting van Cobra en over zijn project Nieuw Babylon. 69 In het programma over Maurits Escher, waarvoor deze zelf de begeleidende tekst had geschreven, kwam de graficus niet alleen uitgebreid aan het woord, maar was hij ook regelmatig in beeld. Ik hoor noch bij de kunst, noch bij de mannen van de wetenschap. Ik hang er zo n beetje tussenin, zo konden de kijkers uit zijn mond optekenen. 70 In het hierna volgende zal de inhoud van de televisie-uitzendingen worden geanalyseerd. Achtereenvolgens komen aan de orde de kunstgenres en de onderwerpen, vervolgens de behandelde tijdvakken en de aandacht voor de openbare collecties en ten slotte de manier waarop er naar de kunst werd gekeken. Kunstgenres In het voorgaande is al meermalen aan de orde geweest dat Openbaar Kunstbezit voor zichzelf slechts een zinvolle plaats bij de televisie zag voor zover het kunstgenres betrof die bezwaarlijk op de radio konden worden besproken. Daarbij werden steevast de architectuur en de beeldhouwkunst genoemd als de genres die bij uitstek tot hun recht zouden komen op de beeldbuis. De schilderkunst daarentegen werd, gezien het ontbreken van de kleuren, als een problematisch onderwerp beschouwd. Des te opvallender is het dat van de zestig televisie-uitzendingen er maar liefst twintig geheel waren gewijd aan de schilderkunst, terwijl er daarnaast nog in acht uitzendingen zowel schilderkunst als beeld- Op het scherm 265
14 8.1 Propagandafoto van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen met de tekst: Zo hoort het eigenlijk. Met de reproductie en de begeleidende tekst bij de hand wordt een bezoek gebracht aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Het schilderij is Het Sacramentsaltaar van Rogier van der Weyden. 336
15 Samenwerking met Vlaanderen Beschouwingen over de critische functie van de kunst moeten inderdaad eindigen niet alleen op een kritiek van de kunst, maar zelfs op een kritiek van het kader waarin dergelijke beschouwingen mogelijk zijn. Openbaar Kunstbezit heeft zeker jaren lang de zeer nuttige functie vervuld nadere informatie omtrent de kunst naar een breder publiek toe door te spelen; op dit ogenblik is het waarschijnlijk even nuttig dit publiek de gelegenheid te bieden een kritisch moment door te maken. G. Adé, Het door de ideeëncommissie ontwikkelde beleid waarin de prioriteit werd gelegd bij het kunstgebeuren, kon vanaf 1973 zijn beslag gaan krijgen. Toen het zover was, waren de omstandigheden echter ingrijpend gewijzigd, aangezien Openbaar Kunstbezit eind 1971 had besloten tot een samenwerking met haar Vlaamse zusterorganisatie: Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Allereerst zal aan de orde komen welke weg de Vlaamse organisatie tot dan toe had afgelegd vanaf haar start in Nadat vervolgens de overeenkomsten en verschillen met de Nederlandse cursus zijn besproken, zal ook nu weer een inhoudelijke analyse worden uitgevoerd, en wel van de jaargangen 1972 tot en met 1976, het laatste jaar van de coöperatie. Internationale navolging Al kort na de start van Openbaar Kunstbezit in 1957 had Wertheim er geen geheim van gemaakt dat hij op den duur met de kunstcursus zijn vleugels breder wilde uitslaan. Zijn droom was een Europees Openbaar Kunstbezit. De Nederlandse radiocursus had trouwens al direct een internationaal tintje, want in het eerste jaar telde de radiocursus zo n duizend buitenlandse abonnees waarvan er circa vierhonderd uit België afkomstig waren. Dat laatste aantal nam nog verder toe toen de stichting de gelegenheid kreeg acte de présence te geven tijdens de Wereldtentoonstelling in 1958 in Brussel. Blikvanger op de stand van de stichting in de tentoonstellingszaal voor de moderne kunst in het Nederlands pa- Samenwerking met Vlaanderen 337
16 Colofon Uitgave WBOOKS, Zwolle Tekst Bertus Bakker Vormgeving Frank de Wit Foto auteur Els Hansen Deze uitgave is de handelseditie van het gelijknamige proefschrift geschreven ter verkrijging van de graad van doctor aan de Open Universiteit te Heerlen op 31 mei Deze uitgave kwam tot stand dankzij genereuze bijdragen van: De Gijselaar-Hintzenfonds J.E. Jurriaanse Stichting Stichting Charema, Fonds voor Geschiedenis en Kunst 2014 WBOOKS / Bertus Bakker Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. c/o Pictoright Amsterdam ISBN NUR 646,
17 In 1957 startte de cursus Openbaar Kunstbezit, een radioprogramma met als doel de esthetische vorming van het Nederlandse volk. In wekelijkse uitzendingen van 10 minuten besprak een deskundige een kunstwerk, waarvan de abonnee een kleurenreproductie had ontvangen. Met meer dan intekenaars waren de uitzendingen een ongekend succes. Vanaf 1963 verscheen Openbaar Kunstbezit ook op de televisie, als een concurrent van het programma Kunstgrepen van Pierre Janssen. In de jaren zeventig keerde het tij; verschillende pogingen tot verbreding van het werkveld mislukten, tot de stichting eind 1988 werd opgeheven. Als de eerste multimediale vorm van populaire kunstbeschouwing maakt Openbaar Kunstbezit onmiskenbaar deel uit van ons collectief geheugen. Elk zijn museum behandelt de opkomst en ondergang van dit pioniersproject uit de Nederlandse cultuur-, kunst- en mediageschiedenis. ELK zijn MUSEUM ELK zijn MUSEUM Bertus bakker Bertus Bakker (1947), natuurkundige en cultuur historicus, promoveerde in 2013 op de geschiedenis van de stichting Openbaar Kunstbezit.
18 Bertus bakker
Woord vooraf. Frans Paalman, fotograaf
Zw lle moet je kieken! Woord vooraf Zwolle is inmiddels de lijst van 20 grootste steden van Nederland binnengekomen. Met meer dan 120 duizend inwoners een stad van betekenis. Een stad met straten, pleinen
Nadere informatieRembrandt en de Bijbel
Rembrandt en de Bijbel POSE CHRISTENDOM HAV0/VWO 4 - CSG CALVIJN GODSDIENST De profetie van Simeon aan Maria olieverf op paneel (55 44 cm) 1628 Kunsthalle, Hamburg - Duitsland 1 Wat gaan jullie doen? Als
Nadere informatieJules Bänffer Drs. Jeroen ter Brugge Pim Kievit Drs. Sarah Bosmans Jitske Kuiper James Kennedy Elisabeth Spits Oskar Brandenburg Drs.
De Konings sloep De geschiedenis van een De vorstelijk vaartuig Konings sloep Redactie Sarah Bosmans, Sara Keijzer en Elisabeth Spits Colofon UITGAVE WBOOKS, Zwolle info@wbooks.com www.wbooks.com i.s.m.
Nadere informatieCursus. Vakinhoud en leergebieden primair onderwijs (geschiedenis)
Cursus Vakinhoud en leergebieden primair onderwijs (geschiedenis) Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Sietske van Es Inhoudelijke redactie: Floortje
Nadere informatieTraining. Interdisciplinair samenwerken
Training Interdisciplinair samenwerken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Erica Huppelschoten Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Factor-E
Nadere informatieZelfstandig werken. Ajodakt. Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie
Zelfstandig werken Ajodakt Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie 9 789074 080705 Informatieverwerking Groep 7 Antwoorden Auteur P. Nagtegaal ajodakt COLOFON Illustraties
Nadere informatieArchiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief
Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief Jantje Steenhuis, voorzitter BRAIN (Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland) en directeur Gemeentearchief Rotterdam Die plaat voor
Nadere informatieHet verhaal van Europa
Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks
Nadere informatieTechniek. in Nederland inde. Deel 3 Inhoudsopgave TWINTIGSTE EEUW DELFSTOFFEN ENERGIE CHEMIE STICHTING HISTORIE DER TECHNIEK WALBURG PERS
Techniek in Nederland inde TWINTIGSTE EEUW DELFSTOFFEN ENERGIE CHEMIE Deel 3 Inhoudsopgave STICHTING HISTORIE DER TECHNIEK WALBURG PERS Stadsbibliotheek
Nadere informatieKlee. en Cobra. Opnieuw beginnen
Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is
Nadere informatieAntwoorden Rekenen Groep 5-1e helft schooljaar
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieRekenen Groep 4-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieWerkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden
Werkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden COLOFON Auteurs Frank Pollet Illustraties Liza-Beth Valkema Basisvormgeving LS Ontwerpers bno, Groningen Omslag illustratie Metamorfose ontwerpen BNO, Deventer
Nadere informatieIk en de maatschappij. Online
Ik en de maatschappij Online Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Mieke Lens Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie: Daphne Ariaens Titel:
Nadere informatieRekenen Groep 7-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieBrunelleschi. De Dom van Florence
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv, Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieStenvert. Rekenmeesters 5. Zelfstandig werken Rekenen Groep 7 Antwoorden. Zelfstandig werken Stenvert Rekenen Rekenmeesters 5 Antwoorden Groep 7
Zelfstandig werken Rekenen Groep 7 Antwoorden Stenvert maakt deel uit van ThiemeMeulenhoff Zelfstandig werken (Z). Dit bestaat uit een groot assor ment leermiddelen voor alle leerjaren. Op onze Z-site vindt
Nadere informatieWillem & Anne van der Meiden. Gids voor zinvol spreken. aandacht. Uitgeverij Meinema, Zoetermeer
Mag ik uw Willem & Anne van der Meiden Gids voor zinvol spreken aandacht Uitgeverij Meinema, Zoetermeer www.uitgeverijmeinema.nl Ontwerp omslag: Mulder van Meurs Foto s binnenwerk: Christiaan Krouwels
Nadere informatieStenvert. Taalmeesters 2. Antwoorden. Taalmeesters 2. Zelfstandig werken. Antwoorden. Groep 4. Taal COLOFON COLOFON
Taalmeesters 2 Antwoorden COLOFON Taalmeesters 2 Stenvert Zelfstandig werken Taal Groep 4 Antwoorden Auteurs Evelien Klok, Michelle Kraak, Hans Vermeer Conceptontwerp omslag: Metamorfose ontwerpers BNO,
Nadere informatieEmoties in de zorg Emot.zorg A5-1kzm dyn.indb :49:16
Emoties in de zorg Spinoza lijkt gelijk te hebben als hij zegt dat het verkrijgen van inzicht in je eigen pijn een van de meest opbeurende activiteiten ter wereld kan zijn. Martha Nussbaum in: Oplevingen
Nadere informatiebeeldende vakken CSE GL en TL
Examen VMBO-GL en TL 2008 tijdvak 2 dinsdag 17 juni 9.00-11.00 uur beeldende vakken CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 34 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 64 punten
Nadere informatieVan de andere kant. meditaties HENK JONGERIUS HENK JONGERIUS
Van de andere kant In Van de andere kant treft u een selectie aan uit de vele essays en meditaties die Henk Jongerius schreef voor het periodiek Geloven Onderweg, die nog altijd actueel zijn en die een
Nadere informatie06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I. Een Goed. Feedbackgesprek. Tussen kritiek en compliment. Wilma Menko
06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I Een Goed Feedbackgesprek Tussen kritiek en compliment Wilma Menko 06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017
Nadere informatieGeen fabriekswerk. Roeien met de wind mee en de stroom tegen. Jac Willekens
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieBegeleide interne stage
Ik, leren en werken Begeleide interne stage Deel 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian van der Meijs Inhoudelijke redactie: Titel: Ik, leren
Nadere informatieStenvert. Taalmeesters 6. Zelfstandig werken Taal Groep 8 Antwoorden. Zelfstandig werken Stenvert Taal Taalmeesters 6 Antwoorden Groep 8
Zelfstandig werken Taal Groep 8 Antwoorden Stenvert maakt deel uit van ThiemeMeulenhoff Zelfstandig werken (Z). Dit bestaat uit een groot assor ment leermiddelen voor alle leerjaren. Op onze Z-site vindt
Nadere informatieVoorbereiden op stage en bijbaan
Algemene beroepsvaardigheden Voorbereiden op stage en bijbaan Licentie: Voor het activeren van de licentie kijk op pagina 5 van dit werkboek. COLOFON Uitgeverij: Auteur(s): Inhoudelijke redactie: Illustraties:
Nadere informatieVoor christenen is de Bijbel met name een geloofsboek. Dat betekent
De Bijbel Een geloofsboek EWe kunnen vele wegen gaan met de Bijbel. De één ervaart het vooral als een mooi kunstobject. Vele kunstenaars hebben er inspiratie in gevonden om een kunstwerk te maken. We kennen
Nadere informatieOud worden met de oorlog
1555#Opmaak Oud w m d Oorlog 03-04-2001 15:07 Pagina 3 F.A. Begemann Oud worden met de oorlog 1555#Opmaak Oud w m d Oorlog 03-04-2001 15:07 Pagina 4 Elsevier, Maarssen 2001 Omslagontwerp en lay-out: Henri
Nadere informatieNederlands. Woordenschat Basis
Nederlands Woordenschat Basis Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ruud Schinkel Inhoudelijke redactie: Edu Actief b.v. Titel: Woordenschat Basis
Nadere informatieNederlands. Woordenschat Dienstverlening en zorg
Nederlands Woordenschat Dienstverlening en zorg Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Gerda Verhey Inhoudelijke redactie: Edu Actief b.v. Titel: Woordenschat
Nadere informatieMijn tafelboek 1 Werkboek
Mijn tafelboek 1 Werkboek Mijn tafelboek 1 Werkboek COLOFON Auteur A. Pleysier Conceptontwerp omslag: Metamorfose ontwerpers BNO, Deventer Ontwerp omslag: Eduardo Media Illustraties Els Vermeltfoort Opmaak
Nadere informatieActiviteiten uitvoeren
Activiteiten uitvoeren Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Hanneke Jansen Inhoudelijke redactie: Patricia Streng Eindredactie: Astrid Habraken
Nadere informatieEen werkboek met creatieve ideeën om met kinderen originele portretten en zelfportretten te maken. Voor kinderen van 6 12 jaar
Ursula Gareis CREATIEF WERKEN MET PORTRET EN ZELFPORTRET Een werkboek met creatieve ideeën om met kinderen originele portretten en zelfportretten te maken Voor kinderen van 6 12 jaar Elke pagina van dit
Nadere informatieAnne Frank, haar leven
Anne Frank, haar leven Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl
Nadere informatieCursus. Sociale kaart
Cursus Sociale kaart Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ingrid Mulder Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Sociale kaart ISBN: 978 90
Nadere informatieTraining. Zakelijk communiceren
Training Zakelijk communiceren Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Nienke Koopman Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Factor-E Welzijn
Nadere informatieDocentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8
Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende
Nadere informatieColofon. Uitgeverij: Edu Actief b.v Auteur(s): Lily Benjamin - Merens
BPV BPV SMD Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Lily Benjamin - Merens Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf en Floortje Vissers Titel: BPV SMD
Nadere informatieCursus. Bijhouden van ontwikkeling van de leerling en differentiatie
Cursus Bijhouden van ontwikkeling van de leerling en differentiatie Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annemieke Loos Inhoudelijke redactie: Floortje
Nadere informatieCursus. Begeleiden en zorgen in de thuiszorg en ambulant in GHZ
Cursus Begeleiden en zorgen in de thuiszorg en ambulant in GHZ Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Lisette van Engelen Inhoudelijke redactie: Agnes
Nadere informatieFabritius, schilder van Het puttertje
Fabritius, schilder van Het puttertje www.meulenhoff.nl Deborah Davis Fabritius, schilder van Het puttertje Leven en werk van een zeventiende-eeuwse meester Uit het Engels vertaald door Annemie de Vries
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieCursus. Didactiek en motiveren van leerlingen
Cursus Didactiek en motiveren van leerlingen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annemieke Loos Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Didactiek
Nadere informatieCursus. Oriëntatie op de dienstverlening in de GHZ
Cursus Oriëntatie op de dienstverlening in de GHZ Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Renske Postuma Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel:
Nadere informatieTraining. Mobiliteit, slapen en waken
Training Mobiliteit, slapen en waken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Anne-Marie Klaassens Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel: Mobiliteit,
Nadere informatieProject. E-health en domotica
Project E-health en domotica Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Esther Zwols Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel: E-health en domotica
Nadere informatieRembrandt vanaf 9 september te zien in Museum Boijmans Van Beuningen. Virtuositeit en verbeeldingskracht: Rembrandt-etsen uit eigen collectie
Rembrandt vanaf 9 september te zien in Museum Boijmans Van Beuningen Virtuositeit en verbeeldingskracht: Rembrandt-etsen uit eigen collectie 07 SEPTEMBER 2017 SAMENVATTING Museum Boijmans Van Beuningen
Nadere informatieHERMENEVS. 24 e JAARGANG, AFL. 8 15 April 1953
HERMENEVS 24 e JAARGANG, AFL. 8 15 April 1953 183 Antieke munten Onder de ons door de Oudheid nagelaten monumenten nemen de munten door hun belang, hun schoonheid en hun talrijkheid een zeer belangrijke
Nadere informatieCursus. Oriëntatie op de dienstverlening in de ggz
Cursus Oriëntatie op de dienstverlening in de ggz Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Angela van der Haar Inhoudelijke redactie: Agnes Schouten
Nadere informatieCursus. Coördineren in de kinderopvang, ketenregie, sociale kaart en netwerk
Cursus Coördineren in de kinderopvang, ketenregie, sociale kaart en netwerk Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Angela van der Plas Inhoudelijke
Nadere informatieProject. Ondernemerschap in welzijnswerk
Project Ondernemerschap in welzijnswerk Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Miriam de Heer Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Ondernemerschap
Nadere informatieCursus. Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers
Cursus Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Mies Blok Inhoudelijke redactie: Bapke Westhoek Titel: Begeleiding
Nadere informatieThuisloosheid bij jongeren en volwassenen
Thuisloosheid bij jongeren en volwassenen Werken in sph Redactie: Marijke van Bommel Maria van Deutekom Britt Fontaine Marja Magnée Alfons Ravelli Thuisloosheid bij jongeren en volwassenen Auteurs: Marc
Nadere informatieCursus. Chronisch zieken
Cursus Chronisch zieken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Mies Blok Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel: Chronisch zieken ISBN: 9789037235951
Nadere informatieRekenen Groep 6-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,
Nadere informatieCursus. Kindvolgsysteem, begeleidingsplannen
Cursus, begeleidingsplannen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Margriet van der Wielen Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel:, begeleidingsplannen
Nadere informatieCursus. Begeleiden en zorgen intramuraal in GHZ
Cursus Begeleiden en zorgen intramuraal in GHZ Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Lisette van Engelen Fundamentaal Inhoudelijke redactie: Agnes
Nadere informatieCursus. Begeleiden en zorgen in kleinschalig wonen
Cursus Begeleiden en zorgen in kleinschalig wonen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Fundamentaal Astrid van Esdonk Inhoudelijke redactie: Jo-anne
Nadere informatieCursus. Oriëntatie op de dienstverlening in de VVT
Cursus Oriëntatie op de dienstverlening in de VVT Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Joke Christiaans Inhoudelijke redactie: Babke Brüll Titel:
Nadere informatieDe brieven van Van Gogh
De brieven van Van Gogh Tijdens een rondwandeling door het dorp, vertelt ieder gids wel iets over de vele brieven die Vincent schreef in zijn leven. Hoe belangrijk waren de brieven voor Vincent, aan wie
Nadere informatieHelder rapporteren. BRING ME NO MORE REPORTS (Macbeth, Act V)
Helder rapporteren BRING ME NO MORE REPORTS (Macbeth, Act V) Helder rapporteren Een handleiding voor het opzetten en schrijven van rapporten, scripties, nota s en artikelen Peter Nederhoed Tiende, herziene
Nadere informatieBreda en Nyeuwervaert
Ad Maas Breda en Nyeuwervaert Een mirakel, een mirakelspel en een wonderlijke devotie De katholieke Nassaus en de sacramentsdevotie aspekt 5 Breda en Nyeuwervaert Ad Maas 2015 Uitgeverij ASPEKT Amersfoortsestraat
Nadere informatieCursus. Leerlingen met specifieke begeleidingsvragen
Cursus Leerlingen met specifieke begeleidingsvragen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Sietske van Es Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel:
Nadere informatieCursus. Begeleiden en zorgen intramuraal in GGZ
Cursus Begeleiden en zorgen intramuraal in GGZ Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marcella Spithoven Fundamentaal Inhoudelijke redactie: Agnes
Nadere informatieJezus, de gnosis en het dogma
Jezus, de gnosis en het dogma Riemer Roukema Jezus, de gnosis en het dogma Uitgeverij Meinema, Zoetermeer www.uitgeverijmeinema.nl Ontwerp omslag: Studio Anton Sinke, Nieuwerkerk a/d IJssel Illustratie
Nadere informatieNEDERLANDS Spreken en gesprekken voor 1F Deel 4 van 5
NEDERLANDS Spreken en gesprekken voor 1F Deel 4 van 5 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Hanneke Molenaar Inhoudelijke redactie: Ina Berlet
Nadere informatie42 blok 6. Een huis inrichten. Teken de meubels in het huis. Plaats ze waar jij wilt. Vul in. Hoeveel eet elke hond? Hoeveel kilo vlees?
42 blok 6 C1 Een huis inrichten. Teken de meubels in het huis. Plaats ze waar jij wilt. C2 Vul in. Hoeveel eet elke hond? Hoeveel kilo vlees? Hoeveel pakken brokken? Hoeveel bakjes water? Fido 3 2 1 4
Nadere informatieCursus. Gezin in beeld
Cursus Gezin in beeld Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Ingrid Mulder en Paulien Klap Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Gezin
Nadere informatieProject. Interculturele communicatie
Project Interculturele communicatie Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Miriam de Heer Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Interculturele
Nadere informatieSpelend leren, leren spelen
Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil
Nadere informatieSTAD EN TAAL ONTMOET KUNST
STAD EN TAAL ONTMOET KUNST OPTIONELE OPDRACHTEN EN HUISWERKOPDRACHTEN 1 WAT WILT U? (voorbereiding op het bezoek) A. Wat wilt u graag in het Stedelijk Museum zien? (welke soort kunst, welke kunstenaar,
Nadere informatieREKENEN VERHOUDINGEN Verhoudingen voor1f
REKENEN VERHOUDINGEN Verhoudingen voor1f Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Piet Bandstra Inhoudelijke redactie: Jiska van Hall en Christie Hofmeester
Nadere informatieProject. Kinderen begeleiden
Project Kinderen begeleiden Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Anne Haselberg Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Project Activiteitenprogramma
Nadere informatieBeginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1. Beginnen met leidinggeven
Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1 Beginnen met leidinggeven Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 2 Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 3 Beginnen met leidinggeven
Nadere informatieFrankenstein. Mary Shelley
Frankenstein Frankenstein maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208
Nadere informatieCursus. Ouderen ondersteunen om langer zelfredzaam te zijn
Cursus Ouderen ondersteunen om langer zelfredzaam te zijn Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ingrid Mulder Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers
Nadere informatieColofon. Uitgeverij: Edu Actief b.v Auteur: Mies Blok. Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf
Project Ketenzorg Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Mies Blok Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel: Ketenzorg ISBN: 978 90 3723 350 6 Edu
Nadere informatieTraining. Methodisch verzamelen van informatie
Training Methodisch verzamelen van informatie Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Nienke Koopman Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel:
Nadere informatieBegeleide externe stage
Ik, leren en werken Begeleide externe stage Deel 3 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marianne de Visser, Thea van der Waal Inhoudelijke redactie:
Nadere informatieRekenen Groep 6-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieTraining. Verhalen vertellen met poppen
Training Verhalen vertellen met poppen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Anne Haselberg Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Verhalen vertellen
Nadere informatieCursus. Anatomie, fysiologie en pathologie Deel 5
Cursus Anatomie, fysiologie en pathologie Deel 5 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Christine Dirkse, Ditty Verveda Titel: Anatomie, fysiologie
Nadere informatieSociale psychologie en praktijkproblemen
Sociale psychologie en praktijkproblemen Sociale psychologie en praktijkproblemen van probleem naar oplossing prof. dr. A.P. Buunk dr. P. Veen tweede, herziene druk Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem
Nadere informatieblanco (wordt verlijmd met cover)
1 blanco (wordt verlijmd met cover) 2 blanco Vincent Bijlo en Mariska Reijmerink Bink en Pip gaan naar Engeland Met tekeningen van Juliette de Wit Bink en Pip gaan naar Engeland Auteurs: Vincent Bijlo
Nadere informatieBloei van de Republiek hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61308 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieDokters voor de rechter
Dokters voor de rechter Tien jaar tuchtuitspraken in Medisch Contact Paul Rijksen Reed Business, Amsterdam Medisch Contact, Utrecht Inleiding.indd 1 Reed Business, Amsterdam 2011 Medisch Contact, Utrecht
Nadere informatiePleidooi voor Postmoderne devotie
Pleidooi voor Postmoderne devotie Mink de Vries Pleidooi voor Postmoderne devotie Navolging vanuit vrijheid en gemeenschap Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt
Nadere informatieSidi Mohamed Ghaneme
Sidi Mohamed Ghaneme Islam voor Globale Pubers Uitgeverij U2pi Uitgeverij U2pi BV (www.jouwboek.nl), Voorburg 1e druk maart 2012 (isbn 978-90-8759-262-2) 1e ebookversie maart 2012 Titel: Islam voor globale
Nadere informatieOmgaan met ziekelijke jaloezie
Omgaan met ziekelijke jaloezie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieIk en de maatschappij. Samen maar verschillend
Ik en de maatschappij Samen maar verschillend Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ruud Schinkel Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie:
Nadere informatieTraining. BMC-vaardigheden gericht op dagbesteding deel 1 (creatief)
Training BMC-vaardigheden gericht op dagbesteding deel 1 (creatief) Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Sanne Marsé Inhoudelijke redactie: Jo-Anne
Nadere informatieCursus. Schuldhulpverlening (budgetteren)
Cursus Schuldhulpverlening (budgetteren) Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annyttsje Pruim Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Schuldhulpverlening
Nadere informatieCursus. Oriëntatie op het werkveld voor SMD en SCW
Cursus Oriëntatie op het werkveld voor SMD en SCW Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Esmeralda de Leeuw en Floortje Vissers Titel: Oriëntatie op
Nadere informatieCursus. Meervoudig complex gehandicapten
Cursus Meervoudig complex gehandicapten Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Martine van Doorn Inhoudelijke redactie: Agnes Schouten Titel: Cursus
Nadere informatie