DE oneenigheid, die zich onlangs heeft voorgedaan bij het beoordeelen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE oneenigheid, die zich onlangs heeft voorgedaan bij het beoordeelen"

Transcriptie

1 HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS DOOR Mr. W. C. FELTKAMP DE oneenigheid, die zich onlangs heeft voorgedaan bij het beoordeelen van de gelijkenis van het borstbeeld van wijlen de koninginregentes Emma en de geschillen in den Haagschen raad, gerezen bij het monument van Jan Toorop over de getroffen gelijkenis, hebben duidelijk in 't licht gesteld welke primitieve inzichten nog bij velen over portretgelijkenis bestaan. Is men wel eens ervan getuige geweest dat een schilder zijn pas ontstaan portret aan de familie en kennissen van den voorgestelde liet zien, dan zal men verbaasd geweest zijn over het sterk uiteenloopen van het oordeel over de getroffen gelijkenis. De felste tegenspraak hoort men dan. Volgens de een lijkt het portret heelemaal niet, volgens een ander is de gelijkenis sprekend, een derde zegt: Ja, de mond is het precies, maar de oogen zijn zoo niet" waartegen dan weer een vierde opmerkt: Die oogen zijn het juist sprekend". Daarom is het de moeite waard eens te analyseeren hoe het met die gelijkenis van portretten staat. Om te beginnen realiseert men in 't geheel niet hoe ingewikkeld het proces zien" is. De gezichtsbeelden vormen zich zoo natuurlijk in ons dat de naïve mensch de idee heeft, dat de voorstelling van een ding precies hetzelfde is als het voorwerp buiten ons dat er de oorzaak van is. Maar het nadenken leert dat er van b.v. een hoofd waarvan wij een voorstelling maken van i 25 cm hoog, op het netvlies een beeldje van slechts eenige vierkante millimeters bestaat, terwijl die netvlies projectie behalve door andere oorzaken, ook vervormd is, doordat zij op het holle binnenvlak van het oog geworpen wordt, zoodat elke rechtheid een kromme projectie krijgt. Dit zoo gegeven beeldje nu wordt, met behulp van de gevoelens in de spieren, die de oogassen richten, omgezet tot de voorstelling van een hoofd, de ruimtelijke voorstelling van drie afmetingen zooals wij die kennen. In de hersenen, in den geest worden de oorspronkelijke netvliesprikkels, zintuigelij ke gewaarwordingen, samen met de spiergevoelens tot een nieuw geheel, de voorstelling verwerkt. Nu laat zich van te voren inzien, evenals geen twee menschen, door kleine anatomische afwijkingen, precies 't zelfde spreken of loopen, dat er ook in het opnemen van de prikkels en het verwerken van de voorstellingen allerlei individueele verschillen zullen optreden. De beteekenis hiervan voor de afbeelding der dingen, dus ook van den mensch is duidelijk, want zooals Schopenhauer opmerkte (W. als W. II 425): Demgemasz stellt die vor unseren Augen ausgebreiteten Natur sich in den verschiedenen Köpfen sehr verschieden dar: und wie jeder sie sieht, so allein kann er sie

2 394 HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS Q wiedergeben, sei es durch den Pinsel oder den Meiszel oder Worte oder Gebehrden auf der Bühne". Afgezien van de zooeven besproken individueele physiologische oorzaken van verschil, heeft men ook de curieuze inwerking van onderdeden der voorstelling op elkaar, b.v. een zwart en een wit vierkant naast elkaar van exact uitgemeten gelijke grootte, zijn toch voor het oog verschillend, het zwarte kleiner het witte grooter. Men denke ook aan het bedriegelijke beeld van evenwijdig geteekende lijnen, die voor 't oog naar elkaar toe schijnen te loopen als er convergeerende schuine lijnen doorheen getrokken worden. Men weet dat zij evenwijdig zijn, en toch ziet men hen naar elkaar toe loopen. Deze bedrieglijke voorstellingen treden bij ieder op maar zooals mij bleek is de afwijking bij den een grooter dan bij den ander. Ook in 't schatten van grootte-afmetingen bestaan sterke verschillen, bekend is dat een grootere groep menschen de maan in hun voorstelling de grootte van een soepbord geven terwijl een kleinere groep de maan zich voorstelt op de grootte van een kwartje, bij navraag in zijn omgeving zal men ervaren dat dit onderscheid in grootte-voorstelling bestaat. Voorts is de eene mensch gevoeliger voor kleur, de ander voor lijnen, de derde voor vorm, deze heeft voorkeur voor naar rood gaande kleuren, gene voor blauwe of gele. In hun voorstelling zal in overeenstemming daarmede van de voor hen in 't oog vallende kenmerken een duidelijker beeld gevormd worden. Ook hebben sommigen een instelling van de aandacht op bepaalde vormen, Leonardo merkte al op dat dikwijls grootneuzigen eerst naar den neus van anderen kijken, daar een speciale belangstelling voor hebben, en er in hun voorstelling meer aandacht aan wijden. Begrijpelijk is het dat men de maten in verhouding tot zichzelve ziet en een mager schilder zal veelal de dikte aan een gezet model accentueeren, het portret dat uit zijn handen komt zal vaak corpulenter zijn dan dat van een confrater waarbij de verhoudingen omgekeerd zijn. Maar de belangrijkste oorzaak van het verschil in voorstelling is wel de vervormende invloed van het gevoel. Ook uit de psychoanalyse weten we dat bepaalde affecten het herinneringsbeeld geheel kunnen vervormen, de voorstelling van een plaats waaraan ongewenschte en dientengevolge verdrongen affecten verbonden zijn wordt verwrongen weergegeven. In het voorstellingsleven der krankzinnigen ziet men ook den grooten deformeerenden invloed van het affect waarvan men voorbeelden vindt in die Bildnerei des Geisteskranken van Prinzhorn. Evenwel zijn daar de vervormingen in het ziekelijke overdreven, maar zij geven toch aanwijzingen over den invloed van het gevoel op het voorstellingsleven, want er is veelal een graadverschil geen essentieel onderscheid. De teekeningen van kinderen toonen ook hoe de détails die hen pakken grooter en duidelijker worden voorgesteld. In de neger kunst doet zich hetzelfde verschijnsel voor dat deelen,

3 g HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS 395 die voor den afbeelder belangrijk zijn, overdreven worden zooals ook in de moderne Europeesche kunst de expressionisten zwaar accent leggen op wat hun gevoel trof. Thorn Prikker b.v. geeft de smeden op zijn teekening Les forgerons" heel groote handen en van Gogh maakt de hoofden der zaaiers op zijn vroege teekeningen grooter dan de normale afmeting. Het gevoel naarmate het sympathiek of antipathiek staat t.o.v. den voorgestelde, weet de trekken van het gelaat in een aangenaam of onaangenaam verband saam te trekken. Ieder weet wel uit eigen ervaring dat hij een persoon waarvan hij eerst veel hield, later als zijn affectie veranderd is, heel anders ziet. Vatte hij eerst wat in het gezicht maar gunstig op te vatten was tot een lieflijk beeld samen, naderhand overheerschen de ongunstige accenten. De liefde vindt in het gelaat trekken, die het nobele uitdrukken, en vat hen samen tot een schoon verband. Vader Cats moet dit beseft hebben toen hij dichtte: Let vrienden op den grond van uwe saecken Des vryers gunstig oog dat ken de schoonheyt maecken." Precies dezelfde gedachte vindt men uitgedrukt in de versregels: Wenn ich, liebe Lili, dich nicht liebte Welche Wonne gab mir diese Bliek. Een bewuste overdrijving van de karakteristiek van gelaatstrekken ziet men in de caricatuur, die meestal een boosaardige maar ook wel eens een goedaardige visie op den voorgestelde geeft. Het vermogen om verband te zien in teekenen, die eigenlijk dat verband niet bedoelen uit te drukken, komt ook naar voren als wij in vochtvlekken of behangselpatronen den eenen dag heel duidelijk een gezicht zien dat wij een volgende dag soms niet eens terug weten te vinden, zoo weinig objectieve gegevens waren er in het behangsel zelf te vinden. Dat men de wijziging van de voorstelling door het gemoed min of meer bewust kan cultiveeren bewijst de in de brieven van van Gogh voorkomende passage: Je voudrai faire Ie portrait d'un ami artiste, qui rêve de grand rêves, qui travaille comme Ie rossignol chante, parce que c'est ainsi sa nature. Cet homme sera blond. Je voudrai mettre dans Ie tableau mon appreciation, mon amour que j'ai pour lui. Je Ie peindrai done tel quel, aussi fidèlement que je Ie pourrai, pour commencer. Mais Ie tableau n'est pas fini ainsi. Pour Ie finir je vais maintenant être coloriste arbitraire. J'exagère Ie blond de la chevelure, j'arrive aux tons oranges, aux chromes, au citron pale. Derriére la tête, au lieu de peindre Ie mur banal du mesquin appartement je peins 1'infini, je f ais un fond simple du bleu Ie plus riche, Ie plus intense,

4 396 HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS O que je puisse confectionner, et par cette simple combinaison la tête blonde éclairée sur ce fond bleu riche, obtient un effet mystérieux comme 1'étoile dans 1'azur pro fond." Hierbij is natuurlijk direct op te merken dat het beeld dat van Gogh direct voor oogen heeft, ook al onbewust door zijn gevoelsleven beinvloed is, maar hij gaat die spontaan ontstane voorstelling bewust sterker wijzigen. Een voorbeeld heeft men in het zelfportret uit de collectie Tutein Nolthenius naast het zelfportret uit de collectie Chester Dale het eerste direct naar de natuur gemaakt, het tweede strenger gestyleerd. Gaan wij nu na deze algemeene opmerkingen over het tot stand komen van de voorstelling, nader op het portret en zijn gelijkenis in, dan denke men vooraf aan de geestige en juiste opmerking van Mme Cavé:,,On voit beaucoup trop un portrait, on Ie voit plus en un jour que 1'original en dix ans." Zeker is dat men allerlei dingen gaat realiseeren, die men tevoren niet of lang niet zoo scherp bekeken had. Hoevelen gaan zich dan niet pas afvragen welke kleur oogen of wat voor oorvorm de voorgestelde heeft. Dat er één juiste voorstelling, één waarheidsgetrouwe afbeelding van een persoon zou kunnen bestaan berust op twee ficties. Eerstens de fictie dat de persoon die waarneemt 't zelfde blijft, terwijl toch de waarnemer voortdurend verandert en dientengevolge zijn instelling op de voorgestelde zijn voorstelling zelf ook verandert. Daarvandaan zegt Baudelaire. Un portrait est un modèle, compliqué d'un artiste." Het wezen van den kunstenaar zooals hij was toen hij het portret maakte, weerspiegelt zich erin. Nog duidelijker en helderder werd dit inzicht gestalte in The picture of Dorian Gray van Oscar Wilde, want naarmate Dorian in zijn leven verandert, wijzigt zich zijn voorstelling van zijn portret als hij het bekijkt en ziet hij er voortdurend een ander karakter in uitgedrukt. De tweede fictie houdt geen rekening met de doorloopende verandering van den waargenomene en komt daaruit voort dat men de sensatie dat men dezelfde blijft verkeerd opvat en uitlegt alsof men hetzelfde blijft. Het is hier de plaats niet om op dit moeilijke probleem in te gaan, hoe het toch komt dat terwijl onze bewustzijnsinhoud, onze ideeën, onze gevoelens en appreciatie's totaal anders zijn dan tijden terug, terwijl wij dus in 't geheel niet meer hetzelfde zijn, dat wij toch de sensatie hebben de voortzetting te zijn van een zelfde wezen, dat wij het ikgevoel hebben, de overtuiging dat wij dezelfde zijn. Ons innerlijk en ons uiterlijk veranderen zelfs in een kort tijdsverloop voortdurend. De beweging van de trekken geeft uitdrukking aan het gelaat en roept de impressie van het wezen op. Alcibiades zei van Socrates dat hij zwijgend leelijk maar sprekend mooi was. En Mme Cavé puntig: Qui de nous n'a pas cent visages? Mon portrait de ce matin sera-t-ü celui de ce soir? de demain? Rien ne se répete a chaque instant une impression nouvelle. En dat dit niet slechts een schermen met zinlooze woorden is, blijkt

5 LXXXI REMBRANDT VAN RIJN, PORTRET VAN DS. H. SWAL- MIUS, I637 - KONINKLIJK MUSEUM TE ANTWERPEN FRANS HALS, PORTRET VAN DS. H. SWALMIUS, TWEE JAAR LATER (1039) - PARTICULIER BEZIT, HOLLAND

6 LXXXII JOHN RADECKER, JAN TOOROP MONUMENT (l9j6), DEN HAAG FOÏOPORTRET VAN JAN III. TOOROP KORT VOOR ZIJN DOOD GEMAAKT

7 D HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS 397 dengene die de zelfportretten van Rembrandt eens naast elkaar zet of de zelfportretten van van Gogh. Dan springt in het oog, dat in het volle bezit van hun vermogen tot uitbeelden zij zich zelf steeds anders gezien moeten hebben, om tot zoo uiteenloopende voorstellingen te komen. Men kan de verschillen niet schuiven op onkunde of onmacht en toch ziet men dat ook de zelfportretten die vrijwel in den zelfden tijd ontstaan zijn, groote verscheidenheid zoowel in den vorm als in de uitdrukking opleveren. Maar" hoor ik opmerken, een.photografie geeft toch de voorgestelde objectief en mechanisch exact weer." Zeker, maar wij kennen de photo alleen subjectief, ook die wordt in onze voorstelling onmiddellijk individueel gerepresenteerd. Echter zijn de innerlijke reacties niet zoo heftig als op de persoon zelf, men mist de spanning in het gelaat, daarom verveelt een foto ook zoo gauw. Toch hoort men, ondanks het feit dat een foto exact adequaat zou moeten zijn, daarvan dikwijls de gelijkenis ontkennen. Dit wil dan zeggen, dat de uitdrukking die men van de foto opvat niet correspondeert met degene die men gewend is zich voortestellen. Voorts komt men met de tegenwerping dat men de verhouding b.v. van de lengte van het gezicht tot de breedte of de helling van den gelaatshoek kan meten. Echter het weten van maten is heel wat anders dan de voorstelling van het gemetene. Een zuiver vierkant zien wij rechthoekig door dat het aftastende gevoel in de spieren die de verticale draaiing van het langs de zijden van het vierkant kijkende oog bewerken, ietwat anders is dan 't gevoel dat de horizontale oogspieren opleveren. En evenmin als men deze physische oorzaak van afwijkingen kan uitschakelen evenmin kan men de psychische beïnvloeding van de voorstelling opzij zetten. Het voortdurend veranderen van de voorgestelde en het verschillend zijn van de schilders en beeldhouwers is de oorzaak van het uiteenloopen der afbeeldingen van een en dezelfde persoon. Zet men van de vele portretten die van Toorop gemaakt zijn de meest uiteenloopende naast elkaar dan kan men haast niet begrijpen dat dezelfde persoon ervoor gezeten heeft. Is. Israels' portret van Toorop naast een zelfportret van deze of de kop die Altorf geboetseerd heeft vergeleken met het masker dat Raedecker voor Toorops monument maakte dwingt ons te realiseeren hoe verschillende interpretaties mogelijk zijn. En nu moet men niet denken dat dit uitwassen zijn van onzen te individualistischen tijd want vergelijkt men de reproducties der koppen van Amenophis IV, ook genaamd Khoun-aten of Akhnaton, dan constateert men enorme verschillen tusschen conterfeitselen waarvan door inscriptie's vaststaat dat de voorgestelde genoemde pharao is. In het eene beeld is de inplanting van het oor veel hooger waardoor de onderkaak veel meer vooruit lijkt te steken en het gezicht een teere uitdrukking krijgt in het andere is het profiel straffer en strenger van expressie naar het inzicht van den beeldhouwer. De verschillen zijn werkelijk in het oog springend.

8 398 HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS Q Sterk verschil ook tusschen het schilderij van Lionello d'este door Pisanello en het aan Jacopo Bellini toegeschreven portret van dien zelfden prins. Dankbare objecten van vergelijking zijn ook de afbeeldingen van Philips IV van Spanje door Velasquez en Rubens. Bij Velasquez het accent op de aristocratische verschijning de vormen vlak en ingetogen behandeld, bij Rubens valt door de geaccuseerde plastiek en de volle zinnelijke lippen de nadruk op het lichamelijke. Naarmate nu iemand meer innerlijk verwant is aan de eene of aan de andere visie, verkiest hij de eene of de andere opvatting. De naïve beschouwer zegt dan dat het door hem uitverkoren portret beter lijkt op het natuurvoorbeeld, het model. Maar hij moest zeggen: Het lijkt meer op mijn voorstelling van het model". Want dieper doordenken toont aan dat voor den beschouwer de frappante gelijkenis" alleen bestaat tusschen zijn voorstelling en de voorstelling van den schilder. Bij het oordeel over gelijkenis moet men in ieder geval bedenken dat de visie van den in kijken getrainden schilder, na langdurig voortgezette waarneming tot standgekomen, minstens dezelfde aanspraken heeft op natuurwaarheid als ons eigen vaak oppervlakkiger tot stand gekomen inzicht. Bijna overbodig lijkt het mij uitvoerig te betogen dat de vraag betreffende de gelijkenis in het geheel niet parallel gaat aan de vraag naar de kunstwaarde van het portret. Het is n.1. zeer wel mogelijk, dat wij een portret als schilderij of beeldhouwwerk prachtig vinden, terwijl het naar ons inzicht niet lijkt. Omgekeerd kan een voor mij sterk gelijkend portret, ondanks de knappe uitvoering als kunstwerk vrijwel waardeloos zijn, als het geen tot gestalte geworden emotie belichaamt. Ja, men kan met het volste recht beweren, dat juist naarmate een kunstenaar zich sterker emotioneel uitte en dus de emotie de voorstelling meer vervormde de gelijkenis voor de banaal voelende mensch minder zal worden. Echter zal men dikwijls ervaren, als men zich niet eigengereid van zoo'n aanvankelijk vreemd aandoend portret afwendt, dat de kunstenaar trekken erin heeft gegeven die van een dieperen kijk op de persoonlijkheid getuigen. En veelal zal men dan de voorgestelde persoon terugziend niet alleen kunnen begrijpen dat de schilder tot zijn visie gekomen is maar zal men ook zijn eigen inzicht verrijkt en verdiept vinden. Enkele hoofdrichtingen, waarin de schilders zich bij het portretteeren bewegen zijn wel aan te geven en als het portret een bepaalde functie te vervullen heeft kan men bij keuze van een conterfeiter daarmee rekening houden. Eerstens zijn er de realisten, die allen nadruk leggen op het zoo scherp mogelijk waargenomen uiterlijk aanzicht. Dergelijke portrettisten zijn vooral geschikt om voor de familie de lijfelijke verschijning van den voorgestelde vast te leggen. Want op deze zoo exact mogelijke afbeelding kan ieder zijn eigen psychische reactie hebben.

9 D HET PORTRET EN ZIJN GELIJKENIS 399 Een tweede richting neemt wel het uitgangspunt in de realiteit maar vanuit een bepaalde opvatting van het geestelijk zijn van de voorgestelde wordt zijn afbeelding geïdealiseerd. Het is de opvatting door Lessing in zijn Laokoon beschreven met de woorden,,denn obschon auch das Portat ein Ideal zulaszt, so musz doch die Ahnlichkeit daruber herschen. Es ist das Ideal eines gewissen Menschen, nicht das Ideal eines Menschen überhaupt." Als de voorgestelde drager is van een bepaalde idee, belijder van een zekere wereldopvatting, kan zijn portret, vrijwel los van zijn lijfelijke verschijning onder de handen van een kunstenaar die zijn opdracht begrijpt, tot een monument van algemeen-menschelijke beteekenis worden. Wil men voorbeelden dan is Is. Israels een sterke representant van de eerste richting. Isaac geeft de directe impressie van de zoo levend voor hem staande figuur, typisch van houding en gebaar. Zijn vader Josef Israels schiep in het portret van Roelofs, diens burgerlijke verschijning om tot een figuur van patriarchale grootheid, een treffend voorbeeld van de tweede richting. Natuurlijk zijn er geen scherpe grenzen te trekken want het portret door Vincent d'un ami peintre, qui travaille comme Ie rossignol chante gaat al naar de derde richting over. Ook het portret van Toorop door Raedecker is uitgegroeid tot het beeld van een grooten Ziener. Het verst verwijderde van der Leek zich van de realiteit in zijn portret van van Gogh, gebaseerd op een zelfportret van Vincent, waar hij door de werking van blokjes grijs en kleur het zuivere wezen en geestelijk sereene van Vincent in zijn hoogste momenten wil uitdrukken. Hier is bijna geheel geabstraheerd van het lichamelijke om het spiritueele streven als geestelijke essentie van dezen grooten mensch en kunstenaar lucide uit te drukken. Maar hier zal voor vele op de zichtbare realiteit ingestelden de grens overschreden zijn. Dezen zullen bezwaar maken een dergelijke uitbeelding nog als portret te laten gelden en het liever een gemoedsreactie van van der Leek noemen. Echter, en hier komen wij weer bij het uitgangspunt terug, wordt door hen te spoedig vergeten, dat ook hun eigen voorstelling een reactie is geheel door hun persoonlijkheid bepaald, en dat het feit, dat er meer menschen zijn die oordeelen evenals zij, geen grond of bewijs is dat hun min of meer op elkaar gelijkende visie,,de juiste" is.

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Charley Toorop (1891-1955) kwam uit een echte kunstenaarsfamilie. Haar vader was de beroemde Jan Toorop en ook haar zonen bleken zeer creatief: één zoon werd documentairemaker, de andere

Nadere informatie

(de armen en het geld) Kunstgeschiedenis Danique Voorthuijzen Jaar 1

(de armen en het geld) Kunstgeschiedenis Danique Voorthuijzen Jaar 1 (de armen en het geld) Kunstgeschiedenis Danique Voorthuijzen Jaar 1 Inleiding Op donderdag 10 december zijn we met het vak kunstgeschiedenis een dag naar Amsterdam gegaan. We gingen in Amsterdam het van

Nadere informatie

pagina 2 van 5 Laten we maar weer eens een willekeurige groep voorwerpen nemen. Er bestaan bijvoorbeeld -- om maar iets te noemen -- allerlei verschil

pagina 2 van 5 Laten we maar weer eens een willekeurige groep voorwerpen nemen. Er bestaan bijvoorbeeld -- om maar iets te noemen -- allerlei verschil pagina 1 van 5 Home > Bronteksten > Plato, Over kunst Vert. Gerard Koolschijn. Plato, Constitutie (Politeia), Amsterdam: 1995. 245-249. (Socrates) Nu we [...] de verschillende elementen van de menselijke

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. Sigmund Freud (1856-1939) De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars

Nadere informatie

Luisteren: muziek (B1 nr. 4)

Luisteren: muziek (B1 nr. 4) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk

Nadere informatie

De brieven van Van Gogh

De brieven van Van Gogh De brieven van Van Gogh Tijdens een rondwandeling door het dorp, vertelt ieder gids wel iets over de vele brieven die Vincent schreef in zijn leven. Hoe belangrijk waren de brieven voor Vincent, aan wie

Nadere informatie

TIEN GEBODEN TIEN SCHILDERIJEN. Bart Jan Bakker. en teksten

TIEN GEBODEN TIEN SCHILDERIJEN. Bart Jan Bakker. en teksten TIEN GEBODEN TIEN SCHILDERIJEN en teksten Bart Jan Bakker Deze bundel met afbeeldingen van schilderingen op papier en begeleidende teksten bevat mijn werk uit de periode augustus 2013 tot en met oktober

Nadere informatie

Het Engelenbeeld in de lakenhal.

Het Engelenbeeld in de lakenhal. Het Engelenbeeld in de lakenhal. In December 1935 werd de Lakenhal verrijkt met een Engelenbeeld, afkomstig uit de oude St. kerk, thans Ned. Herv. Kerk te Noordwijk Binnen. Ofschoon dit beeld in de dagen

Nadere informatie

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Charley Toorop (1891-1955) kwam uit een echte kunstenaarsfamilie. Haar vader was de beroemde Jan Toorop en ook haar zonen bleken zeer creatief: één zoon werd documentairemaker, de andere

Nadere informatie

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?

Nadere informatie

125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890)

125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890) 125 jaar Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder Vincent van Gogh (1853-1890) WWW.BNWALLCOVERINGS.COM 125 JAAR GEÏNSPIREERD DOOR DE WERKEN VAN KUNSTSCHILDER VINCENT VAN GOGH De collectie

Nadere informatie

ze er iets gewichtigs mee wil aangeven, al is het nooit duidelijk haar schouders reikte, is nagenoeg gehalveerd. Een simpele

ze er iets gewichtigs mee wil aangeven, al is het nooit duidelijk haar schouders reikte, is nagenoeg gehalveerd. Een simpele En, wat vind je? Hoe bedoel je, wat vind ik? Mijn haar. Kijk nou even. Mark kijkt op van zijn scherm. Yvonne staat in de deuropening van de woonkamer, een bakje yoghurt in haar hand. Ze beweegt niet. Ze

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT KLEUR NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT KLEUR NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 In 1886 vertrok Van Gogh naar Parijs. Hij maakte daar kennis met twee nieuwe schilderstromingen: het impressionisme en het pointillisme. Onder invloed van deze stromingen gingen de schilderijen

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 EEN MAN NAAR GOD'S HART. Handelingen 13:22 INTRODUCTIE. 1. In zijn toespraak in Antiochië, gaat Paulus kort in op de geschiedenis van Israël, hij citeert een

Nadere informatie

HC zd. 6 nr. 32. dia 1

HC zd. 6 nr. 32. dia 1 HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen

Nadere informatie

Communicatie op de werkvloer

Communicatie op de werkvloer Communicatie op de werkvloer Voor een goede communicatie op de werkvloer is het noodzakelijk dat we letterlijk dezelfde taal spreken. Een goede kennis van het vakjargon is dan ook erg belangrijk. Net zo

Nadere informatie

,!7IJ0I6-abbcbg! Zo ben jij! jij! Willem de Vink. tiener BIJBEL

,!7IJ0I6-abbcbg! Zo ben jij! jij! Willem de Vink. tiener BIJBEL Willem de Vink Wie ben jij? Mag de belangrijkste persoon die er bestaat dat zeggen? God de Vader ziet in jou zijn kind. Hij zegt dat jij net zo mooi, waardevol en geliefd bent als Jezus. Wow, zo ben jij!

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

III. L adjectif. III. L adjectif. 1. Accord de l adjectif 1.1 L adjectif prend s 1.2 L adjectif + E 1.3 L adjectif substantivé

III. L adjectif. III. L adjectif. 1. Accord de l adjectif 1.1 L adjectif prend s 1.2 L adjectif + E 1.3 L adjectif substantivé III. 1. Accord de l adjectif 1.1 prend s 1.2 + E 1.3 substantivé 2. Les degrés de comparaison 2.1 Les comparatifs 2.2 Les superlatifs 2.3 Les irréguliers 1 III. 1. Accord de l adjectif 1.1. prend S Quand

Nadere informatie

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum. 2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje

Nadere informatie

Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004. Pasen is opstaan

Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004. Pasen is opstaan Gelezen: Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004 Pasen is opstaan Gemeente, Het woord, het werkwoord dat bij Pasen hoort is: opstaan. Daarbij horen de afgeleide zelfstandige naamwoorden:

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

Barema's op 01/09/2008 Barèmes au 01/09/2008

Barema's op 01/09/2008 Barèmes au 01/09/2008 Barema's op 01/09/2008 Barèmes au 01/09/2008 SPILINDEX 110,51 INDICE-PIVOT 110,51 Tegemoetkomingen aan personen met een handicap Allocations aux personnes handicapées (Jaarbedragen) (Montants annuels)

Nadere informatie

Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2

Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden Inhoudsopgave Pagina Bron 1 Design Marcel Wanders. 2 Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bron 3 Recensie over Boijmans van Beunigen 3 Bron 4 Flip in de klas. 4 Bron

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch

Nadere informatie

CHAMBRE DES REPRÉSENTANTS BELGISCHE KAMER VAN

CHAMBRE DES REPRÉSENTANTS BELGISCHE KAMER VAN DOC 50 1871/004 DOC 50 1871/004 BELGISCHE KAMER VAN VOLKSVERTEGENWOORDIGERS DES REPRÉSENTANTS DE BELGIQUE 22 januari 2003 22 janvier 2003 WETSONTWERP tot vaststelling van de algemene bepalingen die gelden

Nadere informatie

VOORBEELD / CASUS. Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven. Moet je je aan een afspraak houden?

VOORBEELD / CASUS. Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven. Moet je je aan een afspraak houden? VOORBEELD / CASUS Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven Moet je je aan een afspraak houden? Hieronder treft u een beschrijving van een socratisch gesprek dat ik onlangs begeleidde. Voor de volledigheid

Nadere informatie

Voorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk.

Voorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk. Voorwoord Heemskerk is een veelzijdige gemeente. Soms is het stedelijk, dan weer dorps. Er is veel natuur en anderzijds de staalindustrie. Ook op het gebied van cultuur is Heemskerk veelzijdig. In de openbare

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. Sigmund Freud (1856-1939) De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars

Nadere informatie

MODULE #7 CORE PURPOSE

MODULE #7 CORE PURPOSE MODULE #7 CORE PURPOSE Welkom bij het 90 dagen mindset coachings programma. Dit programma heeft de potentie om jouw leven compleet te veranderen de komende 90 dagen. Daarin is het belangrijk dat je de

Nadere informatie

Waarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24

Waarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24 Inhoud inleiding Nieuw inzicht in onze dromen 11 i wat dromen zijn 1 Terugkeer naar een vergeten land Waarom we een derde van ons leven missen 17 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven Hoe de wetenschap

Nadere informatie

Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?el"tins^ uil clr

Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?eltins^ uil clr Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?el"tins^ uil clr OUüFiRiJJKI. i'fk/i.«^ 1 i 1 DOOR MEVROUW VLIELANDER HEIN COUPERUS. 'S-GRAVENHAGE, W. P. VAN STOCKUM & ZOON 1908 Prijs 25 cent. Een woord over eene

Nadere informatie

Resultaten onderzoek seksualiteit

Resultaten onderzoek seksualiteit Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen

Nadere informatie

Reizen Algemeen. Algemeen - Belangrijkste benodigdheden. Algemeen - Conversatie. Vous pouvez m'aider, s'il vous plaît?

Reizen Algemeen. Algemeen - Belangrijkste benodigdheden. Algemeen - Conversatie. Vous pouvez m'aider, s'il vous plaît? - Belangrijkste benodigdheden Vous pouvez m'aider, s'il vous plaît? Om hulp vragen Parlez-vous anglais? Vragen of iemand Engels spreekt Parlez-vous _[langue]_? Vragen of iemand een bepaalde taal spreekt

Nadere informatie

Het DOEL en de KRACHT van de VROUW begrijpen Myles Munroe 2001

Het DOEL en de KRACHT van de VROUW begrijpen Myles Munroe 2001 Het DOEL en de KRACHT van de VROUW begrijpen Myles Munroe 2001 The doel van iets bepaalt zijn natuur (of ontwerp). De natuur van iets bepaalt zijn/haar nood. (65) Mannen en vrouwen zijn geschapen als aanvullende

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch

Nadere informatie

FABULOUS CHIC WINTER LODGE CHRISTMAS MORNING BALANCED WHITE

FABULOUS CHIC WINTER LODGE CHRISTMAS MORNING BALANCED WHITE FABULOUS CHIC WINTER LODGE CHRISTMAS MORNING BALANCED WHITE We presenteren u graag onze nieuwe kerstthema s: FABULOUS CHIC, WINTER LODGE, CHRISTMAS MORNING, BALANCED WHITE.* Naast deze thema s blijven

Nadere informatie

Het dubbelgebod en de zin van ons bestaan (22 februari 2009)

Het dubbelgebod en de zin van ons bestaan (22 februari 2009) 1 Het dubbelgebod en de zin van ons bestaan (22 februari 2009) De achtergrond van de vraag naar het belangrijkste gebod De vraag waar wij vanochtend mee te maken hebben is de vraag naar het grote of anders

Nadere informatie

Reizen Algemeen. Algemeen - Belangrijkste benodigdheden. Algemeen - Conversatie

Reizen Algemeen. Algemeen - Belangrijkste benodigdheden. Algemeen - Conversatie - Belangrijkste benodigdheden Vous pouvez m'aider, s'il vous plaît? Vous pouvez m'aider, s'il vous plaît? Om hulp vragen Parlez-vous anglais? Parlez-vous anglais? Vragen of iemand Engels spreekt Parlez-vous

Nadere informatie

rijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO versie b Visuele analyse van schilderkunst in de 17de, 19de en 20ste eeuw 1/5

rijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO versie b Visuele analyse van schilderkunst in de 17de, 19de en 20ste eeuw 1/5 1/5 Eregalerij, Rijksmuseum Mondriaanjurk, Yves Saint Laurent, Abraham, Bianchini-Férier, 1965 Dit verwerkingsmateriaal wordt aangeboden na afloop van de examentour Burgerlijke cultuur in de zeventiende

Nadere informatie

Le transfert de la magnifique collection des livres français vers l OBA de cette année est une énorme valeur ajoutée pour tous les Amstellodamois!

Le transfert de la magnifique collection des livres français vers l OBA de cette année est une énorme valeur ajoutée pour tous les Amstellodamois! Votre excellence, chers amis, Hartelijk welkom, As-salam alaykom Bienvenue à la Nuit des Idées, Le transfert de la magnifique collection des livres français vers l OBA de cette année est une énorme valeur

Nadere informatie

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam Museum. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 34 (31-08)

De Bijbel open 2013 34 (31-08) 1 De Bijbel open 2013 34 (31-08) Onlangs kreeg ik voor ons programma de Bijbel open een vraag over de onvruchtbare vijgenboom in Mattheus 21. Je kunt deze geschiedenis ook in andere evangeliën lezen. We

Nadere informatie

TEKENEN MET EEN DRIELUIK

TEKENEN MET EEN DRIELUIK PERSPECTIEFTEKENEN AFLEVERING 1 Evenwijdige lijnen worden op een foto zelden evenwijdig afgebeeld. Wat zit hier achter? Kunnen we begrijpen wat er op een foto met evenwijdige lijnen gebeurt? Het blijkt

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek :

Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek : Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis. Klas 3 Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek : Hoe moet je leren??? De begrippen zijn bij deze toets gekoppeld aan de kunststromingen van de kunstpromotie.

Nadere informatie

De Tuin. der Lusten. Het is een psychische werkelijkheid, wat je daar ziet gaat over jou

De Tuin. der Lusten. Het is een psychische werkelijkheid, wat je daar ziet gaat over jou 22 BOVENBOUW De Tuin der Lusten TEKST EVELIEN NIJEBOER BEELD JEROEN BOSCH Uren kan je kijken naar dit schilderij van Jeroen Bosch. Niet alleen omdat er zoveel op staat, maar ook omdat al die taferelen

Nadere informatie

Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden

Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden Breinvoeding voor beïnvloeding Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden Bekijk de onderstaande twee figuren. Bij welke figuur is de lange lijn precies doormidden gedeeld? Tekening: Patrick Maitimo Meet de

Nadere informatie

Autonomie & Abstractie

Autonomie & Abstractie Kunstgeschiedenis Autonomie & Abstractie in de 20ste eeuw In de twintigste eeuw wordt het streven naar autonomie in de kunst steeds belangrijker: een kunstwerk moet helemaal op zichzelf staan, los van

Nadere informatie

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op

Nadere informatie

Installatie van versie 2.2 van Atoum

Installatie van versie 2.2 van Atoum Version française en seconde partie du document. Installatie van versie 2.2 van Atoum U moet in uw databases een nieuwe tabel aanmaken na de installatie van versie 2.2 van de toepassing Atoum. Hiervoor

Nadere informatie

Wie ben jij? Ik ben... Introductie VMBO

Wie ben jij? Ik ben... Introductie VMBO VMBO onderbouw Introductie Wie jij bent is niet in één zin te beantwoorden. Of je man of vrouw bent. Uit welk land je komt. Wanneer je geboren bent. Welke dingen (muziek, kleding, sport etc.) je leuk vindt.

Nadere informatie

Wiskunde C vwo. Workshop Noordhoff wiskundecongres 19 november 2015 Jan Dijkhuis en Sabine de Waal. Programma

Wiskunde C vwo. Workshop Noordhoff wiskundecongres 19 november 2015 Jan Dijkhuis en Sabine de Waal. Programma Wiskunde C vwo Workshop Noordhoff wiskundecongres 19 november 2015 Jan Dijkhuis en Sabine de Waal Programma 1. Vorm en ruimte in Getal & Ruimte 2. Logisch redeneren in Getal & Ruimte 1. Examenprogramma

Nadere informatie

WAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE

WAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE WAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE Concept: Annelinde de Jong Tekst: Annelinde de Jong en Kevin Aerts Annelinde de Jong, 2012 1 WAARNEMEN Check,

Nadere informatie

Oefening 3: Keuzes maken

Oefening 3: Keuzes maken Oefening 3: Keuzes maken In oefening 2 heeft u gezien dat keuzes gemaakt kunnen worden op basis van belangrijkheid en urgentie. Wat belangrijk is wordt deels extern bepaald en is deels persoonlijk. De

Nadere informatie

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem

Nadere informatie

C JAAR PREEK ADVENT. H. Maria Maior, Dordrecht. Rorate Coeli. Dauwt heemlen.

C JAAR PREEK ADVENT. H. Maria Maior, Dordrecht. Rorate Coeli. Dauwt heemlen. 1 C JAAR PREEK ADVENT Vierde zondag van de Advent Zondag - Rorate Coeli Dauwt heemlen, wijkt vaneen Zondag 20 december 2015 EERSTE LEZING Micha 5, 1 3 GRADUALE Psalm 80, 1-8 TWEEDE LEZING Hebreeen 10,

Nadere informatie

Je n ai pas reçu le dépliant.

Je n ai pas reçu le dépliant. 1 Je n ai pas reçu le dépliant. Je bent telefoniste bij de klantendienst van Macro Alleur. Bij de aanbiedingen van de week is er een citruspers Philips AZ77. 1 Lees de dialoog La réception / Le service

Nadere informatie

Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen.

Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen. Cinema Schinkel Wie heeft niet weder Schinkel s kinematograaf bezocht? Neen maar, dringen en nog eens dringen om er in te komen. De kermisbioscoop van Schinkel circa 1910 Om een goed plaatsje te krijgen

Nadere informatie

10 Voorbeelden van slechte communicatie

10 Voorbeelden van slechte communicatie 10 Voorbeelden van slechte communicatie Naam: Zoë Tabak Vak: Digital Art Leraar: Leon Kranenburg Datum: 2 Oktober 2014 Afbeelding 1 Deze kiosk staat in station Utrecht Centraal. Hetgeen dat hier fout mee

Nadere informatie

Vragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar

Vragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar Hoe vraag je aan iemand om met je te spelen? Wat speel je graag op het schoolplein? Jij kan al goed helpen hè. Wie help jij graag? Wat doe je dan? van 4 t/m 6 jaar

Nadere informatie

Het maken van een kerkraam bij het scheppingsverhaal geschikt voor midden- en bovenbouw door Arda-de Boer-van veen

Het maken van een kerkraam bij het scheppingsverhaal geschikt voor midden- en bovenbouw door Arda-de Boer-van veen Het maken van een kerkraam bij het scheppingsverhaal geschikt voor midden- en bovenbouw door Arda-de Boer-van veen Inleiding Ramen zijn bedoeld om licht van buiten naar binnen te laten vallen en om van

Nadere informatie

Klas op Stand voortgang

Klas op Stand voortgang Klas op Stand voortgang Doelstelling 2013-24 KLOS - Stef Mijn doelstelling voor de KLOS is: Doorgaan op de probleemstelling van het voorgaande jaar en verder op zoek gaan naar Het perfecte schilderij.

Nadere informatie

Visual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict

Visual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict Visual Storytelling Analyse van een Infographic Het Frisia-Nederland conflict Student: Yannick van Hierden Id-code : 1609791 E-mail : Yannickvanhierden@student.hu.nl Docent: Gerard Smit Minor: Editorial

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. EXPRESSIONISME 20ste eeuw De kunstenaar drukt zijn eigen persoonlijke gevoelens uit. EXPRESSIONISME 20ste eeuw

Nadere informatie

Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1

Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1 Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1 Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 2 Jos van Vreeswijk is meer dan dertig jaar beeldhouwer en nog

Nadere informatie

Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst

Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Les 1 Ik en mijn selfie Les 1 Ik en mijn selfie Samenvatting van de les De kinderen kijken naar een selectie portretten waaronder selfies. Ze analyseren

Nadere informatie

Vertaling van het November 2014 nummer van Satsuki Kenkyu Les 11

Vertaling van het November 2014 nummer van Satsuki Kenkyu Les 11 Vertaling van het November 2014 nummer van Satsuki Kenkyu Les 11 Deze les wordt u gepresenteerd voor diegene die graag Satsuki bomen willen vormen in goede stijlen vanaf het eerste begin. Les 11 Ik wil

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch

Nadere informatie

Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal

Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal De mensen van voorbij Zij worden niet vergeten De mensen

Nadere informatie

Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen.

Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen. Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen. In de TA wordt gesproken over het begrip strook. Een strook is een eenheid van erkenning. Mensen hebben een sterke

Nadere informatie

ART HISTORY de twintigste eeuw. H4-cp3 H4 Expressionisme

ART HISTORY de twintigste eeuw. H4-cp3 H4 Expressionisme ART HISTORY de twintigste eeuw H4-cp3 H4 Expressionisme Sigmund Freud (1856-1939) blz.34 De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars uit het begin van de twintigste

Nadere informatie

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting

Nadere informatie

Mens in actie. Zo groot ben jij!

Mens in actie. Zo groot ben jij! Handvaardigheid klas 2H/V februari 2015 Mens in actie Op de foto hiernaast is een bronzen beeld van een schaatser te zien, aangebracht aan de muur van het stadhuis van Haastrecht. Het beeld is gemaakt

Nadere informatie

DREAMS NATURE GLAMOUR WINTER

DREAMS NATURE GLAMOUR WINTER CHRISTMAS at work 2014 We presenteren u graag onze nieuwe kerstthema s: DREAMS, NATURE, GLAMOUR, WINTER Naast deze thema s blijven we u ook onze CLASSIC-thema s (rood, zilver of goud) aanbieden; onze sfeer-volle

Nadere informatie

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop FD: Economie & Politiek door Siem Eikelenboom 28 augustus 2015 'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop Karel Appel, 'Bloem met blauwe ogen' (1977) 'Als je de ontvangsthal van Van Rietschoten

Nadere informatie

Tekst 1. Smaken verschillen niet

Tekst 1. Smaken verschillen niet Tekst 1 Smaken verschillen niet (1) Er zijn mensen die bij wijze van tijdverdrijf geregeld even surfen op huizensite Funda. Niet om een huis te zoeken, maar om zich heimelijk te vergapen aan de interieurfoto

Nadere informatie

Bedrijfscultuur en IC. College 2

Bedrijfscultuur en IC. College 2 Bedrijfscultuur en IC College 2 Vorig college Eerste blik op IC Belang, soorten IC, functies van IC Vandaag IC stromen Wat is een bedrijfscultuur? Waarom speelt bedrijfscultuur zo n belangrijke rol? En

Nadere informatie

DRONKEN PORTRETTEN. Rienold Postma

DRONKEN PORTRETTEN. Rienold Postma DRONKEN PORTRETTEN Rienold Postma DRONKEN PORTRETTEN Rienold Postma Samenstelling: Rienold Postma Fotografie en technische verzorging: Linus Harms (www.linusharms.nl) Copyright Rienold Postma, 2015 Kopieën

Nadere informatie

Opening van zondag 19 april 2009. Gerda van Leeuwen Thea Peters Carla de Kievid

Opening van zondag 19 april 2009. Gerda van Leeuwen Thea Peters Carla de Kievid Opening van zondag 19 april 2009 Gerda van Leeuwen Thea Peters Carla de Kievid De opening Hans Siegmund oud-docent van de exposanten begon de openingstoespraak met te zeggen dat hij wel eerst wat glaasjes

Nadere informatie

Fundamenten van het Christelijk geloof. Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding-

Fundamenten van het Christelijk geloof. Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding- Fundamenten van het Christelijk geloof Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding- Beste kringleider, Hieronder vind je per hoofdstuk een aantal aanvullende gedachten bij het kringmateriaal Fundamenten

Nadere informatie

WIJ zijn hier gekomen niet alleen om jullie en alle anderen hier te

WIJ zijn hier gekomen niet alleen om jullie en alle anderen hier te SAMENVATTING VAN DE REDEVOERINGEN GEHOUDEN VOOR DE JEUGD IN SURINAME EN DE NEDERLANDSE ANTILLEN Willemstad, 19 oktober 1955, Oranjestad, 22 oktober 1955. Paramaribo, 5 november t 955 WIJ zijn hier gekomen

Nadere informatie

Wim Suermondtprijs 2014

Wim Suermondtprijs 2014 Wim Suermondtprijs 2014 Het thema: Water en Vuur natuur warmte spanning passie...water... tegenstellingen gevecht botsing...vuur... karakter beleving fantasie kracht Maak een kunstwerk met als thema Water

Nadere informatie

Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview

Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko is altijd bezig met de werking van het medium fotografie. De kritische blik van de beschouwer is wat ze met haar werk wil overbrengen.

Nadere informatie

Handleiding Optiekset met bank

Handleiding Optiekset met bank Handleiding Optiekset met bank 112110 112110 112114 Optieksets voor practicum De bovenstaande Eurofysica optieksets zijn geschikt voor alle nodige optiekproeven in het practicum. De basisset (112110) behandelt

Nadere informatie

tekentaken [ TO ] technisch tekenen [ A ] BA VA RZA graa klas 1

tekentaken [ TO ] technisch tekenen [ A ] BA VA RZA graa klas 1 tekentaken [ TO ] technisch tekenen [ A ] BA VA RZA graa klas 1 Waaraan moet een technische tekening voldoen? Ontwerpers werken hun ideeën eerst uit in de vorm van schetsen. Schetsen is snel tekenen uit

Nadere informatie

Wie ben jij? Ik ben... Introductie. HAVO/VWO bovenbouw

Wie ben jij? Ik ben... Introductie. HAVO/VWO bovenbouw HAVO/VWO bovenbouw Introductie Wie jij bent is niet in één zin te beantwoorden. Of je man of vrouw bent. Uit welk land je komt. Wanneer je geboren bent. Welke dingen (muziek, kleding, sport etc.) je leuk

Nadere informatie

Wat is Keuzeloos Gewaarzijn ofwel Meditatie?

Wat is Keuzeloos Gewaarzijn ofwel Meditatie? Wat is Keuzeloos Gewaarzijn ofwel Meditatie? door Nathan Wennegers Trefwoord: zelfkennis / meditatie 2015 Non2.nl Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever mag niets uit deze uitgave

Nadere informatie

Allereerst moeten we de letters kunnen zien

Allereerst moeten we de letters kunnen zien Leren lezen doe je met je lijf We hebben vroeger allemaal met meer of minder moeite leren lezen. We gaan ervan uit dat ieder mens met een normale intelligentie kan leren lezen. Toch zijn er in ons land

Nadere informatie

Zondag 29 gaat over het Heilig Avondmaal (2)

Zondag 29 gaat over het Heilig Avondmaal (2) Zondag 29 Zondag 29 gaat over het Heilig Avondmaal (2) Lees de tekst van Zondag 29 Vraag 78 : Wordt dan uit brood en wijn het wezenlijk lichaam en bloed van Christus? Antw : Nee; maar gelijk het water

Nadere informatie

Op de foto is een bord te zien van een doner kebab tent bij het station van hoofddorp. Op dit bord hebben ze geprobeerd te communiceren met de

Op de foto is een bord te zien van een doner kebab tent bij het station van hoofddorp. Op dit bord hebben ze geprobeerd te communiceren met de Op de foto is een bord te zien van een doner kebab tent bij het station van hoofddorp. Op dit bord hebben ze geprobeerd te communiceren met de mensen, maar naar mijn mening komt dit niet goed over bij

Nadere informatie

Willem Maris (1844-1910)

Willem Maris (1844-1910) Willem Maris (1844-1910) Willem Maris behoort tot het bekende schildersgeslacht Maris. Hij was de jongste van drie broers die allen in het schildersvak gingen, gestimuleerd door hun vader, boek- en steendrukker

Nadere informatie

VERZEN UIT HET ZIEKENHUIS

VERZEN UIT HET ZIEKENHUIS VERZEN UIT HET ZIEKENHUIS DOOR G. H. 'S-GRAVESANDE É / OEI owe lib J 1' É I I t I I VERZEN UIT HET ZIEKENHUIS r É VERZEN UIT HET ZIEKENHUIS DOOR G. H. 'S-GRAVESANDE '9Y3 Voor K. H. R. de Josselin de Jong

Nadere informatie

1 SITUATIE 2 TEST. Als ik luister denk ik niet aan andere zaken. Ik laat mensen uitpraten. Ik plaats wat ik hoor in een duidelijk kader

1 SITUATIE 2 TEST. Als ik luister denk ik niet aan andere zaken. Ik laat mensen uitpraten. Ik plaats wat ik hoor in een duidelijk kader LUISTEREN drs. W. Bontenbal 1 SITUATIE Wanneer u naar een lied luistert, luistert u dan naar de tekst of naar de muziek? Stelt u zich voor dat u zojuist bij een enerverende vergadering vandaan komt, u

Nadere informatie

Het Frans Walkate Archief, de nalatenschap van Henk van Ulsen en een verrassende ontdekking

Het Frans Walkate Archief, de nalatenschap van Henk van Ulsen en een verrassende ontdekking in de etalage Het Frans Walkate Archief, de nalatenschap van Henk van Ulsen en een verrassende ontdekking Op 28 augustus 2009 overleed geheel onverwacht op een logeeradres in Bussum de in 1927 in Kampen

Nadere informatie