OVERSPEL EN CONCUBINAAT IN GENT TIJDENS DE ZEVENTIENDE EN ACHTTIENDE EEUW.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "OVERSPEL EN CONCUBINAAT IN GENT TIJDENS DE ZEVENTIENDE EN ACHTTIENDE EEUW."

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT. FACULTEIT VAN DE LETTEREN EN WIJSBEGEERTE. SECTIE GESCHIEDENIS. VAKGROEP NIEUWE GESCHIEDENIS. OVERSPEL EN CONCUBINAAT IN GENT TIJDENS DE ZEVENTIENDE EN ACHTTIENDE EEUW. Licentiaatverhandeling door Saskia De Schepper. Promotor: Prof. Dr. Isabelle Devos. Academiejaar:

2 Voorwoord. Reeds als kind was ik gefascineerd door geschiedenis. De verhalen over oorlogen en koningen intrigeerden mij. Daarnaast had ik ook interesse voor de gewone man in de straat en zijn dagelijkse leven. Het is een deel van deze groep die ik wil weergeven in mijn thesis. Deze mensen konden op verschillende manieren in contact komen met de gerechtelijke instellingen. Zowel de kerkelijke als de wereldlijke rechtbanken spoorden misdadigers op en vervolgden hen. Maar zij werden voor hun misdrijven niet enkel door het gerecht veroordeeld maar ook door hun directe omgeving. In de scriptiebrochure vond ik het onderwerp seksuele delicten in de zeventiende en achttiende eeuw. Samen met mijn promotor koos ik meer gespecificeerd voor de delicten van overspel en concubinaat. Met deze thesis wil ik een beeld schetsen van deze marginale groep in Gent tijdens de zeventiende en achttiende eeuw. Ik zal hun representatie in een drietal bronnen bestuderen. Ik wens tevens iedereen te bedanken die in enige mate bijgedragen heeft tot mijn thesis. Mijn promotor Prof. Dr. Isabelle Devos was een grote hulp in het vinden van geschikte bronnen en literatuur. Maar ook dank aan mijn moeder die mijn gehele thesis nagelezen heeft op mogelijke schrijffouten en de bijhorende stressmomenten tijdens het schrijven heeft ondergaan. 2

3 Inhoudstafel. Voorwoord. 2 Inhoudstafel. 3 Bibliografie. 7 Bronnenoverzicht. 11 Uitgegeven bronnen. 11 Onuitgegeven bronnen. 11 Illustraties. 12 Inleiding. 13 Hoofdstuk 1: Definiëring, status quaestionis, bronnen en methodologie Definiëring Het huwelijk in de zeventiende en achttiende eeuw Definiëring van overspel en concubinaat Overspel Concubinaat Status quaestionis Bronnen en methodologie. 26 Hoofdstuk 2: Kerkelijke rechtbank Inleiding De werking van de officialiteit De bevoegdheden De procedure Overzicht van de misdaden van overspel en concubinaat Totaal overzicht tussen 1570 en Overzicht eigen overzicht. 32 3

4 De misdrijven van de beklaagden De man De vrouw De plaats van afkomst van de beklaagden De onwettige kinderen De bestraffing door de officialiteit De veroordeelden en de niet-veroordeelden Aard van de bestraffing De lijf- en schandestraffen De vernederende straffen De geestelijke of canonieke straffen De boetes Strafvermindering of wijziging De overige straffen Doel en evolutie van de bestraffing Doel van de bestraffing Evolutie in de bestraffing Besluit. 51 Hoofdstuk 3: Wereldlijke rechtbank Inleiding De werking van de schepenbank van de Keure De bevoegdheden De procedure De documenten in het procesdossier Overzicht van de misdaden van overspel en concubinaat De beklaagden De misdrijven van de beklaagden Het geslacht van de beklaagden De leeftijd van de beklaagden De plaats van afkomst van de beklaagden Het beroep van de beklaagden De ouders van de beklaagden De supplianten, getuigen en andere betrokkenen. 66 4

5 3.4 De bestraffing door de schepenbank van de Keure De plaats van opsluiting Voorlopige hechtenis De eigenlijke plaats van opsluiting Recidivisme of plaatsen van vroegere opsluitingen De termijn en de kosten van de opsluiting De termijn van de opsluiting De kosten van de opsluiting Besluit. 74 Hoofdstuk 4: Collocatie Inleiding De werking van collocatie Overzicht van de misdaden van overspel en concubinaat De beklaagden De misdrijven van de beklaagden Het geslacht van de beklaagden De leeftijd van de beklaagden De plaats van afkomst van de beklaagden Adellijke beklaagden De supplianten en getuigen De supplianten De getuigen De bestraffing De plaats van opsluiting Voorlopige hechtenis De eigenlijke plaats van opsluiting Recidivisme of plaatsen van vroegere opsluitingen De termijn en de kosten van de collocatie De termijn van de collocatie De kosten van de collocatie Besluit. 90 Hoofdstuk 5: Algemeen besluit. 92 5

6 5.1 Inleiding De werking van de instellingen De bevoegdheden De procedure De documenten Overzicht van de misdaden van overspel en concubinaat De misdrijven Overspel Concubinaat Overspel en concubinaat De beklaagden Het geslacht van de beklaagden De leeftijd van de beklaagden De plaats van afkomst van de beklaagden Het beroep van de beklaagden De supplianten, getuigen en andere betrokkenen De bestraffing De aard van de bestraffing Het doel van de bestraffing De evolutie in de bestraffing Besluit. 107 Bijlagen. 109 Bijlagen officialiteit Gent. 110 Bijlagen procesdossiers van de schepenbank van de Keure. 155 Bijlagen collocatiedossiers

7 Bibliografie. Cloet, Michel. Het bisdom Gent ( ): vier eeuwen geschiedenis. Gent, Werkgroep De Geschiedenis van het Bisdom Gent, 1992, 585 pp. De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, 2 dln. De Vriendt, Griet. Overspel in de Zuidelijke Nederlanden van de 16 e tot de 18 e eeuw. Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling KU Leuven), 2003, s.p. (promotor: Vanhemelryck). De Wulf, Eva. Vrijen en trouwen te Deinze ( ). Een historisch demografische studie van het premaritale gedrag in een kleine stad. Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, s.p. (promotor: C. Vandenbroeke). Dopico Black, Georgina. Perfect wives, other women: adultery and inquisition in Early Modern Spain. Durham, Duke university press, 2001, 307 pp. Gandilhon, René. Un cas de concubinage à Andouille (XVIIe siècle). In : Revue historique de droit Français et étranger, 68 (1990), 2, pp Gaudemet, Jean. Le mariage en Occident : les mœurs et le droit. Parijs, Gerf, 1987, 520 pp. Haks, Donald. Huwelijk en gezin in Holland in de 17de en 18de eeuw: processtukken en moralisten over aspecten van het laat 17de- en 18de-eeuwse gezinsleven. Utrecht, HES, 1985, 305 pp. Hallema, A. Bestraffing van huwelijksontrouw en bestrijding van de prostitutie te Amsterdam in de jaren In: Tijdschrift voor strafrecht, 70 (1961), pp

8 Hamburger, Lotte. Contemplating adultery : the secret life of a Victorian woman. New York, Random house, 1991, 314 pp. Heirbaut, Dirk. Privaatrechtgeschiedenis van de Romeinen tot heden. Gent, Academia press, 2005, 416 pp. Helmers, Dini. Gescheurde bedden: oplossingen voor gestrande huwelijken, Amsterdam Hilversum, Verloren, 2002, 426 pp. Kingdon, Robert M. Adultery and divorce in Calvin s Geneva. Londen, Harvard university press, 1995, 214 pp. Maes L. Th. Vijf eeuwen stedelijk strafrecht. Bijdrage tot de rechts- en cultuurgeschiedenis der Nederlanden. Antwerpen, De sikkel, 1947, 830 pp. Meldrum, Tim. Domestic service and gender : life and work in the London household. Harlow, Longman, 2000, 220 pp. Mertens, Dries. Criminaliteit in (het Land van) Aalst in de 18 e eeuw ( ). Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 1999, s.p. (promotor: H. Soly). Monballyu, J. Filips Wielant. Verzameld werk. I. Corte instructie in materie criminele. Brussel, Paleis der Academiën, 1995, 303 pp. Mullie, Marleen. Zedendelicten te Brugge in de late 17 de en 18 de eeuw. Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 1995, 155 pp. (promotor: C. Vandenbroeke). Roets, A. Criminaliteit en juridische repressie in Gent in de Nieuwe Tijden. Gent, RUG Seminarie vakdidactiek geschiedenis, 1990, 91 pp. 8

9 Roets, Anne-Marie. Rudessen, dieften ende andere crimen. Misdadigheid te Gent in de zeventiende en achttiende eeuw: een kwantitatieve en kwalitatieve analyse. Gent (onuitgegeven doctoraatsverhandeling Universiteit Gent), 1987, s.p. Roets, Anne-Marie. Vrouwen en criminaliteit : Gent in de achttiende eeuw. In: Tijdschrift voor geschiedenis, 95 (1982), pp Rousseaux, Xavier. L histoire du crime et de la justice criminelle dans l espace du Benelux (XIVème- XVIIIème s.). In: Dupont-Bouchat, Sylvie en Rousseau Xavier. Crimes, pouvoirs et sociétés ( ) ancien Pays-Bas et principauté de Liège. Heule, UGA, 2001, 316 pp. (Standen en Landen, 104). Spierenburg, P. Opsluiting op verzoek. In: Spiegel Historiael, 9 (1981), pp Stone, Lawrence. Broken lives: seperation and divorce in England: Oxford, Oxford University Press, 1993, 355 pp. Stone, Lawrence. The family, sex and marriage in England ( ). Harmondsworth, Penquin Book, 1990, s.p. Therry, Marc. De religieuze beleving bij de leken in het 17de-eeuwse bisdom Brugge ( ). Brussel, Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, 1988, 273 pp. Turner, David M. Fashioning adultery: Gender, sex and civility in England, New York, Cambridge University Press, 2002, 236 pp. Vandenberghe, Hugo. De juridische betekenis van het concubinaat. Leuven, s.n., 1970, 268 pp. Vandenbroeke, C. Vrijen en trouwen, van de Middeleeuwen tot heden. Seks, liefde en huwelijk in historisch perspectief. Brussel, Elsevier, 1968, 245 pp. 9

10 Vanhemelryck, Fernand. Misdadigers: tussen rechter en beul. Antwerpen, De Nederlandse boekhandel, 1984, 207 pp. Van Waeijenberge, Frédéric. Collocatie te Gent, Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 1994, 244 pp. (promotor: H. Soly). Verdurmen, Elke. Bemind en bedrogen: overspel in de Zuidelijke Nederlanden tijdens de 15 de eeuw. Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2000, 115 pp. (promotor: M. Van Melkebeek). 10

11 Bronnenoverzicht. Uitgegeven bronnen. De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, 2 dln. Onuitgegeven bronnen. S.A.G. reeks 213, procesdossiers van de schepenen van de keure: Nr. 197A (1755) Nr. 197B (1755) Nr. 198A (1757) Nr. 198B (1756) Nr. 199 (1759) Nr. 201 (1761) Nr. 203 (1762) Nr. 207 (1763) Nr. 209 (1764) Nr. 210 (1764) Nr. 211 (1764) Nr. 251 (1775) Nr. 252 (1775) Nr. 253 (1775) Nr. 254 (1776) Nr. 258 (1776) Nr. 259 (1777) Nr. 260 (1777) Nr. 263 (1777) Nr. 264 (1778) Nr. 271 (1779) Nr. 272 (1779) Nr. 277 (1780) Nr. 278 (1780) Nr. 281 (1781) Nr. 282 (1781) Nr. 286 (1782) Nr. 294A (1784) Nr. 195A (1784) S.A.G. reeks 328, collocatiedossiers: Nr. 1 ( ) Nr. 3 ( ) Nr. 4A ( ) Nr. 9 (1775) Nr. 12 ( ) 11

12 Illustraties. Illustratie op voorpagina: Maes, Nicolaas. De luistervink Olieverf op doek, 92 x 121 cm. Dordrechts Museum. nti=

13 Inleiding. In mijn thesis zal ik de misdaden van overspel en concubinaat bespreken. Omdat dit een ruim begrip is onderzoek ik deze fenomenen in de Gentse maatschappij van de zeventiende en achttiende eeuw. Omwille van tijdsgebrek zal ik ook niet de gehele zeventiende en achttiende eeuw onderzoeken. Ik heb gekozen voor zes steekproeven van vijf à tien jaar: , , , , en Deze steekproeven komen overeen met die van Anne-Marie Roets in haar doctoraat over misdadigheid in Gent in de zeventiende en achttiende eeuw 1. Door deze keuze kan men de misdrijven van overspel en concubinaat makkelijk vergelijken met de gehele misdaad in diezelfde periode. Vanzelfsprekend onderzoek ik ook enkel de vervolgde misdaad. Veel van deze misdaden gebeurden in de schaduw van de maatschappij en haalden niet eens de bronnen. Vaak kwam het niet eens tot een rechtszaak uit schrik voor schande of uit pure financiële redenen, want zo een proces was een dure zaak. Om deze redenen zal ik maar een beperkt deel van die misdaden kunnen onderzoeken. Bij mijn besluiten moet dan ook altijd rekening gehouden worden met dit feit. Een casestudie als deze kan zijn belang tonen op twee manieren, met name van bovenuit en van onderuit. Ten eerste kan deze casestudie van Gent, samen met studies van andere steden, een begin vormen voor een algemene studie van overspel en concubinaat in de zeventiende en achttiende eeuw. Met meerdere van deze studies kan er een vergelijking gebeuren op nationaal en zelfs op internationaal niveau. Maar ook het lokale stedelijke niveau komt hiermee aan bod. Ten tweede kan deze studie een bewijs of tegenbewijs leveren voor al eerder gepubliceerde werken. Men kan nagaan of de misdaden van overspel en concubinaat in een stad als Gent op een zelfde manier behandeld werden als in andere steden. Ook kunnen reeds bestaande algemene werken getoetst worden aan deze casestudie. Men kan zich hier afvragen of er wel veralgemeend kan worden. Mogelijks spreken micro- en macrostudies elkaar tegen. 1 Roets, Anne-Marie. Rudessen, dieften ende andere crimen. Misdadigheid te Gent in de zeventiende en achttiende eeuw: een kwantitatieve en kwalitatieve analyse. Gent (onuitgegeven doctoraatsverhandeling Universiteit Gent), 1987, s.p. 13

14 Met dit alles in het achterhoofd vormt deze casestudie van Gent een belangrijk onderdeel van de wetenschappelijke literatuur. Voor mijn scriptie wil ik onderzoeken wie de personen, beschuldigd van overspel en concubinaat, waren en hoe deze werden voorgesteld in de bronnen. Deze omgeving bestudeer ik allereerst vanuit de verschillende rechtbanken. Zowel wereldlijke als kerkelijke rechtbanken veroordeelden overspeligen en houders van een bijzit. Maar de naaste familieleden, vrienden en kennissen hadden eveneens een eigen mening over de beschuldigde. Ik wil dus een gezicht geven aan zowel de aangeklaagde als aan zijn omgeving. Dit gezegd zijnde zal ik even overlopen welke de verschillende hoofdstukken zijn die in mijn dissertatie aan bod zullen komen. Allereerst wil ik de delicten in mijn eerste hoofdstuk definiëren. Beide misdaden liggen heel dicht bij elkaar en hebben beide gevolgen voor het huwelijk. De nadruk bij overspel ligt meer op de seksuele daad, terwijl bij concubinaat de nadruk ligt op het financiële en materiële. Omwille van de gevolgen voor het huwelijk wil ik eerst en vooral het huwelijk in de nieuwe tijd bestuderen. Dit was één van de zeven heilige sacramenten en een belangrijke stap in het leven van een persoon. Zowel voor vrouwen als voor mannen betekende het een verandering, die door elk van hen op een eigen manier werd aangevoeld. Overspel en concubinaat vormden beiden een inbreuk op dit heilige sacrament van het huwelijk. Het is dus vanzelfsprekend de vraag te stellen wat overspel en concubinaat inhielden. Wanneer sprak men over deze feiten? Waren er verschillende soorten? Als tweede aspect van mijn eerste hoofdstuk wil ik een overzicht geven van de door mij gebruikte literatuur en algemeen een status quaestionis van het onderzoek naar de misdaden van overspel en concubinaat in binnen- en buitenland. Een derde aspect zijn de door mij gehanteerde bronnen en methodologie. Ik zal hier nader toelichten welke bronnen ik gebruik en hoe ik deze verwerkt heb in mijn onderzoek. In mijn tweede hoofdstuk wil ik mijn onderzoek meer specifiëren met betrekking tot de Gentse officialiteit. Wat was dit voor een instelling en wat was haar historiek? Hoe werkte ze als rechtbank? Welke waren de actoren in deze instelling? Hoe verliep een 14

15 proces vanaf de aanhouding tot de veroordeling? Welke standpunten nam de officialiteit in ten opzichte van overspel en concubinaat? Welke zaken passeerden de revue in de zeventiende en achttiende eeuw? Waren er algemene kenmerken uit af te leiden of werden mensen verschillend behandeld? Was er een constante aanpak of was er sprake van een evolutie in de kerkelijke rechtspraak? Hoe werd er bestraft? Werden mannen en vrouwen op dezelfde manier behandeld of was er een onderscheid tussen de verschillende seksen? Op deze vragen zal ik door een analyse van de bronnen een antwoord proberen te geven. De Gentse schepenbank van de Keure komt in een derde hoofdstuk aan bod. Ook bij deze instelling zal ik een kort overzicht van haar ontstaansgeschiedenis geven. Hierop volgend zal eveneens de werking van de schepenbank besproken worden. Welke personen waren actief aan de schepenbank van de Keure? Hoe verliep een proces vanaf de aanhouding tot de veroordeling? Welke zaken heb ik teruggevonden in hun bronnen voor de zeventiende en achttiende eeuw? Welke kenmerken vielen hierin te bemerken? Waren er bepaalde zaken die in het oog sprongen om bepaalde redenen? Was er ook hier qua werking een constante aanpak of eerder een geleidelijke evolutie in tijd? Welke straffen werden aan de overspeligen en de houders van een bijzit opgelegd? Was er een verschil in de behandeling van de vrouwen en de mannen? Deze vragen zullen behandeld worden in dit derde hoofdstuk. Het fenomeen van collocatie behandel ik in mijn vierde hoofdstuk. Wat was dit en hoe werkte dit? Hoe verliep een collocatiedossier en wat waren de gevolgen? Wie waren de personen die deze zaken aanhangig maakten? Wat was hun relatie tot de beklaagde? Welke argumenten brachten zij naar voor om hun familielid of kennis te laten opsluiten? Op deze en meer vragen zal ik een antwoord zoeken door het bestuderen van Gentse collocatiedossiers uit de zeventiende en achttiende eeuw. Als vijfde en laatste hoofdstuk bevat deze dissertatie een algemeen besluit. Hierin zullen alle voorgaande onderzoeksresultaten verzameld worden om zo tot een algemeen overzicht te komen van de misdaden van overspel en concubinaat in Gent tijdens de zeventiende en achttiende eeuw. Hoe werden deze fenomenen opgevolgd in de vroegmoderne stedelijke maatschappij? Werkten de instellingen op een gelijkaardige manier of was er een duidelijk verschil tussen bijvoorbeeld de Gentse officialiteit en de 15

16 Gentse schepenbank van de Keure? Was de representatie van mannen en vrouwen dezelfde in de verschillende instellingen of was deze verschillend? 16

17 Hoofdstuk 1: Definiëring, status quaestionis, bronnen en methodologie. 1.1 Definiëring. Eerst en vooral wil ik de fenomenen van overspel en concubinaat definiëren. Omdat ze beiden een inbreuk vormden tegenover het heilige sacrament van het huwelijk zal ik eerst een korte uitwijding geven over het huwelijk tijdens de Nieuwe Tijden Het huwelijk in de zeventiende en achttiende eeuw. Van belang voor mijn onderzoek is het huwelijk in de zeventiende en achttiende eeuw. De bepalingen omtrent de huwelijkssluiting werden gevormd tijdens het concilie van Trente (1563). Voor het concilie van Trente kon men in het huwelijk treden op twee verschillende manieren. In principe moest een huwelijk voorafgegaan worden door de kerkbannen. Hierbij werd tijdens de mis het komend huwelijk aangekondigd. Zo konden de overige parochianen mogelijke beletselen naar voor brengen. Indien er geen beletselen waren, konden de verloofden vervolgens trouwen in facie ecclesie. Dit betekende in het aanzien van de kerk. Men huwde in aanwezigheid van een priester en getuigen in het voorportaal van het kerkgebouw. Hierna moest het huwelijk geconsumeerd worden via een samenslaap. Maar ook zonder deze vormvereisten was er sprake van een geldig huwelijk. Dit was het zogenaamde clandestiene of feitelijk huwelijk. Dit betekende dat de echtgenoten elkaar het jawoord gaven zonder pastoor of enige getuigen in de nabijheid en ze daarna het huwelijk consumeerden. Op deze manier was het onmogelijk te bewijzen of de huwelijkswoorden al dan niet uitgesproken waren. De belofte op een huwelijk was evenwel een veelvoorkomende smoes om de partner in bed te krijgen. 2 Na het concilie van Trente (1563) kon men enkel nog een geldig huwelijk sluiten na het uitvaardigen van drie huwelijksbannen. Dit moest gevolgd worden door een plechtigheid voor de pastoor en twee getuigen. Waarna men het huwelijk diende te registreren in het huwelijksregister, een onderdeel van de parochieregisters. Deze 2 Heirbaut, Dirk. Privaatrechtgeschiedenis van de Romeinen tot heden. Gent, Academia press, 2005, p

18 vormvereisten waren vanaf het concilie van Trente verplicht en zonder deze formaliteiten kon er geen sprake zijn van een geldig huwelijk. Dit moest het fenomeen van de feitelijke huwelijken uit de maatschappij bannen. 3 Het huwelijk werd vanaf dat moment officieel vastgelegd en er was geen twijfel meer mogelijk of men al dan niet getrouwd was. Dit was van groot belang voor de vervolging van overspel en concubinaat, wat ik zal verduidelijken bij de definiëring van deze misdrijven De definiëring van overspel en concubinaat Overspel. Overspel was wanneer één van de partners binnen een huwelijk seksuele contacten had met een vreemde persoon. Men kon het ook vreemdgaan binnen het huwelijk noemen. Filips Wielant beschreef als auteur van rechtstraktaten de misdaad van overspel. 4 Overspel was een doodzonde en de bestraffing hiervoor in het oude testament was steniging. Doch deze werd niet meer toegepast. Hij stelde drie kerkelijke straffen voor, namelijk echtscheiding, intrede in een klooster en excommunicatie. De wereldlijke rechtank had ook haar eigen straffen, waaronder de verbanning en andere civiele straffen. Een vrouwelijke overspelige werd als straf met roeden geslagen en voor twee jaar in het klooster opgesloten. Indien haar echtgenoot binnen deze twee jaar stierf, werd ze verplicht voor de rest van haar leven in het klooster te treden. Wanneer de man zijn vrouw met haar minnaar betrapte, mocht hij deze laatste doden. De vader beschikte eveneens over dit recht en kon daarenboven ook het leven van zijn dochter nemen. De moeder van de overspelige of andere familieleden hadden dit recht niet. Bij de hogere klasse waren de straffen veel zwaarder. Zo werd de man gegeseld en opgehangen en de vrouw levend ingemetseld. De bedrogen echtgenoot kon echter geen klacht indienen in enkele welbepaalde gevallen. Wanneer hij zichzelf schuldig maakte aan overspel, wanneer hij de oorzaak was van haar overspel, bij verkrachting of bedrog, wanneer zij na lange verlating dacht dat hij dood was en wanneer hij haar reeds vergeven had. Het 3 Heirbaut, Dirk. Privaatrechtgeschiedenis van de Romeinen tot heden. Gent, Academia press, 2005, p Monballyu, J. Filips Wielant. Verzameld werk. I. Corte Instructie in materie criminele. Brussel, Paleis der Academiën, 1995, pp

19 was in de eerste plaats de bedrogen echtgenoot die een klacht indiende. Wanneer hij dit niet deed mocht de vader en vervolgens anderen dit doen. Uit de beschrijving van Wielant blijkt duidelijk dat vrouwen strenger bestraft werden dan mannen. Dit komt ook aan bod in de teksten van de rechtsgeleerde Willem Van der Tanerijen. Hij duidt op het verschil in bestraffing tussen mannen en vrouwen en dit omdat de man de heer des huizes was en de vrouw zijn ondergeschikte. 5 In Mechelen werd in 1581 de ordonnantie politique op het stuck van houwelicken, overspeelders, overspeldressen ende doopen van cleyne oft jonghe kinderen uitgevaardigd. 6 In deze tekst werden enkele bepalingen omtrent overspel vastgelegd. Wanneer een gehuwde man met een gehuwde vrouw overspel pleegde, mocht hij geen ambt meer uitoefenen en werden beiden voor vijftig jaar verbannen. Indien het ging om overspel met een ongehuwde vrouw, diende de man een boete van honderd carolus gulden te betalen. Bij herval werd de straf verzwaard tot een verbanning van vijftig jaar en een boete van tweehonderd gulden carolus. De ongehuwde minnares werd de eerste keer gestraft met een vastenperiode van veertien dagen op water en brood. Indien zij herviel werd zij voor vijftig jaar verbannen. Indien een getrouwde vrouw overspel pleegde met een ongetrouwde man, werd hij veertien dagen op water en brood gezet en zij voor vijftig jaar verbannen. De bedrogen partner kon een scheiding aangaan. 7 Dit wijst dus ook op de verschillende soorten overspel. Er is namelijk overspel gepleegd door de vrouw, overspel door de man en overspel door beide Concubinaat. Men sprak van concubinaat wanneer twee personen samenwoonden en sliepen, zonder getrouwd te zijn of te mogen huwen. Ook dit komt bij Wielant te pas onder de noemer fornicacie. 8 Hij stelde dat alle seksuele relaties buiten het huwelijk, net zoals overspel, doodzonden waren. Het werd volgens hem verboden door het kerkelijk recht, maar getolereerd in het wereldlijk recht. 5 Vanhemelrijck, Fernand. Misdadigers tussen rechter en beul. Antwerpen, De Nederlandse boekhandel, 1984, p Vanhemelrijck, Fernand. Misdadigers tussen rechter en beul. Antwerpen, De Nederlandse boekhandel, 1984, p Maes, L. Th. Vijf eeuwen strafrecht. Bijdrage tot de rechts- en cultuurgeschiedenis der Nederlanden. Antwerpen, De sikkel, 1947, p Monballyu, J. Filips Wielant. Verzameld werk. I. Corte Instructie in materie criminele. Brussel, Paleis der Academiën., 1995, pp

20 Ook in de ordonnantie van Mechelen in 1581, ordonnantie politique op het stuck van houwelicken, overspeelders, overspeldressen ende doopen van cleyne oft jonghe kinderen komt concubinaat kort aan bod. 9 Men kon een boete krijgen van vijftig, honderd of tweehonderd ponden Vlaams ten behoeve van de armenkamer van de stad en een verbanning van tien jaar naarmate zij deze misdrijf langer bedreven. Het was een soort voortzetting van het feitelijk huwelijk en was vaak ook verbonden met clandestiene huwelijksbeloften. 10 Doordat dit soort huwelijken na het concilie van Trente verboden waren, ging men concubinaat strenger vervolgen. 1.2 Status quaestionis. Dit onderzoek is te kaderen in een aantal reeds bestaande wetenschappelijke werken. Mijn licentiaatverhandeling sluit aan bij een aantal studieonderwerpen zoals het huwelijk en de beleving hiervan door de partners en hun omgeving, de algemene criminaliteit, de juridische vervolging en zijn bestraffing, maar ook specifieker gericht op de misdaden van overspel en concubinaat. Het verschil tussen man en vrouw komt eveneens in mijn onderzoek naar boven en bijgevolg heb ik mij ook in de literatuur rond dit onderwerp verdiept. Ik zal hier vervolgens een kort overzicht geven van de literatuur die ik doorgenomen heb voor de start van mijn onderzoek en die ook later in de hiernavolgende hoofdstukken zal weerkeren. Allereerst wil ik de werken bespreken die handelen over het huwelijk en zijn normen en de manier waarop mensen hiermee omgingen. Voor deze contreien is het werk van Vandenbroeke onmisbaar in mijn onderzoek. 11 Dit werk geeft een historisch overzicht over de fenomenen van vrijen en trouwen en laat toe een vergelijking te maken tussen het verleden en het heden. Hij nam in dit werk een heel bruikbaar hoofdstuk op over seks voor en buiten het huwelijk. Hieruit kan ik allerlei redenen afleiden waarom zedendelicten in bepaalde eeuwen meer voorkwamen dan in andere. In het begin van de 9 Maes, L. Th. Vijf eeuwen strafrecht. Bijdrage tot de rechts- en cultuurgeschiedenis der Nederlanden. Antwerpen, De sikkel, 1947, p De Vriendt, Griet. Overspel in de Zuidelijke Nederlanden van de 16 e tot de 18 e eeuw. Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling KU Leuven), 2003, s.p. (promotor: Vanhemelryck) Vandenbroeke, C. Vrijen en trouwen, van de Middeleeuwen tot heden. Seks, liefde en huwelijk in historisch perspectief. Brussel, Elsevier, 1968, 245 pp. 20

21 achttiende eeuw was er een sterk normenstelsel door de contrareformatie waardoor men minder zedendelicten telt. 12 Daarentegen was er op het einde van het Ancien Regime, tevens het einde van mijn onderzoek, een stijging van het aantal seksuele delicten door een crisis in de huwelijkssector. 13 De thesis van Eva De Wulf gaat over vrijen en trouwen in Deinze. 14 In het spoor van haar promotor Chris Vandenbroeke heeft zij een prachtig resultaat neergezet. Over het huwelijk zelf heb ik hier weinig uitgefilterd. Maar haar hoofdstuk over onwettigen is des te geschikter. Omdat vanuit de door mij onderzochte buitenechtelijke relaties vaak kinderen geboren werden, kan ik dankbaar gebruik maken van haar bemerkingen. Voor het buitenland en dan vooral Engeland zijn de werken van Lawrence Stone uiterst belangrijk. Ik heb twee van zijn boeken geraadpleegd voor ik mijn eigenlijke onderzoek aanvatte. In zijn boek Broken lives: seperation and divorce in England spreekt hij zoals de titel al vermeld over scheidingen in Engeland. 15 Naast een theoretische invulling van hoe huwelijken ontstonden en weer spaak liepen, werkt hij aan de hand van casestudies. Deze casestudies geven veel meer inzicht in de procedure van scheiden dan wanneer men enkel de theorie zou gebruiken. We leren hier ook bij dat overspel vaak een aanleiding was tot een echtscheiding. In vier van de twaalf casestudies komt dit naar voor. Ook in het tweede boek dat ik van hem las, namelijk The family, sex and marriage in England geeft hij eerst een inleiding over familiegeschiedenis, waarna hij aansluitend de seksuele relaties bespreekt. 16 Bij dit laatste behandelt hij ook overspel, wat alweer door middel van casestudies wordt verduidelijkt. Vooral de cases over het seksuele gedrag bij de hogere klasse zijn zeer leerrijk. Zo bespreekt hij onder andere de befaamde Samuel Pepys en zijn tijdgenoot James Boswell. Hieruit kan men perfect de ervaringen van deze personen afleiden. Zeker bij Samuel Pepys, die een dagboek bijhield, kan men een dieper persoonlijk inzicht verkrijgen. 12 Vandenbroeke, C. Vrijen en trouwen, van de Middeleeuwen tot heden. Seks, liefde en huwelijk in historisch perspectief. Brussel, Elsevier, 1968, p Vandenbroeke, C. Vrijen en trouwen, van de Middeleeuwen tot heden. Seks, liefde en huwelijk in historisch perspectief. Brussel, Elsevier, 1968, p De Wulf, Eva. Vrijen en trouwen te Deinze ( ). Een historisch demografische studie van het premaritale gedrag in een kleine stad. Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, s.p. (promotor: C. Vandenbroeke) Stone, Lawrence. Broken lives: seperation and divorce in England: Oxford, Oxford university press, 1993, 355 pp. 16 Stone, Lawrence. The family, sex and marriage in England ( ). Harmondsworth, Penquin book, 1990, s.p. 21

22 Een ander werk dat meer ingaat op de manier waarop mensen omgingen met normen, is het boek van Donald Haks. 17 Het gezin staat centraal in zijn onderzoek. Alweer is het bij het hoofdstuk over echtscheiding dat hij melding maakt van overspel als grond van dergelijke separatie. Marc Therry behandelt in zijn boek de religieuze beleving bij leken. 18 Het gezinsleven kende ook vele normen. Zo was het huwelijk een verbintenis tussen een man en een vrouw met de bedoeling samen kinderen te krijgen en op te voeden. 19 Het huwelijk was als sacrament gebonden door God en daardoor onontbindbaar. Man en vrouw waren genoodzaakt voor de rest van hun leven bij elkaar te blijven. 20 Dit kon wel eens voor problemen zorgen, waardoor het wegvluchten naar een minnaar of minnares de enige uitweg leek. Overspel werd volgens Therry vooral gepleegd door de mannelijke sekse. 21 Tevens wijdt hij uit over de relatie tussen ouders en hun kinderen. Hij duidt op hun onderlinge rechten en plichten. Dit komt ook naar voor in de collocatiedossiers die ik zal onderzoeken. De ouders vonden het hier hun plicht hun ondeugende kind op te laten sluiten om hen voor ergere zaken te behoeden. Als tweede deel van mijn literatuur heb ik onderzoek gedaan naar de criminaliteit en heb ik mij vooral toegespitst op de misdrijven van overspel en concubinaat. Xavier Rousseaux geeft in zijn artikel een historisch overzicht van de criminaliteit en de jurisdictie in de Benelux tijdens de periode van de veertiende tot en met de achttiende eeuw. 22 Hij maakt hierin een onderscheid tussen verschillende soorten misdrijven en straffen. Ook de werking van de rechtbanken zet hij uiteen. Aansluitend hierop heb ik het werk van Maes geraadpleegd. 23 Zijn enorme boekdeel over strafrecht bevat een handige uiteenzetting over de werking van schepenbanken, die ik ook onderzoek. Daarenboven worden de verschillende misdrijven en straffen in detail toegelicht. Dit is 17 Haks, Donald. Huwelijk en gezin in Holland in de 17 e en 18 e eeuw: processtukken en moralisten over aspecten van het laat 17 e en 18 e eeuwse gezinsleven. Utrecht, HES, 1985, 305 pp. 18 Therry, Marc. De religieuze beleving bij de leken in het 17 e eeuwse bisdom Brugge ( ). Brussel, Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, 1988, 273 pp. 19 Therry, Marc. De religieuze beleving bij de leken in het 17 e eeuwse bisdom Brugge ( ). Brussel, Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, 1988, p Therry, Marc. De religieuze beleving bij de leken in het 17 e eeuwse bisdom Brugge ( ). Brussel, Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, 1988, p Therry, Marc. De religieuze beleving bij de leken in het 17 e eeuwse bisdom Brugge ( ). Brussel, Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, 1988, p Rousseaux, Xavier. L histoire du crime et de la justice criminelle dans l espace du Benelux (XIVème- XVIIIème s.). in: Dupont-Bouchat, Sylvie en Rousseaux, Xavier. Crimes, pouvoir et sociétés ( ) ancien Pays-Bas et principauté de Liège. Heule, UGA, 2001, p Maes,, L. Th. Vijf eeuwen strafrecht. Bijdrage tot de rechts- en cultuurgeschiedenis der Nederlanden. Antwerpen, De sikkel, 1947, 830 pp. 22

23 zeer gebruiksvriendelijk om meer te leren over de verschillende aspecten die ook in mijn onderzoek aan bod komen. Ook Mertens maakt in zijn licentiaatverhandeling gebruik van een dergelijk concept. 24 Na een algemene uitweiding over het Land van Aalst, bespreekt hij achtereenvolgens de verschillende misdrijven en geeft bij elk een daderprofiel mee. Daarna volgt alweer de bestraffing per misdrijf. Deze casestudie over het Land van Aalst is een goed voorbeeld voor mijn eigen onderzoek in Gent. Ferdinand Vanhemelrijck maakt in zijn werk Misdadigers tussen rechter en beul: ook plaats voor een kapittel over criminaliteit en seksualiteit. 25 Hieronder verstaat hij onder andere ook de misdrijven van overspel en concubinaat. Marleen Mullie specialiseert haar dan weer in zedendelicten in haar dissertatie over Brugge. 26 Ze verschaft inzicht in de instellingen, de bestraffing en de procedure. Daarnaast bespreekt ze de algemene criminaliteit en meerbepaald de vrouwelijke misdaden. De verschillende delicten worden onderverdeeld in drie categorieën, namelijk commerciële zedendelicten, gewelddadige zedendelicten en onzedelijk gedrag. Bij dit laatste horen overspel en concubinaat naast ook bigamie. Zij geeft steeds een korte definitie gevolgd door enkele cases in verhaalvorm. Als laatste is er de teksteditie van het rechtstraktaat van Filips Wielant door Monballyu. 27 Onder de paragrafen van adulterien en van fornicatie vond ik in deze originele vroegmoderne tekst een definitie van overspel en concubinaat en hun bestraffing. Specifiek gericht op de misdrijven van overspel en concubinaat heb ik ook enkele werken gevonden. De licentiaatverhandeling van Griet De Vriendt, Overspel in de Zuidelijke Nederlanden van de 16 e tot de 18 e eeuw. is een prachtige weergave van vooral de procedure van de wereldlijke en kerkelijke rechtbanken in de gehele Zuidelijke Nederlanden. 28 Zij heeft vooral op basis van literatuur en secundaire bronnen gewerkt. Als ruimere omkadering voor mijn onderzoek is dit een zeer geschikt werk. Voor de vijftiende eeuw werd het onderzoek naar overspel in de Zuidelijke 24 Mertens, Dries. Criminaliteit in (het Land van) Aalst in de 18 e eeuw ( ). Gent, (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 1999, s.p. (promotor: M. Cloet) Vanhemelrijck, Fernand. Misdadigers: tussen rechter en beul. Antwerpen, De Nederlandse boekhandel, 1984, 207 pp. 26 Mullie, Marleen. Zedendelicten te Brugge in de late 17 e en 18 e eeuw. Gent, (onuitgegeven licentiaatverhandelin Universiteit Gent, 1995, 155 pp. (promotor: C. Vandenbroeke) Monballyu, J. Filips Wielant. Verzameld werk. I. Corte Instructie in materie criminele. Brussel, Paleis der Academiën., 1995, pp De Vriendt, Griet. Overspel in de Zuidelijke Nederlanden van de 16 e tot de 18 e eeuw. Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling KU Leuven), 2003, s.p. (promotor: Vanhemelryck). 23

24 Nederlanden ook reeds behandeld door Elke Verdurmen. 29 In het buitenland zijn er de werken van onder andere A. Hallema rond huwelijksontrouw in het zeventiende-eeuwse Amsterdam 30. Ook voor het Genève ten tijde van Calvijn is er een werk verschenen dat handelt over overspel door Robert Kingdon 31. Aan de hand van enkele casussen legt hij vanaf de klacht tot de bestraffing het leven van een overspelige uit. Overspel in Engeland wordt beschreven door David Turner 32. Perfect wives, other women: adultery and inquisition in Early Modern Spain. van Dopico Black is een mooi voorbeeld van het literaire inzicht rond het fenomeen van overspel en concubinaat. 33 Zij werkt op basis van een gedragsboek en twee toneelstukken. Ook Contemplating adultery : the secret life of a Victorian woman. van Lotte Hamburger geeft een meer literaire visie op mijn onderwerp. 34 Het handelt wel over een latere periode dan de door mij te onderzoeken vroegmoderne tijd, maar toch geven de brieven waaruit dit boek voornamelijk bestaat een beeld van hoe een vrouw omging met haar overspel. Hieruit blijkt dat ze gemengde gevoelens had, enerzijds verlangen naar het onbekende en anderzijds angst om ontdekt te worden. Vandenberghe Hugo heeft in zijn boek De juridische betekenis van het concubinaat. een voor mij praktisch historisch overzicht gegeven. 35 Hierin kan ik de evolutie bekijken van het juridische aspect van concubinaat. Gandilhon geeft ook een voorbeeld van concubinaat. 36 In een zeer kort artikel bespreekt hij een zaak van concubinaat in Andouillé in de zeventiende eeuw. Dit soort cases vormen een mooi voorbeeld voor mijn onderzoek. Het verschil van de vervolging en bestraffing tussen mannen en vrouwen komt in mijn onderzoek vaak naar voor. Vandaar dat ik mij ook kort verdiept heb in de vrouwelijk criminaliteit, waardoor direct het onderscheid met de 29 Verdurmen, Elke. Bemind en bedrogen: overspel in de Zuidelijke Nederlanden tijdens de 15 de eeuw. Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2000, 115 pp. (promotor: M. Van Melkebeek). 30 Hallema, A. Bestraffing van huwelijksontrouw en bestrijding van de prostitutie te Amsterdam in de jaren In: Tijdschrift voor strafrecht, 70 (1961), pp Kingdon, Robert M. Adultery and divorce in Calvin s Geneva. Londen, Harvard university press, 1995, 214 pp. 32 Turner, David M. Fashioning adultery: Gender, sex and civility in England, New York, Cambridge University Press, 2002, 236 pp. 33 Dopica Black, Georgina. Perfect wives and other women: adultery and inquisition in Early Modern Spain. Durham, Duke university press, 2001, 307 pp. 34 Hamburger, Lotte. Contemplating adultery: the secret life of a Victorian woman. New York, Random house, 1991, 314 pp. 35 Vandenberghe, Hugo. De juridische betekenis van concubinaat. Leuven, s.n., 1970, 268 pp. 36 Gandilhon, René. Un cas de concubinageà Andouillé (XVII siècle). In: Revue historique de droit Français et etranger, 68 (1990), 2, pp

25 mannelijke misdaad gemaakt wordt. Anne-Marie Roets werkt uitgebreid rond dit thema voor Gent. In haar artikel Vrouwen en criminaliteit: Gent in de achttiende eeuw. tracht ze een verklaring te geven waarom vrouwen meer werkzaam zijn in bepaalde takken van de criminaliteit dan in andere. 37 Zo kwamen vrouwen vrij vaak voor bij de seksuele delicten. Ze maakt ook een vergelijking van de verschillen tussen mannen en vrouwen. Ook in haar werk Criminaliteit en juridische repressie in Gent in de Nieuwe Tijd. duidt ze vooral op de vrouwelijke criminaliteit. 38 Ze bespreekt in dit werk de economische misdrijven, diefstal, bedelarij, prostitutie en smokkelarij. Om mijn bronnen en de instellingen die ze weerspiegelen beter te begrijpen heb ik ook enkele werken gelezen. De eerste bron is afkomstig uit de kerkelijke rechtbank. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en van Jozef De Brouwer is dan ook zowel qua literatuur als qua bron onmisbaar in mijn onderzoek. 39 Hij geeft een zeer goed overzicht van alle aspecten van de kerkelijke wetgeving. In het eerste boekdeel wordt de werking en de bevoegdheid van de officialiteiten uit de doeken gedaan Daarna worden de verschillende misdaden beschreven, waar mijn aandacht natuurlijk uitging naar het chapiter over de overtredingen van de seksuele moraal en de huwelijkswetgeving. Hierna volgt een omschrijving van de kerkelijke bestraffing en haar evolutie. Het tweede deel van dit werk heeft hij onderverdeeld in verschillende categorieën, waaronder ook overspel en concubinaat, waarvan de verschillende rechtszaken kort besproken worden. Ik heb ter vergelijking de originele documenten er naast gelegd en heb opgemerkt dat ze dezelfde informatie bevatten. Dit omslachtig boek kan ik dus zonder enig probleem als bron gebruiken. Naast dit omvangrijke werk van De Brouwer heb ik ook gebruik gemaakt van het boek van Michel Cloet Het bisdom Gent ( ): vier eeuwen geschiedenis.. 40 In het eerste deel bespreekt hij de ontstaansgeschiedenis van het oude bisdom Gent, waardoor ook de Gentse officialiteit tot stand kwam. 37 Roets, Anne-Marie. Vrouwen en criminaliteit : Gent in de achttiende eeuw. In: Tijdschrift voor geschiedenis, 95 (1982), pp Roets, A. Criminaliteit en juridische repressie in Gent in de Nieuwe Tijden. Gent, RUG Seminarie vakdidactiek geschiedenis, 1990, 91 pp. 39 De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, 2 dln. 40 Cloet, Michel. Het bisdom Gent ( ): vier eeuwen geschiedenis. Gent, Werkgroep van het Bisdom Gent, 1992, 585 pp. 25

26 Mijn tweede bron zijn de procesdossiers van de schepenbank van de Keure. Niettegenstaande dat de schepenbank van Gent zo een unieke samenstelling kent, is het toch moeilijk hierover literatuur te vinden. Vooral over de werking en de bevoegdheid van deze instelling vind ik weinig informatie. Toch heb ik een zeer correcte beschrijving van deze organisatie gevonden in mijn cursus over de geschiedenis van de instellingen van de Nieuwe Tijd van Prof. Dr. René Vermeir. Hierin wordt in een aparte casus de schepenbank van Gent besproken. Mijn derde en laatste bron zijn de Gentse collocatiedossiers. Collocatie te Gent, van Frédéric Van Waeijenberge heb ik hiervoor ingekeken, om de visie van de naaste familieleden te ontdekken. 41 Aangezien deze dissertatie, net als mijn thesis, handelt over Gent, vormt dit een perfecte vergelijkingsbodem. Ik heb dan ook de structuur van zijn onderzoek deels overgenomen in mijn studie. Ook de werken van Spierenburg en Helmers geven meer uitleg over het gebruik van opsluiting op verzoek. 42 Beide werken handelen over opsluiting in Amsterdam. 1.3 Bronnen en methodologie. Mijn onderzoek is vooral opgebouwd vanuit de analyse van mijn bronnen en wordt dan ook geleid door wat deze als resultaten naar voor brengen. Voor elk van mijn brontypes is een specifieke fiche opgesteld naargelang de informatie die ik kon distilleren. Deze zijn achteraan in bijlage toegevoegd, zowel in een voorbeeldfiche als de ingevulde exemplaren. Voor de bronnen van de kerkelijke rechtbank heb ik gebruik gemaakt van het boek van Jozef De Brouwer. 43 Hij verwerkt in zijn tweede boekdeel het gehele bronnenarsenaal van de Gentse officialiteit. Door zijn resultaten te toetsen aan het origineel heb ik gemerkt dat De Brouwer alle mogelijke informatie verzameld heeft en 41 Van Waeijenberge, Frédéric. Collocatie te Gent, Gent, (onuitgegeven licentiaatverhandeling universiteit Gent), 1994, 244 pp. (promotor: H. Soly) 42 Spierenburg, P. Opsluiting op verzoek. In: Spieghel Historiael, 9 (1981), pp en Helmers, Dini. Gescheurde bedden: oplossingen voor gestrande huwelijken, Amsterdam Hilversum, Verloren, 2002, 426 pp. 43 De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, 2 dln. 26

27 bijgevolg een bruikbare bron is. De korte tekstjes die hij voor elke zaak maakte heb ik herwerkt tot handige fiches, die makkelijk te analyseren zijn. Ook voor mijn tweede bron, deze van de schepenen van de Keure, heb ik een dergelijke fiche aangelegd. Aan de hand van de procesdossiers, bewaard in het stadsarchief van Gent reeks 213, heb ik alle mogelijke informatie verzameld over de processen omtrent overspel en concubinaat. Hetzelfde geldt voor de collocatiedossiers, eveneens bewaard in het stadsarchief van Gent reeks 328. Hieruit distilleerde ik alle mogelijke informatie rond mijn overspeligen en houders van een bijzit en stelde zo handige fiches op. Aan de hand van al deze gegevens kan ik via analyse en tellingen zowel kwalitatieve als kwantitatieve conclusies trekken. 27

28 Hoofdstuk 2: Kerkelijke rechtbank. 2.1 Inleiding. Aangezien mijn onderzoek grotendeels gebaseerd is op het werk van Jozef De Brouwer zijn er talloze verwijzingen naar zijn standaardwerk De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en aanwezig in mijn thesis 44. Niettegenstaande is mijn onderzoek vernieuwend opdat ik slechts een deelaspect, namelijk de officialiteit van Gent, zal onderzoeken. Via het werk van De Brouwer zal ik de bronnen van deze instelling bestuderen. In het tweede deel van zijn werk heeft hij deze bronnen verwerkt, opgedeeld per misdaad en per officialiteit. Zo was het makkelijk voor mij om die personen veroordeeld voor overspel en/of concubinaat terug te vinden. Ik heb bij mijn vooronderzoek dezelfde bronnen geraadpleegd en ben tot de conclusie gekomen dat de korte stukjes tekst die De Brouwer geeft voor elke rechtzaak alle informatie bevatten die uit de vonnissen van de kerkelijke rechtbank gehaald kunnen worden. Verder kan ik ook zijn hoofdstukken over de bestraffing en haar evolutie vergelijken met de specifieke situatie in Gent. Omdat sommige zaken voor bepaalde mensen als vage woorden kunnen overkomen, wil ik eerst en vooral uitleggen wat een officialiteit was. En vooral hoe deze van Gent tot stand is gekomen. Een officialiteit was de bisschoppelijke rechtbank die rechtspraak had binnen haar eigen bisdom. Zonder een bisdom Gent kon er dus ook nooit een Gentse officialiteit geweest zijn. Het Gentse bisdom is tot stand gekomen in het jaar Om deze te vormen werden ongeveer honderdtachtig parochies afkomstig uit de vroegere bisdommen Doornik, Utrecht en Kamerrijk samengevoegd. 45 De Arteveldestad werd reeds in 1559 benoemd als zetel van een nieuw bisdom, toch duurde het nog twee jaar vooraleer dit er werkelijk was. Toen op 12 mei 1559 paus Paulus IV een bul, Super universas, uitgaf ter oprichting van een bisdom in Gent, werd hierin bepaald dat deze instelling ondergeschikt was aan het aartsbisdom van Mechelen en dat de koning het 44 De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, 2 dln. 45 Cloet, Michel. Het Bisdom Gent ( ): vier eeuwen geschiedenis. Gent, Werkgroep de geschiedenis van het bisdom Gent, 1992, p

29 benoemingsrecht kreeg over de bisschop. 46 Het bisdom werd uiteindelijk op 7 augustus 1561 opgericht met de pauselijke bul Regimini universalis van paus Pius IV. Met de oprichting van dit bisdom kwam ook een nieuwe officialiteit in werking. Een officialiteit was de kerkelijke rechtbank onder leiding van de bisschop. Door de jaarlijkse bisschoppelijke visitatie bleef deze op de hoogte van de gang van zaken binnen zijn bisdom. En zo ook van de inbreuken op de kerkelijke wetgeving. Deze inbreuken werden opgetekend door de pastoors en dekens in het jaarlijkse liber status animarum. De pastoors dienden na te gaan of hun gelovigen de kerkelijke wetten naleefden, zoals de paasplicht en het respecteren van de huwelijksgeloften. Wanneer een parochiaan zich niet hield aan de kerkelijke wetgeving werd hij eerst door de pastoor aangemaand om zijn leven te beteren. Als deze waarschuwing niet werd opgevolgd moest hij of zij meestal voor de deken verschijnen als deze op visitatie kwam. Indien deze dan nog in gebreke bleef werd de naam van de beschuldigde via de dekanale verslagen doorgegeven aan de bisschop en kon een onderzoek ingesteld worden De werking van de officialiteit De bevoegdheden. De officialiteit was bevoegd voor alle zaken die vielen onder de kerkelijke wetgeving. Deze kende een interne en een externe opdeling, zoals De Brouwer aantoont. Intern werden de misdaden opgedeeld in causae majores en causae minores. Tot de causae majores behoorden de burgerlijke zaken met een boete die groter was dan vier ponden groots en de zware strafrechterlijke zaken zoals overspel, concubinaat, echtscheiding, huwelijksproblemen, bordeel houden en ketterij. De causae minores omvatten de zaken met een boete kleiner dan vier ponden groots en de lichtere strafzaken, zoals de ontheiliging van de feestdagen, het verzuimen van de paasplicht, 46 Cloet, Michel. Het Bisdom Gent ( ): vier eeuwen geschiedenis. Gent, Werkgroep de geschiedenis van het bisdom Gent, 1992, p De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, deel 1, p De Brouwer, Jozef. De kerkelijke rechtspraak en haar evolutie in de bisdommen Antwerpen, Gent en Mechelen tussen 1570 en Tielt, Veys, 1972, deel 1, p

Overspel en concubinaat in Gent tijdens de zeventiende en achttiende eeuw.

Overspel en concubinaat in Gent tijdens de zeventiende en achttiende eeuw. Overspel en concubinaat in Gent tijdens de zeventiende en achttiende eeuw. Saskia De Schepper Inleiding Overspel en concubinaat werden in Gent tijdens de zeventiende en achttiende eeuw als ernstige misdrijven

Nadere informatie

Karen Proost. Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Vakgroep Nieuwe Geschiedenis. Academiejaar 2010-2011

Karen Proost. Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Vakgroep Nieuwe Geschiedenis. Academiejaar 2010-2011 Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Nieuwe Geschiedenis Academiejaar 2010-2011 In materie van divortie Echtscheiding en huiselijk geweld tijdens de 18 de eeuw. Een analyse van echtscheidingsprocessen

Nadere informatie

Huwelijk en samenwonen, echtscheiding en hertrouwen, gemengde relaties

Huwelijk en samenwonen, echtscheiding en hertrouwen, gemengde relaties Huwelijk en samenwonen, echtscheiding en hertrouwen, gemengde relaties Een beleidsplan van de kerkenraad van de Vrije Evangelische Gemeente te Oldebroek Inleiding Het huwelijk staat in onze tijd onder

Nadere informatie

Over de website en de boodschappen

Over de website en de boodschappen Over de website en de boodschappen De website De website is opgericht om een reeks goddelijke boodschappen te publiceren waarvan een getrouwde moeder van een jong gezin, woonachtig in Europa, zegt dat

Nadere informatie

Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.

Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz. enz. Wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en de Wet op de economische delicten met het oog op het vergroten van de mogelijkheden tot opsporing, vervolging, alsmede het voorkomen

Nadere informatie

Het sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten

Het sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten Het sacrament van Het huwelijk Sacramenten Sacramenten IIn de Bijbel Deze geloofsboekjes gaan over de In het evangelie willen Farizeeën Jezus op de proef stellen zeven sacramenten. Sacramenten met een

Nadere informatie

Suggesties voor een volgende editie, zijn welkom bij de auteur op Alle constructieve opmerkingen worden in dank aanvaard.

Suggesties voor een volgende editie, zijn welkom bij de auteur op Alle constructieve opmerkingen worden in dank aanvaard. Voorwoord Dit leerboek vormt een goede basis voor het opleidingsonderdeel strafrecht binnen een professionele bacheloropleiding. We denken hierbij in het bijzonder aan de afstudeerrichting Rechtspraktijk

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2013 2014 33 685 Wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en de Wet op de economische delicten met het oog op het vergroten

Nadere informatie

Het sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten

Het sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten Het sacrament van Het huwelijk Sacramenten Sacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van de Kerk

Nadere informatie

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT VAN 15 SEPTEMBER 2015

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT VAN 15 SEPTEMBER 2015 Not.nr. : GE45.FJ.4277/14-Sw4 RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT VAN 15 SEPTEMBER 2015 in de zaak van het openbaar ministerie tegen: Stéphane Michel Christian W., zonder beroep, geboren te Boussu op (

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 26 APRIL 2016 P.16.0207.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.16.0207.N PROCUREUR DES KONINGS bij de rechtbank van eerste aanleg West- Vlaanderen, afdeling Veurne, eiser, tegen J Y, beklaagde, verweerder.

Nadere informatie

Elementaire Rechtspraak

Elementaire Rechtspraak Boekenreeks Elementaire Rechtspraak ER 60 Recente Elementaire Vonnissen en Arresten (2009 2010 2011) Adoptie Dringende en Voorlopige Maatregelen Echtscheiding Erfrecht Geesteszieke Huwelijksvermogensrecht

Nadere informatie

NEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE

NEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE NEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE ACTA FALCONIS XIV NEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE Cyrille Fijnaut Lecture Series Dirk Van Daele (ed.)

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 44 (09-11)

De Bijbel open 2013 44 (09-11) 1 De Bijbel open 2013 44 (09-11) Als ouders zondigen, dan worden hun kinderen daarvoor gestraft. Is dat zo? Dat kan toch niet waar zijn. Toch lijkt dat wel zo te staan in Deut. 5:9 en Ex. 20:5. In deze

Nadere informatie

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT 7 NOVEMBER 2017

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT 7 NOVEMBER 2017 RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE GENT 7 NOVEMBER 2017 In de zaak van het openbaar ministerie tegen: S. V. G., zonder gekend beroep, geboren te Gent op ( ), wonende te ( ) beklaagd van: A. Hetzij door daden,

Nadere informatie

HUWELIJK TUSSEN KATHOLIEK EN ONGEDOOPTE

HUWELIJK TUSSEN KATHOLIEK EN ONGEDOOPTE DOC. XI. HUWELIJK TUSSEN KATHOLIEK EN ONGEDOOPTE Datum van het huwelijk: In de parochiekerk: Te: (postnummer, deelgemeente en fusiegemeente) Bisdom: I. IDENTITEIT Katholieke partner Ongedoopte partner

Nadere informatie

ANTI-SEKSISME GEBRUIKSAANWIJZING. «Wat een mietje! Het is de taak van de vrouw om zich met de kinderen bezig te houden, niet van de man!

ANTI-SEKSISME GEBRUIKSAANWIJZING. «Wat een mietje! Het is de taak van de vrouw om zich met de kinderen bezig te houden, niet van de man! «Een Raad van Bestuur is geen Tupperware-bijeenkomst!» sinds 3 augustus 2014 bestaat er een nieuwe wet ANTI-SEKSISME GEBRUIKSAANWIJZING «Wat een mietje! Het is de taak van de vrouw om zich met de kinderen

Nadere informatie

Opgave 3 De burger als rechter

Opgave 3 De burger als rechter Opgave 3 De burger als rechter Bij deze opgave horen tekst 5 en de tabellen 2 en 3 uit het bronnenboekje. Inleiding Hoe behoren volgens het Nederlandse publiek veroordeelde plegers van misdrijven gestraft

Nadere informatie

WAT WIL HIJ, WAT WIL ZIJ?

WAT WIL HIJ, WAT WIL ZIJ? WAT WIL HIJ, WAT WIL ZIJ? Inhoud Voorwoord 7 1. Hoe stabiel is uw huwelijk? 9 2. Waarom de Liefdesbank nooit sluit 17 3. Waar zij echt niet zonder kan: Genegenheid 33 4. Waar hij echt niet zonder kan:

Nadere informatie

inhoud Inhoudsopgave Literatuur Trefwoorden register

inhoud Inhoudsopgave Literatuur Trefwoorden register inhoud Inhoudsopgave 1. Liefde is 2. Gods plan met seksualiteit 3. Seksualiteit verbindt 4. Verschillen jongens en meiden 5. Schat op het spel 6. Je schat beschermen 7. Seks in je eentje 8. Geen slaaf

Nadere informatie

DE PROCEDUREGIDS. Stappenplan voor civiele, strafrechtelijke en bestuursrechtelijke geschillen. Frederic Eggermont Saskia Kerkhofs

DE PROCEDUREGIDS. Stappenplan voor civiele, strafrechtelijke en bestuursrechtelijke geschillen. Frederic Eggermont Saskia Kerkhofs DE PROCEDUREGIDS DE PROCEDUREGIDS Stappenplan voor civiele, strafrechtelijke en bestuursrechtelijke geschillen Frederic Eggermont Saskia Kerkhofs Antwerpen Cambridge De proceduregids. Stappenplan voor

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 31 MAART 2015 P.14.0392.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.14.0392.N 1. M L E V U, beklaagde, 2. H R G V B, beklaagde, eisers, met als raadsman mr. Jaak Haentjens, advocaat bij de balie te Dendermonde.

Nadere informatie

Hertrouwen, een zondig verbond ja of nee?

Hertrouwen, een zondig verbond ja of nee? Hertrouwen, een zondig verbond ja of nee? Jezus is hierover zeer duidelijk en laat er geen twijfel over bestaan dat hertrouwen na een echtscheiding overspel en daardoor een zondig verbond is. Markus 10:11-12:

Nadere informatie

o gebrek aan verwantschap: de wet verbiedt huwelijken tussen mensen die onderling een te nauwe bloedband of aanverwantschap hebben.

o gebrek aan verwantschap: de wet verbiedt huwelijken tussen mensen die onderling een te nauwe bloedband of aanverwantschap hebben. Het huwelijk Wilt u uw relatie officieel regelen, dan kunt u trouwen, een geregistreerd partnerschap aangaan of een samenlevingscontract opstellen. U kunt ook gaan samenwonen zonder zonder een contract

Nadere informatie

Het sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten

Het sacrament van. Het huwelijk. Sacramenten Het sacrament van Het huwelijk Sacramenten In de Bijbel In het evangelie willen Farizeeën Jezus op de proef stellen met een vraag over het huwelijk (Mt. 19, 1-6; Mc. 10, 1-12): staat het een man vrij zijn

Nadere informatie

STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN MINISTERS. Wet van 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers 1

STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN MINISTERS. Wet van 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers 1 STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN MINISTERS Wet van 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers 1 TITEL I TOEPASSINGSGEBIED Artikel 1 Deze wet regelt een

Nadere informatie

Hemels Huwelijka. Ontdek hoe je samen gelukkig oud wordt. Willem en Marian de Vink

Hemels Huwelijka. Ontdek hoe je samen gelukkig oud wordt. Willem en Marian de Vink Hemels Huwelijka Ontdek hoe je samen gelukkig oud wordt Willem en Marian de Vink Hemels Huwelijk - Ontdek hoe je samen gelukkig oud wordt Tekst: Willem en Marian de Vink Illustraties: Willem de Vink Strips:

Nadere informatie

Theorieboek. Knuffel. Mensen zijn afhankelijk van elkaar, want de mens is een sociaal dier dat het liefst in

Theorieboek. Knuffel. Mensen zijn afhankelijk van elkaar, want de mens is een sociaal dier dat het liefst in 4c Relatie 1 Wat is een relatie? Wanneer je deze vraag aan een aantal verschillende mensen stelt dan zullen zij allen een antwoord geven. Want wat een relatie precies is, is voor ieder persoon verschillend.

Nadere informatie

Klaas Van Gelder. Tussen veel vuren. Het soeverein-baljuwschap van Vlaanderen in de Vroegmoderne Tijd ( )

Klaas Van Gelder. Tussen veel vuren. Het soeverein-baljuwschap van Vlaanderen in de Vroegmoderne Tijd ( ) A/492651 Klaas Van Gelder Tussen veel vuren Het soeverein-baljuwschap van Vlaanderen in de Vroegmoderne Tijd (1500-1733) INHOUDSTAFEL 265 INHOUDSTAFEL DANKWOORD. 9 AFKORTINGENLIJST 11 INLEIDING 13 1. Situering

Nadere informatie

GEMENGD HUWELIJK TUSSEN GEDOOPTEN

GEMENGD HUWELIJK TUSSEN GEDOOPTEN DOC. X. GEMENGD HUWELIJK TUSSEN GEDOOPTEN Datum van het huwelijk, In de parochiekerk: Te (postnummer, deelgemeente en fusiegemeente) Bisdom: I. IDENTITEIT Katholieke partner Niet-katholieke partner 1.

Nadere informatie

Tweede gebod: geen gesneden beeld

Tweede gebod: geen gesneden beeld B2 1 25 Tweede gebod: geen gesneden beeld Lezen en bespreken Markus 7:1-13 Welke kritiek hadden de farizeeërs op de discipelen? (vers 1-3) Waarom bestrafte de Heere Jezus de farizeeërs? (vers 6-9) De eerste

Nadere informatie

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE HASSELT VAN 15 DECEMBER 2015

RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE HASSELT VAN 15 DECEMBER 2015 RECHTBANK VAN EERSTE AANLEG TE HASSELT VAN 15 DECEMBER 2015 INZAKE HET OPENBAAR MINISTERIE BURGERLIJKE PARTIJEN Vlaamse Vervoersmaatschappij ( ) openbare instelling onder de vorm van een NV, met ondernemingsnummer

Nadere informatie

Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig. Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009

Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig. Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009 Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009 Inhoud Voorwoord pag. 3 Voortgang De Bokkerijders met de dode hand, een nieuwe visie pag. 4 Website www.sjtigs.eu

Nadere informatie

Bemiddeling tussen slachtoffers en daders van misdrijven

Bemiddeling tussen slachtoffers en daders van misdrijven Bemiddeling tussen slachtoffers en daders van misdrijven INHOUD De handtas van Marie-Claire werd van haar schouder gerukt. Ze vindt dat de dader gestraft moet worden, maar ze heeft ook heel wat vragen

Nadere informatie

Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO

Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO Bij 1 BSO worden sommige benadering door elkaar verweven. Het leven van Jezus uit de bijbelse benadering wordt geïntegreerd in het onderdeel

Nadere informatie

Cultuur in huwelijksgedrag: van voorhuwelijks samenwonen tot zorgen voor familie

Cultuur in huwelijksgedrag: van voorhuwelijks samenwonen tot zorgen voor familie Cultuur in huwelijksgedrag: van voorhuwelijks samenwonen tot zorgen voor familie Hokkende Amsterdammers? Same address couples (SAC) Koppels die op het moment van de vooraankondiging van hun huwelijk aangeven

Nadere informatie

Je lichaam om lief te hebben

Je lichaam om lief te hebben Mgr. André LÉONARD Je lichaam om lief te hebben de seksuele moraal uitgelegd aan jongeren s-hertogenbosch 2016 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 9 Inleiding 15 1. JE LICHAAM VAN GLORIE 19 Grootsheid en ellende van

Nadere informatie

Jezus blijft altijd bij ons

Jezus blijft altijd bij ons Eerste Communieproject 46 Jezus blijft altijd bij ons Jezus staat op uit het graf Jezus is dood. In les 7 heb je gezien dat Jezus wordt vermoord. De vrienden van Jezus zijn bedroefd. Ze leggen Hem in een

Nadere informatie

Zij die God liefhebben

Zij die God liefhebben Hugo Bouter Zij die God liefhebben Romeinen 8:28 e.a.p. Gods liefde en onze respons Meestal legt de Schrift de nadruk op de liefde van Gód tot ons, en juist niet op ónze liefde tot God. Om dat aan te tonen

Nadere informatie

ARREST van 20 oktober 1997 in de zaak A 96/ ARRET du 20 octobre 1997 dans l affaire A 96/

ARREST van 20 oktober 1997 in de zaak A 96/ ARRET du 20 octobre 1997 dans l affaire A 96/ BENELUX-GERECHTSHOF COUR DE JUSTICE BENELUX A 96/3/10 ARREST van 20 oktober 1997 in de zaak A 96/3 ------------------------- Inzake : COTRABEL BVBA tegen LAUTE DIRK Procestaal : Nederlands En cause : ARRET

Nadere informatie

Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 2 e jaar BSO

Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 2 e jaar BSO Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 2 e jaar BSO Historische benadering: 4 lessen De Primitieve Kerk: De kenmerken van de eerste christenen. Het Apostolisch Concilie (begrip, aanvaarding).

Nadere informatie

Geheimhoudingsverklaring ambtenaren Stichtse Vecht

Geheimhoudingsverklaring ambtenaren Stichtse Vecht Geheimhoudingsverklaring ambtenaren Stichtse Vecht Verklaring met betrekking tot de geheimhoudingsplicht Ondergetekende, Werkzaam bij gemeente Stichtse Vecht Verklaart hierbij : a. dat hij/zij op de hoogte

Nadere informatie

Tekst: Gen.18:20. Gemeente van onze Heer Jezus Christus.

Tekst: Gen.18:20. Gemeente van onze Heer Jezus Christus. Tekst: Gen.18:20 Gemeente van onze Heer Jezus Christus. Van de zeven hoofdzonden is misschien de wellust wel de zonde die het meest de aandacht vraagt. Bijna zou ik zeggen: de laatste jaren, maar dat is

Nadere informatie

Welkom op de gemeentevergadering! Het onderwerp voor vanavond is: Huwelijk en Echtscheiding

Welkom op de gemeentevergadering! Het onderwerp voor vanavond is: Huwelijk en Echtscheiding Welkom op de gemeentevergadering! Het onderwerp voor vanavond is: Huwelijk en Echtscheiding Zingen: Psalm 51: 4 en 5 Afsluiten met gebed Programma: Opening Zingen: Psalm 51: 1 en 3 Gebed Inleiding door

Nadere informatie

Publicatie : Numac :

Publicatie : Numac : pagina 1 van 5 NL einde FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE Publicatie : 2017-01-30 Numac : 2017010289 Rechtbank van eerste aanleg Leuven. - Kabinet van de voorzitter Beschikking tot vaststelling van het

Nadere informatie

COLUMN BISSCHOP RON VAN DEN HOUT Kerk als Volk van God

COLUMN BISSCHOP RON VAN DEN HOUT Kerk als Volk van God COLUMN BISSCHOP RON VAN DEN HOUT Kerk als Volk van God Het document over de Kerk van het Tweede Vaticaans Concilie begint met de Kerk als mysterie. Dit sloot aan bij een encycliek van Pius XII uit 1943

Nadere informatie

3 Ten aanzien van Zijn Zoon, Die wat het vlees betreft geboren is uit het geslacht van David. De boekenlegger in het Boek

3 Ten aanzien van Zijn Zoon, Die wat het vlees betreft geboren is uit het geslacht van David. De boekenlegger in het Boek - 1 - De boekenlegger in het Boek We vergelijken in deze uitleg de Heere Jezus met het Boek en de mens (onszelf) als de boekenlegger. Onze bevrijding van de zonde is niet gebaseerd op wat wij kunnen doen

Nadere informatie

5,7. Werkstuk door een scholier 1595 woorden 2 juli keer beoordeeld. Levensbeschouwing. Voorwoord.

5,7. Werkstuk door een scholier 1595 woorden 2 juli keer beoordeeld. Levensbeschouwing. Voorwoord. Werkstuk door een scholier 1595 woorden 2 juli 2001 5,7 109 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Voorwoord. Echtscheiding is een nare zaak, en brengt vele gevolgen met zich mee. Waar het in dit werkstuk

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijwetenschappen havo II

Eindexamen maatschappijwetenschappen havo II Opgave 4 Slachtoffers van criminaliteit Bij deze opgave horen de teksten 9 tot en met 12, figuur 2 en 3 en tabel 1 uit het bronnenboekje. Inleiding Ruim drie miljoen Nederlanders worden jaarlijks het slachtoffer

Nadere informatie

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2015 182 Besluit van 15 mei 2015 tot wijziging van het Besluit internationale verplichtingen extraterritoriale rechtsmacht in verband met de implementatie

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE LIJST VAN AFKORTINGEN 21 INLEIDING Algemene inleiding Aanleiding Probleemstelling en onderzoeksvragen 31

INHOUDSOPGAVE LIJST VAN AFKORTINGEN 21 INLEIDING Algemene inleiding Aanleiding Probleemstelling en onderzoeksvragen 31 De rol van de rechter bij de waarheidsvinding in de correctionele procedure. Een rechtsvergelijkend onderzoek naar Belgisch, Frans en Nederlands recht. Daniel DE WOLF WAV TO KNOWLfDGE \UGrfV r die keure

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2, Rechtsstaat

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2, Rechtsstaat Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2, Rechtsstaat Samenvatting door een scholier 1842 woorden 10 november 2010 5,4 12 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 2: Geen willekeur,

Nadere informatie

Bijlage 1. Inbreuken en strafbepalingen waarop een beroep kan gedaan worden op het vlak van eergerelateerd geweld

Bijlage 1. Inbreuken en strafbepalingen waarop een beroep kan gedaan worden op het vlak van eergerelateerd geweld Bijlage 1. Inbreuken en strafbepalingen waarop een beroep kan gedaan worden op het vlak van eergerelateerd geweld Inleidende opmerkingen: - Een fenomeen dat valt onder het begrip eergerelateerd geweld

Nadere informatie

Resultaten onderzoek seksualiteit

Resultaten onderzoek seksualiteit Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen

Nadere informatie

HET HOF VAN BEROEP TE ANTWERPEN VAN 4 DECEMBER e kamer

HET HOF VAN BEROEP TE ANTWERPEN VAN 4 DECEMBER e kamer Nr. 811 P 2007 HET HOF VAN BEROEP TE ANTWERPEN VAN 4 DECEMBER 2008 13e kamer Inzake van het O. M. en: L. Kouri wonende te 3600 Genk, ( ) burgerlijke partij vertegenwoordigd door Meester Jean-Paul Lavigne,

Nadere informatie

Ruben Mantels, Anne-Laure Van Bruaene, Christophe Verbruggen en Gita Deneckere Fotografie Benn Deceuninck

Ruben Mantels, Anne-Laure Van Bruaene, Christophe Verbruggen en Gita Deneckere Fotografie Benn Deceuninck Ruben Mantels, Anne-Laure Van Bruaene, Christophe Verbruggen en Gita Deneckere Fotografie Benn Deceuninck 11 Voorwoord H et boek Geloven in Gent dat u in handen heeft, is een boek over het geloof van de

Nadere informatie

ONGEWENST INTRUSIEF GEDRAG: EEN STUDIE NAAR DE ROL VAN RELATIEKENMERKEN BIJ GESCHEIDEN EX-KOPPELS.

ONGEWENST INTRUSIEF GEDRAG: EEN STUDIE NAAR DE ROL VAN RELATIEKENMERKEN BIJ GESCHEIDEN EX-KOPPELS. ONGEWENST INTRUSIEF GEDRAG: EEN STUDIE NAAR DE ROL VAN RELATIEKENMERKEN BIJ GESCHEIDEN EX-KOPPELS. Auteur: Olivia De Smet i.s.m. Prof. A. Buysse Onderzoeksvraag Ongewenst intrusief gedrag houdt in dat

Nadere informatie

A 94/4/9. Arrest van 12 februari 1996 in de zaak A 94/ Inzake : OPENBAAR MINISTERIE. tegen

A 94/4/9. Arrest van 12 februari 1996 in de zaak A 94/ Inzake : OPENBAAR MINISTERIE. tegen BENELUX-GERECHTSHOF COUR DE JUSTICE BENELUX A 94/4/9 Arrest van 12 februari 1996 in de zaak A 94/4 --------------------------- Inzake : OPENBAAR MINISTERIE tegen 1. VAN DER HAEGEN Raymond 2. ROUAEN Denise

Nadere informatie

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 EEN MAN NAAR GOD'S HART. Handelingen 13:22 INTRODUCTIE. 1. In zijn toespraak in Antiochië, gaat Paulus kort in op de geschiedenis van Israël, hij citeert een

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Criminaliteit

Samenvatting Geschiedenis Criminaliteit Samenvatting Geschiedenis Criminaliteit Samenvatting door D. 1061 woorden 31 mei 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Asociaal: je houdt geen rekening met anderen. Er staat niets over

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 27 JUNI 2012 P.12.0873.F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.12.0873.F I. P. D. V., II. III. IV. P. D. V., P. D. V., P. D. V., V. P. D. V., Mrs. Cédric Vergauwen en Olivia Venet, advocaten bij de

Nadere informatie

Besluitvorming over bijzondere opsporingsbevoegdheden in de aanpak van georganiseerde criminaliteit

Besluitvorming over bijzondere opsporingsbevoegdheden in de aanpak van georganiseerde criminaliteit SAMENVATTING De Wet BOB: Titels IVa en V in de praktijk Besluitvorming over bijzondere opsporingsbevoegdheden in de aanpak van georganiseerde criminaliteit Mirjam Krommendijk Jan Terpstra Piet Hein van

Nadere informatie

Vonnis AFSCHRSFT. Rechtbank van eerste aanleg Limburg, afdeling Hasselt, sectie correctioneel, / kamer. c \ 2016 / $0$ 31/05/2016

Vonnis AFSCHRSFT. Rechtbank van eerste aanleg Limburg, afdeling Hasselt, sectie correctioneel, / kamer. c \ 2016 / $0$ 31/05/2016 4 4 AFSCHRSFT P- 1 Griffienummer 000 73 6 /2016 Repertoriumnummer 2016 / $0$ Datum van uitspraak 31/05/2016 Notitienummer parket HA66.L5.1537-11 c \ Rechtbank van eerste aanleg Limburg, afdeling Hasselt,

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Romeinen 4, Ochtenddienst H. Avondmaal. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Romeinen 4, Ochtenddienst H. Avondmaal. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: Romeinen 4, 23-25 Ochtenddienst H. Avondmaal Broeders en zusters, 1 Zingen: Gezang 20 : 1 en 6 2 Lezing van de wet 3 Zingen: Psalm 51 : 3 en 4 4 Gebed voor vergeving

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 9 SEPTEMBER 2014 P.12.1864.N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.12.1864.N 1. M M D R T, beklaagde, 2. REAL CONSTRUCT bvba, met zetel te 2640 Mortsel, Edegemsestraat 211, beklaagde en burgerlijk

Nadere informatie

Datum 28 februari 2013 Onderwerp Beantwoording kamervragen over vervolgingen en veroordelingen wegens majesteitsschennis

Datum 28 februari 2013 Onderwerp Beantwoording kamervragen over vervolgingen en veroordelingen wegens majesteitsschennis 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Schedeldoekshaven 100 2511 EX Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den

Nadere informatie

BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN SCHOOLVERBAND. Prof. dr. Aloïs VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen

BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN SCHOOLVERBAND. Prof. dr. Aloïs VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN SCHOOLVERBAND Prof. dr. Aloïs VAN OEVELEN Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen INHOUD I. De begrippen burgerlijke aansprakelijkheid en strafrechtelijke II. Twee concrete

Nadere informatie

Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat?

Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Scheiding der machten De rechters zijn gescheiden www.rechtvoorjou.nl Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Maak de volgende oefeningen met behulp van de informatie op de website*. Naam Leerling:...Klas:...

Nadere informatie

God wil oorlog. Voordracht Thijmgenootschap, bisschoppelijk paleis, Parade 11, Den Bosch, 13 oktober 2017, uur.

God wil oorlog. Voordracht Thijmgenootschap, bisschoppelijk paleis, Parade 11, Den Bosch, 13 oktober 2017, uur. God wil oorlog Voordracht Thijmgenootschap, bisschoppelijk paleis, Parade 11, Den Bosch, 13 oktober 2017, 14.00 uur door Paul Cliteur 1 Hoe weet je wat God wil? Houdt God van vrijzinnigheid of juist niet?

Nadere informatie

Pastorale richtlijnen. huwelijk en seksualiteit

Pastorale richtlijnen. huwelijk en seksualiteit Pastorale richtlijnen huwelijk en seksualiteit Niets uit deze brochure mag - op welke wijze dan ook - worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming. Neem hiervoor contact op met de scriba (scriba@ngkvoorthuizenbarneveld.nl).

Nadere informatie

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS? AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op

Nadere informatie

Internationale religieuze instituten in Vlaanderen/België: naar een efficiënte en gewaarborgde archiefzorg en -valorisatie

Internationale religieuze instituten in Vlaanderen/België: naar een efficiënte en gewaarborgde archiefzorg en -valorisatie Internationale religieuze instituten in Vlaanderen/België: naar een efficiënte en gewaarborgde archiefzorg en -valorisatie Kristien Suenens (KADOC-KU Leuven) 29/11/2013 1 1. Inleiding DiBIKAV-project:

Nadere informatie

Hof van Cassatie van België

Hof van Cassatie van België 25 OKTOBER 2006 P.06.0751.F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. P.06.0751.F V. A., Mr. Cécile Draps, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. V. G. C. 2. B. F. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het

Nadere informatie

Doel van Bijbelstudie

Doel van Bijbelstudie Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het

Nadere informatie

Informatieblad Doop-, Trouw- en Begraafboeken

Informatieblad Doop-, Trouw- en Begraafboeken Informatieblad Doop-, Trouw- en Begraafboeken In 1811 werd in de meeste delen van Nederland de Burgerlijke Stand ingevoerd. De overheid had op dat moment nauwelijks gegevens over de inwoners. Er werden

Nadere informatie

Wie is de Heilige Geest?

Wie is de Heilige Geest? Wie is de Heilige Geest? De Heilige Geest is God, net als God de Vader en God de Zoon. Soms lijkt het of we over drie personen praten, maar het is allemaal dezelfde God. Hij is één. Net als water dat er

Nadere informatie

Criminaliteit. en rechtsspraak

Criminaliteit. en rechtsspraak Criminaliteit en rechtsspraak Praktisch: Leerboek blz. 128 t/m 143 Start 18 oktober 2018 Klaar 6 december 2018 Voortgangstoets (weging 2,5%) 13 december Leerstof en toetsen WEEK 42: 15-19 okt Thema Criminaliteit

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Methodologie verdachten. Politiële criminaliteitsstatistieken

Methodologie verdachten. Politiële criminaliteitsstatistieken Methodologie verdachten Politiële criminaliteitsstatistieken INHOUDSTAFEL VERDACHTEN: METHODOLOGISCHE HANDLEIDING... 3 Waarom?... 3 Wat verstaat men onder verdachten?... 3 Twee kenmerken: geslacht en leeftijd...

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

TETRALERT - SOCIAAL ONWETTIGE TERBESCHIKKINGSTELLING VAN PERSONEEL: EEN AKELIG ARREST VAN CASSATIE? NEEN, NIET ECHT

TETRALERT - SOCIAAL ONWETTIGE TERBESCHIKKINGSTELLING VAN PERSONEEL: EEN AKELIG ARREST VAN CASSATIE? NEEN, NIET ECHT TETRALERT - SOCIAAL ONWETTIGE TERBESCHIKKINGSTELLING VAN PERSONEEL: EEN AKELIG ARREST VAN CASSATIE? NEEN, NIET ECHT Het Hof van Cassatie wond er op 15 februari laatstleden geen doekjes om. Het Hof heeft

Nadere informatie

Kennismakingsvragen:

Kennismakingsvragen: Kennismakingsvragen: 1. Als je op een onbewoond eiland belandde, welke 3 dingen zou je dan in ieder geval bij je willen hebben? 2. Wat is je vroegste jeugdherinnering? 3. Wat heeft je doen besluiten om

Nadere informatie

Het conceptwetsvoorstel lesbisch ouderschap onder de loep

Het conceptwetsvoorstel lesbisch ouderschap onder de loep Het conceptwetsvoorstel lesbisch ouderschap onder de loep Machteld Vonk Inleiding Eindelijk is het zover: de regering is gekomen met een conceptwetsvoorstel om het ouderschap van lesbische paren te regelen.

Nadere informatie

Rechtbank van eerste aanleg West-Vlaanderen, afdeling Kortrijk, strafzaken

Rechtbank van eerste aanleg West-Vlaanderen, afdeling Kortrijk, strafzaken Vonnisnummer/ Griffienummer / \.\bi. /2015 Repertoriumnummer/ Europees 2015 / 461. Datum van uitspraak 18 maart 2015 Rolnummer niet in strafzaken Notitienummer parket 66.RW.500300/2013 Rechtbank van eerste

Nadere informatie

Informatieblad Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB's)

Informatieblad Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB's) Informatieblad Doop-, Trouw- en Begraafboeken (DTB's) Achtergrond In 1811 werd in de meeste delen van Nederland de Burgerlijke Stand ingevoerd. De overheid had op dat moment nauwelijks gegevens over de

Nadere informatie

Corporate Governance Charter

Corporate Governance Charter Corporate Governance Charter Dealing Code Hoofdstuk Twee Euronav Corporate Governance Charter December 2005 13 1. Inleiding Op 9 december 2004 werd de Belgische Corporate Governance Code door de Belgische

Nadere informatie

WET van 5 januari 1952, tot regeling van de verantwoordelijkheid van de ministers (G.B no. 3).

WET van 5 januari 1952, tot regeling van de verantwoordelijkheid van de ministers (G.B no. 3). WET van 5 januari 1952, tot regeling van de verantwoordelijkheid van de ministers (G.B. 1952 no. 3). Artikel 1 1 1. De ministers zorgen voor de uitvoering van de Grondwet, de verdragen en andere overeenkomsten

Nadere informatie

De belangrijkste bron van het burgerlijk recht is het burgerlijk wetboek,

De belangrijkste bron van het burgerlijk recht is het burgerlijk wetboek, Recht is alomtegenwoordig. Of het nu gaat om een verbod iets te doen (door het rood licht rijden), een verplichting iets te doen (deelnemen aan verkiezingen), een werkwijze die men dient na te leven (procesrecht)

Nadere informatie

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte EEN WET TEGEN SEKSISME, IS DAT NODIG? WAT IS SEKSISME, VOLGENS

Nadere informatie

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte EEN WET TEGEN SEKSISME, IS DAT NODIG? Op je werk opmerkingen

Nadere informatie

Sociaal werk en Beroepsgeheim

Sociaal werk en Beroepsgeheim Sociaal werk en Beroepsgeheim Studiedag 13 maart 2018 KdG Hogeschool Antwerpen Mario Wijns Substituut-procureur des Konings Parket Antwerpen, afdeling Antwerpen, Sectie Jeugd en gezinszaken Justitie of

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis Rolverdeling in het gezin

Praktische opdracht Geschiedenis Rolverdeling in het gezin Praktische opdracht Geschiedenis Rolverdeling in het gezin Praktische-opdracht door een scholier 2111 woorden 7 februari 2003 7,7 39 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding: Dit hoofdstuk gaat over

Nadere informatie

DE RECHTERS ZIJN GESCHEIDEN

DE RECHTERS ZIJN GESCHEIDEN DE RECHTERS ZIJN GESCHEIDEN www.rechtvoorjou.nl Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Maak de volgende oefeningen met behulp van de informatie op de website. Naam Leerling: Klas:. 3.0 a.

Nadere informatie

Geachte redacties, beste mensen,

Geachte redacties, beste mensen, Geachte redacties, beste mensen, Bijgesloten de Bisdom Berichten verzonden op 9 oktober 2018. U vindt hierin de column van de bisschop, uitnodiging Martinusdag en Vormselweekend, uitnodiging Jongerenweekend

Nadere informatie

Tekst: Vandaag hebben jullie deze schrifttekst in vervulling horen gaan!! Thema: De vervulling van Gods beloften, in verleden, heden en toekomst!!

Tekst: Vandaag hebben jullie deze schrifttekst in vervulling horen gaan!! Thema: De vervulling van Gods beloften, in verleden, heden en toekomst!! 1 Preek 24 januari 2010 Schriftlezing Jesaja 61:1-9 en Lucas 4:14-21 Tekst: Vandaag hebben jullie deze schrifttekst in vervulling horen gaan!! Thema: De vervulling van Gods beloften, in verleden, heden

Nadere informatie

De correctionele rechtbank van het arrondissement Hasselt VONNIS van 19 NOVEMBER 2008

De correctionele rechtbank van het arrondissement Hasselt VONNIS van 19 NOVEMBER 2008 not.nr. 56.99.139-07 rep. Nr. 2293 De correctionele rechtbank van het arrondissement Hasselt VONNIS van 19 NOVEMBER 2008 INZAKE : CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Koningsstraat

Nadere informatie

koppel geboorte Familie bemiddeling huwelijk uit elkaar gaan scheiding wettelijk samenwonen opvang voor kinderen zwangerschap

koppel geboorte Familie bemiddeling huwelijk uit elkaar gaan scheiding wettelijk samenwonen opvang voor kinderen zwangerschap uit elkaar gaan huwelijk geboorte wettelijk samenwonen bemiddeling opvang voor kinderen koppel zwangerschap scheiding Familie We wonen samen maar willen niet trouwen. Kan dat? Ja. In België leven vele

Nadere informatie

Rechtbank eerste aanleg Leuven correctionele zaken Kamer 19. Vonnis. Vonnisnummer / Griffienummer. 1203/2019 Repertoriumnummer / Europees

Rechtbank eerste aanleg Leuven correctionele zaken Kamer 19. Vonnis. Vonnisnummer / Griffienummer. 1203/2019 Repertoriumnummer / Europees Vonnisnummer / Griffienummer 1203/2019 Repertoriumnummer / Europees 2019/1553 Datum van uitspraak 12 juni 2019 Naam van de beklaagde(n) Systeemnummer parket Dossiernummer 19L000545 Notitienummer parket

Nadere informatie

Architectenwoning. te Borgerhout. Cruyslei 1b (hoek Joos Robijnslei) Architect : Albert Barentsen (1915 1985)

Architectenwoning. te Borgerhout. Cruyslei 1b (hoek Joos Robijnslei) Architect : Albert Barentsen (1915 1985) Architectenwoning te Borgerhout Cruyslei 1b (hoek Joos Robijnslei) Ontworpen in het expo-jaar 1958 Gebouwd in 1959 Architect : Albert Barentsen (1915 1985) Huis Cruyslei 1b - Architect Albert Barentsen

Nadere informatie