De Handhavingskrant In deze krant:

Transcriptie

1 Maart 2009 Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie De Handhavingskrant In deze krant: Gezwam in de ruimte Sinds 1 december 2008 mogen ze dus niet meer, de paddo s. Minister Klink van VWS vond dat ze verboden moesten worden, omdat enkele toeristen er onwel van zouden zijn geworden. Helaas is nagelaten hun bloed of urine op drugs te onderzoeken. Het is nooit zeker geworden of er écht paddo s in Er wordt een steeds groter beroep gedaan op de buitengewoon opsporingsambtenaar (boa). Om de boa hiervoor klaar te stomen wordt het boabestel uit 2004 deze zomer ingrijpend aangepast. Wat verandert er? het spel waren. Maar de minister vond nu eenmaal dat deze zwammen op Lijst II van de Opiumwet horen, ondanks het feit dat de Hoge Raad nog in 2002 had vastgesteld dat alleen een verbod op gedroogde paddo s nodig was. Klink heeft daarom het Coördinatiepunt Assessment en Monitoring van Drugs (CAM) om advies gevraagd. Het CAM kwam, net als acht jaar eerder, tot de conclusie dat de effecten van paddogebruik op de (volks-) gezondheid té gering zijn om een verbod te rechtvaardigen. De minister heeft het advies echter naast zich neergelegd - voor het eerst sinds het CAM bestaat. De argumenten van de minister zijn twijfelachtig. Selectief citeren uit wetenschappelijke publicaties is voor wetenschappers een doodzonde; voor politici kennelijk niet. De lange lijst van 216 hallucinogene paddenstoelen die nu onder de Opiumwet vallen is nooit op wetenschappelijke juistheid getoetst. En dat paddo s gevaarlijker zouden zijn dan alcohol is volstrekt onjuist. Wellicht denkt de minister: baat het niet, dan schaadt het niet. Het tegendeel is het geval. Als je niet legaal aan paddo s kunt komen, dan ga je ze zelf kweken of zoeken - met alle risico s van verwisseling met écht giftige soorten. Dan vlucht je in het veel riskantere LSD, of ga je andere, veel gevaarlijker, hallucinogene planten proberen, in ieder tuincentrum verkrijgbaar. Straks worden ook koffie en chocolade verboden omdat ze een werking op het zenuwstelsel hebben (en in tegenstelling tot paddo s wél verslavend zijn). Tuincentra moeten hun deuren sluiten. Natuurgebieden worden hermetisch afgesloten omdat er een hallucinogeen plantje groeit. Handhaving van het paddoverbod is niet alleen onmogelijk, het is zelfs ongewenst. Er zijn hogere prioriteiten, lijkt me. Prof. dr. Frederik A. de Wolff, Emeritus hoogleraar Klinische en Forensische Toxicologie, Leiden, Vast gerechtelijk deskundige, Amsterdam Het paddoverbod stuitte op verzet bij de liefhebbers. Handhaving paddoverbod is prima te doen Bewerkte paddo s waren al verboden. Sinds 1 december 2008 is het verbod ook van toepassing op het kweken en verhandelen van onbewerkte paddo s. Over de handhaving ontstond rumoer bij gemeenten. Ten onrechte, want het verbod is prima te handhaven. Paddo s zijn paddenstoelen met een hallucinerende werking. Ook verse paddo s vallen sinds 1 december onder de reikwijdte van de Opiumwet. Verse paddo s worden gezien als softdrugs (lijst II). Verboden zijn hallucinogene paddenstoelen die psilocine, psilocybine, muscimol of iboteenzuur bevatten. Op lijst II staan in totaal bijna tweehonderd soorten. De particulier die (toevallig) een paar paddo s in zijn tuin heeft staan, hoeft niets te vrezen. De handhaving richt zich op de bedrijfsmatige productie en handel, op kwekerijen en bekende verkooppunten als growshops, smartshops en souvenirwinkels. De Opiumwet biedt geen mogelijkheid om gemeentelijk toezichthouders aan te wijzen. Daarom is opsporing een taak van de politie. Over de rol van de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) en de Inspectie voor de Volksgezondheid kan volgens Jacques Eversdijk, beleidsmedewerker bij het Openbaar Ministerie, geen onduidelijkheid bestaan. Deze organisaties kunnen hooguit melding maken van overtreding van het verbod. Opsporing van overtredingen van de Opiumwet is aan de politie. Over de samenwerking tussen politie en bijvoorbeeld de VWA zullen gemeenten lokaal afspraken moeten maken. Vervolg pagina 2» Gemeenten krijgen meer verantwoordelijkheid voor de aanpak van agressieve honden. Biedt de huidige wetgeving voldoende mogelijkheden voor doeltreffende handhaving? 3 6 Het redden van een door het ijs gezakte hond vormde ooit de perfecte entree voor een vrijwilligersrol bij de Dierenbescherming. Inmiddels is Kees van Zandvliet bijna vier jaar directeur van de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID). 11

2 maart 2009 K o r t nieuws Publicatieprijs Vide Beroepsvereniging Vide heeft een prijs in het leven geroepen om het denken over en onderzoek naar toezicht, handhaving, inspectie en evaluatie te stimuleren. In aanmerking komen originele essays, wetenschappelijke publicaties, artikelen, boeken en scripties. Publicaties die in 2008 of 2009 zijn verschenen, kunnen tot 15 augustus 2009 worden gestuurd naar publicatie@videnet.nl. Ze worden beoordeeld door een jury van prominenten uit het vakgebied. De winnaar ontvangt een beeldje en een bedrag van Uitreiking vindt plaats in december Voor meer informatie zie: Onduidelijke of lastige regels? Meld ze bij de Regiegroep Regeldruk Regels kunnen onnodige kosten, inspanningen en ergernis veroorzaken. Stoort u zich aan» Vervolg van pagina 1 De grote paddokwekerijen hebben hun productie gestaakt. onduidelijke, overbodige of ingewikkelde regelgeving? Heeft u ideeën over hoe het Volgens Kaj Hollemans, beleidsmedewerker bij burgemeester het pand. Eversdijk: Het is de formaat van een flinke baksteen. Waar we wel beter kan? Laat het de Regiegroep Regeldruk het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en burgemeester die het voortouw neemt, op rekening mee moeten houden is dat liefheb- van de Ministeries van Economische Zaken Sport (VWS), is het goed mogelijk om het basis van door de politie aangeleverde bers van paddo s zullen omzien naar alternatie- en Financiën weten: Patrick Ooms, verbod te handhaven. Wijkagenten kunnen op gegevens. Die gegevens worden ook naar het ven, zoals LSD of andere hallucinogene planten. p.e.b.m.ooms@rr.nl. (Zie ook: hun ronde de smart- en souvenirshops gewoon OM gestuurd, zodat parallel aan de bestuurlijke In elk stadspark groeien ten minste tien planten Uw praktijkervaringen als handhaver zijn van meenemen. Veel zullen ze waarschijnlijk niet handhaving de strafrechtelijke handhaving kan met hallucinerende effecten. groot belang. aantreffen. De meeste handelaren zullen de beginnen. paddo s per 1 december uit hun assortiment hebben gehaald. Sterker nog, de aanvoer van Is er geen gevaar dat de kweek en handel van paddo s is inmiddels voor het grootste deel paddo s ondergronds op dezelfde schaal zal afgesneden. De vier grote kwekers zijn gestopt doorgaan? Hollemans: Die kans acht ik zeer met het bedrijfsmatig telen van verboden klein. Een doos paddenstoelen heeft het paddenstoelen. Als in smartshops en souvenirwinkels nog paddenstoelen worden aangetroffen, dan is het vrijwel zeker dat ze verboden zijn. Een smartshop verkoopt nu eenmaal geen champignons. Bovendien staan op de lijst zo ongeveer alle paddenstoelen waarvan bekend is dat ze een hallucinogene werking hebben. Onderzoek door deskundigen zal vervolgens moeten uitwijzen om welke soort het precies gaat. Is er voldoende capaciteit en expertise om de paddenstoelen te keuren? Hollemans: Er zijn in Nederland verschillende instituten die de expertise in huis hebben. Denk aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Wageningen Universiteit en het Nederlands Forensisch Instituut, dat ook over een toxicologische afdeling beschikt. Maar het beroep op deskundigen zal waarschijnlijk gering zijn. Smartshops en souvenirwinkels houden zich in overgrote meerderheid aan het verbod. Blijkt het te gaan om inmiddels verboden paddenstoelen, dan zal een proces-verbaal worden opgemaakt en geeft de burgemeester een bestuurlijke waarschuwing. Wordt daar geen gehoor aan gegeven, dan sluit de Agenda 9 april 2009 Actualiteitencongres Omgevingsdiensten & Wabo Een congres van het Studiecentrum voor bedrijf en Overheid in het Hilton Hotel Rotterdam over het voorstel van de Commissie Mans om 25 omgevingsdiensten in te voeren. Wie gaan er participeren in een omgevingsdienst? Welke taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden krijgt een omgevingdienst? Wat is de relatie met de Wabo? Voor meer informatie: sbo.nl/congressen/actualiteitencongres-omgevingsdiensten-wabo/event_home maart - mei 2009 Vide bijeenkomsten 17 maart: Verkleving: de greep van bedrijfsleven op onafhankelijk toezicht Een bijeenkomst in Den Haag over de achter- en onderkant van het toezicht, met een presentatie van Prof. Bob Hoogenboom. 9 april: Toezicht op allianties; weerbarstige praktijk Hoe krijg je als inspecteur zicht op wat er gebeurt bij publiek-private en publiek-publieke samenwerkingsvormen? Een bijeenkomst in Den Haag met Prof. Cor van Montfort. Mei: Privatisering van (bouw)toezicht Een bijeenkomst naar aanleiding van het proefschrift van de heer van der Heijden. Juni: De markt meester? De zoektocht naar nieuwe vormen van toezicht Een bijeenkomst onder leiding van prof. Ottow. Vide is dé beroepsvereniging van professionals in het veld van toezicht, inspectie, handhaving en evaluatie. Voor meer informatie 2

3 Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie Best practice Handhaven kan op vele manieren. Dat is het interessante eraan. Nóg interessanter wordt het als de kennis over handhaven wordt gedeeld. De rubriek Best Practices bericht over succesvolle handhavingspraktijken die het waard zijn om door te geven. Ook bezig met een innovatief handhavingsproject dat navolging verdient? Meldt uw initiatief bij de redactie van de Handhavingskrant via Wij zien uw reacties graag tegemoet. Boa s van functies naar domeinen Nieuwe bestel buitengewoon opsporingsambtenaren grote stap vooruit De toenemende vraag naar veiligheid, de komst van de bestuurlijke boete en de bestuurlijke strafbeschikking, de regierol van de gemeenten, de kerntakendiscussie bij de politie. Mede door deze ontwikkelingen wordt er een steeds groter beroep gedaan op de buitengewoon opsporingsambtenaar (boa). Om de boa hiervoor klaar te stomen wordt het boabestel uit 2004 deze zomer ingrijpend aangepast. De nieuwe domeinlijst biedt boa s en werkgevers meer ruimte om hun verantwoordelijkheden voor toezicht en strafrechtelijke handhaving vorm te geven. De ruim vijfentwintigduizend boa s zijn nu nog 4. Generieke Opsporing voegdheden, politiebevoegdheden en Per 1 juli zal dit professionaliseringstraject ondergebracht in zestien functies en ruim 5. Openbaar Vervoer geweldsmiddelen is groter. Binnen de verwerkt zijn in beleid en regelgeving. Samen honderd categoriale beschikkingen (1). De grote 6. Gezondheidszorg domeinen kan een werkgever door middel van met werkgevers en toezichthouders zal per variatie in functies en de grote verscheidenheid 7. Werk & Bijstand een omschrijving van taken en het gewenste domein worden bekeken in hoeverre een aan opsporingsbevoegdheden leiden tot 8. Telecom opsporingspakket invulling geven aan zijn aanvullende opleiding bovenop het stan- onduidelijkheid. Vooral waar het aankomt op specifieke wensen. Boa s kunnen flexibeler daard boa-examen gewenst is. Voor het vragen als: Wat mag deze boa nu eigenlijk? In maart zal de nieuwe domeinindeling ter worden ingezet. domein Milieu en Welzijn loopt die professiona- Of: Voor welke politiebevoegdheden en consultatie worden voorgelegd aan werkge- Met het oog op die flexibiliteit is er tevens voor lisering al. Kemperman: De huidige milieu- geweldsmiddelen gepast geweld, handboei- vers, politie en het OM. Op 1 juli 2009 moet de gekozen om boa s in dienst van gemeenten boa s dienen een bijspijkertraject te volgen en en, wapenstok, vuurwapen komt deze boa in nieuwe indeling in werking treden, waarbij opsporingsbevoegd te maken voor in ieder gaan daarna een traject van permanente bij- en aanmerking? Dit bemoeilijkt het wettelijk een overgangsperiode van een jaar is geval het gebied van de desbetreffende herscholing in. Het is een duaal curriculum verplichte toezicht van het Openbaar Ministerie voorzien. politieregio, in plaats van alleen de gemeente. waarbij de boa s in de praktijk hun opsporings- (OM) en de politie op de kwaliteit van de Joop Kemperman: Een belangrijk uitgangspunt vaardigheden verkrijgen, dan wel op peil opsporing door boa s. Elke boa in Nederland dient in één van deze bij de nieuwe opzet is dat niemand er qua houden. domeinen een plaats te krijgen. Dit was dan bevoegdheden op achteruit hoeft te gaan. Flexibiliteit ook meteen de grootste uitdaging. Kemper- Boa s spelen een steeds belangrijkere rol in de Joop Kemperman, senior beleidsmedewerker bij man: Probeer maar eens landelijk beleid te Professionalisering strafrechtelijke handhaving. Dankzij hun het Ministerie van Justitie en trekker van de maken voor bijna duizend werkgevers ge- Als boa s meer en beter moeten handhaven, specifieke deskundigheid kunnen ze een grote herziening van het boabestel: We willen het meenten, openbaar vervoersbedrijven, dan moeten ze daar ook voor worden opgeleid. bijdrage leveren aan de veiligheid en leefbaar- efficiënter, beter handhaafbaar en gebruiks- waterschappen, departementen, provincies, Kemperman: Boa s hebben extra bevoegdhe- heid in Nederland, daar waar de politie minder vriendelijker maken, waarbij de kwaliteit van politieregio s, stichtingen, et cetera met zeer den en competenties nodig. Voor sommige of helemaal niet meer handhaaft. Met de de handhaving centraal staat. Een belangrijke uiteenlopende wensen wat betreft opsporings- boa s is kennis van het Wetboek van Strafrecht herziening van het boabestel willen we stap is het terugbrengen van de vele verschil- bevoegdheden, politiebevoegdheden en en het opmaken van een goed proces-verbaal werkgevers en boa s daarbij zo goed mogelijk lende soorten boa s tot een beperkt aantal, geweldsmiddelen. niet meer voldoende. Zij dienen ook een goed ondersteunen. opererend binnen brede domeinen. verhoor te kunnen afnemen en sporen veilig te De nieuwe domeinlijst biedt boa s en werkge- kunnen stellen. Door te investeren in (aanvul- Op dit moment zijn er acht domeinen vers meer ruimte om hun verantwoordelijkhe- lende) opleidingen, het toezicht van de politie voorzien: den voor toezicht en strafrechtelijke handha- en het OM en goede registratiesystemen zal de 1. Openbare Ruimte ving vorm te geven. De domeinen zijn breder kwaliteit van boa s en hun opsporingsproducten 2. Milieu & Welzijn dan de functies uit de oude lijst en het toenemen. Hier plukken ook de politie en het 3. Onderwijs maximale (optionele) pakket opsporingsbe- OM de vruchten van. (1) Aan (overheids)instellingen die meer dan vijftien buitengewoon opsporingsambtenaren in dienst hebben, kan een categoriale aanwijzing worden verleend op grond van artikel 142, eerste lid, onder b, van het Wetboek van Strafvordering. In de categoriale aanwijzing wordt opsporingsbevoegdheid toegekend, toegespitst op de specifieke taken van de betreffende instelling. 3

4 maart 2009 Hoofdklasser Jodan Boys maakt veiligheidsplan Mede naar aanleiding van het toenemend supportersgeweld ligt er een Wetsvoorstel maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast in de Tweede Kamer. Deze wet creëert aanvullende bevoegdheden voor de burgemeester en de officier van justitie (zoals een gebiedsverbod en meldingsplicht) en zal naar verwachting in maart worden behandeld. Niet alleen de overheid vervult echter een rol in het tegengaan van voetbalvandalisme, ook voetbalverenigingen zelf nemen hun verantwoordelijkheid. Het verhaal van de christelijke voetbalvereniging Jodan Boys. De club uit Gouda promoveerde in 2008 naar de hoofdklasse en moest in een paar maanden maatregelen treffen om de veiligheid van publiek en spelers te waarborgen. Ruud Straver is veiligheidscoördinator van Jodan Boys. Centraal in ons veiligheidsbeleid staan de stewards. Het is hun taak om de kaartjes te controleren, om erop toe te zien dat er geen stokken, vuurwerk, flessen of andere gevaarlijke spullen mee naar binnen worden genomen. Als ze het vermoeden hebben dat er iets niet klopt, dan kunnen ze tot fouillering overgaan. Naast de controlerende taak treden de stewards op als gastheer van de vereniging. De KNVB stelt een minimum van vijftien stewards per wedstrijd verplicht. De bond werkt aan een cursus die stewards op hun werk moet voorbereiden. Er loopt onder andere een pilot waar Spakenburg en Quick Boys aan deelnemen. Straver: In afwachting van de cursus hebben we de politie Hollands- Midden gevraagd om onze mensen bij te staan. Stewards moeten bijvoorbeeld weten wat ze moeten doen als iemand onwel wordt en hoe De stewards van Jodan Boys zijn opgeleid door de politie Hollands-Midden. ze agressieve of opgewonden supporters het beste tegemoet kunnen treden. Natuurlijk hebben we gezocht naar mensen die al lang bij Jodan Boys rondlopen, die de club en de supporters kennen en niet bij het minste of geringste op hun achterste benen staan. Voor elke thuiswedstrijd ligt er een draaiboek klaar. Straver: Daarin beschrijven we taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden, geven we aan hoe de hulpdiensten ons park kunnen bereiken, waar de supporters van de tegenpartij naartoe moeten, waar ze kunnen parkeren. In zo n draaiboek staat tot in detail beschreven wat er op de wedstrijddag moet gebeuren. Alle wedstrijden zijn ingedeeld in een risicocategorie, de KNVB onderscheidt er drie. Deze indeling wordt voornamelijk bepaald door het aantal toeschouwers en de rivaliteit tussen clubs. Op overmatig drankgebruik is de club volgens barcoördinator Evert Thomas zeer streng. De KNVB verbiedt drank op en rond het veld en schrijft voor dat ook frisdrank alleen in plastic bekers mag worden uitgeschonken. Wij hebben besloten om op wedstrijddagen ook in de kantine alleen maar plastic te gebruiken. Twijfelen we over iemands leeftijd, dan vragen we altijd om legitimatie. Bovendien moet je boven de achttien zijn om bardienst te kunnen draaien. De grens van zestien die de Drank- en Horecawet voorschrijft vinden we te laag. Iemand van zestien laat zich toch wat makkelijker intimideren door ouderen die al wat te veel gedronken hebben. Straver en Thomas begrijpen dat de KNVB eisen stelt, maar betreuren dat het nodig is. Thomas: Clubs hebben zelf ook een functie. Hier bij Jodan Boys is het nog heel gewoon om elkaar te corrigeren; loopt iemand met een glas bier naar Bij Jodan Boys moet je boven de achttien zijn om bardienst te mogen draaien. buiten, dan wordt hij vriendelijk terecht gewezen. Dat gaat allemaal in goede harmonie. Straver: Schelden, vechten, vandalisme, brutale opmerkingen we accepteren het niet en grijpen meteen in. Laatst heb ik nog een jongetje dat de keeper van de tegenpartij in zijn nek stond te spugen van het terrein verwijderd. Jodan Boys speelt volgens Thomas ook een stabiliserende rol in de buurt. De club grenst aan de wijk die een aantal maanden gelden negatief in het nieuws kwam, omdat chauffeurs van Connexxion er na incidenten niet meer wilden rijden. Bij ons voetballen veel kinderen uit de wijk. Ze zijn van de straat, worden gewaardeerd en leren dat er grenzen zijn. Waar iemand vandaan komt doet er niet toe. Iedereen wordt op dezelfde manier benaderd en aangepakt, als dat nodig is. Is Jodan Boys erin geslaagd om een functionerend veiligheidsbeleid op te zetten? Straver: Absoluut. Spakenburg was zo onder de indruk van onze stewards dat ze hebben gevraagd of we hen konden assisteren. En de KNVB oordeelde, bij de eerste controle, dat we het goed voor elkaar hebben. Dat geldt voor ons draaiboek, maar ook voor onze stewards. De KNVB komt één keer aangekondigd langs en vier keer onaangekondigd. Schort het aan de veiligheid, dan kan de bond boetes opleggen. Volgens Straver is het overleg met gemeente en de politie zeer waardevol geweest. Zowel de politie als de gemeente heeft ons zeer geholpen. De afdeling veiligheid en handhaving van de gemeente heeft geadviseerd over het ontruimingsplan, de politie over bijvoorbeeld de opstelling van de stewards, in afwachting van de cursus van de KNVB. De politie handhaaft buiten de hekken, wij binnen de hekken. 4

5 Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie Tilburg traint de Tafel van elf De gemeente Tilburg gebruikt de Tafel van elf (T11) al, maar wil het instrument op ruimere schaal en bij expertisebijeenkomsten in gaan zetten. De gemeente riep de hulp in van het Ministerie van Justitie. Het resultaat: handhavers die een T11-sessie kunnen leiden. Voor Justitie was deze Train-de-facilitator -opleiding een experiment, voor de cursisten een houvast. Handhaven op de oude manier, door alles te controleren, is volgens medewerker handhaving Harold van Uden een tijdrovend proces. Daarom wilden wij graag aan de slag met de T11. Je kunt daarmee in kaart brengen welke regels worden overtreden en hoe je de naleving kunt verbeteren. Dat levert een fikse tijdswinst op vergeleken met een paar jaar geleden. Bovendien stel je niet alleen vast dát een regel wordt overtreden, maar je verdiept je ook in de reden daarvan. Dat helpt je bij het zoeken naar een goede oplossing. Het was de eerste keer dat we de training op gemeentelijk niveau hebben aangeboden, zegt Jet van Mourik van het Expertisecentrum Rechtspleging en Rechtshandhaving en één van de docenten. Het was niet alleen de bedoeling dat de cursisten leerden wat de T11 precies behelst. We moesten hen ook bijbrengen hoe je een groep moet toespreken, hoe je iets helder kunt uitleggen, hoe je om moet gaan met weerstand. De training was ingericht volgens het principe van voordoen, nadoen en zelf doen. Leermoment Hoewel een aantal cursisten,vanwege het tijdsbeslag en het verplichte karakter, eerst wat sceptisch was, viel de training uiteindelijk bij de meesten in de smaak. Vroeger werkten we al met de T11, zegt milieuhandhaver Bianca de Cort. Maar eigenlijk wist ik niet precies hoe ik het instrument moest gebruiken. Nu heb ik daar een veel beter beeld van. In het kader van de training leidde De Cort een echte sessie over geluidsoverlast in de horeca. De deelnemers, onder andere horecaondernemers, waren nogal terughoudend, ze wilden niet dat er een negatief beeld zou ontstaan van de uitgaansgelegenheden. Dat had ik kunnen Wat is de Tafel van Elf? voorkomen door hen vooraf heel duidelijk te vertellen wat we met de informatie zouden doen. Een belangrijk leermoment. Ook juridisch medewerker Jolanda van Duijnhoven, was zeer te spreken over de training. Wel vond zij dat je de T11 op een landelijk niveau makkelijker kunt toepassen, omdat de naleving daar op een abstracter niveau wordt getoetst. Onze projecten staan meestal dichter bij de mensen. Dan loop je dus ook tegen barrières aan waar je op een hoger niveau geen last van hebt. Bij de aanpak van wijkproblemen bijvoorbeeld, moet je rekening houden met de emoties van de betrokkenen. En daarvoor is de T11 wat minder geschikt. Toch kan het model volgens Van Duijnhoven, onder bepaalde voorwaarden, ook daar goed worden gebruikt. Door een sessie met twee mensen of meer te leiden, kun je de regie strakker in handen houden. Dat is handig als je sessie een open karakter heeft, met veel ruimte voor discussie. Toekomst De drie Tilburgse handhavers zijn ervan overtuigd dat ze in de toekomst een T11-sessie zelf kunnen leiden. De training lijkt in haar opzet dus geslaagd. Van Mourik: We hebben het praktische gedeelte zo ingericht, dat we tijdens de oefeningen veel controlemomenten hadden. Cursisten kregen op die manier direct feedback, zodat ze wisten wat er beter kon. Wel raden wij de gemeente aan om zelf een controlesysteem te ontwerpen, waarmee zij het niveau kan waarborgen. Van Mourik is tevreden over het verloop van de training. De deelnemers gaven aan concrete mogelijkheden te zien om zelf sessies te gaan organiseren. En niet onbelangrijk: hun De elf dimensies van de T11 De deelnemers aan de cursus kunnen in het vervolg ook zelf een T11-sessie leiden. De training was ingericht volgens het principe van voordoen, nadoen en zelf doen. enthousiasme was merkbaar. Of deze training Prinsen, mededocente en projectleider van het een vervolg krijgt, is echter nog niet duidelijk. professionaliseringsprogramma Handhaven We kunnen soortgelijke trainingen niet in het met Effect wil kijken of en hoe er slimme hele land verzorgen. Daar hebben we simpelweg niet genoeg mensen voor. Mirjam opleiders in het land, zodat er op meer plaatsen liaisons aangegaan kunnen worden met trainingen gegeven kunnen worden. Het draaiboek ligt er immers al, het is zaak de trainers te vinden. De T11 is een model waarmee de sterke en naleefgedrag van toekomstige wetten. Maar 1. Kennis van regels Sinds de ontwikkeling van de T11 hebben Van zwakke kanten van naleving en handhaving de T11 kan ook worden gebruikt om 2. Kosten/baten Mourik en Prinsen al talloze sessies geleid. Toch in kaart kunnen worden gebracht. Het gaat handhavinginspanningen systematisch te 3. Mate van acceptatie hebben ook zij weer iets van deze training daarbij om de motieven van een doelgroep analyseren, om een handhavingstrategie op 4. Normgetrouwheid doelgroep geleerd. Prinsen: Op een gegeven moment zit voor naleving en overtreding, en de perceptie te stellen en zelfs om bestaande regels te 5. Niet-overheidscontrole je zo diep in de materie, dat je het idee hebt die een doelgroep heeft van de handhaving. verbeteren. Zie ook 6. Meldingskans dat je alles wel weet. Door onze kennis over te Aan de hand van elf dimensies kunnen 7. Controlekans brengen op mensen die heel intensief met de handhavende instanties de naleving van 8. Detectiekans stof aan de slag gingen, kwamen we erachter wetten en regels bepalen en verbeteren. 9. Selectiviteit dat je ook zelf altijd weer iets kunt leren. De Zo kunnen beleidsmakers en handhavers met 10. Sanctiekans T11 is zo n veelzijdig model dat er altijd de T11 een concrete schatting maken van het 11. Sanctie-ernst facetten zijn die je minder beheerst of die je vanuit een andere invalshoek kunt bekijken. 5

6 maart 2009 Lex Michiels, hoogleraar bestuursrecht, i.h.b. handhavingsrecht. Universiteit van Tilburg. Nalevingstoezicht Verbetering nalevingstoezicht De eerste ontwikkeling betreft de pogingen tot verbetering van het nalevingstoezicht op bedrijven. Veel bedrijven klagen, anders dan in het parlement wordt aangenomen (motie Aptroot), niet zozeer over te veel toezicht, maar over ondeskundig toezicht. De overheid kan het toezicht deels zelf verbeteren, door meer goede mensen aan te trekken en te behouden, door scholing et cetera. Daar zijn wel grenzen aan, in elk geval is er een financiële grens. De betaalbaarheid van het toezicht zou kunnen worden bevorderd door het, tot op zekere hoogte, doorberekenen van toezichtskosten. Helaas hebben opeenvolgende regeringen daar tot nu toe (mijns inziens op ondeugdelijke gronden) nooit iets in gezien. Waarom zou een bedrijf dat door zijn gedrag noopt tot overmatig toezicht daarvoor niet de rekening gepresenteerd mogen krijgen? Een andere manier om het toezicht te verbeteren is het grotendeels door de branches te laten uitvoeren, in het kader van certificering. Het bedrijfsleven heeft meer technische kennis en deskundigheid in huis dan de overheid ooit zal kunnen krijgen. Dat biedt naast kansen evenwel ook risico s: hoe serieus en integer worden de zelfcontroles uitgevoerd? En raakt de overheid hierdoor niet alle deskundigheid ter zake kwijt? Organisatie van de handhaving Een tweede belangrijke ontwikkeling betreft de organisatie van de handhaving. Kunnen de decentrale overheden, met name de vele kleine gemeenten, de groter en complexer wordende handhavingstaken aan? De discussie gaat momenteel over de vraag of er omgevingsdiensten moeten komen, al dan niet verplicht en al dan niet geografisch samenvallend met de politie- en veiligheidsregio s. Ko de Ridder, hoogleraar bestuurskunde Rijksuniversiteit Groningen. Fraude Wat staat de handhavers van Nede bureau, het komende jaar te wach ontwikkelingen, de grootste uitdag vooruit. Over fraude en nonchalance tussen bestuurs- Fraude en economische delicten In toenemende mate zullen toezichthouders en handhavers te maken krijgen met fraude en aanverwante economische delicten. Dat vloeit voort uit de aard van de regulering van economische bedrijvigheid, of het nu gaat om voedselveiligheid, milieu, gezondheidszorg of mededinging. Goede regulering die gepaard gaat met effectieve handhaving heeft over het algemeen tot gevolg dat de inperking van de bedrijfsvoering die regulering met zich mee brengt, door het grootste deel van de normadressanten wordt aanvaard en nageleefd. Het heeft echter ook tot gevolg dat doelbewust en grootschalig handelen in strijd met de regels uitermate winstgevend kan zijn. Op een zwarte markt is meestal goudgeld te verdienen. Georganiseerde criminaliteit, met één been in de bovenwereld, maakt zich dan al gauw meester van de meest lucratieve delen van zo n zwarte markt. Op milieuterrein is dat bijvoorbeeld de nationale en internationale markt voor illegaal afval. In de sfeer van de voedselveiligheid hebben we al langer de hormonenmaffia (de handel in en het gebruik van illegale groeihormonen in de veeteelt, red.), en in de intramurale gezondheidszorg wordt men in toenemende mate geconfronteerd met alledaagse vormen van verzekeringsfraude. Toezichthoudende instanties krijgen als eerste autoriteit met dit soort misdrijven te maken, maar hebben vaak moeite ze als zodanig te herkennen, laat staan om er adequaat op te reageren. Niettemin zullen zij, in samenwerking met strafrechtelijke instanties, de fraude moeten aanpakken. Onbestraft voortwoekerende reguleringscriminaliteit ondergraaft de geloofwaardigheid van de regulering en ondermijnt in ernstige mate de nalevingsbereidheid. Perverse toezichtseffecten Een tweede thema waarmee toezichthoudende instanties aan de slag moeten zijn onbedoelde effecten van toezicht zoals moral hazard, ofwel onachtzaamheid ten koste van anderen. Toezicht is een kwestie van vertrouwen is een veel gebezigd motto voor toezichtactiviteiten. Door regulering en handhaving kunnen burgers er op vertrouwen dat het café niet in rook opgaat als zij een avondje uit zijn, dat zij 6

7 Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie Lodewijk Rogier, hoogleraar staats- en bestuursrecht Erasmus Universiteit Rotterdam Het voorstel van de Commissie Mans tot verplichte instelling van 25 omgevingsdiensten kan niet worden afgedaan met het argument dat samenwerking van onderop altijd beter is. Dat is misschien wel zo, maar waar samenwerking van onderop onvoldoende en te traag tot stand komt, moet er hoe dan ook iets gebeuren. Tegelijkertijd is het voor het welslagen van de handhaving (ook van de alternatieve plannen van VNG en IPO, waarop het kabinet nu wacht) belangrijk dat er voor het hele omgevingsrecht werkbare kwaliteitsmaatstaven worden geformuleerd. Met alleen een betere structuur, met organisaties die meer op maat van de problemen gesneden zijn, komen we er niet. Verhouding bestuurlijke en de strafrechtelijke handhaving Een derde ontwikkeling, die aansluit bij de vorige, betreft de problematische verhouding tussen de bestuurlijke en de strafrechtelijke handhaving. De voorgestelde omgevingsdiensten zouden de aansluiting tussen die systemen kunnen verbeteren, zeker voor de zwaardere milieudelicten. Samenwerking tussen bestuur en OM zal daardoor immers een stuk overzichtelijker en eenvoudiger worden. Het bestuur zou de politie en het OM beter kunnen bedienen. Andersom zal de komst van de bestuurlijke strafbeschikking het bestuur, juist voor lichte delicten, een bestraffende bevoegdheid in handen geven, zij het onder regie van het OM. Aldus wordt het bestuurlijk handelen binnen de sfeer van het strafrecht gebracht. Vraag is wel wat die regie gaat inhouden en welke rol er straks nog is voor de echte bestuurlijke boete bij delicten waarvoor ook een strafbeschikking kan worden gegeven. Is er bijvoorbeeld nog behoefte aan de bestuurlijke boete om overlast in de openbare ruimte te bestrijden? Ik denk het niet. Aardverschuiving rland, in het veld en achter het ten? Wat zijn de belangrijkste ingen? Drie hoogleraren blikken, over toezicht en de verhouding en strafrecht. geen legionellabesmetting oplopen als zij een zouden meer tegen elkaar moeten worden tentoonstelling bezoeken, dat de school van afgewogen. Herverdeling van toezichtgelden hun kinderen goed onderwijs geeft en dat de zou niet met de kaasschaaf gedaan moeten bank waar zij hun spaargeld hebben staan worden (twintig procent bezuinigen op alle niet failliet gaat. Vertrouwen heeft echter een toezicht over de hele linie) maar op basis van keerzijde, en dat is nonchalance. gedegen kostenbaten-analyses. Burgers die op toezicht vertrouwen hebben Er wordt redelijk veel aandacht besteed aan de neiging minder zorgvuldig na te gaan of de kosten van toezicht, voor zowel de datgene wat zij eten, waar zij vertier zoeken, belastingbetaler als de normadressant sparen dan wel onderwijs genieten, wel ( administratieve lasten ). Te vaak nog deugt. De gevolgen zijn een toegenomen ontbreekt echter een betrouwbaar inzicht in onachtzaamheid en een stijging van het de maatschappelijke baten van toezicht, totale risico in de samenleving. Toezichthouders zullen, meer nog dan vroeger, een Regulering is doorgaans te herleiden tot vooral in de relatieve maatschappelijke baten. balans moeten zien te vinden tussen het calamiteiten uit het verleden. Rechtvaardigt scheppen van vertrouwen en het prikkelen echter één uitbraak van de veteranenziekte van oplettendheid, zelfredzaamheid en eigen de omvangrijke inspanning die de overheid verantwoordelijkheid. zich getroost om de legionellabacterie uit te bannen? Of zouden die middelen beter Maatschappelijke kosten en baten besteed kunnen worden aan de bestrijding Tenslotte zal het steeds belangrijker worden van zwaarlijvigheid of verkeersongevallen? dat de voor toezicht en handhaving beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk worden aandacht moet krijgen voldoet niet meer, de Het antwoord dat het allemaal evenveel gealloceerd. De opbrengsten van investeringen in verschillende vormen van toezicht op met twintig procent worden teruggebracht. kosten van het toezicht moeten nu eenmaal verschillende maatschappelijke terreinen Bestuurlijk toezicht De laatste decennia heeft zich in de handhaving en het toezicht een aardverschuiving voltrokken. Dacht men tot aan het laatste kwart van de vorige eeuw bij handhaving nog vooral aan het strafrecht, tegenwoordig is het bestuur in veel gevallen primair verantwoordelijk. Het bestuurlijk toezicht is uitgebreid en geprofessionaliseerd. Op preventie is een steeds grotere nadruk komen te liggen. Zal de rol van het bestuur bij toezicht en handhaving verder toenemen? En zal het bestuur steeds vroeger en harder ingrijpen? Of zijn de grenzen van de bestuurlijke handhaving in zicht? Toezicht op toezicht De omvang van het toezicht en de specialisatie van toezichthouders hebben kafkaiaanse vormen aangenomen. Zo langzamerhand houdt de ene helft van de samenleving toezicht op de andere. Preventieve betrouwbaarheids- en BIBOB-onderzoeken zijn kennelijk onvoldoende om ongewenst gedrag te voorkomen. Maar al dat toezicht is op den duur niet meer te bekostigen. Daarom is bijvoorbeeld in de financiële sector de zorg voor de naleving van regels gedeeltelijk verlegd naar de ondernemingen zelf, via compliance en audits. Toezicht van overheidswege kan dan worden beperkt tot toezicht op intern toezicht. Repressief bestuur Tegelijkertijd wordt het repressieve instrumentarium in het bestuursrecht versterkt. De uitbreiding van de bestuurlijke boete gaat nog steeds door en naming and shaming van overtreders is in. Bestuurlijke handhaving strekt zich inmiddels uit tot aanwijzingen bij ernstige overlast en voetbalvandalisme in het openbaar domein, tot het huisverbod in de privésfeer. Het gebruik van het uitgebreide bevoegdhedenarsenaal van de burgemeester zal in de praktijk naar verwachting alleen nog maar toenemen. Dat daarbij grondrechten van burgers in het geding zijn, lijkt minder belangrijk. Het vertrouwen in de burgemeester bij de bescherming van de orde en veiligheid is vooralsnog groter dan dat in justitie. Strafrechtelijke tegenbeweging Het is dan ook niet verwonderlijk dat justitie een tegenbeweging in gang heeft gezet. De mogelijkheden om op te treden via het strafrecht zijn inmiddels uitgebreid. Ook in het strafrecht komt het accent steeds meer te liggen op preventie. Opsporing en toezicht groeien naar elkaar toe en toezichthouders zullen vaker opsporingsbevoegdheid nodig hebben. In bepaalde gevallen kunnen al in een vroeg stadium, bij een concreet vermoeden van een strafbaar feit, opsporingshandelingen worden verricht. En met de OM-afdoening kan de officier van justitie bepaalde overtredingen en misdrijven zelf bestraffen, onder meer met een geldboete. Daarmee heeft justitie een strafrechtelijk alternatief voor de bestuurlijke boete in handen. Maar er zijn ook andere voorbeelden waaruit blijkt dat justitie terrein aan het terugwinnen is. Zo is in de Mededingingswet het strafrecht weer ingevoerd om bestuurders van ondernemingen aan te kunnen pakken. Meer recent kondigde de minister van Justitie aan dat een gebiedsontzegging, zoals door de burgemeester aan drugshandelaren kan worden opgelegd, ook als maatregel zal worden opgenomen in de strafwet. Het tij voor de bestuurlijke handhaving is dus aan het keren. 7

8 maart 2009 Gestructureerd kijken in Albano Gemeente Halderberge enthousiast over schouwinstrument Overheidsdienaren willen de klachten van bewoners over de openbare ruimte nog wel eens bagatelliseren. Het schouwinstrument van organisatieadviesbureau AEF is bedoeld om het gat tussen bewoners en professionals te dichten. De gemeente Halderberge (Noord-Brabant) had daar wel oren naar en schakelde AEF vorig jaar in voor een scan in een wijk van Oudenbosch. Het is bevallen, want ook de rest van de gemeente wordt langs de lat van het schouwinstrument gelegd. Wat is mis in deze straat? Het schouwinstrument van AEF dwingt professionele partijen om problemen in de openbare ruimte te zien. Volgens adviseur Tiddo Folmer, die samen met Handhaving (3 december 2008), bleek Onderzoek onder de bewoners wees echter uit In Albano lob A is inmiddels negentig procent zijn collega Jan Haagsma het instrument inderdaad dat handhavers nauwelijks verschil- dat er aan de openbare ruimte nog het nodige van de acties doorgevoerd. En dat hoor je ontwikkeld heeft, dwingt het instrument len in hun oordeel. Ze kregen foto s van verbeterd kon worden. De top drie: geluids- volgens Spijkers terug in gesprekken met professionele partijen om gestructureerd en situaties op straat voorgelegd. overlast, zwerfvuil en hondenpoep. Om buurtbewoners. Iedereen wil weten wanneer door de ogen van gebruikers de openbare professionals wijkagenten, medewerkers van we weer komen om de wijk te scannen. ruimte te bekijken. Het instrument bevat een Het instrument kan volgens Folmer steeds de woningcorporatie, medewerkers van de Kennelijk is het goed bevallen. Aan de uitgebreide lijst van overlastindicatoren, verder aangescherpt worden. Constateer je dat dienst Groen door de ogen van bewoners te geluidsoverlast bleek helaas weinig te doen; onderverdeeld in twee hoofdcategorieën: er sprake is van overlast door hangjongeren, laten kijken, zijn we met ze de straat opge- achter de wijk loopt een spoorbaan. Drugs Dynamische elementen Jeugd Algemeen subjecten dealen hangen/groepen zwervers Overlast Statische elementen Regulatie Schoon Heel verlichting (compleetheid) Algemeen objecten zwerfvuil bestrating verkeer gebruiken jeugdgeluid honden parkeeroverlast papierkorven straatmeubilair geluid hangen intimidatie prostituees ordening onkruid wildplassen graffiti groen/bloembakken verlichting (werking) leegstand overlastpanden Op basis van de ervaringen in Albano lob A wil het college van Halderberge het instrument ook in de rest van de gemeente toepassen. Spijkers: Iedere wijk van iedere kern komt aan de beurt. Anders dan in onze pilotwijk, zal er geen enquête onder de bewoners plaatsvinden. De schouw levert voldoende aanknopingspunten op voor ingrijpen. De schouw zal op gezette tijden worden herhaald. In de ene wijk zullen we na een paar maanden nog eens langsgaan, in andere wijken na een jaar. Het is goed om te weten of beleid, of ingrijpen effect heeft gehad, of er wellicht onder invloed van andere factoren veranderingen in de wijken zijn opgetreden. dynamische en statische elementen. Onder de eerste categorie vallen zaken als drugsoverlast en hangjongeren, onder de tweede zaken als verlichting, zwerfvuil en straatmeubilair. Elk van de indicatoren wordt beoordeeld op een vijfpuntsschaal, van groen (geen probleem) tot paars (duidelijk zichtbare overlast). De beoordeling levert volgens Folmer in de praktijk nauwelijks problemen op. De omschrijvingen die passen bij de categorieën laten weinig ruimte voor uiteenlopende interpretaties. Tijdens een workshop van het congres Regie op de handhaving van het Servicecentrum uitwerpselen spuiten dan kun je daarna nog eens schouwen met een gaan, met het schouwinstrument van AEF in de lijst vragen die meer informatie oplevert. Je zou hand. De top drie kwam duidelijk terug. kunnen kijken naar de omvang van de groepen, naar de frequentie waarmee ze bijeenkomen Folmer: De schouw levert aanknopingspunten en naar etniciteit. Daarmee heb je materiaal in voor verbetering van de leefbaarheid. Ligt er handen op basis waarvan je later kunt veel zwerfvuil in een wijk, dan kan de ingrijpen. gemeentereiniging zijn schema aanpassen, kunnen er meer prullenbakken worden De gemeente Halderberge heeft het schouwinstrument toegepast op lob A, een deel van de de aanleg van uitlaatveldjes of een zakjesactie. geplaatst. Hondenpoep kan aanleiding zijn voor wijk Albano in Oudenbosch een wijk met Overlast van hangjongeren kan aanleiding zijn rijtjeshuizen uit de jaren tachtig. Projectleider voor huisbezoeken of een ander surveillancerooster van de politie. Rob Spijkers: In lob A van Albano hebben we de afgelopen jaren veel geïnvesteerd. Kan de gemeente dat allemaal zelf? Het uitvoeren van de schouw is volgens Rob Spijkers geen probleem. Maar voor het interpreteren van de resultaten zal Oudenbosch een beroep blijven doen op AEF. Spijkers: Zij hebben de software en de expertise in huis. Voor Albano hadden we de uitslag na een paar dagen al binnen. De gemeente Halderberge ligt in het westen van Noord-Brabant, aan de A17 en de A58 en de spoorlijn Amsterdam-Roosendaal. Halderberge telt ongeveer inwoners en heeft een oppervlakte van ha. Belangrijkste kernen zijn Bosschenhoofd, Hoeven, Oudenbosch, Stampersgat en Oud Gastel. 8

9 Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie G4 Vuilnis naast de container, één van de feiten waarvoor een bestuurlijke strafbeschikking kan worden uitgeschreven. Op deze plek terugkerend aandacht voor projecten en initiatieven die de handhaving vereenvoudigen, verbeteren of verduidelijken: slim handhaven, dus! Doe er uw voordeel mee Slim handhaven Handhaver Maurice Prijs (r.) overhandigt de eerste bestuurlijke strafbeschikking aan André Regtop, de directeur van het CJIB. Invoering bestuurlijke strafbeschikking in G4 verloopt soepel Sinds 1 januari 2009 kunnen boa s van Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag (de G4) de bestuurlijke strafbeschikking gebruiken om kleine ergernissen te bestrijden. Hoe kijken de betrokken gemeenten terug op de eerste maand? De overlaststrafbeschikking wordt ingezet om kingsbevoegdheid voor overlast in gemeenten. de Algemene Plaatselijke Verordening met Zittingsdagen waarop meer dan honderd van uitzondering van politietaken als het voorkomen van ongeregeldheden, demonstraties en propjeszittingen genoemd, moeten daardoor dergelijke zaken worden behandeld, ook wel samenscholing en delen van de afvalstoffenverordening te handhaven. Het instrument voorgoed tot het verleden behoren. vloeit voort uit de Wet OM-afdoening, die sinds Bouvier en wildplassen 1 februari 2008 van kracht is. Maurice Prijs is in Utrecht verantwoordelijk voor de invoering van de bestuurlijke strafbeschikking. Daarnaast heeft hij ook boa-bevoegdhe- Deze wet maakt het mogelijk dat het Openbaar Ministerie (OM) zonder rechterlijke tussenkomst den en gaat hij af en toe mee de straat op. overtredingen en misdrijven mag bestraffen. Want om goed beleid te kunnen maken, moet Daarvan afgeleid is er ook een strafbeschik- je weten wat er buiten speelt, vindt de Servicecentrum biedt hulp Ook in 2009 gaat het Servicecentrum Handhaving van het Ministerie van Justitie door met activiteiten om betrokkenen te informeren over de bestuurlijke strafbeschikking. In het voorjaar van 2009 wordt er een tweede handreiking gepubliceerd. De eerste handreiking bevat bouwstenen om goed te kunnen kiezen tussen de boete, de transactie en de strafbeschikking. De tweede handreiking biedt handvatten voor de implementatie van dit instrument. Daarnaast kan het Servicecentrum op verzoek regionaal presentaties over de bestuurlijke strafbeschikking geven en voor aanvullende informatie zorgen. Zie Waarom de bestuurlijke strafbeschikking? De G4 koos de bestuurlijke strafbeschikking, omdat de inning wordt afgehandeld door het CJIB en het verzetsproces door het OM. Dit in tegenstelling tot het alternatief, de bestuurlijke boete, waarbij gemeenten het proces van inning en bezwaar zelf moeten afhandelen. Daarnaast was het voor de gemeentelijke beleidsbepalers belangrijk dat er per succesvol verbaal een vergoeding naar de gemeente vloeit en dat de politie ook het instrument van de strafbeschikking gebruikt. De G4 schat dat de totale kosten voor het gebruik van de bestuurlijke strafbeschikking lager zijn dan bij de bestuurlijke boete. projectleider. Op 1 januari liep Prijs s middags voorlopige versie was eind vorig jaar gereed, aan het einde van zijn ronde door het Utrechtse maar de instructie werd pas half januari Griftpark toen hij een loslopende bouvier definitief. Een aantal stadsdelen wilde daar op hinderlijk tussen de mensen zag lopen. Een wachten en daarom werd de strafbeschikking overtreding van de APV en een primeur, de bij ons twee weken later in gebruik genomen. eerste strafbeschikking die in de G4 werd aangekondigd. Projectleider Martijn Peltenburg van de gemeente Den Haag: De strafbeschikking raakt de De invoering van dit nieuwe handhavinginstrument verloopt volgens Prijs goed. De strafbe- Den Haag. Daar moet je als overheid zorgvuldig rechtszekerheid van Hagenaars en bezoekers van schikking is een goede toevoeging op de al mee omgaan. Gemeente, het lokale parket van bestaande middelen. We gebruiken de strafbeschikking echter niet overal voor. De afvalstoffen- hebben daarom eerst goede afspraken gemaakt. het Openbaar Ministerie en het korps Haaglanden verordening blijven wij bijvoorbeeld zoveel Na publicatie in de Staatscourant van de mogelijk bestuursrechtelijk afdoen. OM-afdoening voor de G4 eind december zijn Ook in Rotterdam leverde de invoering geen de gesprekken tussen de partners zo spoedig noemenswaardige problemen op. Beleidsadviseur Frank Dut: Het proces is bijna hetzelfde gestart. De eerste bonnen zijn al naar het CJIB mogelijk afgerond. Op 10 februari is Den Haag gebleven. De grootste verandering is dat onze verzonden. backoffice nu alle bekeuringen moet doorsturen naar het Centraal Justitieel Incasso Bureau Stroomlijnen (CJIB). In de eerste maand van 2009 hebben we De G4 en het CJIB werken er momenteel aan al meer dan vijftig bekeuringen uitgedeeld. De om de gegevensoverdracht te vergemakkelijken, door het mogelijk te maken om bestuur- meest voorkomende overtredingen waren wildplassen, afval op straat gooien, hondenpoep en loslopende honden. registratiesysteem van het CJIB in te voeren. lijke strafbeschikkingen rechtstreeks in het Prijs: Ook het proces-verbaal willen we In Amsterdam verliep de invoering soepeler digitaliseren. Rotterdam is daarin al een eind dan verwacht. Projectmanager Ronald gevorderd. Wij gaan binnenkort overleggen hoe Kersbergen: We dachten dat we veel moesten wij op dat punt bij hen kunnen aanhaken en veranderen om dit instrument te kunnen samenwerken. gebruiken. Maar toen we eenmaal dieper in de materie zaten, bleek dit erg mee te vallen. Op Daarnaast blijkt een uitbreiding van de straat gebruiken onze boa s in afwachting van feitcodelijst voor de gemeenten wenselijk. Prijs: het nieuwe nog steeds hetzelfde bonnenboekje. Alleen sturen we de kopieën van de lopen, zouden wij daar graag aan willen Lichte verkeersovertredingen als door rood licht bonnen niet meer naar de politie, maar toevoegen. Zo kan de politie zich meer richten rechtstreeks naar het CJIB. op de zwaardere criminaliteit. Voor Kersbergen zou het fietsen op de stoep een welkome De strafbeschikking tegen overlast werd in aanvulling zijn. Als gemeente willen wij zo veel Amsterdam en Den Haag wat later in gebruik mogelijk zelf handhaven, maar niet te veel genomen dan in Rotterdam en Utrecht. instrumenten naast elkaar gebruiken. Het moet Kersbergen (Amsterdam): De G4 heeft samen voor onze boa s op straat duidelijk zijn wat ze op met het OM, het CJIB en het Ministerie van welk moment moeten gebruiken. Een uitbreiding Justitie een boa-instructie opgesteld. De van de feitcodelijst is daarbij erg belangrijk. 9

10 maart 2009 Grotere verantwoordelijkheid gemeenten in aanpak agressieve honden Met het wegvallen van de RAD zijn er minder mogelijkheden voor handhaving. De Regeling Agressieve Dieren (RAD) uit 1993 is per 1 januari 2009 ingetrokken, de aangekondigde vervangingsregeling afgeblazen. Daarmee krijgen gemeenten meer verantwoordelijkheid voor de aanpak van agressieve honden. Biedt de huidige wetgeving voldoende mogelijkheden voor doeltreffende handhaving? Uit een evaluatie bleek dat de RAD, gebaseerd gericht optreden. De nieuwe regeling zou in de op artikel 73 van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren, niet effectief was. Het aantal zijn geweest, in plaats van een praktisch ogen van de minister toch vooral symbolisch bijtincidenten was in vijftien jaar tijd niet toepasbaar extra instrument. afgenomen en er was, ondanks het fokverbod, Daarbij komt dat zowel de Vereniging van geen vermindering van het aantal pitbull-achtige honden. In plaats van de RAD beter bekend Openbaar Ministerie (OM) vraagtekens plaatst Nederlandse Gemeenten (VNG) als het als de Pitbullregeling zou een nieuwe bij de handhaafbaarheid van de aangekondigde regeling komen. Een nogal straffe maatregel vervangingsregeling. Volgens het OM is het die erin voorzag om iedere hond die abnormaal agressief gedrag vertoont, in beslag te heeft als zijn hond plotseling agressief gedrag moeilijk te bewijzen of de eigenaar schuld nemen en aan een gedragtest te onderwerpen. heeft getoond, zonder dat dit door de eigenaar Van dat extra instrument heeft minister Verburg was te voorzien. van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) inmiddels afgezien. Als voornaamste Mogelijkheden voor aanpak reden noemt de minister dat de bestaande Hondenbezitters kunnen zowel op basis van de wetgeving voldoende mogelijkheden biedt voor Algemeen Plaatselijke Verordening (APV) als op De meeste van de ongeveer tachtig pitbullachtige honden die in opslag zaten zijn inmiddels weer bij hun eigenaren. grond van artikel 425 van het Wetboek van Strafrecht, worden aangepakt. Bij strafrechtelijke handhaving kunnen hondenbezitters worden vervolgd en bestraft, honden kunnen in beslag worden genomen en eventueel uiteindelijk zelfs worden gedood. Langs bestuursrechtelijke weg kunnen gemeenten, op basis van de APV, een muilkorf- of aanlijngebod opleggen. De vraag is echter of alle ruim 420 gemeenten hun beleid voor de aanpak van agressieve honden op orde hebben. Weliswaar zijn de meeste liefhebbers van als agressief te boek staande honden te vinden in de grote randstedelijke gemeenten. Dit neemt echter niet weg dat een bijtincident op iedere willekeurige plek in Nederland kan plaatsvinden. Het gemis van specifieke wetgeving zou zich dus best eens kunnen doen voelen. Feit blijft dat met het wegvallen van de RAD er minder mogelijkheden voor handhaving zijn, zegt ook Reinier van Loon, namens het OM nauw betrokken bij dit onderwerp. Het OM had graag gezien dat er criteria waren opgesteld waaraan eigenaren van bepaalde soorten honden zoals pitbulls, rottweilers en dobermannpinchers zich moeten houden. Zoals het volgen van een cursus, het verplicht afsluiten van een WA-verzekering en het niet mogen hebben van een strafblad. Van Loon: In het Verenigd Koninkrijk wordt een dergelijk systeem gehanteerd. Het verdient aanbeveling om uit te zoeken hoe dit systeem werkt, zodat het mogelijk ook in Nederland kan worden ingevoerd. Een van de vragen die met het uitblijven van een nieuwe regeling overblijven, is wat er is gebeurd met de ongeveer tachtig pitbullachtige honden die in opslag zaten. Van Loon: Op grond van de RAD zijn veel honden op basis van alleen uiterlijke kenmerken in beslag genomen. De eigenaren hebben hun honden inmiddels teruggekregen, conform de toezegging van de minister van LNV, tenzij de hond afwijkend gedrag is gaan vertonen. Daarmee worden de soms ellenlange procedures uit het verleden over de vraag of een dier nu wel of niet tot de groep pitbulls behoort, voorkomen. De ervaringen met de RAD waren dus niet altijd positief? Van Loon: De praktijk zal moeten uitwijzen of we in Nederland ook zonder deze regeling kunnen. Voorlopig is dat nog even koffiedik kijken. Duidelijk is wel dat er voor de aanpak van agressieve honden meer verantwoordelijkheid bij gemeenten komt te liggen. Speciaal protocol in Assen Op grond van artikel 172 van de Gemeentewet heeft iedere burgemeester in Nederland de mogelijkheid om op te treden bij agressiviteit door honden. De gemeente Assen heeft hier op geanticipeerd door een speciaal protocol Pitbull Terriërs en Bijtincidenten te ontwikkelen, bedoeld voor gevaarlijke of pitbullachtige honden die voor overlast en gevaar in een wijk kunnen zorgen. Als er bij de politie of de gemeente een melding binnenkomt over gevaarlijke honden of bijtincidenten, dan doen buitengewoon opsporingsambtenaren (boa s) van de gemeente hier nader onderzoek naar. Als blijkt dat er sprake is van een gevaarlijke hond, dan kan de eigenaar bijvoorbeeld verplicht worden om de hond een muilkorf om te doen, of de hond kan in beslag worden genomen. Deze in beslagname wordt uitgevoerd door boa s van de gemeente, in samenwerking met de politie. 10

11 Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie Wie zijn toch die toezichthouders en handhavers die zich professioneel bezighouden met de naleving van onze wet- en regelgeving? Waar zitten ze, wat zijn hun taken en verantwoordelijkheden? En waar liggen hun prioriteiten? Op deze plek steeds een portret van een collega, partner of medewerker, in de handhavingssector. Ik wil van iedereen duidelijkheid Het redden van een door het ijs gezakte hond vormde ooit de perfecte entree voor een vrijwilligersrol bij de Dierenbescherming. Inmiddels is Kees van Zandvliet bijna vier jaar directeur van de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID). Integriteit en loyaliteit zijn voor mij het belangrijkst. Persoonlijk portret Kees van Zandvliet vertelt... Door zijn imposante gestalte lijkt Van Zandvliet een directeur waar niet mee te spotten valt. Toch doet hij eerder denken aan een vriendelijke reus. Ik was begin jaren negentig nog motoragent in Delft. Op een winterdag zag ik een groep studenten wanhopig proberen een hondje uit de half bevroren gracht te redden. Ik dacht: Dat wordt nooit wat, dus ben ik zelf maar het water ingegaan. De Dierenbescherming bracht Van Zandvliet een grote fles cognac als beloning en strikte hem meteen als afdelingsinspecteur. Ik hielp met het afhandelen van meldingen en probeerde andere vrijwilligers te begeleiden in hun werk. Dat gebeurde toen nauwelijks. In 1992 maakte Van Zandvliet de overstap naar de LID. Hij begon er als beleidsmedewerker, groeide door en werd in juni 2005 directeur. Maar niet één in driedelig kostuum hoor, haast hij zich te zeggen. Toch bepaalt Van Zandvliet graag de koers van de LID. Het ontwikkelen en uitzetten van beleid vind ik leuk om te doen en het aansturen van de organisatie gaat me goed af. Als private inspectiedienst is de LID een beetje een vreemde eend in de bijt. Het handhaven van wet- en regelgeving is een echte overheidstaak. Alleen, wat wij doen kan de overheid niet, zegt Van Zandvliet. Jaarlijks ontvangt de LID drie ton overheidssubsidie, de overige bijna twee miljoen euro komt uit de zak van de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren, kortweg de Dierenbescherming. Polderen Tien mensen op de meldkamer, veertien professionele districtsinspecteurs en nog eens 150 afdelingsinspecteurs, allemaal vrijwilligers, houden zich dagelijks bezig met het welzijn van dieren. Is de directeur zelf ook een groot dierenliefhebber? Natuurlijk heb ik net als de meeste mensen een naar gevoel als dieren onrecht wordt aangedaan. Maar ik ben geen kenner zoals de collega s in het veld. Als het op specialismen aankomt, kunnen ze mij bij wijze van spreken alles wijs maken. Van Zandvliet: We zijn een kleine club van in totaal 33 mensen, waarin iedereen zijn eigen taken en verantwoordelijkheden heeft. Op die verantwoordelijkheid kunnen we elkaar ook aanspreken, maar ik waak ervoor op iemand anders zijn stoel te gaan zitten. Als het nodig is neem ik een beslissing. Ik houd niet van polderen tot alles is drooggelegd. De districtsinspecteurs kunnen wel rekenen op een grote betrokkenheid van hun leidinggevende. Een paar jaar terug had je in Marrum (Friesland, red.) die situatie met paarden die op een verhoging stonden in een ondergelopen buitendijks weiland. Ik ben onmiddellijk in de auto gestapt en naar de collega s daar gereden en heb met ze de nacht op de dijk doorgebracht. Niet als directeur, maar uit collegialiteit. Zoiets zit in m n gevoel. We zijn een volwaardige gesprekspartner voor zowel de overheid als particuliere organisaties en worden regelmatig om advies gevraagd. Toch zijn we nog niet tevreden. We willen een slag maken om meer meldingen op te kunnen pakken. Inspecteurs hebben in een persoonlijk plan aangegeven wat ze dit jaar allemaal willen doen en moeten daar achteraf ook verantwoording over afleggen. Iemand kan bijvoorbeeld graag lezingen willen geven, maar moet wel bedenken dat dan andere, ook interessante, zaken moeten blijven liggen. Je moet ervoor waken dat de werkdruk onaanvaardbaar hoog wordt. Hond en haan Loyaliteit en integriteit zijn twee aspecten waar Van Zandvliet veel waarde aan hecht. Inspecteurs mogen behoorlijk eigenwijs zijn, maar ik wil wel duidelijkheid van ze. Als ik achteraf vraag waarom iemand zus of zo heeft gedaan, dan verwacht ik een eerlijk antwoord. Ik ben zelf nogal recht door zee, houd niet van politieke dingen. Iemand moet me dus niet proberen te dollen. Wanneer doet de LID het in zijn ogen eigenlijk goed? In feite kan iedere melding ergens toe leiden, dus nemen we elk bericht serieus. Anonieme meldingen kunnen we niet aannemen, omdat je anders de kans loopt speelbal van ruziënde partijen te worden. Maar als ik een haan of hond zie die door onze tussenkomst weer helemaal is opgeknapt, dan denk ik: Daar doen we het dus voor. 11

12 maart 2009 RE: In de rubriek RE: reageren deskundigen op een actuele stelling. Deze keer gaat het over omgevingsdiensten. Aan: Onderwerp: Marcel van der Voet; Arjan van Gils; Wendy Ruwhof De tijd is rijp voor diensten waarbij de uitvoering van de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving van de VROM-regelgeving wordt ondergebracht. Van: Marcel van der Voet, Coördinator handhaving, bezwaar en beroep, afdeling Ruimte, Bouwen en Wonen van de gemeente Barneveld: Hoewel er nog veel kan worden verbeterd in de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving, is een verplichte omgevingsdienst zeker geen gewenste oplossing. Er zijn betere oplossingen denkbaar, zoals een regionaal kenniscentrum dat gemeenten ondersteunt bij de handhaving van complexe milieuzaken. Een verplichte omgevingsdienst zou ertoe leiden dat er een te grote afstand ontstaat tussen de klanten van de gemeente en de uitvoerende dienst en tussen het gemeentebestuur en diezelfde uitvoerende dienst. De gemeente is eerste overheid en dient dicht bij de burger te blijven. Naar onze inschatting kan de gemeente Barneveld zeker 90 procent van de VROM-taken met de huidige schaalgrootte op een adequate wijze uitvoeren. Tenslotte is ook de relatie tussen beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering binnen één organisatie van groot belang. Van: Arjan van Gils, voorzitter van de vereniging van gemeentesecretarissen: Met de stelling ben ik het niet eens. De nieuwe wetgeving op het gebied van ruimtelijke ordening en bouwen beoogt het voor iedereen simpeler, sneller en goedkoper te maken. Het is zaak om dat wat na uitdunning van het woud aan regeltjes en procedures overblijft serieus te nemen: je er zelf echt aan houden en erop toezien dat anderen dat doen. Wat mij betreft is de gemeente het loket van de overheid: daar kun je terecht voor alle aanvragen. Ook bij toezicht en handhaving: er komt iemand van of namens de gemeente. Dat moet duidelijk zijn. Mocht een gemeente in de backoffice slim samenwerken met andere overheidspartijen om kennis en inzet te bundelen, dan is dat prima. Maar het is onzin om dat voor te gaan schrijven. Vaak is dat natuurlijk ook nu al geregeld (bijvoorbeeld in mijn eigen regio waar de DCMR een sterke speler is). Laat het vooral aan gemeenten zelf over hoe ze het doen. Van: Wendy Ruwhof, directeur Milieudienst Midden Holland ISMH: Kunnen gemeenten voldoende kwaliteit leveren om de VROM-regelgeving uit te voeren? Veel kleinere gemeenten kunnen zich geen specialisten veroorloven, waar de complexe regelgeving om vraagt. Er spelen onvoldoende zaken om ze effectief te kunnen benutten en betalen. Bovendien zijn kleinere gemeenten voor specialisten vaak geen optie, werken als éénpitter is nu eenmaal niet aantrekkelijk. Samenwerking is dan een goede oplossing, die op veel plaatsen al in praktijk wordt gebracht in de vorm van regionale milieudiensten. Met de komst van de Wet algemene Effectieve handhaving staat of valt bij soepele samenwerking tussen de centrale en decentrale overheden, en tussen decentrale overheden onderling. Door decentrale overheden is de afgelopen jaren al een begin gemaakt met soms vergaande samenwerking. Om de samenwerking tussen verschillende overheden te verbeteren, wordt onderzoek gedaan naar de knelpunten en slaagfactoren van de verschillende vormen van samenwerking. Handhaven effec bepalingen omgevingsrecht (Wabo) die de milieuregelgeving rechtstreeks koppelt aan andere stelsels, ligt het voor de hand om vooral bij de 3. Het verbeteren van de samenwerking uitvoering samen te werken. Maar gemeenten tussen moeten verschillende zelf het overheden beleid blijven bepalen. Daarom is het van belang dat gemeenten en uitvoeringsdiensten goed communiceren en de relatie onderhouden, wat ervoor pleit om het samenwerkingsgebied niet té groot te maken. met 4. Praktische ondersteuning van decentrale overheden bij handhavingsvraagstukken Handhaven met Effect biedt bestuurders en ambtenaren van gemeenten, Nieuwe publicaties provincies, waterschappen en andere decentrale overheden ook praktische ondersteuning bij de handhaving. Spil hierin is het nieuwe Servicecentrum Handhaving dat in november 2006 van start ging. Het Servicecentrum biedt decentrale overheden daadwerkelijke ondersteuning bij de dagelijkse handhavingpraktijk, vooral in de vorm van informatieverstrekking. Daarnaast stimuleert het onderlinge samenwerking en kennisuitwisseling, onder meer via de website Responsive regulation bij de Voedsel en Waren Autoriteit: Een empirisch onderzoek naar theoretische veronderstellingen Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het projectbureau Handhaven met Effect: Ministerie van Justitie Handhaven met Effect Postbus EH Den Haag T (070) E err@minjus.nl I De VWA werkt sinds enige tijd met een nieuw handhavingsbeleid, onder het motto Hard waar het moet, zacht waar het kan. Controleurs schakelen pas over op een bestraffende aanpak als is gebleken dat overreding niet werkt. In de praktijk zitten er echter de nodige haken en ogen aan deze responsive regulation. Pleon HME opzet A3vouw.indd 1 Dat blijkt uit onderzoek van Peter Mascini en Eelco van Wijk, beiden werkzaam aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Allereerst slagen controleurs er niet altijd in om te bepalen wat de juiste handhavingsstijl is, de ene controleur treedt bestraffend op terwijl de andere in een vergelijkbare situatie juist overredend te werk gaat. In de tweede plaats lopen controleurs tegen praktische belemmeringen aan. Zo staan taalbarrières een vruchtbare uitleg van de regels in de weg bij allochtone ondernemers. Colofon De Handhavingskrant is een gratis uitgave van het ministerie van Justitie. Deze krant wordt verspreid onder circa bestuurders, ambtenaren en organisaties die professioneel actief zijn op het domein van de handhaving, met als doel om deze professionals te informeren over ontwikkelingen in de handhaving. Het Ministerie van Justitie geeft opdracht tot uitvoering van het faciliterende programma Handhaven met Effect. Aanmelding Belangstellenden kunnen een abonnement aanvragen via servicecentrum@minjus.nl of De redactieraad is via ditzelfde adres te bereiken. De Handhavingskrant wordt ook meegezonden met Binnenlands Bestuur. In de derde plaats blijken controleurs de negatieve onbedoelde gevolgen van hun optreden niet in eigen hand te hebben. Bedrijven zijn geneigd dat optreden als bestraffender te ervaren dan controleurs het hebben bedoeld. In theorie zou verslechtering van de relatie met de VWA en verminderde betrokkenheid bij de regels beperkt moeten blijven tot onderdelen waar controleurs streng optreden. In de praktijk zijn bedrijven geneigd als gevolg van zelfs de kleinste opmerking de algehele inspectie als bestraffend te ervaren. Het onderzoek maakt dus duidelijk dat de praktijk weerbarstiger is dan de theorie doet vermoeden. De auteurs laten echter zien dat het kind niet met het badwater weggegooid moet worden. Responsive regulation kan onder specifieke condities werken. Het rapport verschijnt naar verwachting medio april, in de reeks Handhaving & Gedrag van uitgeverij Boom. Uitgave Directoraat-Generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving, in het bijzonder het programma Handhaven met Effect. Redactieraad Philip Boer, Mirjam Prinsen en André Timmerman Tekst en vormgeving Chapeau Communicatie, Rijswijk design@cetera.nl, Rijswijk Fotografie ANP, Hans Tak Druk DeltaHage, Den Haag Deze en vorige edities van de Handhavingskrant zijn te downloaden op: 12