Startsymposium Aanpak invasieve exoten samen kom je verder! VVM Bureau, 17 juni 2016 Een impressie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Startsymposium Aanpak invasieve exoten samen kom je verder! VVM Bureau, 17 juni 2016 Een impressie"

Transcriptie

1 Startsymposium Aanpak invasieve exoten samen kom je verder! VVM Bureau, 17 juni 2016 Een impressie Dit verslag geeft een impressie van het startsymposium Aanpak invasieve exoten, dat het netwerk van milieuprofessionals (VVM) organiseerde. Het symposium vormde de aftrap van de Week van de Invasieve Exoten en inventariseerde de rollen van de overheden, belangenorganisaties, onderzoeksbureaus en burgers bij de aanpak van invasieve exoten. De sprekers gingen bovendien in op het beleid en op mogelijke maatregelen voor het voorkomen, bestrijden of beheersen van invasieve exoten. Inhoud Het invasieve exotenbeleid wanneer is het effectief?... 2 Preventie van invasieve exoten; nu en straks... 3 Succesvolle wegvangactie van de Pallas' eekhoorn bij Weert?... 4 Beheersing van invasieve exoten nu en straks... 5 Resultaten parallelle workshops... 6 Tekst: Moniek Löffler, Bureau Landwijzer, 2016,

2 Het invasieve exotenbeleid wanneer is het effectief? Hens Runhaar, Universiteit Utrecht en Wageningen UR foto Donald Hobern, flickr.com Het beleid bestaat uit preventie (het voorkomen van de introductie van invasieve exoten in de omgeving), eliminatie (het verwijderen van populaties) en het beheersen van populaties (ervoor zorgen dat ze zich niet verder verspreiden). Hoe kun je op een systematische wijze vaststellen hoe effectief deze stappen zijn? Weten en willen Bij de implementatie van het invasieve exoten beleid zijn veel partijen betrokken, elk met hun eigen visie en belangen. Net alleen professionele organisaties, maar ook om veel vrijwilligers en burgers. Volgens Hens Runhaar is het belangrijk dat de verschillende stakeholders voldoende kennis hebben over invasieve exoten (weten) en de wens hebben om op te treden (willen). Uit onderzoek blijkt dat de benodigde kennis niet altijd beschikbaar is. Bovendien worden niet alle instrumenten geëvalueerd en zijn er verschillende inzichten over de manier van aanpak. Wat betreft het willen uitvoeren van het beleid, blijkt dat het draagvlak afneemt wanneer de gevolgen van de verspreiding van een exoot niet direct duidelijk zijn of niet als schadelijk worden ervaren. Het verschilt per actor hoe men aankijkt tegen de nut en noodzaak van verschillende maatregelen. Het ontbreekt vaak aan een gedeelde probleemperceptie. Andere voorwaarden voor het implementeren van het beleid zijn onder andere voldoende (financiële) middelen, goede communicatie tussen partijen en draagvlak voor langdurige handhaving/bestrijding. Draagvlak voor maatregelen De effectiviteit van maatregelen licht Runhaar toe aan de hand van de bestrijding van drie soorten: brulkikker, pallas' eekhoorn en huiskraai. In het geval van de eerste twee soorten is het publiek vanaf het begin af aan betrokken bij de bestrijding. Bij de maatregelen is de input van het publiek meegenomen. Het proces was transparant en er was veel aandacht voor communicatie naar de omgeving. De gevolgde aanpak wierp zijn vruchten af: er was weinig ophef over de bestrijding van beide soorten. Voor de huiskraai verliep het proces volledig anders. De communicatie beperkte zich op het verschaffen van informatie over de negatieve effecten van de huiskraai en over de voordelen van het uitroeien ervan. Er was veel commotie over de bestrijding. Conclusie is dat het wel degelijk mogelijk is om draagvlak te krijgen voor het treffen van maatregelen, zelfs als een dier 'aaibaar' is, zoals de pallas' eekhoorn. Het is daarbij belangrijk om nut en noodzaak te bespreken met stakeholders en maatregelen zo mogelijk aan te passen aan hun wensen. Effectiviteit beleid Voor drie soorten gaat Runhaar in op de effectiviteit van het beleid. De effectiviteit van het beleid voor de tijgermug (gericht op preventie) is twijfelachtig. Er is geen beleid op muggen die 'meeliften' op vakantieverkeer, omdat biociden niet vrij inzetbaar zijn kan er niet snel worden gereageerd en de monitoring (oa buiten risicolocaties) laat te wensen over. Het beleid voor de grote waternavel is niet effectief. De meest effectieve maatregel, eliminatie, kan pas na 15 juni worden uitgevoerd, vanwege de flora- en faunawet. Het beleid voor de nijlgans (beheersen) is twijfelachtig. Afschot is mogelijk na schade, maar dit is niet goed gespecificeerd. Volgens Runhaar is een beter afwegingskader nodig, om te bepalen wanneer welke maatregelen moeten worden getroffen. Bovendien moet de aanpak beter worden onderbouwd en is draagvlak voor de uitvoering essentieel! Tekst: Moniek Löffler, Bureau Landwijzer, 2016,

3 Preventie van invasieve exoten; nu en straks Wiebe Lammers, Team Invasieve Exoten van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit Welke rol heeft de overheid als het gaat om het instellen van import-, handels- en uitzetverboden en de naleving daarvan, en hoe worden burgers daarbij betrokken? Aanpak invasieve exoten Invasieve exoten vormen een belangrijke oorzaak van de achteruitgang van de biodiversiteit. Daarom roept het wereldwijde Biodiversiteitsverdrag staten op om beleid te maken. In de aanpak zijn drie stappen te onderscheiden: vroegtijdige signalering en preventie, eliminatie en beheer. Preventie kan veel natuurschade en bestrijdingskosten achteraf voorkomen en is daarom de meest effectieve maatregel. Wereldwijd zijn er grote verschillen in de preventie. Australië bijvoorbeeld kent veel regels en handelsbarrières. Uitgangspunt is een witte-lijst aanpak : niets importeren tenzij aangetoond is dat het veilig is. Ook in landen zoals de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk zijn relatief veel maatregelen getroffen. De EU en Nederland staan nog relatief aan het begin van een effectieve preventieve aanpak. De EU is meer een vrijhandelsgebied en hanteert een zwarte lijst aanpak : alles mag worden geïmporteerd behalve de soorten die op die lijst staan. Drie onderdelen van preventie Lammers licht drie onderdelen van preventie toe: Aanpak van bewust geïntroduceerde exoten. Voorbeeld is het Convenant Waterplanten. Daarin hebben partijen afgesproken om een aantal vijver- en aquariumplanten niet meer te verkopen en andere soorten alleen met een waarschuwing erbij: geen exoot in de sloot. Ander voorbeeld is de nieuwe EU-verordening (1143/2014), waaraan een lijst wordt toegevoegd met op dit moment 37 invasieve exoten waarvoor verboden (bv import, handel, bezit, uitzetten) en plichten (bv bestrijding) gaan gelden. De lijst is aangenomen, maar moet nog worden gepubliceerd door de EU en is daarom nog niet in werking getreden. Aanpak van onbewust geïntroduceerde exoten. Voorbeeld hiervan is de 'beleidslijn mosseltransitie'. Dit betekent dat er alleen op mosselzaad vanuit de Oosterschelde naar de Waddenzee mag worden getransporteerd, zonder meeliftende probleemexoten. Ander voorbeeld is het 'IMO Ballast Water Verdrag', dat nog niet van kracht is, maar waar steeds meer landen zich aan verbinden. Het doel van dit verdrag is om introductie van invasieve exoten via ballastwater te voorkomen. Verhogen bewustwording stakeholders en publiek. Dit is misschien wel de belangrijkste pijler voor effectieve preventie en er valt nog veel winst te behalen. Voorbeelden hiervan zijn de campagne 'geen exoot in de sloot', onderwijs (serious gaming in de klas met Ecosim, waarbij studenten worden uitgedaagd de bedreiging van de knoflookpad door de zonnebaars zo effectief mogelijk op te lossen), waarnemingsapps en het signaleringsproject Invasieve exoten (doel enthousiasmeren van vrijwilligers en vroegtijdige signalering nieuwe exoten). Tenslotte Tot slot hamert Lammers erop dat iedereen een rol speelt bij de aanpak van invasieve exoten: overheden, kennisinstellingen, bedrijfsleven, burgers, waterschappen en terreinbeherende organisaties. Hij pleit voor het verbeteren van kosten-batenanalyses, zodat bestuurders beter zicht krijgen op de baten van vroegtijdig ingrijpen (of omgekeerd: van de kosten bij niet ingrijpen). Belangrijke oproep aan iedereen: deel informatie, binnen en buiten je organisatie!! Dit symposium en de Week van de Invasieve Exoten zijn daarom een goed initiatief! 3

4 Succesvolle wegvangactie van de Pallas' eekhoorn bij Weert? Bernd-Jan Bulsink (Zoogdiervereniging) Hoe kun je, mede met hulp van burgers en ICT, bereiken dat een populatie van een invasieve exoot geheel verwijderd wordt, bijvoorbeeld als het gaat om de Pallas eekhoorn bij Weert? Eekhoorns ontsnapt Eekhoorns worden regelmatig als huisdier gehouden. Bijna al deze soorten zijn invasief: ze kunnen zich snel vermenigvuldigen en verdringen inheemse eekhoorns. In het voorjaar van 2008 ontsnapten er enkele Pallas' eekhoorns uit een dierenwinkel in Limburg. Deze eekhoorn komt oorspronkelijk uit China, maar komt daarbuiten ook voor in bossen, stedelijk en rurale gebieden in Japan, Argentinië en Frankrijk. In deze landen zorgt de Pallas' eekhoorn al voor flinke problemen, vooral doordat het destructieve knagers zijn. Ze knagen niet alleen aan hout, maar ook aan leidingen, plastic en isolatiemateriaal en veroorzaken veel schade. Daarom werd in Limburg besloten dat de Pallas' moesten worden bestreden. Bestrijding In 2009 en 2011 startte de Zoogdiervereniging met het inventariseren van de dieren. Dit gebeurde met behulp van 'haarvallen' (vallen met pindakaas waar haren van de eekhoorns achterblijven) en cameravallen. De dieren bleken vooral rondom Weert te zitten. In 2011 werd gestart met het vangen van de dieren. Daarvoor werden speciale voerplaatsen ingericht in bossen; ongeveer één derde van de eekhoorns werd gevangen in de tuinen van particulieren. Na vangst werden de dieren gesteriliseerd/gecastreerd en overgebracht naar dierentuinen (waaronder het nabijgelegen Kasteelpark Born). Aan de actie werkten vele vrijwilligers mee. Communicatie De actie werd begeleid met intensieve communicatie, via krant, radio, huis-aan-huis-brieven, een folder en een website. Ook was er tijdens het vangen veel contact met de bewoners, deels omdat de dieren vaak in tuinen zaten. Bewoners en terreinbeheerders gaven voortdurend meldingen door van waargenomen Pallas' eekhoorns, nesten en vraat. Dit was heel belangrijk om de dieren te lokaliseren en te vangen. Lastig hierbij was dat de donkere Pallas' eekhoorns soms werden verward met donkere exemplaren van de inheemse rode eekhoorn. Dat onderstreept het belang van de betrokkenheid van specialisten. Succesvolle aanpak Dankzij deze aanpak werden in 2011/ eekhoorns gevangen. Het jaar erna kwamen er nog 37 bij. Sindsdien is er sporadisch nog een exemplaar gevangen, het laatst in oktober Uit inventarisatie van knaagsporen en nesten lijkt te kunnen worden geconcludeerd dat er geen Pallas' eekhoorns meer in de Limburgse natuur leven. Door vroegtijdig ingrijpen is voorkomen dat de dieren zich verder hebben verspreid en veel schade hebben aangericht. Bovendien maken bewoners er melding van dat ze de rode eekhoorn weer vaker in hun tuinen zien. Het blijft echter belangrijk om een vinger aan de pols te houden en voortdurend alert te blijven. 4

5 Beheersing van invasieve exoten nu en straks Lodewijk van Kemenade, Landschapsbeheer Flevoland Hoe kun je, mede met hulp van burgers en ICT, bereiken dat een populatie van een invasieve exoot zich niet verder uitbreidt, bijvoorbeeld als het gaat om de Reuzenbalsemien in Flevoland? Landschapsbeheer Flevoland Landschapsbeheer Flevoland werkt met vrijwilligers actief aan de zorg voor het landschap. Dat betekent onder andere: het signaleren, elimineren of het beheersen van invasieve planten. Uitgangspunt is dat er geen chemische middelen worden gebruikt. De inzet van vrijwilligers is onmisbaar. Te bestrijden soorten: werkwijze Lodewijk van Kemenade licht de huidige aanpak toe van soorten waarop Landschapsbeheer Flevoland zich richt. Eerst worden de betreffende soorten geïnventariseerd, waarbij gebruik wordt gebruik gemaakt van Obsmap/Waarneming.nl. Op grond daarvan worden kaarten gemaakt. De bestrijding verschilt van soort tot soort. Voor Amerikaanse vogelkers kan de soort in een vroege fase van vestiging worden bestreden door ze er uit te trekken/te spitten (arbeidsintensief) of af te zagen en de stobben te bedekken met grond. In een latere fase kunnen de bomen worden geringd. De Canadese kornoelje lijkt erg op de inheemse rode kornoelje en is daarom lastig te herkennen. Kenmerkend is de uitgebreide wortelopslag. Voor de bestrijding werkt het goed om de soort uit te trekken of af te zagen en vaak (minstens 4 x per jaar) te maaien. Een andere effectieve methode is het afzagen van de boompjes en het bedekken van de stobbe met grond, zodat er een soort molshoop ontstaat. Dit is echter lastig als er veel uitlopers zijn. De Zwarte balsempopulier is een agressieve groeier. De soort kan effectief worden bestreden door hem te ringen. Het bestrijden van de Reuzenberenklauw is een kwestie van lange adem; soms zijn wel 10 jaar achtereen maatregelen nodig. De bestrijding bestaat uit het voorkomen van zaadvorming in drie stappen: machinaal maaien (meestal door de gemeente), maaien met de zeis/schoffelen en wortels doorsteken (vrijwilligers). Bij de bestrijding van de Reuzenberenklauw is de ARBO erg belangrijk. Voor het bestrijden van de Reuzenbalsemien verwijst van Kemenade naar een voorbeeld uit Biddinghuizen. De soort is hier eerst bestreden door gebruik van de bosmaaier, gevolgd door het uittrekken van de soort door vrijwilligers. Dit bleek echter niet afdoende te werken. Het bestrijdingsgebied zal daarom dit jaar worden verkleind. De bestrijding van de Cotoneaster start in Maar weinig mensen zijn op de hoogte van de groeikracht van deze soort; mensen vinden hem vaak erg mooi. Het herkennen van de soort is lastig. De enige inheemse soort komt alleen in Limburg voor; het is de vraag of het belangrijk is de soort buiten Limburg te herkennen alvorens tot bestrijding over te gaan. Slot Van Kemenade pleit voor meer coördinatie bij de bestrijding van invasieve exoten. Ook zijn er praktijkproeven met verschillende methoden nodig en is het belangrijk informatie uit te wisselen. 5

6 Resultaten parallelle workshops Rol van burgers bij preventie wat is er mogelijk, en wat is nodig om dat te bereiken? Workshopleider: Wilfred Reinhold (platform Stop invasieve exoten) - Zorg voor goede monitoring, om tijdig te onderkennen welke nieuwe soorten er Nederland binnen komen. Maak daarbij gebruik van groepen die verstand hebben van natuur, oa KNNV, NJN, FLORON en soortenjagers. Leg daarbij goed uit waarom het belangrijk is nieuwe soorten te melden en zorg dat de resultaten terecht komen in een database. - Werk aan bewustwording en draagvlak en maak daarbij gebruik van voorbeelden waarbij de schade duidelijk is, zoals de muskusrat. - Zorg voor een goede communicatiecampagne en mogelijkheden om in te grijpen. Denk aan boetes bij import of het uitzetten van soorten, het chippen van exotische dieren, statiegeld dat je terugkrijgt bij het terugbrengen van dieren, verplicht steriliseren/castreren. Vooral soorten uit de VS en Noord-Azië vormen een risico; tropische soorten minder. - Maak het gemakkelijker om inheemse soorten te kopen (en eventueel uit te zetten) - Het voorzorgsbeginsel zou uitgangspunt moeten zijn. Ideaal zou zijn als een nieuwe uitheemse soort direct wordt verwijderd. - Uitheemse soorten zouden niet moeten meetellen op lijstjes van soortenjagers (veel vogelliefhebbers wilden bijvoorbeeld de huiskraai spotten) - Breng transportroutes in beeld en controleer langs meest risicovolle routes. - Beperk de groeimogelijkheden voor pioniersoorten, via beheersmaatregelen. Invasieve exoten zijn immers meestal pioniers. - Zorg voor een goede voorlichting aan toeristen over het risico van het meenemen van soorten (zoals de olijfboom uit Italië, die drager kan zijn van de olijfpest). - Tuincentra hebben een belangrijke rol bij voorlichting. - Maak kinderen bewust van het bestaan van invasieve exoten - Houd er rekening mee dat het onderwerp in Nederland vaak ideologisch beladen is. Communiceer voorzichtig. De term 'ingeburgd' moet niet worden gebruikt! - Controleer de juistheid van informatie op sites zoals waarneming.nl (of exoten niet als inheems worden bestempeld) Rol van burgers bij eliminatie wat is er mogelijk, en wat is nodig om dat te bereiken? Workshopleider: Kees Blase (Burgerinitiatief Cabombabestrijding Wijdemeren) - 15 jaar ervaring in Loosdrecht: alleen uitroeien gaat niet. - Er spelen verschillende belangen, zoals natuur, recreatie, visserij. Voor al die partijen vormt Cabomba een probleem. De vraag is: hoe werk je samen, hoe kan je met de ogen van een ander kijken en welke maatregelen zijn in welk geval het meest effectief? - Die punten worden nu gezamenlijk onderzocht. De bereidheid tot dialoog en samenwerking is daarbij essentieel! Rol van burgers bij beheersing wat is er mogelijk, en wat is nodig om dat te bereiken? Workshopleider: Adriana Hulsmann (Ban de Berenklauw) - Laat burgers zichzelf mobiliseren. Zij kunnen een belangrijk signaal geven wat de overheid tot actie kan aanzetten, zeker als burgers schade signaleren! - Je kunt veel bereiken als je burgers de ogen opent voor iets wat heel dichtbij is. Laat zien wat er voor je ogen in de gracht zwemt, maak mensen betrokken bij schoonmaken ervan. Geef ze een rol bij onderhoud. Je hebt mensen nodig die kennis hebben en weten over te brengen. Het gaat niet vanzelf, enthousiasmeren heeft zin! Mensen willen buiten spelen 6

7 en vies worden en in de modder kruipen, mobiliseer dat. Geef excursies en ondersteun exposities en happenings. Het is belangrijk dat hiervoor subsidies zijn. - Draai 'bestrijding' om naar iets positiefs. Bijvoorbeeld het herstel van het habitat van een knuffelbare voorbeeldsoort (als icoon). - Laat mensen exotisch materiaal verzamelen en stel er een beloning tegenover (bijvoorbeeld een zak exootvrije compost cadeau) - Laat mensen een gebiedje adopteren - Speel in op het 'onttegelen van tuinen'. Dat is in, je kunt mensen bewust maken van invasieve woekeraars. - Deel informatie via lokale 'clubs', bijvoorbeeld over berenklauw. Denk aan scholen, kinderopvang, buurthuis, etc. - Focus burgerparticipatie vooral op het bestrijden van invasieve planten; voor dieren is dat lastiger. - Mobiliseer bestaande natuurvrijwilligers, laat ze brandhaarden van icoonsoorten en probleemsoorten inventariseren en doorgeven. Rol van apps en openbare waarnemingssites (waarneming.nl, telmee.nl) bij preventie, eliminatie en beheersing wat is er mogelijk, en wat is nodig om dat te bereiken? Workshopleider: Tim Asbreuk (Waarneming.nl) - Op de database van waarnemingen.nl staan momenteel 41 miljoen waarnemingen. Belangrijke vraag is hoe je mensen stimuleert tot het invoeren van data. - Mensen kunnen worden ondersteund door Apps, die soorten kunnen herkennen. Dit staat echter nog in de kinderschoenen. - Er zijn enkele technologische ontwikkelingen die het verzamelen van data ondersteunen, zoals datagestuurde systemen (oa via gps en drones) - Om het systeem te verbeteren, kan een regionaal project worden opgestart, met verschillende actoren in de regio (waaronder bijvoorbeeld het waterschap). Als mensen een invasieve exoot signaleren, komt er bij de verantwoordelijke instantie een alert binnen, die maatregelen kunnen nemen. Voor de melders is het belangrijk dat er wordt teruggekoppeld wat er met hun melding is gedaan. Als je bijvoorbeeld meldt dat er ergens Japanse duizendknoop staat, en hij wordt verwijderd, is het een motiverend als je dat hoort. - Het is ook mogelijk om via waarnemingen.nl periodiek specifieke tellingen te organiseren. Dit is bijvoorbeeld gebeurd voor de klapekster, maar is ook te doen voor plaagsoort. Het is belangrijk dat zo'n actie breed in samenleving bekend wordt, des te meer waarnemers zullen meedoen. - Benut de site verbeterjebuurt.nl. Wie bestrijdt er bijvoorbeeld de eerste 1000 Japanse duizendknopen? Zorg voor een prijs. 7

Chemievrij beheer groene ruimte Burgerparticipatie bij bestrijding invasieve exoten

Chemievrij beheer groene ruimte Burgerparticipatie bij bestrijding invasieve exoten Chemievrij beheer groene ruimte Burgerparticipatie bij bestrijding invasieve exoten Lodewijk van Kemenade Landschapsbeheer Flevoland Inhoud Invasieve exoten in de groene ruimte Wettelijke aspecten Samenwerking

Nadere informatie

6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten

6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten Opzet van de presentatie Beleidscontext Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het? Wiebe TIE bestaat uit: Biodiversiteitsverdrag (1992) (Convention

Nadere informatie

Opzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting

Opzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting Opzet van de presentatie Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat

Nadere informatie

Studiedag Rivierkreeft: Exoot uit de sloot. Jeffrey Samuels

Studiedag Rivierkreeft: Exoot uit de sloot. Jeffrey Samuels Studiedag Rivierkreeft: Exoot uit de sloot Jeffrey Samuels 14-11-2018 Kreeftenproblematiek bij Waterschap Brabantse Delta Wat ga ik vertellen? Waar wij als WSBD tegen aanlopen als het om invasieve (uitheems)

Nadere informatie

Lezing waterschap en exoten bestrijding

Lezing waterschap en exoten bestrijding Lezing waterschap en exoten bestrijding -Wie -Waarom -Wat -Hoe 20 mei 2017 Jeff Samuels, afd.kennis & Advies Samenwerken! Bestrijding van invasieve exoten vraagt om: Een gezamenlijke aanpak! Het maken

Nadere informatie

Invasieve exoten in de tuin. KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018

Invasieve exoten in de tuin. KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018 Invasieve exoten in de tuin KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018 In de media 2 Invasieve exoten (definitie) dieren, planten en micro-organismen die door menselijk handelen in een nieuw gebied terechtkomen

Nadere informatie

Monitoring Nut en noodzaak van het in beeld brengen en houden van exoten. Baudewijn Odé en Jeroen van Zuidam

Monitoring Nut en noodzaak van het in beeld brengen en houden van exoten. Baudewijn Odé en Jeroen van Zuidam Monitoring Nut en noodzaak van het in beeld brengen en houden van exoten Baudewijn Odé en Jeroen van Zuidam Bedekt oppervlak Bestrijdingskosten Het probleem van exoten Soort afwezig Vestiging voorkomen!

Nadere informatie

Invasieve uitheemse planten in het beheer

Invasieve uitheemse planten in het beheer Invasieve uitheemse planten in het beheer Casper de Groot september 2011 Aanleiding project Keuze voor zes soorten: Japanse duizendknoop, reuzenberenklauw, reuzenbalsemien, Amerikaanse vogelkers, rododendron

Nadere informatie

Coördinerend Orgaan Invasieve Exoten (COIE)

Coördinerend Orgaan Invasieve Exoten (COIE) Coördinerend Orgaan Invasieve Exoten (COIE) Wiebe Lammers Kwartiermaker COIE Ministerie van LNV / Plantenziektenkundige Dienst j.w.lammers@minlnv.nl Tel: 0317 496 646 13 december 2007 Inhoudsopgave 1.

Nadere informatie

het Nederlandse invasieveexotenbeleid

het Nederlandse invasieveexotenbeleid ALV zoogdiervereniging VZZ 18 april 2009 het Nederlandse invasieveexotenbeleid Edo Knegtering (Directie Natuur, Landschap en Platteland i.o.) Exotenbeleid Nederlands exotenbeleid vroeger recent Nederlands

Nadere informatie

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving in 2013

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving in 2013 Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving in 2013 Periode mei-november V. Dijkstra Rapportnummer 2013.38 December 2013 Rapport van het bureau van de Zoogdiervereniging In opdracht van Ministerie

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Oplegnotitie bestrijding Japanse duizendknoop.

Oplegnotitie bestrijding Japanse duizendknoop. Oplegnotitie bestrijding Japanse duizendknoop. Bij brief van 19 juli 2018 heeft het College van B&W de raad geïnformeerd over de locaties waar de Japanse duizendknoop in IJsselstein is gelokaliseerd en

Nadere informatie

Natuurbescherming VS Wet natuurbescherming. Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop

Natuurbescherming VS Wet natuurbescherming. Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop Natuurbescherming VS Wet natuurbescherming Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop Overheidsadvies exoten Meld waarnemingen: Waarnemingen kunnen helpen deze schadelijke exoten snel op te sporen.

Nadere informatie

Bestrijding Duizendknoop

Bestrijding Duizendknoop Bestrijding Duizendknoop (Japanse) duizendknoop: een invasieve soort Invasieve soorten zijn soorten die niet van nature in Nederland voorkomen en vormen een bedreiging voor de Nederlandse planten en dieren.

Nadere informatie

Monitoring Pallas eekhoorn 2014 Onderzoek aan de hand van vraatsporen

Monitoring Pallas eekhoorn 2014 Onderzoek aan de hand van vraatsporen Monitoring Pallas eekhoorn 2014 Onderzoek aan de hand van vraatsporen Vilmar Dijkstra, Bernd-Jan Bulsink, René Janssen, Ruud Snijders & Maurice La Haye 2014 Rapport van het Bureau van de Zoogdiervereniging

Nadere informatie

Exoten. Inhoud. 8/12/ Roeselare. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen

Exoten. Inhoud. 8/12/ Roeselare. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen Exoten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen 2016-12-08 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering 1 Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten

Nadere informatie

Enquete over invasieve Exoten (Invasive Aliens). Graag uw aandacht en hulp gevraagd. Thursday, 22 March 2012 12:01

Enquete over invasieve Exoten (Invasive Aliens). Graag uw aandacht en hulp gevraagd. Thursday, 22 March 2012 12:01 De Europese commissie gaat er van uit dat vreemde exotische (niet inheemse) planten en diersoorten schadelijk kunnen zijn voor het plaatselijke ecologische evenwicht in Europa. Dit is in bepaalde gevallen

Nadere informatie

Omgaan met exoten. een controversiële en beladen discussie. Gerard Oostermeijer

Omgaan met exoten. een controversiële en beladen discussie. Gerard Oostermeijer Omgaan met exoten een controversiële en beladen discussie Gerard Oostermeijer Ecologische effecten van exoten Positief soortenrijkdom bloemenrijkdom grote hoeveelheden voedsel - nectar en stuifmeel voor

Nadere informatie

Invasieve, uitheemse soorten. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag

Invasieve, uitheemse soorten. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag Invasieve, uitheemse soorten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag 2017-02-03 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten Invasieve,

Nadere informatie

planten voor planten en plantengemeenschappen

planten voor planten en plantengemeenschappen Formele beoordeling van risico s s van planten voor planten en plantengemeenschappen Johan van Valkenburg en Ton Rotteveel Plantenziektenkundige Dienst Wageningen g 11 december 2008 Inhoud Internationale

Nadere informatie

Brabantbrede aanpak Exoten en plaagsoorten. 6 mei 2014 Bart Brugmans, waterschap Aa en Maas Amersfoort

Brabantbrede aanpak Exoten en plaagsoorten. 6 mei 2014 Bart Brugmans, waterschap Aa en Maas Amersfoort Brabantbrede aanpak Exoten en plaagsoorten 6 mei 2014 Bart Brugmans, waterschap Aa en Maas Amersfoort Aanleiding Brabantbrede samenwerking Interreg project Invasieve exoten (2009-2012) Partners o.a. Waterschap

Nadere informatie

Bestrijding Invasieve wateren oeverplanten

Bestrijding Invasieve wateren oeverplanten Bestrijding Invasieve wateren oeverplanten wet- en regelgeving 2 mei 2014 Doel presentatie: Inzicht nieuwe/aankomende wet- en regelgeving m.b.t. aanpak invasieve water- en oeverplanten Inzicht nieuwe/aankomende

Nadere informatie

1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling 1nveo minder invasieve planten en dieren Interreg Vlaanderen Nederland Europa investeert in uw regio Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Communiceren over invasieve eoten Paul Bogaert

Nadere informatie

Enquête EU invasieve exoten

Enquête EU invasieve exoten Enquête EU invasieve exoten Beste vogelliefhebber, DE EUROPESE COMMISSIE gaat er van uit dat vreemde exotische (niet inheemse) planten en diersoorten schadelijk kunnen zijn voor het plaatselijke ecologische

Nadere informatie

Invasieve exoten: Japanse duizendknoop. Rotterdam, 7 november 2017

Invasieve exoten: Japanse duizendknoop. Rotterdam, 7 november 2017 Invasieve exoten: Japanse duizendknoop Rotterdam, 7 november 2017 Inhoud presentatie Invasieve exoten, wat zijn dat? Voorbeeld: Japanse duizendknoop Regelgeving Hoe nu verder? Invasieve exoten dieren,

Nadere informatie

Aanpak Invasieve exoten. Henk Siebel mei 2014

Aanpak Invasieve exoten. Henk Siebel mei 2014 Aanpak Invasieve exoten Henk Siebel mei 2014 Aanpak probleem met invasieve exoten in bos- en natuurgebieden Waar hebben we het over? Welke strategie is de beste? Algemene opties Struiken, bomen en ruigtekruiden

Nadere informatie

Beleidsnota Invasieve exoten

Beleidsnota Invasieve exoten Beleidsnota Invasieve exoten Leeswijzer Eerst wordt de aanleiding van de ontwikkeling van exotenbeleid besproken: globalisering, internationale afspraken en het ontbreken van Nederlands beleid om schade

Nadere informatie

Invasieve exoten algemene inleiding

Invasieve exoten algemene inleiding Invasieve exoten algemene inleiding Wilfred Reinhold platform Stop invasieve exoten www.invasieve-exoten.nl www.tijgermug.info www.twitter.com/invasieveexoten www.facebook.com/wilfred.reinhold 1 Opbouw

Nadere informatie

1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling 1nvexo minder invasieve planten en dieren Interreg Vlaanderen Nederland Europa investeert in uw regio Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Casus Grote waternavel en andere invasieve

Nadere informatie

Bestrijding Duizendknoop

Bestrijding Duizendknoop Bestrijding Duizendknoop (Japanse) duizendknoop: een invasieve soort Invasieve soorten zijn soorten die niet van nature in Nederland voorkomen en vormen een bedreiging voor de Nederlandse planten en dieren.

Nadere informatie

nr. 820 van TINNE ROMBOUTS datum: 20 juli 2016 aan JOKE SCHAUVLIEGE Invasieve exoten - Bestrijding

nr. 820 van TINNE ROMBOUTS datum: 20 juli 2016 aan JOKE SCHAUVLIEGE Invasieve exoten - Bestrijding SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 820 van TINNE ROMBOUTS datum: 20 juli 2016 aan JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW Invasieve exoten - Bestrijding Invasieve exotische dier- en plantensoorten

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 14901 23 maart 2018 Vrijstelling op grond van artikel 46, eerste lid, Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden inzake

Nadere informatie

Soortenbescherming. Buitenevenementen

Soortenbescherming. Buitenevenementen Soortenbescherming en Buitenevenementen Bron www.drloket.nl Flora en faunawet en buitenevenementen Bron www.drloket.nl Pagina 1 Buitenevenementen Wilt u een evenement in de buitenlucht organiseren? Dan

Nadere informatie

WAT VAN VER KOMT, IS NIET ALTIJD

WAT VAN VER KOMT, IS NIET ALTIJD 24 INVASIEVE EXOTEN IN ONS WATER WAT VAN VER KOMT, IS NIET ALTIJD Ja, het aantal invasieve exoten in onze wateren neemt toe. Met alle gevolgen van dien. De komst van deze nietinheemse planten en dieren

Nadere informatie

Invasieve plantensoorten zijn in de laatste decennia sterk toegenomen in Nederland

Invasieve plantensoorten zijn in de laatste decennia sterk toegenomen in Nederland Invasieve plantensoorten zijn in de laatste decennia sterk toegenomen in Nederland Indicator 5 januari 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met

Nadere informatie

invasieve exoten: beleid en wetgeving Peter Venema, provincie Drenthe

invasieve exoten: beleid en wetgeving Peter Venema, provincie Drenthe invasieve exoten: beleid en wetgeving Peter Venema, provincie Drenthe Verschillende schaalniveaus met verschillende stakeholders Wereldwijd (handel: WTO en COP biodiversiteitsverdrag Nagoya 2010) Europees

Nadere informatie

Samenwerken rond het terug dringen van woekerende (invasieve) planten in Noord- Limburg

Samenwerken rond het terug dringen van woekerende (invasieve) planten in Noord- Limburg Samenwerken rond het terug dringen van woekerende (invasieve) planten in Noord- Limburg Inhoud Onze landschapselementen vroeger, nu en morgen: een blik op het verleden de huidige situatie en de toekomst

Nadere informatie

Exoten in terreinen van HZL. Lucien Calle, Ecologie en kwaliteitszorg HZL

Exoten in terreinen van HZL. Lucien Calle, Ecologie en kwaliteitszorg HZL Exoten in terreinen van HZL Lucien Calle, Ecologie en kwaliteitszorg HZL Soorten Hoeveel soorten aanwezig? Totaal > 500? Aanwezigheid, talrijkheid en effecten van de meeste soorten niet precies bekend

Nadere informatie

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2011 410 Besluit van 2 september 2011, houdende wijziging van het Besluit aanwijzing dier- en plantensoorten Flora- en faunawet inzake de aanwijzing

Nadere informatie

http://ec.europa.eu/environment/consultations/invasive_aliens.htm

http://ec.europa.eu/environment/consultations/invasive_aliens.htm The European Commission has just launched a Consultation on a dedicated legislative instrument on invasive alien species. If you wish to take part in this then please complete the questionnaire which can

Nadere informatie

Japanse duizendknoop in Vlaanderen

Japanse duizendknoop in Vlaanderen Japanse duizendknoop in Vlaanderen AGENTSCHAP NATUUR & BOS Ongevraagde gast Planten en dieren kunnen door toedoen van de mens op plaatsen belanden waar ze van nature niet voorkomen. Dit kan opzettelijk

Nadere informatie

ZWARTE RAT = RATTUS RATTUS Probleem nu en in de toekomst

ZWARTE RAT = RATTUS RATTUS Probleem nu en in de toekomst ZWARTE RAT = RATTUS RATTUS Probleem nu en in de toekomst AANDACHTSPUNTEN: - Probleem: De zwarte rat - Kennismaking - Problemen en risico s van de zwarte rat - Samenwerkende partijen in Noord en Midden

Nadere informatie

NATUUR EN BIODIVERSITEIT

NATUUR EN BIODIVERSITEIT NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons

Nadere informatie

Op 3 juni 2016 heb ik uw aanvraag ontvangen voor een ontheffing voor drie grijze eekhoorns. In deze brief stel ik u op de hoogte van mijn beslissing.

Op 3 juni 2016 heb ik uw aanvraag ontvangen voor een ontheffing voor drie grijze eekhoorns. In deze brief stel ik u op de hoogte van mijn beslissing. > Retouradres Postbus 19530, 2500 CM Den Haag Rijksdienst voor In Beslag Genomen Goederen B. Langeveld Prinses Beatrixlaan 2 2595 AL DEN HAAG Rijksdienst voor Postbus 19530, 2500 CM Den Haag mijn.rvo.nl

Nadere informatie

Bestrijding invasieve exotische planten, struiken en bomen

Bestrijding invasieve exotische planten, struiken en bomen Bestrijding invasieve exotische planten, struiken en bomen Laatste update: 26 november 2015 Reuzenbalsemien Trosbosbes (Foto s: Johan van Valkenburg) Waarom een advies over bestrijding? In toenemende mate

Nadere informatie

(98/C 364/02) Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, inzonderheid op artikel 130 S, lid 1,

(98/C 364/02) Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, inzonderheid op artikel 130 S, lid 1, bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C 364 van 25/11/98 GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT (EG) Nr. 59/98 door de Raad vastgesteld op 20 juli 1998 met het oog op de aanneming van Richtlijn

Nadere informatie

Bestrijding van de zwarte rat in Midden Limburg door de samenwerkende gemeenten Nederweert Weert Leudal Echt-Susteren Maasgouw Roerdalen Roermond

Bestrijding van de zwarte rat in Midden Limburg door de samenwerkende gemeenten Nederweert Weert Leudal Echt-Susteren Maasgouw Roerdalen Roermond Bestrijding van de zwarte rat in Midden Limburg door de samenwerkende gemeenten Nederweert Weert Leudal Echt-Susteren Maasgouw Roerdalen Roermond Peel en Maas Achtergrond van de samenwerking Toename meldingen

Nadere informatie

Waarom Ecologisch Bermbeheer?

Waarom Ecologisch Bermbeheer? Bijeenkomst 1 21 maart 2019 Waarom Ecologisch Bermbeheer? Stichting Landschapsbeheer Gelderland Bijzondere bermbewoners in Gelderland. Onlangs verschenen rapportage van provincie Gelderland: Introductie

Nadere informatie

Stappenplan naar GDPR compliance

Stappenplan naar GDPR compliance Stappenplan naar GDPR compliance Stappenplan voor compliance met de Algemene Verordening Gegevensbescherming Het Europees Parlement heeft op 14 april 2016 de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)

Nadere informatie

Perzische berenklauw Heracleum persicum

Perzische berenklauw Heracleum persicum Perzische berenklauw Heracleum persicum Algemene opmerkingen: Noot 1: De soorten Fallopia japonica, F. x bohemica en F. sachalinensis hebben veel overeenkomsten en deze soorten zijn in het verleden vaak

Nadere informatie

7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom

7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom D 7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom In Ukkel Onze Gemeente Ukkel maakt deel uit van de groenste gemeenten van Brussel. In een Ukkelse straat of in het Zoniënwoud kan u soms

Nadere informatie

Richtlijnen Dierplaagbeheersing laatst bijgewerkt: 14-4-2009

Richtlijnen Dierplaagbeheersing laatst bijgewerkt: 14-4-2009 Kip (Gallus gallus domesticus) Ontwikkelingssnelheid Afhankelijk van menselijk voeren Afhankelijk van zwerfvuil Risico om ziek te worden Schadelijk gedrag Samenvattend werkprotocol voor beheerder Bij Kippenoverlast

Nadere informatie

No regret maatregelen voor de natuur

No regret maatregelen voor de natuur No regret maatregelen voor de natuur Laaghangend fruit en maatregelen op maat Arjen de Groot Wageningen Environmental Research Platform Groen Haarlemmermeer Hoofddorp, 28 januari 2019 Natuurherstel in

Nadere informatie

Stappenplan naar GDPR compliance

Stappenplan naar GDPR compliance Stappenplan naar GDPR compliance In samenwerking met ESET heeft Mazars een whitepaper geschreven met als doel om meer inzicht te geven in het ontstaan en de gevolgen van de General Data Protection Regulation

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 28 augustus 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 28 augustus 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78

Nadere informatie

Herintroductie bever,

Herintroductie bever, Indicator 20 december 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Dankzij herintroducties vanaf

Nadere informatie

Verslag van de STOWA Dier-en dijkendag, op 5 juni 2019 in Andel: Kleine gravers in waterkeringen

Verslag van de STOWA Dier-en dijkendag, op 5 juni 2019 in Andel: Kleine gravers in waterkeringen Verslag van de STOWA Dier-en dijkendag, op 5 juni 2019 in Andel: Kleine gravers in waterkeringen Animo genoeg voor de tweede, door STOWA georganiseerde Dier- en Dijkendag die op 5 juni 2019 in Andel plaatsvond.

Nadere informatie

Bestrijding exotische waterplanten

Bestrijding exotische waterplanten Bestrijding exotische waterplanten Exotische waterplanten komen sinds circa 2000 steeds meer voor in sloten en vaarten. Door de sterke, woekerende groei belemmeren ze de doorstroming van de watergangen.

Nadere informatie

Het werken met groene vrijwilligers in Zeeland. Joan van der Velden Stichting Landschapsbeheer Zeeland

Het werken met groene vrijwilligers in Zeeland. Joan van der Velden Stichting Landschapsbeheer Zeeland Het werken met groene vrijwilligers in Zeeland Joan van der Velden Stichting Landschapsbeheer Zeeland Contactdag Erfgoed en Ruimte, 25 april 2018 Opbouw presentatie Kennismaking SLZ Vrijwilligersgroepen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2007 2008 26 407 Biodiversiteit Nr. 27 BRIEF VAN DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Beleidsnota Invasieve exoten

Beleidsnota Invasieve exoten Beleidsnota Invasieve exoten Leeswijzer Eerst wordt de aanleiding van de ontwikkeling van exotenbeleid besproken: globalisering, internationale afspraken en het ontbreken van specifiek Nederlands beleid

Nadere informatie

Monitoring Vectoren. Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren.

Monitoring Vectoren. Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren. Monitoring Vectoren Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren. Het Centrum Monitoring Vectoren (CMV) voert sinds 2010 in heel Nederland

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 22465 20 april 2018 Vrijstelling op grond van artikel 46, eerste lid, Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden inzake

Nadere informatie

titel Opbouw Vis, exoten en KRW Visexoten en achtergrond MWTL 2008 Visexoten in Nederland Oorzaken

titel Opbouw Vis, exoten en KRW Visexoten en achtergrond MWTL 2008 Visexoten in Nederland Oorzaken Opbouw Vis, exoten en KRW visexoten- achtergrond en ecologie KRW-maatlatten en visexoten andere exoten (rivierkreeften) en vis signalering nieuwe visexoten Themadag exoten en de KRW 10 dec 09 Willie van

Nadere informatie

Landelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten

Landelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten Landelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten Foto J. Schwiebbe - http://www.birdphoto.nl April 2009, Matthijs Broere (Waarneming.nl) & Fred Hustings (SOVON) 1. Inleiding Afgelopen winter

Nadere informatie

Wat zijn springzaden? Springzaden in Nederland en Noord-Brabant Gevolgen uitheemse springzaden Bestrijding en monitoring Wat kan jij doen?

Wat zijn springzaden? Springzaden in Nederland en Noord-Brabant Gevolgen uitheemse springzaden Bestrijding en monitoring Wat kan jij doen? Joop Foto: Verburg Piet Bremer Wat zijn springzaden? Springzaden in Nederland en Noord-Brabant Gevolgen uitheemse springzaden Bestrijding en monitoring Wat kan jij doen? Thomas Meyer Eenjarige planten

Nadere informatie

Aquarium-/vijverplant over? Gooi ze in de GFT-bak!

Aquarium-/vijverplant over? Gooi ze in de GFT-bak! Aquarium-/vijverplant over? Gooi ze in de GFT-bak! Gooi overtollige aquariumen vijverplanten niet in de sloot, maar in de GFT-bak. De veelal exotische planten kunnen in de sloot en ander buitenwater zorgen

Nadere informatie

Toepassingsmogelijkheden van edna voor het opsporen van invasieve exoten. Jeroen van Delft & Jelger Herder Driebergen - Zeist, 14 juni 2017

Toepassingsmogelijkheden van edna voor het opsporen van invasieve exoten. Jeroen van Delft & Jelger Herder Driebergen - Zeist, 14 juni 2017 Toepassingsmogelijkheden van edna voor het opsporen van invasieve exoten Jeroen van Delft & Jelger Herder Driebergen - Zeist, 14 juni 2017 Wat is een exoot? Exoot = plant, dier, micro-organisme of schimmel

Nadere informatie

Overeenkomst tussen de provincie Oost-Vlaanderen en RATO vzw voor de bestrijding van terrestrische exoten

Overeenkomst tussen de provincie Oost-Vlaanderen en RATO vzw voor de bestrijding van terrestrische exoten Overeenkomst tussen de provincie Oost-Vlaanderen en RATO vzw voor de bestrijding van terrestrische exoten ARTIKEL 1 Algemene engagementen... 2 Artikel 1.1 Doelstelling... 2 Artikel 1.2 Partijen... 2 Artikel

Nadere informatie

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving 2012-2013

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving 2012-2013 Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving 2012-2013 November 2012 tot mei 2013 V. Dijkstra Rapportnummer 2013.15 Juni 2013 Rapport van de Zoogdiervereniging In opdracht van Ministerie van

Nadere informatie

Boheemse duizendknoop Fallopia x bohemica

Boheemse duizendknoop Fallopia x bohemica Boheemse duizendknoop Fallopia x bohemica Algemene opmerkingen: Noot 1: De soorten Fallopia japonica, F. x bohemica en F. sachalinensis hebben veel overeenkomsten en deze soorten zijn in het verleden vaak

Nadere informatie

Beslisboom Duizendknoop

Beslisboom Duizendknoop 1 Beslisboom Duizendknoop Achtergronddocument Joyce Penninkhof, Martijn Boosten, Jasprina Kremers, Gebca Velema Wageningen, november 2018 3 Beslisboom Duizendknoop Achtergronddocument Joyce Penninkhof,

Nadere informatie

Monitoring Pallas eekhoorn 2014/2015

Monitoring Pallas eekhoorn 2014/2015 Onderzoek naar de aanwezigheid van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving, periode december 2014 mei 2015 Vilmar Dijkstra, Bernd-Jan Bulsink, René Janssen, Ruud Snijders, Leonie Tijsma & Maurice La Haye

Nadere informatie

2013D34445 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

2013D34445 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG 2013D34445 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG In de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport bestond er bij enkele fracties behoefte een aantal vragen en opmerkingen voor te leggen

Nadere informatie

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding Inleiding Het LEOZ (Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg) is een samenwerkingsproject van: Fontys Hogescholen, Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg,

Nadere informatie

Aquatische exoten. Didier Soens Directeur dienst Waterbeleid Provinciebestuur Antwerpen. Departement Leefmilieu. Departement Leefmilieu

Aquatische exoten. Didier Soens Directeur dienst Waterbeleid Provinciebestuur Antwerpen. Departement Leefmilieu. Departement Leefmilieu Aquatische exoten Didier Soens Directeur dienst Waterbeleid Provinciebestuur Antwerpen Dienst Waterbeleid Uitheemse soorten Via tuinvijvers, aquaria, in milieu Niet elke soort zorgt voor problemen 2 Drie

Nadere informatie

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving 2011-2012

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving 2011-2012 Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving 2011-2012 Fase 2 en 3 V. Dijkstra & D.L. Bekker Rapportnummer 2012.09 Juli 2012 Rapport van de Zoogdiervereniging In opdracht van Ministerie van

Nadere informatie

Doel Met de antwoorden kan de gemeente Wageningen een algemeen beeld formuleren van de groenbeleving door de bewoners van Wageningen Hoog.

Doel Met de antwoorden kan de gemeente Wageningen een algemeen beeld formuleren van de groenbeleving door de bewoners van Wageningen Hoog. Enquête Wageningen Hoog. U vindt hier het overzicht van de resultaten uit de bewonersenquête voor de wijk Wageningen Hoog. De enquête kon zowel digitaal als schriftelijk worden ingevuld tot 9 december

Nadere informatie

invasieve exotische planten en dieren in onze waterlopen

invasieve exotische planten en dieren in onze waterlopen invasieve exotische planten en dieren in onze waterlopen Wat zijn invasieve exoten? Invasieve exotische planten en dieren zijn uitheems. We treffen ze steeds meer in onze streken aan. Ze doen het bij ons

Nadere informatie

VRAGENLIJST HAALBAARHEIDSPROTOCOL

VRAGENLIJST HAALBAARHEIDSPROTOCOL VRAGENLIJST HAALBAARHEIDSPROTOCOL Hieronder volgt de concrete vragenlijst op basis waarvan de gekoppelde spreadsheet dient ingevuld te worden. De antwoorden worden rechtstreeks in het spreadsheet (gele

Nadere informatie

Programma deel 2. Vernieuwde Meldcode en afwegingskader. Rolverdeling Veilig Thuis, SAVE en Buurtteam

Programma deel 2. Vernieuwde Meldcode en afwegingskader. Rolverdeling Veilig Thuis, SAVE en Buurtteam Programma deel 2 Vernieuwde Meldcode en afwegingskader Rolverdeling Veilig Thuis, SAVE en Buurtteam Samenwerking bij zorgen/ onveiligheid rondom een gezin Vernieuwde Meldcode 1. Doel van de Wet Meldcode

Nadere informatie

(Invasieve*) exoten wandeling Schothorst

(Invasieve*) exoten wandeling Schothorst (Invasieve*) exoten wandeling Schothorst Een exoot is een plant, dier of ander organisme dat van nature niet in Nederland voorkomt. Als een soort schadelijk is voor de natuur noemen we ze invasieve exoten.

Nadere informatie

SMART SOCIETY DESIGN

SMART SOCIETY DESIGN SMART SOCIETY MEETS DESIGN De wereld staat voor grote uitdagingen en tegelijkertijd hebben we al die technologische mogelijkheden. dat kan alleen maar tot volledige wasdom komen met creativiteit en een

Nadere informatie

Exoten, een beleidsgeschiedenis. Ton Rotteveel

Exoten, een beleidsgeschiedenis. Ton Rotteveel Exoten, een beleidsgeschiedenis Ton Rotteveel Exoten Wat is een exoot? Een voor ons land nieuw organisme dat hier niet op eigen kracht kon komen. Al 4000-6000 jaar geleden: akkerbouwonkruiden naar West-

Nadere informatie

Biologisch baggeren van veenkoloniale waterpartijen met Krabbenscheer en Groene glazenmaker

Biologisch baggeren van veenkoloniale waterpartijen met Krabbenscheer en Groene glazenmaker Persbericht Platform Berend Botje Biologisch baggeren van veenkoloniale waterpartijen met Krabbenscheer en Groene glazenmaker Inleiding De afgelopen jaren heeft stichting Platform Berend Botje er regelmatig

Nadere informatie

Missie en visie Landschap Overijssel

Missie en visie Landschap Overijssel Missie en visie Landschap Overijssel Inhoudsopgave 1. Welkom 2. Onze missie 3. Onze visie 4. Onze kernwaarden, waardevol landschap 5. Onze kerncompetenties 6. Onze kerntaken 7. Onze afweging 8. Onze rollen

Nadere informatie

Ministerie van Economische Zaken Programmadirectie Juridische instrumentarium Natuur en Gebiedsinrichting

Ministerie van Economische Zaken Programmadirectie Juridische instrumentarium Natuur en Gebiedsinrichting Ministerie van Economische Zaken Programmadirectie Juridische instrumentarium Natuur en Gebiedsinrichting Consultatie Wetsvoorstel natuurbescherming Presentatie best practices regeldruk 27 maart 2013 (1)

Nadere informatie

GROEN BRANCHEPLAN TUINBRANCHE 2016 NATUURLIJK VOORUIT

GROEN BRANCHEPLAN TUINBRANCHE 2016 NATUURLIJK VOORUIT GROEN BRANCHEPLAN TUINBRANCHE 2016 NATUURLIJK VOORUIT ctieplan Een dynamische a Hoe draa jij bi j? g Inleiding De tuinbranche draagt actief bij aan een gezonde woon- en leefomgeving. Onze initiatieven

Nadere informatie

De Universele Verklaring tot Exoot

De Universele Verklaring tot Exoot De Universele Verklaring tot Exoot Roelf Pot P Waarom zo n verklaring? P Wat verklaren anderen? P Hoe verklaar ik de verschillen? P Voorstel Aanleiding P Behoefte aan uitspraak over sommige soorten: is

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11341 21 juli 2010 Convenant waterplanten 23 februari 2010 Nr. NLP/2010/1031 Partijen: A De Minister van Landbouw, Natuur

Nadere informatie

1. Hoe herken ik de eikenprocessierups?

1. Hoe herken ik de eikenprocessierups? VRAAG EN ANTWOORD: Eikenprocessierups 2019 Hieronder vindt u een overzicht van de meest gestelde vragen en de antwoorden daarop rond het de eikenprocessierups in Losser. Zie voor alle informatie: https://www.losser.nl/inwoners/openbare_ruimte/melden_schade_storing_overlas

Nadere informatie

Arboplan van aanpak voor de Bosrandwerkgroep

Arboplan van aanpak voor de Bosrandwerkgroep Arboplan van aanpak voor de Bosrandwerkgroep Inhoud Pagina 1. Inleiding 2 2. Risico s volgens de risico-inventarisatie en -evaluatie (ri&e) 3/4 3. Adviezen voor veilige werken 4 4. Begeleiding en toezicht

Nadere informatie

Praktijkproef duizendknoop

Praktijkproef duizendknoop Praktijkproef duizendknoop Joyce Penninkhof november 2018 Wie herkent de duizendknoop? Is duizendknoop een probleem of een kans? Wie weet waar de duizendknoop zich bevindt in het gebied dat hij/zij beheert?

Nadere informatie

P R O V I N C I A A L B L A D

P R O V I N C I A A L B L A D P R O V I N C I A A L B L A D V A N /,0%85* 2003 *HGHSXWHHUGH6WDWHQYDQ/LPEXUJ JHOHWRSKHWEHSDDOGHLQDUWLNHOYDQGH)ORUDHQIDXQDZHWHQGH5HJHOLQJ EHKHHUHQVFKDGHEHVWULMGLQJGLHUHQVWFUWQU JHOHWRSGHRSVHSWHPEHUYDVWJHVWHOGH%HOHLGVQRWD8LWYRHULQJ)ORUDHQ

Nadere informatie

Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier

Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Frank Spikmans RAVON I.s.m: Nils van Kessel - Natuurbalans Inhoud presentatie Exotische vissen in Nederland Habitatgebruik & trendontwikkeling

Nadere informatie

Exoten in zoetwater: vissen

Exoten in zoetwater: vissen Indicator 23 september 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal soorten vissen

Nadere informatie

Bever, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Bever, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 3 december 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Dankzij herintroducties (vanaf

Nadere informatie

Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013: Social networking

Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013: Social networking Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013: Social networking Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013 Rapportnummer 2013-022 Datum 20-11-2013 Samensteller Ineke Radstaat-Koopmans Offerte ingediend bij Prins

Nadere informatie

Japanse duizendknoop Fallopia japonica

Japanse duizendknoop Fallopia japonica panse duizendknoop Fallopia japonica Algemene opmerkingen: Noot 1: De soorten Fallopia japonica, F. x bohemica en F. sachalinensis hebben veel overeenkomsten en deze soorten zijn in het verleden vaak door

Nadere informatie