Klassieke en aanvullende kankerbehandelingen: naar een nieuwe samenleving. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 1 19/02/14 16:49

Transcriptie

1 Klassieke en aanvullende kankerbehandelingen: naar een nieuwe samenleving STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 1 19/02/14 16:49

2 2 Eerder verschenen gezondheidsgidsen Samen vooruit, tijdens en na kanker, recepten voor 4 seizoenen, 2012 Gezondheid van kop tot teen, 2012 Kanker: laten we erover spreken, 2011 Leefmilieu en kanker - een ruime kijk, 2010 Belgische seizoensgerechten, 2009 Kanker: weg met de vooroordelen, 2008 Kanker bij jongeren, 2007 Kankergids, 2006 Leven na kanker, 2005 Lekker en gezond: 70 recepten, 2004 Verslaving voorbij, 2003 Redactie: Pascale Gruber Met de medewerking van: Dr. Ivo Nagels, dr. Karin Rondia, Patricia Servais Coördinatie: Thomas Maertens Vormgeving inhoud & omslag: CDN Communication Wettelijk depot: D/2014/8467/110 ISBN: Gedrukt in Spanje Stichting tegen Kanker, Brussel, 2014 Reproductie verboden behoudens schriftelijke toestemming van de uitgever. V.U.: L. Van Haute - Stichting tegen Kanker - Leuvensesteenweg 479, B-1030 Brussel - Stichting van openbaar nut. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 2 19/02/14 16:49

3 3 Stichting tegen Kanker Er is ruimte voor hoop in de strijd tegen kanker. De wetenschap boekt vooruitgang, de begeleiding van patiënten en hun naasten verloopt steeds beter, en screening en preventie winnen terrein. Stichting tegen Kanker speelt op elk van deze drie vlakken een belangrijke rol, in alle onafhankelijkheid en transparantie. Stichting tegen Kanker schaart zich achter haar onderzoekers. Dankzij hun werk zijn de genezingskansen vandaag hoger en blijven ze stijgen. Daarom besteden we onze middelen in de eerste plaats aan de steun van het wetenschappelijk kankeronderzoek. Stichting tegen Kanker ijvert voor ieders gezondheid. We sporen iedereen aan om gezond te leven en benadrukken het belang van preventie en opsporing. Hiervoor beroepen we ons op wetenschappelijk gevalideerde informatie. Stichting tegen Kanker begeleidt patiënten en hun naasten. Onder andere door betrouwbare en begrijpelijke informatie te verspreiden, en door sociale diensten aan te bieden die de levenskwaliteit van patiënten verbeteren. Stichting tegen Kanker pleit voor een beter volksgezondheidsbeleid. We stimuleren en helpen overheden om meer en beter te doen in de strijd tegen kanker. Enkel zo kunnen we ervoor zorgen dat de ziekte steeds minder levens raakt en dat de best mogelijke zorgen beschikbaar blijven voor iedereen. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 3 19/02/14 16:49

4 4 Steun ons Als u graag wilt meehelpen aan de verwezenlijking van onze doel stellingen, kunt u dat doen door ons financieel te steunen met een eenmalige of terugkerende overschrijving van een som naar keuze op onze rekening BE BIC: BPOTBEB1. Hartelijk dank daarvoor. Sommige mensen wensen Stichting tegen Kanker te steunen via een testamentaire schenking. Als u uw vrijgevigheid graag op die manier wilt tonen, neemt u best contact op met uw notaris, of met ons op het nummer We bezorgen u graag de nodige informatie. Stichting tegen Kanker moedigt iedereen aan om zich in te zetten voor de strijd tegen kanker, door een steentje bij te dragen, zich betrokken te voelen en de juiste persoonlijke keuzes te maken. We staan open voor allerlei initiatieven en verwelkomen iedereen die zich samen met ons wil engageren met open armen. Meer informatie over onze activiteiten vindt u op STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 4 19/02/14 16:49

5 5 Stichting tegen Kanker Onze gegevens Stichting tegen Kanker - Stichting van openbaar nut Leuvensesteenweg 479, B-1030 Brussel Tel.: Fax: Departement communicatie: commu@kanker.be Wetenschappelijk departement: scientif@kanker.be Ons magazine: Kankerinfo (driemaandelijks) - magazine@kanker.be Onze website: Kankerfoon: Hulp aan mensen met kanker, zowel volwassenen als kin - deren, is enorm belangrijk. Daarom heeft Stichting tegen Kanker de gratis telefonische hulplijn Kankerfoon opgestart. Iedereen kan er in alle anonimiteit terecht bij een ervaren team van specialisten uit de gezondheids zorg: artsen en psychologen. Neem gerust contact met ons op via het gratis nummer U kunt de Kankerfoon elke werkdag bereiken tussen 9 en 13 uur en op maandag zelfs tot 19 uur. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 5 19/02/14 16:49

6 6 Rekanto Rekanto is een programma van fysieke activiteiten, speciaal ontworpen voor volwassenen die af te rekenen hebben of onlangs af te rekenen hadden met een kanker. Rekanto helpt om een betere lichamelijke conditie te herwinnen en op die manier de vermoeidheid te overwinnen, dankzij activiteiten in groep (gymnastiek, aquagym, yoga, tai chi...). Rekanto is bedoeld voor patiënten in behandeling of tot een jaar na het einde daarvan. Je kunt gedurende één jaar gebruikmaken van het programma Rekanto. Meer info op of op het nummer (maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 9 tot 12 uur). Tabakstop : Stichting tegen Kanker biedt u gratis de diensten van Tabakstop aan. Deze dienst biedt een antwoord op al uw vragen over roken, verslaving, hulp bij het stoppen en de opvolging na het stoppen, om u te helpen groeien naar een leven zonder tabak. Het gratis nummer is elke werkdag bereikbaar van 15 tot 19 uur. Tussen die uren zijn het gezondheidsprofessionals gespecialiseerd in tabakologie (artsen, psychologen, verplegers) die de permanentie verzorgen. Bovendien heeft Tabakstop een zeer informatieve website, met toegang tot de icoach, een gratis online programma om te stoppen met roken, en een waaier aan tools. ( STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 6 19/02/14 16:49

7 STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 7 19/02/14 16:49 7

8 8 Inhoudstafel Inleiding. Allesbehalve toverstokjes Hoofdstuk 1. De onmisbare conventionele behandelingen 14 Het kader van de conventionele geneeskunde 15 Ceci n est pas Conventionele behandelingen nader bekeken 18 Chirurgie 19 Radiotherapie 20 Chemotherapie 21 Hormoontherapie 23 Immunotherapie 24 De nieuwe gerichte behandelingen of biotherapieën 25 En niet te vergeten: de pijn Blauwe plekken op lichaam en ziel 27 Eten om beter te worden Hoofdstuk 2. De wereld van de aanvullende behandelingen 32 Eén geheel, met verschillen 33 De grote klassiekers in België 36 Fytotherapie 36 Homeopathie 39 Acupunctuur 43 De minder grote klassiekers in België 44 Massages 44 Sofrologie 46 Omgaan met stress en de ziekte via een volledig bewustzijn (mindfulness) 47 Integratieve geneeskunde 49 Hoofdstuk 3. Patiënt is koning De omvang van een fenomeen 58 Wie zijn ze? Wat zeggen ze? 60 Nood aan menselijkheid 61 STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 8 19/02/14 16:49

9 Een zoektocht naar zekerheden 65 Ik heb beslist verder te zoeken om de beproeving van de conventionele behandelingen aan te kunnen 67 hoop te blijven koesteren 68 te worden betrokken bij de behandeling 69 meer aandacht te krijgen 71 Een extra troef? 72 Naamsverwarring 72 De tevredenheid van de patiënten 74 Stilte over de hele lijn? 75 Hoofdstuk 4. Veranderen van koers 76 De redenen voor een verandering 76 De neenzeggers 78 Keihard 80 Andere redenen achter een duidelijke en massale neen 82 Een open deur en de stilte doorbroken 84 Aanhangers van de dialoog 85 Een combinatie onder toezicht 88 Goede wil, van beide kanten 91 Hoofdstuk 5. Goede en slechte combinaties 96 De grenzen van het mogelijke 97 Onontbeerlijke bakens 99 Het internet: goed en slecht 101 Doordachte keuzes 101 Het gras is niet altijd groener Een bloem in een onontwarbaar kluwen 108 Stapje voor stapje 111 Besluit. De strategie van de open deur STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 9 19/02/14 16:49

10 10 INLEIDING ALLESBEHALVE TOVERSTOKJES... Kanker is geen sprookje. Verre van. En toch zijn er vreemd genoeg een aantal overeenkomsten... In beide spelen wreedaards en demonen mee. Je komt in beklemmende, angstige, schrikwekkende maar ook leerrijke, onthullende en baanbrekende situaties terecht. Je komt er personages tegen die het (vaak) goed met je bedoelen. Ook kruis je er personages die soms een gastrolletje hebben gekregen, maar die je toch de hele weg lang vergezellen. Denk maar aan verpleegkundigen, psychologen, diëtisten, schoonheidsspecialisten,... De gewone man of vrouw die ziek wordt, is plots de held of heldin in een avontuur waar hij/zij niet om heeft gevraagd... Hoe geraak je eruit? Hoe voorkom je die lijdensweg? Hoe blijf je erin geloven? Welke plaats geef je dit alles? Naast de zogenaamde conventionele of klassieke behandelingen gaan steeds meer zieken op zoek naar andere geneeswijzen of behandelingen. Mensen met kanker hopen zo oplossingen, remedies en de sleutel tot hun problemen te vinden. Veel zieken zeggen echt baat te hebben bij deze zogenaamde alternatieve methodes. Maar ze denken dan niet altijd aan de vergiftigde appels die ze op die manier kunnen binnenkrijgen... Lange tijd vertoefden de conventionele geneeskunde en de aanvullende geneeswijzen in heel aparte werelden, gescheiden door minachting, afkeuring, onverschilligheid STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 10 19/02/14 16:49

11 of vijandigheid. Zieken lachen vaak zelf met die aloude geschillen, die eeuwenoude haat, die scheiding, die haaks op elkaar staande principes, zonder ooit toenadering tot elkaar te vinden. Tussen een wetenschappelijk erkende geneeskunde (we spreken dan ook van klassieke, traditionele, conventionele of allopatische geneeskunde) en die andere, zogenaamd zachte (of aanvullende, parallelle, niet-conventionele, alternatieve, holistische,...) geneeswijze zouden bepaalde patiënten het beste van elke wereld willen kiezen, voor een combinatie die enigszins in staat is om ze zo goed mogelijk door hun beproeving te loodsen... Wat zijn die geneeswijzen die beweren patiënten te kunnen verlichten, begeleiden en zelfs redden? Hoe komt het dat ze zieken verleiden? Wat onthullen ze over onze verlangens naar therapeutische relaties? Wat hebben ze dan precies te bieden? Wat is hun werkelijke meerwaarde? En zijn die behandelingen wel allemaal te verenigen met de conventionele geneeskunde? Weten we in welke gevallen ze dat wel zijn? Bestaan er criteria die ons helpen een selectie te maken, zodat we geen risico s nemen en enkel veilige behandelingen volgen? Dit boekje spitst zich toe op de verschillende toegangswegen tot behandelingen en genezing, en op de evolutie van de verhoudingen tussen de diverse courante behan delingen. Wil Stichting tegen Kanker, door zo n controversieel onder werp aan te snijden, de toevlucht tot niet-conventionele methodes stimuleren? Zeker niet. Wil ze deze methodes syste matisch afraden? Evenmin! legde 11 STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 11 19/02/14 16:49

12 12 dr. Didier Vander Steichel uit tijdens een conferentie gewijd aan het onderwerp Niet-klassieke behandelingen en kanker. Welke voordelen? Welke risico s? 1. Vóór de Stichting zich tijdens colloquia in 2011, bestemd voor het grote publiek, over dit onderwerp boog, was ze tot een vaststelling gekomen: volgens verschillende recente onderzoeken zou 30 tot 80% van de patiënten met kanker zijn toevlucht nemen tot andere methodes dan die aangeboden door de klassieke geneeskunde. Velen van hen brengen hun oncoloog daar niet van op de hoogte. Maar die nietconventionele praktijken of het gebruik ervan tijdens de behandeling kan risico s meebrengen die groter zijn dan we soms denken. Het leek ons dus nodig om hierover een debat en een dialoog te openen. Hoe interpreteren zieken de overdaad aan al dan niet ernstige of uit de lucht gegrepen informatie die over aanvullende geneeswijzen de wereld wordt ingestuurd? Op welke elementen baseren ze hun geïnformeerde toestemming, terwijl hun officiële arts in het ongewisse blijft over hun behandelingskeuze en daar dus geen rekening mee kan houden in de informatie die hij ze geeft? Hoe kunnen we ze steunen opdat ze bij elke stap goed nadenken, en de keuzes maken die het best bij hun persoonlijke situatie en evolutie passen? 1 Op 9 december 2011 in Antwerpen. Een colloquium in het Frans over hetzelfde onderwerp, Médecines non conventionnelles et cancers. Quels bénéfices? Quels risques?, vond plaats op 16 december 2011 in Brussel. Om het lezen van dit boekje te vergemakkelijken, werden alle stukjes over de lezingen, die tijdens die twee dagen werden gehouden, aangeduid met een sterretje (*). Ter herinnering: de meningen en standpunten die deze dagen werden geuit, zijn de woorden van deze sprekers zelf. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 12 19/02/14 16:49

13 In beide kampen van de geneeskunde vinden we vurige aanhangers en woeste tegenstanders terug, vertelt dr. Ivo Nagels van Stichting tegen Kanker (*). Hoe kunnen we mensen, over alle twisten en debatten heen, helpen om een verstandige keuze te maken, om een open maar ook kritische houding aan te nemen?, vraagt hij zich af. In hun wens om te genezen, gaan steeds meer zieken op zoek naar andere geneeswijzen of behandelingen Door te kiezen voor transparantie, door te weigeren de ogen te sluiten voor praktijken die steeds meer aanhang vinden, heeft Stichting tegen Kanker besloten om te informeren. Zonder vooroordeel. Zonder wie dan ook te willen voortrekken, en zonder de verschillen maar ook de soms ontluikende toenaderingen te willen verhullen. De bedoeling? De mensen helpen om door de bomen het bos te zien, de code te ontcijferen, voegt dr. Didier Vander Steichel er nog aan toe. Of, om het anders te formuleren, ze een toegang bieden tot keuzes die helpen om, net zoals aan het eind van zoveel sprookjes, het verhaal af te sluiten met een en ze leefden nog lang en gelukkig.... Of toch zo gelukkig mogelijk... Dit boekje zal het dus hebben over de klassieke genees - kunde en de alternatieve geneeswijzen. Maar in werkelijkheid gaat het maar over één onderwerp: de mensen met kanker en hun familie. 13 STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 13 19/02/14 16:49

14 14 / DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN HOOFDSTUK 1 DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN Op dit moment bestaat er geen enkele alternatieve behandeling die de medische behandelingen tegen kanker kan vervangen. Die bewering die zekerheid liever van dr. Ivo Nagels vormt de basis van dit boekje. Deze fundamentele stelling wordt gedeeld door alle oncologen (en dat zouden ook alle zieken moeten doen!). Ze vormt de rode draad. Zonder deze afspraak is geen enkele dialoog mogelijk. Want kanker is een ernstige, dodelijke ziekte die niet licht mag worden opgenomen, herinnert dr. Nagels. Om ze te overwinnen, hebben we dus behandelingen nodig die hun doeltreffendheid al hebben bewezen. Hoewel nietconventionele methodes als aanvulling kunnen worden gebruikt, zijn ze geen betrouwbaar alternatief. Dit jaar vernamen meer dan personen in België dat ze kanker hadden. In de jaren 1950 had de ziekte bij 35% van hen kunnen worden overwonnen. Ondertussen bedraagt dit cijfer 65%, voor alle kankers samen. En het blijft maar stijgen. Voor veel patiënten die ongeneeslijk ziek zijn, is het nu bovendien mogelijk om de ziekte onder controle te houden, om haar ontwikkeling af te remmen en zo een bevredigende levenskwaliteit te handhaven. Dit is de vooruitgang van de zogenaamde conventionele geneeskunde. Dit hoofdstuk schept een overzicht van de behandelingsprincipes waarop deze geneeskunde steunt, STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 14 19/02/14 16:49

15 Het kader van de conventionele geneeskunde / 15 neemt enkele definities onder de loep en maakt het mogelijk om een overeenstemming te vinden over een gemeenschappelijke woordenlijst. Het kader van de conventionele geneeskunde Wat verstaan we onder conventionele behandelingen, klassieke behandelingen, wetenschappelijke behandelingen, biogeneeskunde en allopathie? Dit zijn behandelingen met een doeltreffendheid die wetenschappelijk werd bewezen aan de hand van statistische studies die werden uitgevoerd bij een afdoend aantal patiënten. De manier waarop deze studies werden uitgevoerd, sluit toevalseffecten of opzettelijke of onopzettelijke selectiefouten uit, legt dr. Didier Vander Steichel uit (*). De behandeling bewees dat ze doeltreffender is dan een andere omdat ze dubbelblind werd getest bij twee groepen van personen. Noch de artsen, noch de vrijwilligers wisten dus welke stof op hen werd uitgetest. Zo kon een placebo-effect worden vermeden. Een placebo-effect betekent dat gewoon al het krijgen van een behandeling, ook al is die helemaal niet doeltreffend, kan leiden tot een vermindering van de klachten of symptomen die het gevolg zijn van de ziekte. Alle conventionele behandelingen die nu worden toegediend, moesten door die onderzoeken heen. Ze hebben dus bewezen dat ze doeltreffend zijn. We zeggen dan dat ze evidence based zijn (gebaseerd op bewijs). Uit gemak, en ook omdat deze woordenschat op dit moment het meest wordt gebruikt, hebben we het voortaan STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 15 19/02/14 16:49

16 16 / DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN enkel over conventionele geneeskunde (of conventionele behandelingen) om te verwijzen naar deze Evidence Based Medecine (EBM). In de praktijk verzetten veel dokters zich tegen alles EBM omdat die methode geen oog heeft voor de realiteit van de gevallen die ze moet behandelen, merkt dr. Ivo Nagels (*) nog op. In het echte leven hebben patiënten bijvoorbeeld meerdere ziektes en zijn ze jonger of ouder dan de personen die deelnamen aan de klinische studies, die doorgaans trouwens minder vrouwen dan mannen tellen. EBM is uiteraard belangrijk. Maar het is niet het enige argument om in aanmerking te nemen. We moeten ook ruimte laten voor de realiteit van de ziekte en de gezondheid. Met andere woorden: we kunnen ons geen computergeneeskunde voorstellen, die zou voorschrijven volgens een strikte EBM en zijn wijzigingen of evoluties. Geneeskunde en medische kunst vullen elkaar immers aan. Ze zouden dan ook samen moeten worden toegepast. Ceci n est pas... Wat in de oncologie niet valt onder de evidence based behandelingen, dus met een doeltreffendheid die werd aangetoond tijdens zorgvuldig uitgevoerde klinische proeven, wordt beschouwd als een onderdeel van de nietconventionele of alternatieve methodes. De door de Europese Commissie aangenomen term nietconventionele geneeskunde beslaat behandelingen die misschien andere filosofieën dan die van de klassieke STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 16 19/02/14 16:49

17 Ceci n est pas... / 17 behandeling aanhangen, maar die er in het belang van de zieke mee gecombineerd kunnen worden, legt de Franse oncoloog Simon Schraub (Universiteit van Straatsburg uit) (*). In België, vertelt prof. Jan Vermorken (Universitair Ziekenhuis Antwerpen), lijkt die term algemeen erkend te worden, net zoals dat is gebeurd in Nederland, op advies van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. (*) Niet-conventionele methodes kunnen interessant zijn als aanvulling. Maar ze zijn geen betrouwbaar alternatief. Voor een zieke kan het logisch lijken om zijn eigen genezingsvermogen te willen stimuleren, om de bijwerkingen van de behandelingen draaglijker te willen maken of op zoek te gaan naar andere oplossingen voor zijn stress of angst. Maar met zo n ziekte zou enkel dit ondernemen onvoldoende zijn, en zou het blijk geven van struisvogelpolitiek, vindt dr. Ivo Nagels. Zolang er conventionele behandelingen voor de patiënt bestaan, mogen de andere geneeswijzen niet de enige geneeswijzen zijn. Daarom heeft Stichting tegen Kanker beslist om de misleidende term alternatieve geneeskunde niet te gebruiken of te bevorderen. We zijn van mening dat bepaalde niet-conventionele geneeswijzen een aanvulling kunnen zijn op de klassieke behandelingen, maar ze zeker niet mogen vervangen, verduidelijkt dr. Didier Vander Steichel. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 17 19/02/14 16:49

18 18 / DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN Enkele duidelijke definities De aanvullende en alternatieve geneeswijzen vormen een groep van methodes voor de diagnose, preventie of behandeling van kanker die niet tot de conventionele geneeskunde behoren. Aanvullende geneeswijzen worden beoefend bovenop de zogenaamd traditionele of conventionele geneeskunde, en dat ofwel als aanvulling op een conventionele behandeling, ofwel ter ondersteuning, dus om de symptomen of bijwerkingen onder controle te houden. Omgekeerd stellen de zogenaamd alternatieve geneeswijzen, via een veronderstelde eigen werking tegen kanker, soms voor om de conventionele behandelingen te vervangen. Het ontbreekt deze methodes doorgaans aan wetenschappelijke bewijzen ter controle van hun werking. Ze riskeren patiënten die enkel op deze behandelingen vertrouwen te beroven van een geschikte behandeling van hun ziekte. Het concept geïntegreerde oncologie verwijst naar de evenwichtige combinatie van de conventionele geneeskunde met aanvullende behandelingen die hun doeltreffendheid en onschadelijkheid bewezen. (*) Conventionele behandelingen nader bekeken In de oncologie groeperen de conventionele behandelingen hoofdzakelijk de chirurgie, de radiotherapie, de chemo - the rapie, de hormoontherapie en de gerichte behande lingen. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 18 19/02/14 16:49

19 Conventionele behandelingen nader bekeken / 19 Die laatste omvatten de immunotherapie en de zogenaamde nieuwe gerichte behandelingen 2. Voor elke zieke wordt een behandeling op maat uitgewerkt. Die behandeling varieert naargelang het type van kanker, eventuele uitzaaiingen, de eventuele aanwezigheid van andere ziektes, de leeftijd van de persoon, zijn algemene gezondheid enz. Ze houdt ook rekening met pijn en bijwerkingen van de behandelingen, met de psychologische ondersteuning die soms noodzakelijk is, maar ook met welzijnsmethodes, die belangrijk zijn voor de levenskwaliteit van de persoon. We onderscheiden curatieve behandelingen, die hoop bieden op een definitieve genezing, en palliatieve behandelingen. Het is de bedoeling van die laatste om de evolutie van een ongeneeslijke ziekte af te remmen of tegen te houden. Ze kunnen opmerkelijke resultaten opleveren, ook om de kwaliteit van het leven tot het eind te handhaven. Chirurgie Dit is de oudste methode die in de conventionele geneeskunde wordt gebruikt om kanker te behandelen. Deze lokale behandeling, die onder verdoving wordt uitgevoerd, moet de tumor en het omliggende weefsel of de door kankercellen overwoekerde lymfeklieren wegnemen. In sommige gevallen pakt de chirurg ook uitzaaiingen aan. Dit zijn kankercellen die zich doorheen het lichaam 2 De toelichtingen bij de conventionele behandelingen werden in grote mate geïnspireerd door de meer complete gegevens die zijn terug te vinden op de website van Stichting tegen Kanker: STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 19 19/02/14 16:49

20 20 / DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN verspreiden vanuit de aanvankelijke tumor en zo andere organen inpalmen. Sommige kankers kunnen enkel chirurgisch worden behandeld. Van de anesthesie tot de microchirurgie... Dankzij de vele ontwikkelingen kunnen er nu meer zieken worden geopereerd, terwijl de gevolgen van de ingreep en de herstelduur steeds verder verminderen. De combinatie van radiotherapie of chemotherapie met de chirurgie maakt het in een bepaald aantal gevallen bovendien mogelijk om de resultaten van deze radicale aanpak te verbeteren. Radiotherapie In de loop van hun ziekte heeft ongeveer 60% van de patiënten met kanker radiotherapie nodig. Bij deze behan deling worden stralen met een hoge energie gebruikt om de kankercellen te vernietigen. Hoe groter een tumor, hoe meer cellen hij bevat en hoe hoger de totale stralingsdosis moet zijn om hem te vernietigen. De stralen zijn op zich niet pijnlijk. Al ons weefsel is, in wisselende mate, gevoelig voor de werking van de stralen. Maar weefsels die veel celdelingen vertonen, zoals in het geval van kanker, zijn nog gevoeliger. Bovendien zijn kankercellen minder goed in staat om zich te herstellen dan de andere cellen, wat ook verklaart waarom de behandeling zo goed werkt. Maar hoewel de gezonde cellen beter bestand zijn tegen de stralen, kunnen ze toch beschadigd raken in de bestraalde zone. Dit verklaart waarom de stralen vervelende STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 20 19/02/14 16:49

21 Conventionele behandelingen nader bekeken / 21 bijwerkingen meebrengen. Ze variëren naargelang de behandelde organen, de dosis en de bestraalde volumes. Enkele van de meest voorkomende bijwerkingen zijn rode huiduitslag op de bestraalde plaats, een zware vermoeidheid en, voor sommige vormen van radiotherapie, benauwdheid. Deze bijwerkingen verschijnen meestal geleidelijk na de behandelingen. Meld ze aan het verplegend team, zodat het er oplossingen voor kan vinden. Om de radiotherapie nog doeltreffender te maken, kan het zijn dat er tegelijk medicatie tegen kanker wordt toegediend (radio-chemotherapie). Chemotherapie De term chemotherapie behelst eigenlijk het gebruik van één of meerdere van een vijftigtal geneesmiddelen. Ze kunnen worden toegediend via een injectie of in de vorm van een pilletje. Deze geneesmiddelen moeten de kankercellen vernietigen. Ze doden immers cellen die zich aan het delen zijn. Kankercellen zijn dus bijzonder gevoelig voor hun werking. Toch reageren niet alle kankercellen op dezelfde manier op de chemotherapie. Om het beoogde effect te verkrijgen, is dus soms een combinatie van verschillende geneesmiddelen vereist. Dankzij hun verschillende werkingsmechanismen kunnen de cellen tegelijkertijd op verschillende manieren worden aangevallen. Zo wordt de behandeling doeltreffender. De chemotherapie is soms de enige behandeling, omdat ze bepaalde kankers perfect aanvalt. STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 21 19/02/14 16:49

22 22 / DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN Meestal wordt ze echter gecombineerd toegediend: Ze kan worden voorgeschreven na een chirurgische ingreep of een radiotherapie. Ze richt zich dan op de kankercellen die zijn ontsnapt aan de radiotherapie en/ of een chirurgische ingreep. We spreken dan van een adjuvante behandeling. Bij een zogenaamde neo-adjuvante behandeling wordt de chemotherapie ingeroepen om het volume van bepaalde tumoren te verminderen vóór er wordt overgegaan tot een radiotherapie of chirurgische ingreep. De radio-chemotherapie is een combinatie van radiotherapie en chemotherapie. Hoewel er op deze manier het beste uit beide behandelingen wordt gehaald, wordt het ook voor de patiënt veel zwaarder. Wanneer genezen niet meer mogelijk is, kan de chemotherapie de ontwikkeling van de kanker afremmen of bijdragen tot een betere levenskwaliteit van de persoon door bepaalde symptomen te verminderen. De chemotherapie maakte recent grote vorderingen. Zo is het nu in bepaalde gevallen mogelijk om vooraf te weten of een tumor al dan niet vatbaar is voor een bepaalde behandeling. Dankzij die informatie kunnen oncologen meteen de meest aangewezen behandeling voorschrijven. Iedereen weet dat de chemotherapie vaak vervelende bijwerkingen meebrengt. Deze geneesmiddelen vallen immers ook cellen aan die geen kankercellen zijn, maar die heel actief zijn, zoals de cellen die het bloed vernieuwen, het spijsverteringskanaal bekleden en het haar op hoofd en STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 22 19/02/14 16:49

23 Conventionele behandelingen nader bekeken / 23 lichaam doen groeien. Dit verklaart waarom bloedarmoede, diarree en haarverlies de meest voorkomende bijwerkingen van de chemotherapie zijn. Deze tijdelijke bijwerkingen verschillen naargelang de behandelingen en de personen die ze ondergaan. Het is voor af onmogelijk te zeggen hoe een persoon op de chemotherapie zal reageren. Sommige patiënten ondervinden veel en grote bijwerkingen, terwijl andere er minder of weinig last van hebben. De chemotherapie wordt in cycli of kuren toegediend. De behandelingsperiodes worden afgewisseld met rustperiodes waarin het lichaam kan recupereren. Het aantal behandelingscycli hangt af van het type van kanker, de toegediende geneesmiddelen en de eventuele intensiteit van de bijwerkingen. De ernst van de bijwerkingen of de afwezigheid ervan zegt niets over de doeltreffendheid en/of de resultaten van de behandeling. Het is in ieder geval belangrijk om deze ongewenste bijwerkingen te melden. Zo kan het verplegend team oplossingen voorstellen of proberen de behandeling aan te passen. Wat de bijwerkingen en hun gevolgen voor de levenskwaliteit betreft, kan het advies van huisartsen ook nuttig zijn, net als de steun van patiëntenorganisaties. Hormoontherapie De radiotherapie en chemotherapie zijn gericht op een snelle vernietiging van kankercellen. Voor kankers die gevoelig zijn voor de werking van hormonen, zoals prostaatkanker of bepaalde vormen van borstkanker, volgt de hormoon- STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 23 19/02/14 16:49

24 24 / DE ONMISBARE CONVENTIONELE BEHANDELINGEN therapie een andere strategie. Deze behandeling blokkeert of versterkt immers de werking of productie van natuurlijke hormonen om zo de ontwikkeling van kankercellen te verhinderen. De hormoontherapie probeert ze dus op langere termijn te doden door een ongunstige hormonale omgeving te scheppen. Deze behandeling wordt voor bepaalde vormen van kanker steeds belangrijker. In bepaalde gevallen wordt ze gekoppeld aan andere behandelingsvormen. Een chirurgische ingreep, waarbij een borst of de prostaat wordt weggenomen, is dus niet uitgesloten. Ook de hormoontherapie kan bijwerkingen geven, zoals misselijkheid, braken, gewichtstoename, symptomen van de menopauze, vruchtbaarheidsproblemen, erectiestoornissen, vermoeidheid, spier- of gewrichtspijn, de vorming van bloedklonters enz. Immunotherapie Waarom laat het afweersysteem van de patiënt de kankercellen door zonder ze te vernietigen? Hoe schakelen we dat verdedigingsmechanisme tegen de ziekte in, om de tumoren zo terug te dringen of hun terugkeer te verhinderen? Dat is waar een belangrijke piste in het huidige kankeronderzoek om draait: de immunotherapie. De immunotherapie maakt gebruik van een soort vaccins of geneesmiddelen en richt zich vooral tot patiënten die al andere behandelingen kregen die echter niet het verhoopte resultaat opleverden. In de toekomst zou deze methode een grotere rol moeten spelen in de behandeling van de ziekte, zoals voor longkanker of melanomen (agressieve huidkanker). STK POCKET 2014 Binnenwerk.indd 24 19/02/14 16:49