Reizigers en passanten als klant. Optima Farma. Verhaal achter de patiënt: leven met schizofrenie

Transcriptie

1 Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers jaargang 26 NR 6 JUNI 2012 Verhaal achter de patiënt: leven met schizofrenie Optima Farma Onbezorgd op vakantie: medisch vakantieleed kan vaak voorkomen worden Toename agressie in de apotheek: preferentiebeleid grote boosdoener Apothekersassistenten Hetty Huisert en Suzanne Kortekaas Internationale reizigersapotheek Schiphol Reizigers en passanten als klant

2 Magna Clinical BV Neerbosscheweg 620, 6544 LL Nijmegen The Netherlands jaargang 26 NR 6 JUNI 2012 T +31(0) info@magnaclinical.nl Optima Farma Echt Flexibel Werken op een vast contract en goede secundaire arbeidsvoorwaarden? Neem eens vrijblijvend contact op met ons. colofon in dit nummer bij dit nummer Optima Farma is een uitgave van de KNMP Redactieadres Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel fax optimafarma@knmp.nl Interview Apothekersassistenten Hetty Huisert en Suzanne Kortekaas zorgen ervoor dat mensen verantwoord op reis kunnen. 10 Het detacheren en pay-rolling van apothekers en apothekersassistenten behoort tot onze specialiteiten. Uitgever Marianne Verhoeven Hoofdredacteur Elma Stitzinger Redactie Frits Baltesen Irene Berbee Marleen Gillissen René Groeneveld Marc de Leeuw Mike Nettekoven Froukje Wattel Vormgeving Jaap Snijder Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Den Haag Druk Delthage B.V. Den Haag Adreswijzingen & abonnementen KNMP, t.a.v. redactie Optima Farma, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel , fax optimafarma@knmp.nl Advertenties Monique Ruigrok tel m.ruigrok@knmp.nl Jan Breeman tel j.breeman@knmp.nl Volgende Optima Farma 26 juli PATIËNT Bennie Jolink, zanger van popgroep Normaal over rock&roll en astma. 16 Dossier ASTMA en COPD Behandeling van astma en COPD bestaat hoofdzakelijk uit het verfijnen van bestaande behandelingstrategieën.18 4 Nieuws & actualiteiten 9 Het vak: apotheekteam goes International 12 Actueel: vaker agressieve klant voor de apotheekbalie 21 Het vak: website voor patiënt én apotheek 22 De patiënt: leven met schizofrenie 24 Dossier: onbezorgd op vakantie 29 Verenigingsnieuws Vakantiestress Je zou het niet zeggen als ik uit het raam van mijn kantoor in Den Haag naar buiten kijk; maar de zomervakantie staat weer voor de deur. Ook al kijken we al maanden uit naar de komende vakantieperiode; voor velen van ons gaat er een periode van intense stress aan vooraf. Nog snel de laatste voorbereidingen treffen, koffers inpakken, wie zorgt voor de poes/hond tijdens de vakantie, wie verzorgt de planten, hoe laten we het huis veilig achter, zijn de paspoorten nog geldig, welke inentingen moeten worden gehaald zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan. En dan heb ik het nog niet eens over reizigersstress; lange rijen aan de balie bij Schiphol, paspoorten die tóch vergeten zijn (Ja, jij zou toch...) enfin, we kennen allemaal onze eigen vakantiestress-verhalen. Wat is er daarom fijner dan iets van de stress wegnemen door klanten aan de balie te helpen met hun voorbereiding? In dit nummer alle informatie die je moet weten én een boodschappenlijstje om je te helpen bij je advies! Bij Optima Farma wensen we je alvast een stressvrije voorbereiding toe! FSC Elma Stitzinger Hoofdredacteur dedicated work Optima farma 3

3 Nieuws & Actualiteiten Probiotica helpt immuumsysteem Probiotica kan helpen om het immuumsysteem zo bij te sturen dat astma of eczeem vermindert. Dat ontdekte Sytze de Roock tijdens zijn promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht. Het zijn bepaalde probiotische bacteriestammen die ervoor zorgen dat zgn. regulatoire T-cellen de activiteit van het afweersysteem remmen, hetgeen een gunstig effect heeft op aandoeningen als astma. Maar helaas werkt niet iedere probiotische bacteriestam hetzelfde en het onderzoek toonde ook aan dat mensen verschillend reageren op dezelfde probiotische bacteriestam. Clotrimazol vrij verkrijgbaar Sinds kort is clotrimazol voor uitsluitend als UAD; zij zullen vaginale schimmelinfectie vrij niet meer worden vergoed. verkrijgbaar bij apotheek en Bij een oude verpakking is de drogist (UAD). Het gaat om apotheek overigens verplicht clotrimazol vaginale tablet 500 een UAD-bijsluiter mee te mg en vaginale crème 10mg/g. geven. Downloaden van de De fabrikant levert de producten in vernieuwde doosjes nieuwe bijsluiter kan op: met UAD-bijsluiter. De UADproducten worden niet meer mazol vaginaal worden nog wel Alle andere sterktes van clotri- vergoed door de zorgverzekeraar. Oude verpakkingen mogen en worden ook nog vergoed uitsluitend op recept verstrekt nog wel worden gebruikt maar door de zorgverzekeraar. Teveel sporten slecht voor het hart We worden overspoeld de laatste jaren met onderzoeken die uitwijzen dat sporten de beste preventie levert bij hart- en vaataandoeningen en kanker. Maar Amerikaans onderzoek wijst nu uit dat teveel sporten, en met name extreme sporten zoals een marathon, slecht zijn voor het hart. Een marathon zou het risico op hartritmestoornissen vervijfvoudigen. Amerikaanse vuistregel is: met 30 minuten sporten per dag blijf je gezond. Purine-rijk voedsel belangrijke veroorzaker van jicht. Onderzoekers van de Boston University School of Medicine onderzochten wat de oorzaak is van jicht. Zij ontdekten dat voedingsmiddelen met een rijk purinegehalte een belangrijke boosdoener is. Purine komt o.a. voor in vlees en zeevruchten. De kans op een jichtaanval vervijfvoudigd bij bestaande jichtpatiënten. Maar ook (nog) niet jichtpatiënten lopen een groter risico op een jichtaanval bij het eten van voeding met grote hoeveelheden purine. Thuisapotheek maakt doorstart Begin april dit jaar ging de Thuisapotheek failliet. Vanaf 1 juni zal de Thuisapotheek, in afgeslankte vorm, weer in bedrijf zijn. Apothekers Hans Smit en Gerrit Jan Dannijs, hebben de Thuisapotheek overgenomen van de vorige eigenaar. Van de 120 medewerkers die begin april op straat stonden, heeft een deel weer werk gevonden bij de nieuwe Thuisapotheek, dat voorlopig met een team van 15 medewerkers van start zal gaan. De nieuwe eigenaren zeggen dat zij het imago van de Thuisapotheek willen oppoetsen. Zij streven naar meer zorg voor de patiënt en een strakkere bedrijfsvoering. Ook willen ze actief gaan samenwerken met collega apothekers. De Thuisapotheek draaide in 2011 een omzet van 12 miljoen, maar daar stond een verlies tegenover van bijna 8 miljoen. 42% van de 50plussers weet niet dat sporten de kans op borst- of darmkanker verkleint. Regelmatig bewegen vermindert de kans op borstkanker bij vrouwen met 40% Onwetendheid belangrijke oorzaak van kanker Nieuw: apotheek gespecialiseerd in luchtwegaandoeningen Nederland kent een nieuw fenomeen: de luchtwegaandoeningenapotheek. Aanleiding is de officiële geneeskundige status van zuurstof sinds Dit betekent dat apothekers verantwoordelijk zijn voor levering van medicinale zuurstof aan patiënten. Maar voor de gewone apotheker is dat bijna geen doen; er gelden namelijk strikte regels voor de opslag en distributie van zuurstof. De Zorg op Maat Apotheek handelt daarom aanvragen van longspecialisten af en organiseert de levering van medicinale zuurstof aan huis door heel Nederland. Patiënten worden thuis bezocht en krijgen uitleg hoe ze de medicinale zuurstof moeten gebruiken. Gemiddeld worden zo n tien patiënten thuis per dag bezocht. PlusMagazine onderzocht onder haar lezers hoe het staat met de kennis van en risico s op verschillende soorten kanker. Van de 1022 ondervraagden 50plussers wist slechts een kleine meerderheid dat bewegen de kans op kanker verkleint. Zo hebben vrouwen die regelmatig bewegen tot 40% minder kans op borstkanker. Een betere voorlichting door de verschillende zorgverleners zou de kans op kanker onder ouderen flink kunnen verkleinen. 10 jaar lang elke dag een reep pure chocola eten van minimaal 70% cacao vermindert kans op hartaanval en beroerte Chocolade beter voor hartpatiënten dan medicijnen Dat concluderen Australische onderzoekers in de British Medical Journal. Waarschijnlijk is het gunstige effect te danken aan het hoge gehalte aan anti-oxidanten in zeer bittere chocolade. Overigens waarschuwen diezelfde Ginseng helpt kankerpatiënten bij vermoeidheid Zo n 90% van de kankerpatiënten heeft last van vermoeidheidsverschijnselen tijdens de behandeling. Uit onderzoek blijkt nu dat bij een dagelijkse dosis van 2gram ginsengwortel de vermoeidheidverschijnselen significant minder worden. Wel is de positieve werking van ginseng pas na acht weken merkbaar. Let op! Ginseng kan bijwerkingen veroorzaken bij diabetes, hart- en vaatziekten en hypertensie. onderzoekers voor de bijwerkingen van deze therapie: ook bittere chocolade is een notoire vetmaker. Hoge concentraties anti-oxidanten wordt ook aangetroffen in groene thee en bepaalde fruitsoorten, zoals bessen, die een gezonder alternatief vormen dan de chocolade. Maar, zo besluiten de onderzoekers, hartpatiënten eten vaker nu eenmaal liever chocolade dan fruit én als ze de chocoladetherapie combineren met bewegen is er, volgens de onderzoekers, niets aan de hand. Patiënt centraal bij nieuwe Kwaliteitsinstituut voor de Zorg Er komt een kwaliteitsinstituut voor de zorg die de ontwikkeling van kwaliteitscriteria in nauwe samenwerking met cliënten moet bewerkstelligen. Het nieuwe zgn. patiëntenperspectief neemt alle aspecten van geneesmiddelen die voor patiënten relevant zijn, zoals risico op bijwerkingen, eenvoud van inname en zelfmanagement mee in de beoordeling van nieuwe medicijnen. Het kwaliteitsinstituut wordt onderdeel van het College van Zorgverzekeringen (CvZ) van de overheid en zal in 2013 van start gaan. 4 Optima farma 5

4 Nieuws & Actualiteiten Toch anticonceptiepil voor mannen mogelijk De komst van een anticonceptiepil voor mannen is onbelangrijk: na het stoppen waargenomen. En ook niet weer een stukje dichterbij: van de pil bleek de spermaproductie gewoon weer op aan het Columbia Medical Center zijn positieve resultaten behaald op mannelijke nog onderzocht worden wat gang te komen. Nu moet muizen die door toediening van een vernieuwde pil zijn. Het zal dan ook nog wel de lange-termijn effecten geen spermaproductie meer even duren voordat de anticonceptiepil voor mannen op kregen. Er werden geen vervelende bijwerkingen de markt komt. Waarschuw voor rijgevaarlijk geneesmiddel Jaarlijks zijn 33 tot 66 doden in het Nederlandse verkeer toe te schrijven aan het gebruik van rijgevaarlijke geneesmiddelen. Dit blijkt uit een recente schatting van deskundigen van onder meer de Rijksuniversiteit Groningen en het Nederlands Forensisch Instituut. De onderzoekers adviseren apotheekmedewerkers om patiënten die rijgevaarlijke geneesmiddelen slikken hier op te wijzen. Ook raden ze betere bijsluiters aan. Belangrijke beslissing? Drink eerst je blaas vol! Volgens onderzoekster Mirjam Tuk van de Universiteit Twente houden mensen bij het nemen van een beslissing meer rekening met de langetermij effecten op een volle blaas dan mensen die dezelfde beslissing moeten nemen op een lege blaas. Zij kwamen tot deze opmerkelijke conclusie door proefpersonen 750mm water te laten drinken en na 40 minuten een zelfcontrole test af te nemen. De proefpersonen met een volle blaas scoorden significant hoger op de zelfcontrole test dan proefpersonen met een lege blaas. In 2030 zal het aantal kankerpatiënten wereldwijd meer dan 22 miljoen zijn, dat is een toename van 75% Toename kankerpatiënten Volgens Franse onderzoekers zal het aantal kankerpatiënten tot 2030 wereldwijd flink stijgen met maar liefst 75%. In 2008 telden er wereldwijd nog 12,7 miljoen kankergevallen. In 2030 zullen dit er 22 miljoen zijn. De spectaculaire stijging wordt vooral toegeschreven aan mensen in ontwikkelingslanden die in toenemende mate de slechte westerse levensstijl overnemen. NSAID s verkleinen risico op kanker Al eerder werd aangetoond dat NSAID s de risico s op kanker verkleinen. Nu blijkt ook uit Deens onderzoek dat NSAID beschermt tegen de vorming van kwaadaardige melanomen (huidkanker). Probleem is wel dat de beschermende werking alleen optreedt bij langdurig gebruik en veelvuldig slikken. En dat heeft weer andere nadelige gevolgen, zoals de kans op maagbloedingen. Onderzoekers zijn nog niet in staat de positieve beschermende werking van NSAID s te isoleren zodat de negatieve bijwerkingen uitblijven. Jaarlijks krijgen ca kinderen in Nederland hoofdluis, dat is 15% van alle kinderen tussen 4 en 12 jaar Hoofdluis toenemend resistent voor permetrine Uit Frans onderzoek blijkt dat hoofdluis in toenemende mate resistent wordt voor permetrine; ruim 14% van de luizen overleefde de behandeling. Verwacht wordt dan ook dat in de toekomst hoofdluis resistent zal zijn voor permetrine. Overigens bleek uit dezelfde test dat hoofdluis de behandeling met malathion niet overleeft. Malathion lijkt dan ook vooralsnog een goed alternatief voor permetrine. Mensen plassen vaak in het zwembad Al die mensen die liever niet zwemmen in een zwembad omdat ze het onhygiënisch vinden lijken gelijk te krijgen. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat maar liefst 1 op de 5 mensen plast in het zwembad en 7 van de 10 mensen niet douchet voordat ze het zwembad ingaan. Dat is wel nodig, want het chloorgehalte in het zwembad is te laag om alle ziektekiemen te doden. Alleen aspirine en neusspray helpen bij verkoudheid Aan de Universiteit Utrecht onderzochten ze of al die middeltjes tegen verkoudheid nu echt werken. Wat bleek? Van alle middelen werken alleen aspirine en neusspray verlichtend. Maar geen van de middelen heeft enige effect op de duur van de verkoudheid: of je nu wel of niet iets slikt: een verkoudheid duurt gemiddeld 10 tot 14 dagen. Gewoon uitzieken dus. Eigen bijdrage 9 definitief van de baan De voorgenomen eigen bijdrage van 9 euro gaat definitief niet door. In het Lenteakkoord is deze bezuinigingsmaatregel niet opgenomen. Een topambtenaar van VWS meldde aan het Pharmaceutisch Weekblad eerder dat apothekers en patiënten ook geen vergelijkbare bezuinigingsmaatregel hoeven te verwachten. Thee; het nieuwe wondermiddel? Het stimuleert de vetverbranding, het ondersteunt de weerstand, het verlaagt het risico op kanker en nu ontdekten onderzoekers dat minimaal 4 kopjes thee drinken per dag ook beschermt tegen de kans op diabetes type 2. Thee is een bron van flavonoïden; dat zijn krachtige antioxidanten waarvan gedacht wordt dat zij kankerremmende eigenschappen hebben en een gunstige invloed op bloedvaten. Helft van de apotheken in financiële problemen Volgens accountantsorganisatie Grant Thornton is het slecht gesteld met de toekomstperspectieven van Nederlandse apotheken: de helft van de apotheken zou kampen met financiële problemen. De voorspelling is dan ook dat dit jaar meer apotheken de deuren zullen moeten sluiten dan in Belangrijkste oorzaak is de terugloop in inkomsten sinds de invoering van het preferentiebeleid. Koepelorganisatie KNMP bevestigt de zorgwekkende financiële situatie van veel apothekers. 6 Optima farma 7

5 Het vak De apotheek van het Diakonessenhuis verzorgt de geneesmiddelen op de klinische locaties Utrecht en Zeist en bewaakt en begeleidt de medicatie van de patiënten gedurende hun verblijf in het ziekenhuis. Vanaf oktober 2012 heeft het Diakonessenhuis in Utrecht ook een poliklinische apotheek waar patiënten onder andere direct hun medicijnen af kunnen halen na een polikliniekbezoek. Voor deze nieuwe poliklinische apotheek zijn wij op zoek naar een professioneel team van apothekersassistenten en een teamhoofd die het als een uitdaging zien om een succes te maken van deze nieuwe dienstverlening. Per direct zoeken wij: Collega s die op een positieve manier een bijdrage willen leveren aan de veranderingen die momenteel in onze apotheek actueel zijn en patiëntenzorg, klantgerichtheid, kwaliteit en resultaatgerichtheid hoog in het vaandel hebben staan. Apothekersassistenten voor verschillende aandachtsgebieden en voor de poliklinische apotheek te Utrecht Teamhoofd poliklinische apotheek Utrecht (gediplomeerd apothekersassistent) Wat bieden we jou? Ben jij op zoek naar een afwisselende functie in een dynamische werkomgeving? Wil je werken in een hecht team, met korte lijnen en veel persoonlijk contact? Dichtbij de patiënt, waar eigen inbreng wordt gewaardeerd? Waar je je verder kunt ontwikkelen op een manier die bij jou past? Ga dan naar Klik op werken en leren en solliciteer direct via vacatures. Wil je eerst wat meer informatie? Neem dan telefonisch contact op met het secretariaat van de apotheek via telefoonnummer en vraag naar Mieke Bouhof, manager apotheek. Over de apotheek van het Diakonessenhuis De apotheek levert specialistische farmaceutische patiëntenzorg (FPZ) gericht op een effectieve en verantwoorde toepassing van geneesmiddelen voor de individuele patiënt en voldoet aan de vigerende kwaliteitsnormen (GMP-z, ZAS, NIAZ). Om de kwaliteit en efficiency te verbeteren zijn proces-sen waar mogelijk op vooruitstrevende wijze geautomatiseerd. Kijk voor meer informatie met uitgebreide beschrijving over de apotheek en het Diakonessenhuis op Apotheek Diakonessenhuis zoekt collega s! Naamloos :36 De perfecte KNMP-mediamix! Ruim zorgverleners binnen bereik OptimaFarma 10x per jaar Oplage: exemplaren Doelgroepen: apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten, farmaceutisch managers. KNMP.tv Live en on-demand geaccrediteerde discussieprogramma s voor de eerstelijn. KNMP Congres 2012 en FIP Centennial Van 3 tot 8 oktober gaan (inter)nationale apothekers in gesprek over de toekomst van de farmacie. Locatie: RAI Amsterdam, gehost door de KNMP. Ontdek nu de kracht van multimediale communicatie via de media van de KNMP en neem contact op met Jan Breeman of Monique Ruigrok via of mail naar media@knmp.nl. Pharmaceutisch Weekblad 48x per jaar Oplage: exemplaren Doelgroepen: Openbaar apothekers, ziekenhuisapothekers, industrie apothekers en 1x per maand huisartsen. PW online & PW e-nieuwsbrief Uitbreiding van uw bereik via de website, nieuwsbrieven en het PW. Het apotheekteam goes international In oktober is het weer tijd voor het traditionele KNMP Najaarscongres. Tegelijkertijd viert het 100-jarige FIP zijn verjaardag met een congres in Amsterdam. Een drukke week dus, want beide organisaties besteden ruim aandacht aan de rol van de apothekersassistent en het team. Froukje Wattel Voor de vierde keer organiseert het KNMP tijdens haar congres een Praktijkdag voor het apotheekteam. Het ideale moment om je bij te scholen en met collega s die je daar ontmoet over het vak te praten, zegt Henk Vermaat van de KNMP. De ochtend en de middag van de Praktijkdag van het KNMP Congres kunnen de bezoekers deelnemen aan plenaire sessies. Prof. dr. Marcel Bouvy geeft een samenvatting van de wetenschapsdag van het KNMP Congres. En KNMP-directeur Léon Tinke zal ingaan op actuele ontwikkelingen in de farmacie zoals overheidsbeleid, zorgverzekeraars en de relatie van de apotheker met andere zorgverleners en de patiënt. Daarnaast zijn er de nodige parallelsessies. Die zijn er in twee smaken: strategische en praktische. Een strategisch onderwerp is bijvoorbeeld: dilemma s bij verantwoord medicijngebruik. Wat te doen als een patiënt een niet-vergoed middel wil? Bij de praktische onderwerpen gaat het onder meer om sociale media in de apotheek en zorg verlenen aan de balie in drie minuten. FIP Congres nu ook voor AA s Het is dit jaar precies 100 jaar geleden dat de International Pharmacy Federation (FIP) werd opgericht in Omdat de oprichting in Nederland gebeurde, wordt het honderdjarig bestaan (Centennial) in 2012 ook in ons land gehouden. Voor de eerste keer in de geschiedenis organiseert de FIP ook twee dagen voor apothekersassistenten en het zogenaamde Pharmacy Support Workforce. Thema van het FIP Centennial is verbetering van de gezondheid KNMP én FIP Congres voor apothekersassistenten door verantwoord medicijngebruik'. Voor de speciale AA-dagen op 3 en 4 oktober betekent dat veel aandacht voor de positie van de apothekersassistent wereldwijd. Hoe werkt een AA in Namibië? Hoe zit het met de Mastersopleiding in Portugal? Daarnaast worden de uitkomsten bekend gemaakt van een wereldwijd Australisch onderzoek. De tweede dag (4 oktober) staat in het teken van patiëntveiligheid en de rol van AA daarin, met veel korte presentaties uit verschillende landen gelegenheid tot discussie. Een unieke gelegenheid om wereldwijd van elkaar te leren en ideeën uit te wisselen, vat Oliver van der Spek (FIP Organisatie) samen. KNMP Apotheek Praktijkdag en FIP Congres voor AA s Het FIP congres en de Apotheek Praktijkdag zijn uitstekende mogelijkheden om je vakkennis te verdiepen en je blik op de openbare farmacie te verbreden. Deelname kosten zouden ten laste kunnen komen van het scholingsbudget van de apotheek. Bespreek dit met de beherend apotheker de mogelijkheden. 3-4 oktober FIP Symposium for Pharmacy Technicians and Pharmacy Support Workforce Kosten: 200,- per persoon plus registratie voor FIP Congres accreditatiepunten: nee voertaal: Engels 6 oktober KNMP Congres Apotheek Praktijkdag Kosten: 75,- per persoon accreditatiepunten: ja Locatie: RAI, Amsterdam PW Media A5 liggende versie 2.indd :45 Optima farma 9

6 Interview Apotheek op Schiphol Froukje Wattel I De meeste reizigers die Luchthaven Schiphol aandoen weten niet dat er in Vertrekhal INTERVIEW 2 (boven balierij 16) een apotheek gevestigd is. Gelukkig maar, want dat betekent dat ze hun vakantievoorraad medicijnen niet vergeten zijn en geen spoedeisende hulp nodig hebben. Toch belanden heel wat mensen noodgedwongen wel bij Airport Medical Services op Schiphol. Medicijnen mee in handbagage In Vertrekhal 2 (boven balierij 16) zitten de Spoedeisende Eerste Hulp van de luchthaven, de apotheek en de Travel Clinic, die onder meer vaccinaties Hetty Huisert: mensen verantwoord verder laten reizen; daar draait het om verzorgt. Wie medicijnen nodig heeft, komt terecht bij apothekersassistenten Hetty Huisert en Suzanne Kortekaas. Vaak ontdekken mensen pas bij het inchecken dat hun insuline nog thuis in de ijskast ligt, vertellen Ready for take off ze. En er zijn ook veel buitenlanders die op Schiphol overstappen. Zij verwachten dat ze tijdens de overstap hun koffer, met daarin hun medicijnen, terugkrijgen. Dat is niet zo, de koffer wordt vaak doorgelabeld en dus meteen in het volgende vliegtuig geladen. En dan zitten ze opeens zonder medicijnen. Veel reizigers denken dat je geen medicijnen mag meenemen in de handbagage. Dat mag best, neem ze gewoon mee in het originele doosje met je naam erop, dan denkt de douane echt niet dat je drugs smokkelt, adviseren Huisert en Kortekaas. Ook de insulinespuit mag mee aan boord. Doe de insuline niet in je koffer, het kan te koud zijn in het vrachtruim! Engels, Duits en een vertaalmachientje Aan Huisert en Kortekaas dus de taak om deze patiënten te woord te staan. In het Nederlands, Engels of Duits. Of met hulp van collega s van de eerste hulp of de Travel Clinic die Spaans, Frans of zelfs Chinees spreken. Soms zoeken we samen met de patiënt in Google naar het juiste medicijn en maken we gebruik van de tolkentelefoon, zegt Huisert. Meestal komen we er wel uit, al blijven medicijnstrips met Aziatische tekens lastig. Maar je wordt hier vanzelf vindingrijk! Patiënten krijgen een intakeformulier om hun medische geschiedenis in te vullen. Kortekaas: We vragen wat ze nodig hebben en zonodig bellen we hun arts. Airport Medical Services Apotheek in het kort Sinds: december 2007 Apothekersassistenten: Hetty Huisert (57) en Suzanne Kortekaas (28) Cliënten: reizigers uit de hele wereld, werknemers van Schiphol en airlines en patiënten van Travel Clinic en eerste hulp Meest gevraagde medicijnen: insuline en anticonceptiepil Werkzaamheden: medicijnverstrekking, klaarmaken medicijnkoffers en EHBO-koffers en kasten Locatie: Airport Medical Services Schiphol, Vertrekhal 2, boven balierij 16 Openingstijden: 24 uur per dag, 7 dagen per week Als dat vanwege tijdsverschil niet kan, schakelen we de dienstdoende arts van de Airport Medical Services in. Hij schrijft een recept, onderzoekt de patiënt of kijkt welk vervangend medicijn er in aanmerking komt als het om hier niet verkrijgbare medicijnen gaat. Je krijgt natuurlijk niet zomaar alles mee, vult Huisert aan. Het hangt van het medicijn af. Insuline of bloeddrukmedicatie, prima. Maar morfine? Dat doen we niet. Hier gaat het erom dat mensen verantwoord verder kunnen reizen. Geen wachtrijen We krijgen hier naast de werknemers van Schiphol en airlines voornamelijk passanten. Geen dag is hetzelfde, zegt Kortekaas. De meeste tijd besteden we aan de medicatiekoffertjes die mee aan boord gaan van alle intercontinentale vluchten van KLM, Arke en Surinam Airways, legt Huisert uit. Dat zijn een soort dokterstassen met onder meer pijnstillers, allergiemedicatie, infusen, gynecologiesetjes, Haldol enzovoort. Wij zorgen dat de koffers gevuld en aangevuld worden en dat ze op tijd terugkomen als er een vervaldatum in zicht is. Met ongeveer 100 medicatiekoffers en heel veel Suzanne Kortekaas: "elke dag is anders, we hebben geen vaste klanten, alleen passanten EHBO-koffers voor korte vluchten is dat een flinke klus. Daarnaast verzorgen Huisert en Kortekaas soortgelijke medische koffers voor de booreilanden. 24/7 Betekent de 24-uurs economie van de luchthaven dat de apothekersassistenten ook nacht- en weekenddiensten draaien? Kortekaas: Nee, wij werken voornamelijk tijdens kantoortijd, op andere tijden nemen de collega s van de eerste hulp het waar. Wij trainen de verpleegkundigen van de eerste hulp en ze lopen hier stage, zodat ze weten wat het werk inhoudt. Zo te horen is iedereen Ready for take off, en dat betekent in de apotheek: medicijnen niet vergeten en gewoon meenemen in de handbagage! 10 Optima farma Optima farma 11

7 Actueel Schelden en bedreigen, vooral door preferentiebeleid Frits Baltesen AEen jaar geleden kwam een vrouw met een zieke kat bij apotheek Tegelen, vlakbij Venlo. actueel Ze was al weggestuurd door haar eigen apotheek. Ze wilde capsules voor haar kat, maar die maken we niet meer, zegt apotheker Mathea Obster. Haar assistent probeerde dat een paar keer uit te leggen: vergeefs. Het meisje werd woedend: Als mijn kat doodgaat, is dat jouw schuld!, zei ze steeds. Het maakte enorme indruk op de assistent. Ze stopte kort erna: ze werkt nu bij een andere apotheek achter de schermen. Ze wil geen contact meer met klanten. Het komt gemiddeld vijf à acht keer per maand voor bij bijna elke apotheek: verbaal geweld van klanten. Op hoge toon eisen ze bepaalde medicijnen, méér geneesmiddelen of andere pillen. Of ze willen snellere service, begrijpen niet waarom ze per se een preferent middel krijgen of moeten betalen. Obster: Je schrikt als iemand zegt: Ik weet waar je woont! Dat soort bedreigingen komt in mijn apotheek één of twee keer per jaar voor. Dat lijkt niet veel, maar als je het een keer hebt meegemaakt, krijg je een flinke tik. Agressie en geweld aan de apothekersbalie neemt toe. Het SBA begon drie jaar geleden een meldpunt voor dit soort Vaker agressieve klant voor apotheekbalie Apotheker Mathea Obster: Wij zijn voor patiënten de boodschappers van het slechte nieuws. incidenten. In 2010 kwamen 68 meldingen binnen bij dit Steunpunt Risico Inventarisatie & Evaluatie. Vorig jaar steeg het aantal meldingen met 16% naar 79 en projectleider arbeidsmarktzaken bij de SBA, Freek Brouwer, verwacht dat dit cijfer in de eerste maanden van dit jaar verder is opgelopen. Dat komt door het nieuwe preferentiebeleid dat in januari is ingegaan. Dit jaar gaf het SBA al trainingen aan zeventien apotheekteams: bijna net zo veel als in het hele vorige jaar (21 trainingen). Klanten in de apotheek zijn steeds mondiger. Soms escaleert dat tot schelden en bedreigingen. Dat heeft grote impact op de assistenten. Het aantal trainingen aan apothekers om te leren omgaan met boze klanten neemt toe. Want je schrikt als iemand zegt: ik weet wel waar je woont! Escaleren Je hebt vervelende klanten in alle soorten en maten, weet Peter Felen van trainingsbureau Felen & Partners. Sommigen stellen snel eisen Het duurt vrij lang en de vorige keer hielp u mij ook al niet goed! en tijdens zo n gesprek kan elke onschuldige mededeling de emoties verder laten escaleren. Nog een keer iets uitleggen aan de patiënt helpt dan bijna niet meer. Een andere categorie lastpakken, zegt Felen, zijn klanten die vanwege hun ziekte agressief (kunnen) zijn. Zo heeft apotheker Obster in Tegelen soms last van junks: Die zijn onberekenbaar. Ze hebben dan iets niet gehad, terwijl je wel getekend hebt. Ze schelden vaak, aan de balie raken ze hun woede blijkbaar kwijt. De pech met junks is ook dat ze door hun verslaving vaak in de apotheek komen en meestal voor vele jaren. Goed dat er aandacht is voor de agressie in de apotheek, zegt Obster, want het is een toenemend probleem. Dit terwijl assistenten al veel gewend zijn, merkt de SBA tijdens de trainingen. Assistenten beoordelen gedrag van klanten niet snel als grensoverschrijdend. Stemverheffing wordt door hen niet snel gezien als ongepast. Onderzoek van de SBA en de Radboud Universiteit in Nijmegen wees in 2007 uit dat assistenten de mondigheid van patiënten als de grootste verandering binnen hun werk ervoeren. Die toegenomen mondigheid kon daarom ook leiden tot meer claimend gedrag en agressie aan de balie, schreven de drie onderzoekers. Gevolg is dat steeds meer personeel last had van stress. Grote veroorzakers van de agressie waren de overheid en de apothekers zelf, vonden de schrijvers. Uit bovenstaand onderzoek bleek dat de oorzaak van de meeste verbale en fysieke agressie het vergoedingsbeleid van de overheid en zorgverzekeraars was. Nu ervaren apothekers het preferentiebeleid als reden nummer één. Obster: Wij zijn voor patiënten de boodschappers van het slechte nieuws. Junks, zo bleek uit het onderzoek, zorgden voor de meeste fysieke agressie in de apotheek. Vaak menen mensen ook dat ze het na een kwartier googelen beter weten, om vervolgens in een ongemakkelijke discussie met de apothekers assistent terecht te komen. Bijsluiters Ook Felen vindt dat apothekers zelf meer kunnen doen om de agressie terug te dringen. Soms wachten klanten ook echt te lang of ligt het medicijn niet klaar, terwijl dat wel was beloofd. Ook de uitleg kan beter. Felen moest zelf een keer naar de apotheek voor een longontsteking en kreeg vier verschillende medicijnen mee. Toen hij vroeg hoe hij die moest gebruiken, zei de assistent: D r zitten bijsluiters bij hoor! Felen verzorgt trainingen voor apothekers en assistenten die de fysieke en verbale agressie moeten verminderen: De opleiding heeft er wel aandacht 12 Optima farma Optima farma 13

8 Actueel voor, maar in de praktijk is het toch moeilijker dan je denkt. In de apotheek is de werkdruk hoog, door bezuinigingen en preferentiebeleid, en dat is volgens Felen een belangrijke factor: klanten zijn geïrriteerder dan vroeger en de apothekers hebben minder tijd dan ooit om uitleg te geven. Terwijl tijd nemen voor die boze klant juist dan het belangrijkste is wat je kunt doen, meent Felen. Een paar tips van Felen: blijf altijd rustig en beheers je ademhaling. Probeer mee te leven met de klant ( Ik kan me goed voorstellen dat u hierover kwaad bent ). Denk daarbij aan je stemgebruik: Laat horen dat je dit meent en niet dat je een getrainde zin opdreunt, benadrukt Felen. Leg kort uit wat er mis is gegaan. Kort, want anders kan er weer discussie ontstaan over de feiten. Besteed daarna de meeste tijd aan wat je wél kunt doen voor de klant, adviseert hij. Essentie: niet discussiëren met een klant, maar een oplossing geven. Felen: Het beste is om twee oplossingen aan te bieden, waardoor deze klant moet nadenken en de energie even richt op iets anders. een lastige patiënt de afspraak is gemaakt dat hij voorafgaande aan een bezoek de politie moet bellen. Die had dus een soort stadionverbod, maar dan voor zijn apotheek. Grond Ik zorg ervoor dat je onder de grond terechtkomt! kreeg apothekersassistent Feby Wessels van Apotheek Ewijk bij Nijmegen twee jaar geleden te horen. Er ontstond een lange discussie, omdat een man dacht dat híj aan de beurt was aan de balie. Wessels: Het duurde tien minuten. Hij was erg kwaad. Het kwam dreigend over. Hij was van Italiaanse afkomst en zei: Als dit in mijn land was gebeurd, hadden ze je afgemaakt. Wessels was niet bang, ze bleef rustig en reageerde: Maar goed dat we niet in Italië wonen. Een paar weken later kwam dezelfde man binnen en begon hij wéér over het voorval. Zelfs een jaar later refereerde hij bij haar collega Karin Teunissen er nog aan: We hadden hem gediscrimineerd, zei hij. Hoewel hij van alles zegt en denkt dat het daarbij blijft, zijn we toen toch naar de politie gegaan. Daarna is hij niet meer in de apotheek geweest. Zijn vrouw haalt nu zijn medicijnen. Wessels: Ik kom hem nog wel eens tegen op straat en dan groet ik hem. En dan zegt hij ook gewoon gedag terug. Als de klant boos blijft, is het niet verstandig de argumenten of de oplossing te veranderen: dat geeft die patiënt alleen maar munitie om boos te blijven. Blijf de oplossing herhalen, raadt hij aan. En zeker niet zeggen: Daar kan ik ook niets aan doen!. Sommige klanten blijven agressief, hoe redelijk de apothekersassistent ook is. Felen vindt dat de apotheker in dat geval gewoon de politie moet bellen en de apotheek kan die man of vrouw eventueel voortaan weigeren als patiënt: wettelijk mag dat. Hij kent een geval waarbij met Het beste is de boze klant 2 oplossingen aan te bieden, Tips bij boze en geïrriteerde klanten Blijf rustig. Geef toe aan de eisen van de klant (jouw veiligheid en die van collega s is belangrijker). Probeer goed te observeren, zodat je de politie goed kunt vertellen wat er gebeurde. Schakel altijd de politie in. Bespreek het voorval met elkaar, met je partner, met iedereen. Opkroppen heeft geen zin. Indien je last houdt, schakel professionele hulp in. Bagatelliseer je gevoel nooit. Probeer empathisch te luisteren (je kunt je voorstellen dat de klant boos is). Haal mensen uit hun anonimiteit door even hun naam te noemen. Besef dat het voor de klant tijd kost om vanuit boosheid naar rust te komen. Ga daarom niet te snel in discussie, maar blijf begripvol. Maak er een sport van om van een vervelende patiënt een tevreden klant te maken. waardoor deze moet nadenken Optima farma 15

9 De patiënt Oerend hard leven met astma Ik dacht: O ik sport het er morgen wel uit Sinds die tijd treedt Normaal de helft van de tijd op in theaters, dat is fysiek minder inspannend. Ook last de groep telkens minimaal een dag rust in tussen concerten en halverwege de avond zingt een groepslid een nummer, zodat Jolink even buiten de zaal of de tent een frisse neus kan halen. Verder heeft hij zijn muzikanten verboden om te roken. En het helpt enorm dat zijn Maar ik ben een doorzetter. Ik heb in mijn carrière misschien maar vier of vijf concerten moeten afzeggen vanwege mijn astma. vrouw Liesbeth apotheker is: zij wijst hem steeds maar weer op het belang van therapietrouw. P Frits Baltesen Drie jaar geleden ging het almaar slechter met zanger Bennie Jolink patiënt (65) van popgroep Normaal. Ik sportte verkeerd en gebruikte de medicijnen tegen astma veel te slordig. In het busje naar de optredens zaten twee muzikanten die kettingrokers waren. Ik veronachtzaamde mijn gezondheid. Ik dacht: O, ik sport het er morgen wel uit. Maar in de zomer van 2010 ging het mis met Jolink. Hij was net druk met de voorbereidingen van het 35-jarig jubileumconcert. Maar liefst kaarten waren verkocht aan de fans van de dialectgroep uit de Achterhoek, die alle hits uit die periode nog een keer wilde horen, zoals Deurdonderen, Ik bun moar een eenvoudige boerenlul, Hoken kreng, Bier bier bier, Hendrik Haverkamp en natuurlijk Oerend hard. Toen moest Jolink acuut naar het ziekenhuis vanwege ernstige astmaklachten. Zijn longarts verbood hem op te treden. Nu zegt hij dat hij te lang ongezond leefde. Ik ben iemand van doorgaan, doorgaan, doorgaan. Ik geef nooit op. Ik had vanaf mijn geboorte astma, maar fietste toch elke dag tegen de wind in zes kilometer Met zware astma kun je toch succesvol zanger zijn, toont Bennie Jolink van popgroep Normaal al 37 jaar aan. Door te zingen, leer je je adem beheersen. Toch werd hij twee jaar geleden acuut opgenomen in het ziekenhuis, want hij verwaarloosde zijn ziekte. Nu gaat het veel beter, omdat hij op tijd zijn medicijnen inneemt. Het verhaal achter de patiënt. naar school. Ik was vaak ziek. Na de kunstacademie was hij kort beeldend kunstenaar, maar toen hij de gitaar van zijn zus probeerde, wist hij het: hij wilde muzikant worden. Het was de tijd van de Rolling Stones, Beatles, Byrds, The Who en Kinks. Na een concert hoor je meteen boe of applaus. Dat trok me aan. Jolink had snel succes. Met de opbrengst van zijn monsterhit uit 1977, Oerend Hard, kocht hij een motor, zijn andere passie. Voordeel daarvan was dat daarvoor een ijzersterke conditie nodig is. Dat kwam van pas bij zijn astma: Het helpt bij astma heel erg als je gezond leeft, verstandig sport en uithoudingsvermogen hebt. Dus niet roken en drinken. Aan die laatste dingen heeft hij zich niet altijd gehouden, vertelt hij in zijn studio annex schildersatelier die diep verscholen ligt in de bossen van het Twentse Haaksbergen. Maar vlakbij zijn roots - hij staat op en wijst: Achter die rij bomen, daar begint de Achterhoek. Een ruig leven als popmuzikant, met veel optredens in rokerige zalen, veel reizen en drank: ligt dat voor de hand als je astma hebt? Kun je zanger zijn met astma? Heel goed, vindt Jolink. Ik raad zelfs elke astmapatiënt aan te zingen. Zingen is ademhalingstechniek, je leert je adem te beheersen. Je moet zover mogelijk uitademen. Zinnen in de liedjes van Normaal zijn niet korter om Jolinks adem te sparen. Integendeel: hij suggereerde een keer tijdens het componeren van Alie ( Altied als ik heur tegenkom, dan geht mien rikketik bommerdebom ) een tussenstuk met de elektrische gitaar. Op een gegeven moment zei de gitarist tegen Jolink: Doe het maar zelf. Sindsdien zingt Jolink bij bijna elk concert dat intermezzo: Wiediediew wiediediew wiediediew wiediediew Wiediediew wiediediew wiediediew wiediediediewdiediediew Wiediediew wiediediew wiediediew wiediediew Wiediediew wiediediew wiediediew wiediediediewdiediediew De muzikanten stonden perplex: Tsjee! Waar haal jij die lucht vandaan? De meeste optredens van Normaal zijn in tenten. Daar zitten altijd wel gaten in, dus ik krijg geen tekort aan zuurstof, lacht Jolink. Bij die concerten hangt de groep in de nok van de tent vier grote ventilatoren op, die met slangen verse lucht van buiten aanvoeren en gericht blazen naar het podium. Eén keer ging het mis: toen lagen de slangen die frisse lucht moesten aanvoeren naast de uitlaat van de aggregaten. Het scheelt dat ik s avonds optreed. Astma is s ochtends het ergst en s avonds het minst. Hij bezoekt drie of vier keer per jaar de longarts, ziet bijna elke maand zijn huisarts en is kind aan huis bij de apotheek. Hij volgt zeven à acht antibioticumkuren per jaar. Maar ik ben een doorzetter. Ik heb in mijn carrière misschien maar vier of vijf concerten moeten afzeggen vanwege mijn astma. De laatste annuleringen waren tijdens zijn ziekenhuisopname in In die week gedwongen rust besefte Jolink dat hij zijn leven rigoureus moest omgooien. Het ging daarvoor al niet geweldig en hij had zich daarom voorgenomen om in 2011 te stoppen, maar nu moest hij meteen veranderen. Ik leefde niet gezond, ik was te dik en vooral: ik nam mijn geneesmiddelen niet goed in. Ik was niet therapietrouw. Dus zit hij nu elke ochtend een half uur aan het nevelapparaat met Ventolin. Hij slikt daarna Aerius en Singulair en corticosteroïden Deze aanpak werkt heel goed, zegt Jolink. Normaal legt de laatste hand aan een nieuwe cd die in september uitkomt. Ook is er een tenttour en een theatertour gepland met in totaal zeventig optredens. Over ophouden denkt hij al helemaal niet meer. Jolink: Het gaat fantastisch. Ik voel me veel beter dan toen ik 45 jaar was. l PASPOORT: Naam: Bennie Jolink Leeftijd: 65 jaar Opleiding: kunstacademie Beroep: Zanger en gitarist popgroep Normaal, in 1975 opgericht Medicijnen: Ventolin, Aerius, Singulair, corticosteroïden 16 Optima farma Optima farma 17

10 Dossier D Marc de Leeuw Wereldwijd lijden ongeveer 300 miljoen mensen aan astma. Het aantal astmapatiënten neemt nog steeds toe, Dossier vooral onder kinderen. Uit onderzoek blijkt dat wereldwijd gezien bij veel astmapatiënten hun aandoening onvoldoende onder controle is. Chronisch obstructieve longziekte (COPD) is een belangrijk oorzaak van voortijdige sterfte. Wereldwijd lijden ongeveer 600 miljoen mensen hieraan. Ook het aantal COPDpatienten neemt wereldwijd gezien - toe, hoofdzakelijk doordat steeds meer mensen gaan roken. COPD is momenteel de enige chronische aandoening met toenemende sterfte, zegt prof. dr. Dirkje Postma, hoogleraar Longziekten aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. Onderscheid Qua ziektebeeld zijn er zowel verschillen als overeenkomsten tussen astma en COPD. Onderscheid maken tussen deze aandoeningen is daarom niet altijd even makkelijk. Bij beide ziekten is sprake van een chronische ontsteking van de luchtwegen. Een verschil met COPD is dat astma vaak gepaard gaat met allergie. Oorzaken van astma zijn onder meer roken (tijdens de zwangerschap) en overgewicht. Emfyseem en chronische bronchitis zijn twee belangrijke verschijnselen van COPD. Roken speelt een grote rol in het ziekteproces bij COPD. Bij COPD worden de longen minder elastisch. Goed uitademen bij inspanning wordt bijvoorbeeld moeilijker waardoor benauwdheid ontstaat. Daarnaast hoest de patiënt slijm op. Een belangrijk verschil met astma is dat bij COPD de vermindering van longfunctie niet meer is te herstellen. Therapieën bij astma en COPD De eerste stap in de behandeling van zowel astma als COPD is het vermijden van factoren die deze aandoening uitlokken, bijvoorbeeld tabaksrook en irriterende stoffen. Ook medicatie kan een rol spelen. De basis van de geneesmiddelbehandeling vormen de verlichters (bronchusverwijders) en medicatie die de aandoeningen onder controle houdt (ontstekingsremmers). Ook is van belang om andere ziekten die de patiënt eventueel heeft te behandelen. Op dit moment is er nog geen medicatie die COPD afremt. Stoppen met roken is het voornaamste. Medicatie bestrijdt alleen de symptomen van COPD. De belangrijkste ontwikkeling op het gebied van COPD is dat er recent, december 2011, een nieuwe GOLD-richtlijn is Verfijning behandeling inzet bij astma en COPD Richtlijn COPD vernieuwd De voornaamste wijzigingen bij de behandeling van astma en COPD bestaan uit verfijning van de bestaande behandelingstrategieën. Zo verscheen er recent een update van de GOLD-richtlijn COPD. Verder is gebleken dat anticholinergica ook werken bij astma. verschenen, zegt prof. dr. Dirkje Postma. Belangrijk punt daarin is dat niet alleen naar het stadium van COPD gekeken wordt (de longfunctie), maar ook naar toekomstige schade door exacerbaties en kwaliteit van leven. De GOLD-richtlijn beschrijft dat de longfunctie niet altijd samenhangt met de kwaliteit van leven. Zo zijn er mensen met een sterk verminderde longfunctie en relatief weinig klachten naast mensen met een minder ernstig verminderde longfunctie en relatief veel klachten. Ook bij astma zijn er nieuwe inzichten. Postma noemt een voorbeeld. Vroeger was er het idee dat alleen bèta-2-mimetica (bijvoorbeeld salmeterol) werkten bij astma, niet de anticholinergica zoals tiotropium. Maar anticholinergica werken ook. Tiotropium is als derde stap zinvol bij ernstig astma. Tiotropium wordt dan toegevoegd aan de behandeling met een inhalatiecorticosteroïde (ICS) en een bèta- 2-mimeticum. Nieuwe middelen Een nieuw middel dat beschikbaar is voor COPD is indacaterol. Dat is een bèta- 2-mimeticum dat 24 uur werkt. Het werkt langer dan salmeterol, dat ongeveer 12 uur werkt. In studies bleek dit effectief te zijn. Maar de plaats in de behandeling is nog niet duidelijk, zegt Postma. Indacaterol (Onbrez) is vorig jaar in Europa en de Verenigde Staten geïntroduceerd en is op dit moment alleen geregistreerd voor de behandeling van COPD. In studies vertoonde dit middel geen tachyfylaxie. Momenteel zijn verschillende ultralangwerkende bèta-2-mimetica in ontwikkeling, zoals carmoterol, vilanteroltrifenaat, olodaterol, GSK en GSK Deze middelen hebben een werkingsduur tot 24 uur en maken eenmaal-daagse dosering mogelijk. Recent is de fosfodiësterase-4 (PDE-4)- remmer roflumilast (Daxas) ter beschikking gekomen. Roflumilast is de eerste uit een nieuwe klasse geneesmiddelen van remmers van PDE-4, een pro-inflammatoir enzym dat aanwezig is in verschillende cellen, betrokken bij de pathogenese van COPD. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat roflumilast leidt tot een afname van het aantal neutrofiele granulocyten in het sputum van COPD-patiënten. Roflumilast is sinds juli 2010 in Europa geregistreerd voor de onderhoudsbehandeling van patiënten met ernstig COPD (GOLD-stadia III-IV) plus chronische bronchitis en een voorgeschiedenis van frequente exacerbaties, als toevoeging aan een behandeling met bronchusverwijders. Maar in Nederland is het niet geregistreerd, zegt Postma. 23,7% van de 40-plussers heeft COPD, bij 70-plussers is dat zelfs 41,6% Tiotropium Prof. dr. Dirkje Postma schetst nog een ontwikkeling. De toepassing van anticholinergica zoals tiotropium is in opkomst bij de behandeling van de COPD. Vroeger werd deze medicatie alleen gebruik als symptoombestrijding, maar het blijkt dat deze ook de overleving van COPD-patiënten kan verbeteren. Ze verwijst naar een recente studie van Tashkin. Aangenomen werd dat tiotropium alleen bij ernstige COPD-patiënten met een FEV1 < 60% van de voorspelde waarde gunstig werkte op de overleving en exacerbaties. Uit deze studie blijkt dat dit middel ook de overleving verbetert en het aantal exacerbaties vermindert bij patiënten met minder ernstig COPD, met een FEV1 van meer dan 60% van de voorspelde waarde. Dit inzicht is ook meegenomen in de nieuwe GOLD-richtlijn. Verder vindt veel onderzoek plaats naar nieuwe combinaties van bestaande therapieën bij astma en COPD. Daarover is op dit moment niet veel nieuws te melden, zegt Postma. l Veel COPD bij 40-plussers COPD komt veel meer voor dan gedacht. De ziekte blijft bij de meeste personen echter onbehandeld. Dat blijkt uit een steekproef gehouden door longarts Lowie Vanfleteren en collega s onder de bevolking van Maastricht. Van de mensen ouder dan veertig jaar heeft 23,7% COPD. Bij 70-plussers is dat zelfs 41,6%. Dit onderzoek toont dat deze aandoening veel meer voorkomt dan wordt aangenomen. Het RIVM schat de incidentie op slechts 1,8% van alle mannen en 1,6% van alle vrouwen. Door de toenemende vergrijzing en het blijvend gebruik van rookwaren blijft het aantal mensen met COPD de komende decennia stijgen. Daarmee stijgt ook de belasting voor de maatschappij, stellen de onderzoekers. De verwachting is dat COPD in 2020 de derde doodsoorzaak wereldwijd zal zijn. 18 Optima farma Optima farma 19

11 Leven met een longziekte in plaats van een longpatiënt zijn Website voor patiënt én apotheek Het Vak Nuttige patiënteninformatie aan de balie Naast de juiste medicatie is ook het juiste gebruik essentieel 1 Instructiefilmpjes Longpas app Turbuhaler-hoesjes Kijkt u ook op voor meer informatie 1. Goed gebruik inhalatiemedicatie bij astma en COPD december Zelfmanagement vraagt om een gedeelde inspanning Kleur je Turbuhaler-stickers is meer dan alleen een website voor patiënten. Je kunt apotheek.nl ook gebruiken ter ondersteuning van de zorgverlening in de apotheek. En je kunt de informatie op de eigen apotheekwebsite plaatsen. Marleen Gilissen Welke informatie bevat apotheek.nl? Apotheek.nl bestaat uit verschillende onderdelen. In het onderdeel Medicijnen staat informatie over zo n 950 werkzame stoffen. Deze medicijnteksten zijn een aanvulling op de bijsluiter. Ze beantwoorden praktische vragen van de patiënt. Deze medicijnen worden gebruikt bij ongeveer 250 aandoeningen, beschreven in het onderdeel Klachten & ziektes. De meeste aandoeningsteksten zijn geschreven door het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Aandoeningen uit de Standaarden voor Zelfzorg zijn geschreven door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP. Verder zijn er Thema s over uiteenlopende onderwerpen gerelateerd aan aandoeningen, medicijnen of de apotheek. De thema s besteden aandacht aan de toegevoegde waarde van de apotheek. Op apotheek.nl staan bovendien de volgende instructiefilmpjes. Inhalatie-instructies. Meten van bloedglucose en spui ten van insuline. Toedienen van oogdruppels. Toedienen van tabletten en capsules. Toedienen van zetpil of klysma. Ook kun je de dichtstbijzijnde apotheek met zijn kwaliteitsprofiel vinden. Waarom patiënten wijzen op apotheek.nl? De informatie op apotheek.nl is eenvoudig geschreven en dus makkelijk te lezen en te begrijpen. En het is praktische informatie. Er staat bijvoorbeeld niet alleen een opsomming van bijwerkingen of interacties. Maar het vertelt ook wat je kunt doen om dit te voorkomen of wanneer je contact moet opnemen met een apotheek of huisarts. Door de informatie te bekijken, vergroot de patiënt zijn kennis en weet hij wat hij moet doen in bepaalde situaties. De instructiefilmpjes vergemakkelijken en verbeteren de inname van de medicijnen. Ook kan de patiënt via de website zelf een vraag stellen over zijn medicijnen. Deze vragen worden beantwoord door apothekers. Genoeg redenen dus om patiënten te wijzen op apotheek.nl. Hoe kun je apotheek.nl gebruiken in de apotheek? De informatie kan ter ondersteuning worden gebruikt in een gesprek met een patiënt. Voor apothekersassistenten is het prettig dat de medicijninformatie eenvoudig is geschreven en daardoor goede ondersteuning biedt aan de balie tijdens uitleg aan de patiënt. Het instructiefilmpje Inhalatie-instructies kan dienen ter ondersteuning bij een uitleg of controle van het gebruik van een inhalator. Vergelijkbaar geldt dit voor het instructiefilmpje Meten van bloedglucose en spuiten van insuline. Heeft een patiënt problemen met de toediening van een oogdruppel, tablet, capsule, zetpil of klysma? Ga dan na of de techniek kan worden verbeterd. Dit scheelt soms het zoeken naar andere oplossingen. Wat houdt het abonnement Apotheek.nl teksten in? Met een abonnement op de teksten van apotheek.nl kun je de teksten uit de volgende onderdelen op de eigen apotheekwebsite plaatsen. Medicijnen. Klachten & ziektes. Thema s. Het abonnement valt onder de zakelijke contributie van apothekers van de KNMP. health connects us all Optima farma 21

12 De patiënt Almeerse legt stemmen zwijgen op haar collega op het bureau van de vereniging Anoiksis. Voor we hier weggaan, zijn we alles aan het controleren. Dat noemen we het Leponex-moment. Carola neemt verder Seroxat, tegen depressie en dwang. Sinds een jaar krijgt zij bovendien Dogmatil als tweede antipsychoticum. Dat maakt me toch veel minder gese- Soms kom ik medicatie ophalen en dan is de helft of niets geleverd. Ik hoop niet dat ze zo omgaan met hartmedicatie voor mensen. P René Groeneveld Carola werd op haar zestiende voor het eerst psychotisch. Ik hoorde stemmen, legt ze uit. Zij patiënt gaven mij opdracht mezelf iets aan te doen. Ik werd suïcidaal en kreeg de opdracht er niet met mijn ouders over te praten. Gelukkig kreeg ik hulp van een lerares. Zij heeft mij er echt doorheen gesleept. Via de schoolarts belandde Carola bij het Riagg in Leiden. Ik had daar gesprekken met een maatschappelijk werker die heel erg op de jaren-zeventig-toer zat. Hij zei dat ik stemmen hoorde omdat ik niet aan de relatie met mijn vader wilde werken. Carola stopte met haar bezoeken aan het Riagg toen zij op een medeleerling verliefd werd. Het ging wat beter met mij. Alleen hing de persoon op wie ik verliefd was, zichzelf op. Daarop ging het weer slechter en kwam ik in contact met iemand die beweerdde paranormaal te zijn. Zij zei dat ik erg gevoelig was en onder invloed was van geesten. Na een tijdje besefte ik dat deze vrouw een slechte invloed op mij had. Ik brak met haar. Weer een moeilijke periode brak aan. Ik was weer suïcidaal. Ik had het gevoel dat ik de belangrijke instrumenten om het Ik moet opletten dat ik me niet druk maak Carola van Alphen (35) uit Almere lijdt sinds haar zestiende aan schizofrenie. Het duurde jaren voordat de deskundigen een diagnose stelden. Na het uitproberen van diverse geneesmiddelen, heeft ze nu met een combinatie van Leponex en Dogmatil de stemmen in haar hoofd het zwijgen opgelegd. Het verhaal achter de patiënt. leven te leiden, miste. In die tijd maakte ik een reis met mijn studievereniging. Ik was zo bang dat ik dacht dat ik mijzelf van de boot zou werpen. Tijdens de reis overleed de vader van een meisje dat ik in vertrouwen had genomen. De stemmen in mijn hoofd gaven mij de schuld. Natuurlijk raakte ik heel erg in de war. Haar situatie verslechterde. Carola was toen begin twintig. Tijdens een weekend ging ze op zoek naar kalmeringsmiddelen. Zo kwam zij terecht bij de crisisdienst van het Riagg. Daar concludeerden ze dat ik misschien schizofrenie had. Ik werd verwezen naar het UMC Utrecht. Daar kwam ik onder behandeling en werd ik later een tijdje opgenomen. Halfdol Carola kreeg voor het eerst geneesmiddelen tegen haar net ontdekte aandoening. Als eerste kreeg ik Haldol. Ik zeg altijd dat ik er halfdol van werd. Ik had veel bijwerkingen, zoals heel erg trillen. Ook werd ik heel stijf en ging ik er raar van lopen. Bovendien voelde mijn gezicht als beton waar geen emotie doorheen kon komen. Ik kreeg wel Akineton tegen de bijwerkingen, maar daar kreeg ik ook weer bijwerkingen van, zoals wazig zien. Ze stapte vervolgens over op Zyprexa. Van dit middel ben ik erg aangekomen, zo n veertig kilo. Maar goed, vergeleken met de hel van een psychose is dat van mindere zorg. En al met al ging het een tijd beter met Carola door de Zyprexa. Toch raakte Carola in een latere periode weer in de psychose. Met haar arts koos zij toen voor Leponex. Ik gebruik het nog steeds. Het is een heel sterk middel, waar Let op de privacy Carola van Alphen geeft namens de vereniging Anoiksis jaarlijks voorlichting aan apothekers. Wat ik dan altijd meegeef is: besef dat schizofrenie nog een taboeonderwerp is. Mensen van onze vereniging maken mee dat in de apotheek op luide toon iets wordt geroepen over een schizofreniemiddel. Dat is inbreuk op de privacy. Bij mensen met ik ook weer bijwerkingen van heb. Ik heb er een controledwang aan overgehouden. Als ik de deur uitga, check ik wel acht keer of de deur op slot zit. Inmiddels heb ik cognitieve gedragstherapie en dat lijkt te helpen. Verder val ik niet echt af van Leponex. Leponex-moment Die controledwang herkent ze ook bij schizofrenie bestaat vaak een bepaalde schaamte over hun aandoening. Zelf heeft Carola daar geen last van. Ik ben er open over. Ik hoop dat het uiteindelijk steeds meer een normale ziekte wordt. Dat het stigma er afgaat. Het is toch vreemd dat mensen die een geluid horen een neurologische aandoening hebben en mensen die een stem horen gek zijn. deerd en ook helderder. Het bevalt heel goed. De stemmen zijn verdwenen. Maar ik moet wel echt opletten dat ik mijzelf niet te druk maak. Daarom heb ik ook geen betaalde arbeid, want dan ligt een psychose op de loer. Ik heb last van positieve symptomen, zoals ze dat noemen. Op zulke momenten voel ik mij erg open. Alsof ik mijn eigen hersenen kan voelen dwars door mijn schedel. Alle indrukken komen binnen. Heel naar. De apotheker spreekt Carola zelden. Ik heb niet echt vragen over mijn medicatie. Ik weet dat mijn apotheek een overzicht heeft van alles dat ik gebruik. Zij waken ervoor dat ik niet gelijktijdig medicijnen gebruik die niet met elkaar samen kunnen. Daar heb ik wel vertrouwen in. Minder goed gaat het soms met de levering van medicijnen. Ik krijg mijn medicijnen van gezondheidscentrum De Compagnie, terwijl ik zelf bij gezondheidscentrum Zephyr ben. Soms kom ik ze ophalen en dan is de helft niet geleverd of is er niets geleverd. Het is vaak een beetje rommelig. Ik hoop niet dat ze zo omgaan met de hartmedicatie van mensen. l 22 Optima farma Optima farma 23

13 Dossier Onbezorgd op vakantie? Eerst langs de apotheek! de vakantie mee door te komen en of hij bijwerkingen ervaart.. Verklaring Opiumwet Voor middelen die onder de Opiumwet vallen is een speciale verklaring nodig om die te mogen meenemen naar het buitenland (zie kader). Zo n verklaring laat soms een paar weken op zich wachten; patiënten moeten deze dus op tijd regelen. Er zijn apotheken die bijvoorbeeld klanten die ADHD-medicatie slikken, ruim voor de vakantieperiode aanschrijven om ze aan deze verklaring te herinneren. Vaccinaties Steeds vaker gaan mensen naar exotische oorden op vakantie. Landen waar vaak vaccinaties en andere voorzorgsmaatregelen nodig zijn, bijvoorbeeld muggenwerende maatregelen. Maar niet alleen bij de hele verre bestemmingen moet men zich vaccineren. Wat veel mensen niet weten is dat je ook vaccinaties nodig hebt als je op vakantie gaat naar landen als Turkije of Tunesië (namelijk DTP en hepatitis A). Sommige apotheken spelen hierop in door klanten een compleet reisadvies aan te bieden. Hiervoor vullen klanten een vragenformulier in waarop ze onder meer aangeven waar ze naar toe gaan, hoe lang ze gaan en wat voor soort reis ze gaan maken. Ook komt aan de orde wat de gezondheidstoestand van de patiënt is en welke vaccinaties hij in het verleden heeft gehad. Hiermee en met behulp van een naslagwerk zoals de Travel Alert Guide (die ook op de KNMP Kennisbank staat) kan dan een individueel advies worden gegeven. Zo n advies is bijvoorbeeld dat iemand vaccinaties nodig heeft en malariatabletten. Dit wordt doorgegeven aan de huisarts die dan voor recepten zorgt. Met de praktijkondersteuner van de huisarts kan soms worden afgesproken dat zij een dagdeel per week in de apotheek gaat zitten om de vaccinaties bij de patiënten te zetten. Zo hoeft de patiënt niet nog eens terug te komen en is hij in een keer klaar. Apotheekteams die geïnteresseerd zijn om deze zorg te verlenen, kunnen hun kennis verbreden door een cursus te volgen bij bijvoorbeeld de eerdergenoemde Travel Alert of bij Service Apotheek. Tropenassistente Meestal zie je dat per team één assistente in reisadvies is gespecialiseerd: de zogenaamde tropenassistente. Naast advies over vaccinaties en malariaprofylaxe geeft de tropenassistente ook advies over hoe om te gaan met inname- of toedienschema s van medicijnen als iemand bijvoorbeeld op vakantie gaat naar een land met een andere tijdzone. Want hoe laat moet iemand haar volgende anticonceptiepil innemen als ze na een lange vlucht aankomt in Thailand, waar het in de zomer vijf uur later is dan in Nederland? Zeker voor insulines is het belangrijk hier vooraf over na te denken. Vergeet ten slotte niet, indien je advies geeft over medicijnen of vaccinaties op reis, om dit ook in het apotheeksysteem vast te leggen. Het kan zijn dat de apotheek van de zorgverzekeraars hier een extra vergoeding voor krijgt. Het betreft hier twee verschillende zorgprestaties: advies over het gebruik van receptgeneesmiddelen op reis en advies over vaccinaties of malariaprofylaxe. Mike Nettekoven Mike Nettekoven Als de tas met medicijnen zoek raakt in het buitenland kan een medicijnpaspoort veel ongemak voorkomen DInformatie over vaccinaties, over medicijninname bij tijdsverschillen of over het bewaren van Dossier medicatie in de warmte: de apotheek is dé plek voor vakantiegangers om deskundig advies te krijgen. Toch gaan veel mensen even langs de drogist voordat ze op vakantie gaan en weten ze de apotheek niet te vinden voor reisadviezen, zegt de KNMP. Sinds deze maand loopt daarom een speciale campagne die vakantiegangers wijst op de voordelen van de apotheek. Apotheekteams worden in de campagne gestimuleerd om zelf ook actief bezig te zijn met voorlichting aan reizigers, of zij nu medicijnen gebruiken of niet. De campagne is er voor mensen die een gewone reisapotheek willen aanschaffen, maar ook voor mensen die medicijnen gebruiken en dus vaker in de apotheek komen. Ik ga op vakantie en ik neem mee: een complete reisapotheek en verklaringen voor mijn medicijnen. Zo zouden we het graag horen, maar veel vakantiegangers gaan niet goed voorbereid op reis. Daarom is de KNMP gestart met de campagne: Onbezorgd op vakantie? Eerst even langs de apotheek. Medicijnpaspoort Dat ook een medicijnpaspoort erg handig is om mee op reis te nemen, beseft nog niet iedereen. Als je naar het buitenland gaat maar ook als je lekker in eigen land blijft. In noodgevallen, bijvoorbeeld als iemand plotseling in het ziekenhuis opgenomen moet worden of wanneer de tas met medicijnen zoek raakt, kan een medicijnpaspoort veel ongemak voorkomen. Adviseer patiënten dan ook om het medicijnpaspoort altijd bij zich te dragen op reis. Een medicijnpaspoort kan een uitdraai uit de computer zijn, maar mooier is om een speciale kaart samen met de patiënt in de apotheek in te vullen. Het invullen hiervan biedt de apotheekmedewerker een mooie gelegenheid om met de patiënt in gesprek te gaan. Zo kan bijvoorbeeld worden gevraagd of alle medicatie nog actueel is, of hij nog voldoende op voorraad heeft om Cijfers Elk jaar blijkt dat Nederlanders niet goed voorbereid op reis gaan. Ruim 70 procent van de vakantiegangers naar Turkije en Egypte gaat zonder vaccinatie, terwijl die wel geadviseerd wordt. Dat bleek in 2011 uit onderzoek. Duizenden Nederlanders komen van zo n vakantie terug met Hepatitis. Cijfers uit 2009 laten zien dat 10 procent van de reizigers naar hoogrisicogebieden als Gambia geen maatregelen neemt tegen malaria. Jaarlijks krijgen meer dan een miljoen Nederlanders last van voedselvergiftiging op reis, met diarree, uitdroging, overgeven en soms zelfs ziekenhuisopname als gevolg. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat Nederlanders wel netjes anti-muggenspul en diarreeremmers meenemen. 24 Optima farma Optima farma 25

14 ADVERTORIAL Geaccrediteerde webcast beschikbaar voor apothekers Psychose en het belang van medicatietrouw Het trouw innemen van medicijnen is voor veel patiënten een probleem. Voor patiënten met chronische psychiatrische aandoeningen (in het bijzonder psycho - tische stoornissen zoals schizofrenie) is dit probleem nog groter. Zij nemen nog vaker dan anderen hun medicijnen niet in, terwijl het niet innemen juist voor deze patiënten zeer ernstige gevolgen kan hebben. Tijdens een psychotische episode hebben patiënten vaak wanen en hallucinaties. Om die tegen te gaan of te laten verdwijnen zijn antipsychotica de belangrijkste behandelmogelijkheid. Deze medicatie wordt echter lang niet altijd ingenomen zoals het hoort. Uit onderzoek blijkt dat de medicatie ontrouw bij patiënten met psychotische aandoening wel 50% kan zijn. Waardoor? Enerzijds zien de patiënten vaak zelf niet in dat ze een behandeling nodig hebben, anderzijds is het zo n chaos in hun hoofd dat ze de medicijnen gemakkelijk vergeten. Maar ze kunnen ook met de medicijnen stoppen omdat ze last hebben van bijwerkingen, of denken dat iemand hen probeert te vergiftigen. Ernstige gevolgen Als patiënten hun antipsychotische medicatie niet innemen zoals voorgeschreven, lopen ze een aanzienlijk grotere kans op een nieuwe psychose. Psychoses voelen niet alleen erg bedreigend voor de patiënt; ze kunnen leiden tot gedrag met ernstige gevolgen. Daarom is het extra belangrijk om juist bij deze patiënten te streven naar goede therapietrouw. Hoe verbeter je therapietrouw? De vraag die voor de hand ligt, is dus hoe de medicatietrouw vergroot kan Geaccrediteerde e-learning Psychiatrie in de apotheek Via de geaccrediteerde webcast Psychiatrie in de apotheek* leert u aan de hand van een casus schizofrenie meer over de rol van de apotheker bij de behandeling van psychiatrische patiënten met antipsychotica. Via deze webcast krijgt u inzicht in: psychiatrische aandoeningen en de gevolgen voor een patiënt; wat kan helpen bij de medicatiebegeleiding bij antipsychotica; oorzaken van therapieontrouw en hoe u hierop kunt inspelen tijdens contact met de patiënt; de verschillen tussen preparaten met gereguleerde afgifte en preparaten met directe afgifte; wanneer welke vorm toepasbaar is. Wilt u hier meer over weten, volg dan de geaccrediteerde webcast Psychiatrie in de apotheek* op worden. Daarvoor moet je eerst weten waardoor iemand de medicijnen niet trouw inneemt. Is dat met opzet (intentioneel), omdat de patiënt denkt dat hij het medicijn niet nodig heeft, omdat hij last heeft van bijwerkingen en/of omdat hij te weinig van het gunstige effect bemerkt? Is dat per ongeluk (niet-intentioneel), bijvoorbeeld doordat de patiënt zijn tabletten gewoon vergeet? Deze niet-intentionele medicatieontrouw kan op verschillende manieren worden opgelost. Bijvoorbeeld met herinneringsmethoden zoals een alarm (een sms), door een lagere doseringsfrequentie of door de tabletten te baxteren. Als apotheker kunt u een belangrijke bijdrage leveren aan het verbeteren van de medicatietrouw van patiënten met psychiatrische ziekten en psychotische aandoeningen in het bijzonder. Wit u hier meer over weten, volg dan de geaccrediteerde webcast Psychiatrie in de apotheek op * Deze webcast is bedoeld voor apothekers en door de KNMP geaccrediteerd met 1 punt onder nummer Speciale verklaring nodig voor onder meer Ritalin Sommige mensen gebruiken medicijnen die onder de Opiumwet vallen. Denk bijvoorbeeld aan sterke pijnstillers zoals morfinetabletten of fentanylpleisters, maar ook medicinale cannabis of methylfenidaat (Ritalin) vallen daaronder. Deze middelen mogen niet zonder meer naar het buitenland mee worden genomen. In veel landen is het bezit en gebruik van opiaten verboden. Voor reizen binnen de Schengenlanden is een zogenaamde Schengenverklaring nodig. De huisarts moet deze ondertekenen en de verklaring moet vervolgens naar de Inspectie voor de Gezondheidszorg worden opgestuurd ter goedkeuring. Dit kan enkele weken duren. Voor vakanties buiten de Schengenlanden moet ruim van te voren toestemming worden gevraagd bij de ambassade van het betreffende land. Veel ouders van kinderen met ADHD, om een voorbeeld te noemen, beseffen niet dat zij zo n formulier nodig hebben als zij op reis gaan. De apotheek kan mensen hierover voorlichten en bijvoorbeeld een blanco formulier meegeven. Zonder zo n verklaring riskeren mensen strenge straffen als zij in het buitenland gecontroleerd worden. Tips Medicijnen het liefst in de originele verpakking mee op reis nemen. Zo is het duidelijk dat het om een geneesmiddel gaat en dat het medicijn niet als genotmiddel wordt gebruikt. Medicijnen hebben bij extreme condities vaak een kortere houdbaarheid. De houdbaarheid van medicijnen is gebaseerd op een temperatuur van 25 C. De vuistregel is dat bij elke temperatuurstijging van 10 C de chemische ontleding van de werkzame stof zo n twee tot vier keer sneller gaat. Naast de temperatuur heeft ook de luchtvochtigheid invloed op de houdbaarheid van geneesmiddelen. Uiteraard geldt de kortere houdbaarheid ook bij een hittegolf in Nederland. Bij voorkeur medicijnen die op reis zijn meegegaan thuis niet lang meer bewaren. Zeker als er twijfel is over de bewaartempera tuur en de daardoor kortere houdbaarheid. Zetpillen en koelkastartikelen zoals insulines moeten het liefst koel bewaard worden tijdens de reis. Dat zal in de praktijk niet altijd lukken. Er bestaan speciale koeltasjes voor medicijnen die apotheken kunnen verkopen. De meeste insulines zijn trouwens bij kamertemperatuur (15 tot 25 C) vier weken houdbaar. Medicijnen het liefst altijd in de handbagage meenemen. Koffers raken soms zoek. Kleren zijn makkelijk vervangbaar, medicijnen daarentegen niet. Insulines mogen in geen geval in de koffer. Door de extreem lage temperaturen in het bagageruim tijdens de vlucht kunnen insulines bevriezen en daardoor hun werkzaamheid verliezen. WWW kijk apotheek.nl voor meer informatie over vakantie en de apotheek. Dossier Wat veel mensen niet weten is dat je ook vaccinaties nodig hebt voor Turkije of Tunesië Optima farma 27

15 Verenigingsnieuws Optima Farma Optima Farma vakantietip Optima Farma Voor vragen over je beroep of de vereniging Optima Farma kun je contact opnemen met Margo Briejer, ambtelijk secretaris. KNMP Optima Farma t.a.v. Margo Briejer Postbus GL Den Haag telefoon: Agenda 5 t/m 26 juni 2012 SBA Roadshow Verandering sbaweb.nl Vanaf 11 juni 2012 KNMP campagne Vakantie en medicijnen Apotheek.nl Open dag opleiding Farmaceutisch consulent Saxion Next 23 juni 2012 Saxionnext.nl 3 en 4 oktober 2012 FIP Centennial 2012, RAI Amsterdam Najaarscongres KNMP met teamdag voor het hele apotheekteam i.s.m. Optima Farma 6 oktober 2012, RAI Amsterdam Ook bij Optima Farma zijn we helemaal in vakantiestemming als we dit nummer doorbladeren. En voor advies aan de balie hebben we nog een tip voor al die collega s die mensen een reisadvies geven; het vakantieboodschappenlijstje. Als je het lijstje volgt, weet je zeker dat je de klant aan de balie van een juist advies voorzien hebt! Het lijstje is tevens je reminder waar je bij de inkoop van zelfzorgartikelen voor de zomer aan kunt denken zoals klamboes! Voor een aantal vakantieleedproblemen zoals muggensteken kun je ook denken aan vitamine B. Vitamine B heeft een onaangename geur die via de huid wordt uitgescheiden en muggen op een afstand houdt. Het liefst twee weken voor de reis beginnen met 100 mg per dag en stoppen met slikken bij thuiskomst. Kijk voor meer tips op apotheek.nl Kom ook naar het 1e wereldwijde symposium voor apothekersassistenten Het vak van apothekersassistent is volop in beweging, niet alleen in Nederland maar ook wereldwijd! Hoe kun je een bijdrage leveren aan goede, veilige farmaceutische patiëntenzorg? Dát komt o.a. aan bod tijdens het FIP. FIP staat voor International Pharmaceutical Federation waar 127 organisaties wereldwijd aangesloten zijn, waaronder de KNMP. FIP wordt door de World Health Organization (WHO) erkend en is in 1912 opgericht in Nederland. Dit jaar viert FIP dus haar Centennial in Amsterdam. Kom ook en praat mee over de toekomst van jouw vak tijdens de apothekersassistenten dagen op 3 en 4 oktober dit jaar in de RAI in Amsterdam. Optima farma 29