PRAKTIJKBESCHRIJVINGEN INFORMEEL FORMEEL in de wijk

Transcriptie

1 PRAKTIJKBESCHRIJVINGEN INFORMEEL FORMEEL in de wijk December 2012

2

3 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Zorg in eigen kring... 3 De community aanpak eenzaamheid... 8 Burgerinitiatief ons Huukske Samenwerking met vrijwilligers in de administratieve ondersteuning Twee ideeën, één plan Anderstalige vrijwilligers in zorginstellingen

4 Inleiding Voor u liggen praktijkbeschrijvingen in het kader van het project Informeel Formeel in de wijk (Op de tweede plaats,dat onderdeel uitmaakt van het vierjarige programma Sociaal Werken in de Wijk. Samenwerking met vrijwilligers vindt plaats in zwaardere en minder zware hulpverleningstrajecten. Soms gekoppeld aan een bepaald gebied, zoals bijvoorbeeld buurthulp, soms rondom een werksoort, bijvoorbeeld schulphulpverlening. En soms gaat het om ervaren en geschoolde vrijwilligers, soms om zogenaamde geleide vrijwilligers, actief vanuit uitkering of als cliënt. Maar hoe ga je om met die diversiteit aan vrijwilligers? Hoe zet je hen op verantwoorde wijze in bij hulpverlening? De beschrijvingen in deze publicatie geven het antwoord op deze vraag. Ze bieden inzicht in de werkwijze van de diverse hulpverleningsprojecten in de buurt of rondom een bepaald thema. Een kijkje in elkaars keuken om inspiratie op te doen en van elkaar te leren. Welke dilemma s en knelpunten kom je tegen bij de inzet van vrijwilligers in de hulpverlening en welke oplossingen worden daarvoor gevonden? Wat is de meerwaarde van de nieuwe manier van werken en denken en wat vraagt dat van de professionals? Deze publicatie is een ontwikkeldocument. In deze tweede versie vindt u drie nieuwe voorbeelden, waarvan er bij twee sprake is van inzet van geleide vrijwilligers. Op een na zijn het voorbeelden die echt gaan om zorg en/ of hulpverlening. Graag vullen we het aan met meer ervaringen. We nodigen u daarom uit interessante praktijkvoorbeelden waar professionals vergaand samenwerken met vrijwilligers te melden aan het projectteam. Wilt u meer weten over het deelproject Informeel Formeel in de wijk? Kijk dan op Of neem ook hiervoor contact op met het projectteam: Anita Peters: Wilco Kruijswijk: Annette van den Bosch: Jan Willem van de Maat: a.peters@movisie.nl w.kruijswijk@movisie.nl a.vandenbosch@movisie.nl j.maat@movisie.nl 2

5 Zorg in eigen kring in het Amsterdamse stadsdeel West CentraM, PuntP Eerste werkbezoek, januari 2012 Voor migranten mantelzorgers De start van Zorg in eigen kring Wat is Zorg in eigen kring? Bij Zorg in eigen kring worden ervaringsdeskundigen ingezet om allochtone mantelzorgers te helpen. Doel van het project is een brug te slaan tussen allochtone mantelzorgers die geïsoleerd leven en hen de weg te wijzen naar voorzieningen en ondersteuning. Dit wordt bereikt door de inzet van ervaringsdeskundigen die zelf te maken hebben (gehad) met mantelzorg, en zelf uit allochtone kring komen. Aanleiding De basis van het project Zorg in eigen kring ligt in een onderzoek uit , uitgevoerd door het Amsterdams Patiënten/Consumenten Platform (APCP) in opdracht van het stadsdeel. Het was een activerend onderzoek, wat betekent dat het onderzoek onder bewoners is uitgevoerd door bewoners, wat uiteindelijk leidt tot participatie van deze bewoners. Het doel van het onderzoek was tweeledig: 1. Te weten komen welke knelpunten allochtone mantelzorgers ervaren en wat hun behoeften zijn. 2. Allochtone mantelzorgers trainen om zelf onderzoek te doen en zelf hun belangen bij het stadsdeel te behartigen. Het Amsterdams Wmo-beleid zet sterk in op informele zorg, met wel de realiteit dat er vanuit de Wmo een sterker beroep wordt gedaan op mantelzorgers. Het samenvallen van deze beide facetten: geïsoleerde allochtone mantelzorgers en een groter beroep op mantelzorgers maakte de noodzaak duidelijk van inzet en actie voor deze doelgroep. Als vervolg op dit onderzoek heeft de afdeling preventie van Arkin het initiatief genomen om een project te ontwikkelen gericht op allochtone mantelzorgers in de GGZ. Arkin constateerde dat er een taboe onder allochtonen rust op psychische problemen. Juist familieleden die mantelzorger zijn van een familielid met een psychische/ psychiatrische aandoening verkeren in een isolement en soms in een lastig parket. Er is samenwerking gezocht met CentraM maatschappelijke dienstverlening om inbedding in de wijk te bewerkstelligen. Het project Zorg in eigen kring (ZIEK) was het resultaat. Uitgangspunten Zorg in eigen kring gaat uit van de inzet van ervaringsdeskundigen. De ervaringsdeskundige vrijwilligers in het project geven voorlichting bij welzijns- en zelforganisaties in de wijk. Als voorlichter hebben zij zelf een bewustwordingsproces doorlopen en het taboe rond de belasting als mantelzorger doorbroken. Door de persoonlijke groei die de voorlichters doormaken en door hen de voorlichting te laten geven, zien anderen dat je eigen machtig kunt worden van de situatie, dat het geen schande is om je uit te spreken en dat je met hulp je situatie als mantelzorger kunt verbeteren. Tijdens een inloopspreekuur kunnen mantelzorgers praten met de ervaringsdeskundigen. De ervaringsdeskundige vrijwilligers hebben nauw contact met het Loket Zorg en Samenleven. Indien mogelijk worden vragen of diensten direct doorgespeeld naar het loket. De vrijwilligers bezoeken mantelzorgers ook thuis. 1 Vink, M. (2007) Er is geen vluchtweg. Allochtone mantelzorgers in Bos en Lommer. Amsterdam: AP/CP. 3

6 Ik heb 4 jaar voor mijn zieke moeder gezorgd. Daarbij was ik moeder van twee kleine kinderen en had een baan. Mijn moeder wilde door niemand anders verzorgd worden. Vanuit mijn Turksislamitische achtergrond voelde ik me daar ook toe verplicht. Ik vroeg geen hulp, want dat was een schande. Ik wilde goed voor mijn moeder zorgen. Toen ik er zelf aan onder door dreigde te gaan, heeft mijn man gezegd dat er iets veranderd moest worden. Toevallig kwam ik in 2007 in contact met de werkgroep van het APCP via een medestudent. Vandaar uit ben ik me bewust geworden van mijn rol en wist ik mijn schande te doorbreken en hulp te vragen. In de werkgroep kon ik mijn ervaringen delen en heb ik mij in het project verder ontwikkeld. Ervaringsdeskundige vrijwilliger Financiering Het project wordt in samenwerking met CentraM en Arkin Preventie (PuntP) uitgevoerd. Het project is sinds 2011 opgenomen als reguliere dienst binnen CentraM en wordt gefinancierd door stadsdeel West (voorheen de stadsdelen Bos en Lommer en de Baarsjes). Er wordt samengewerkt met het Loket Zorg en Samenleven. Er is sinds juni 2011 structureel ,- per jaar begroot. Daarin zijn de uren van de projectleider niet opgenomen. De werkwijze van Zorg in eigen kring Groep ervaringsdeskundigen CentraM en Punt P hebben een doorstart met het project gemaakt door de deelnemende ervaringsdeskundigen uit het onderzoek te vragen deel te nemen in een tweede werkgroep. Meer allochtone mantelzorgers zijn geworven door bij allerlei welzijns- en zelforganisaties in de twee stadsdelen voorlichting te geven over het project. In eerste instantie zijn zes, later uiteindelijk veertien ervaringsdeskundigen getraind door de Vrijwilligersacademie Amsterdam. De groep bestond uit twee mannen en twaalf vrouwen van verschillende culturele achtergronden. Anno 2012 bestaat de groep uit tien personen. Activiteiten binnen het project Het project bestaat uit verschillende onderdelen: voorlichtingsbijeenkomsten waarbij ervaringsdeskundigen hun verhaal doen; inloopspreekuur, die regelmatig leiden tot individuele ondersteuningstrajecten; huiskamerbijeenkomsten; steungroep voor allochtone mantelzorgers; cursus omgaan met mensen met een psychiatrische ziekte. De voorlichtingsbijeenkomsten hebben een vaste opzet: inleiding in wat mantelzorg is; de ervaringsdeskundige vertelt zijn of haar verhaal; gevraagd wordt naar ervaringen bij de aanwezigen; de aanwezigen worden uitgenodigd om met de ervaringsdeskundige te praten, na afloop of bij het inloopspreekuur. Individuele gesprekken Elk contact verloopt anders en is afhankelijk van de vraag en het proces van de cliënt. In principe is het contact met de cliënt onbeperkt. Als de vraag van de cliënt is beantwoord, dan houdt het contact meestal op. De bijeenkomsten leiden vaak tot individuele trajecten. Tijdens zo n traject wordt de vraag van de mantelzorger naar boven gehaald en waar nodig voorgelegd aan het zorgloket. Het is net een puzzel, en bij elk contact ben je weer nieuwsgierig wat er uit komt. 4

7 Ervaringsdeskundige vrijwilliger Naast de voorlichting en het inloopspreekuur biedt het project huiskamerbijeenkomsten, waarbij kleine groepen informatie en ervaringen uitwisselen. In een lotgenotensteungroep deelt een vaste groep mensen ervaringen met elkaar. Eigenschappen en deskundigheid van de ervaringsdeskundige Wat voor alle ervaringsdeskundigen geldt, is dat zij voldoende levenservaring en voldoende afstand moeten hebben van hun eigen verhaal. Ze moeten hun eigen geschiedenis en ervaring kunnen overbrengen op anderen. Van even groot belang is dat de ervaringsdeskundigen een allochtone achtergrond hebben. Dit maakt hen voor andere allochtone mantelzorgers bijzonder toegankelijk. De kloof naar de Nederlandse professional is voor veel allochtone stadsbewoners gewoonweg te groot. Wat doet de ervaringsdeskundige? De ervaringsdeskundigen zijn getraind om: hun eigen verhaal te kunnen vertellen; voor een groep te kunnen staan, informatie geven aan een grote groep; actief te luisteren; tactische gesprekstechnieken in te zetten. Door deze training weten de ervaringsdeskundigen: hoe zij de juiste vragen moeten stellen; vertrouwen te winnen; met geduld te reageren; mee te bewegen; maar wel door te sturen; te kijken en te anticiperen. Verder kent de ervaringsdeskundige vrijwilliger: de weg binnen het Loket Zorg en Samenleven; directe ingangen naar de meest gebruikte diensten en hulporganisaties; de basis van relevante regel- en wetgeving. In het opgestelde profiel wordt ook genoemd: behoorlijke beheersing van de Nederlandse taal; bereid zijn deel te nemen aan de training; 2 uur per week inzetbaar zijn; de doelstelling van het project onderschrijven. Verder moet de ervaringsdeskundige: affiniteit hebben met de doelgroep; inlevingsvermogen hebben; betrokken zijn; betrouwbaar zijn; open staan voor anderen. 5

8 De kracht van het project Het project is effectief door de inzet van ervaringsdeskundigen. Door die inzet lukt het heel goed om allochtone mantelzorgers te bereiken en hen de weg te wijzen naar hulp en voorzieningen. Het verschil tussen een professionele hulpverlener en een vrijwilliger is dat een vrijwilliger op een vooruitgeschoven post zit. Een vrijwilliger wint veel sneller het vertrouwen. Geïsoleerde mantelzorgers verbergen informatie, want het is een schande en een taboe om over je situatie te praten. Omdat de vrijwilligers eenzelfde culturele achtergrond hebben, weten zij welke informatie zij wel en niet kunnen doorspelen aan instanties. Dit kan ook onderwerp van gesprek zijn met de allochtone cliënt. Wij zijn de frontoffice, de hulpverleners zijn de backoffice. Ervaringsdeskundige vrijwilliger Effecten van Zorg in eigen kring Van het project in het algemeen: het taboe op mantelzorg in etnische groepen wordt doorbroken; regelmatig aandacht geven aan mantelzorg binnen culturele groepen werkt; de deelnemers zijn sterker geworden en zijn een levend voorbeeld voor allochtone mantelzorgers. Voor de bereikte allochtone mantelzorgers: ze zijn wijzer geworden; ze zijn zich bewuster van hun positie; ze kunnen hun grenzen beter stellen; ze durven meer te zeggen; ze zijn geen verborgen en geïsoleerde mantelzorgers meer. Aandachtspunten en dilemma s Monitoring vervolghulp voor de mantelzorgers De mantelzorgers worden geholpen met hun concrete vragen. Vaak eindigt het contact zodra de mantelzorger is doorverwezen. Niet bekend is of de mantelzorger daadwerkelijk verder geholpen wordt. Dit kan nog een verbeterpunt zijn voor de manier van werken. De meeste mantelzorgers komen niet opnieuw naar het inloopspreekuur. Of dit betekent dat zij voldoende zijn geholpen, is niet bekend. Samenwerking met vrijwillige ervaringsdeskundigen en hulpverleners Zoals in veel projecten roept het werken tussen ervaringsdeskundigen en hulpverleners spanningen op. De professionele hulpverlener kan zich bedreigd voelen. Wat een ervaringsdeskundige doet verschilt soms weinig van wat een professional doet. Sterker nog, in bepaalde situaties kan een professional niet voor elkaar krijgen wat een ervaringsdeskundige wel lukt. Dit maakt dat zij elkaar prima aanvullen. Dit wordt echter niet altijd zo gezien door de betrokkenen. Andersom kan de ervaringsdeskundige zich onvoldoende gewaardeerd voelen. Dit kan zowel intrinsiek zijn (niet voor vol aangezien) als extrinsiek zijn (niet betaald worden). Continuïteit van de ervaringsdeskundigen De groep draait vanaf het begin met dezelfde mensen. Als zij stoppen is er kans dat meer deelnemers stoppen. Dan ontstaat er een gat, temeer omdat er geen geld beschikbaar is voor het opleiden van nieuwe ervaringsdeskundigen. 6

9 Doordat een aantal ervaringsdeskundigen nog steeds met een mantelzorgtaak zitten, zijn zij soms overbelast. Bronnen Interview 10 januari 2012 met: Özlem Bayar Ineke Smeulers Ham, N. van en Smeulers, I. (2011). Project Zorg in Eigen Kring: Rapportage Amsterdam: Centram/ Punt P. Vink, M. (2007) Er is geen vluchtweg. Allochtone mantelzorgers in Bos en Lommer. Amsterdam: AP/CP. 7

10 De community aanpak eenzaamheid in de Maastrichtse wijk Caberg-Malpertuis Stichting Trajekt Als we geen contact hebben, gaan we dood De start van de community aanpak eenzaamheid Wat is de community aanpak eenzaamheid? De community aanpak eenzaamheid richt zich op eenzame ouderen in de wijk. Doel van het project is: eenzamen in hun omgeving op te sporen; zorgen dat eenzamen in hun omgeving weer door de informele, sociale structuur in de buurt worden opgenomen, dus weer een verbinding krijgen met buurtbewoners en buurtvrijwilligers; eenzamen indien nodig toe te leiden naar voor hen passende professionele interventies. Het versterken van het zelf oplossend vermogen van een buurt staat in dit project centraal. Aanleiding Het project community aanpak eenzaamheid is in 2009 gestart. Eerder uitgevoerde buurtanalyses van de woon- en leefsituatie in de naoorlogse wijken van Maastricht zijn bepalend geweest voor de focus van het project en de aanpak. De cijfers over eenzaamheid waren leidend voor de keuze van de wijken. In deze beschrijving staat de aanpak in de wijk Caberg-Malpertuis centraal. De wijk Caberg-Malpertuis kent een mix van oorspronkelijke bewoners en een nieuwe instroom van vooral economisch zwakkere burgers, soms ook van allochtone afkomst. Door deze verandering in samenstelling voelen veel oudere, oorspronkelijke bewoners zich niet meer thuis in de wijk. De ouderen gaan voor hun activiteiten en verenigingen soms dan ook naar omliggende wijken, maar meestal helemaal niet meer. Zij verliezen daarmee hun binding met de wijk en andere bewoners. Daarnaast is er in de wijk een herstructureringsproces gaande. Dit proces legt een zware druk op de sociale cohesie in de buurt en kan daarmee eenzaamheidsgevoelens vergroten. Het was dan ook een uitdaging om ouderen een plaats terug te geven in de buurt. Opbouwwerker Stichting Trajekt Uitgangspunten De community aanpak wordt uitgevoerd door opbouwwerkers, ouderen en volwassenenwerkers en ouderenadviseurs van stichting Trajekt. Zij zetten zich in om bewoners te activeren om medebewoners te helpen. Informele contacten worden benaderd en versterkt. Daarbij zoeken de opbouwwerker en de ouderen- en volwassenenwerker aansluiting bij al bestaande communities zoals buurtcomités, wijkteams en sleutelfiguren in de wijk. De ouderenadviseur zoekt aansluiting bij individuele ouderen in de buurt. Buurtbewoners en vrijwilligers(organisaties) hebben dus een centrale positie in de aanpak. Het professionele netwerk sluit zoveel mogelijk aan bij dit informele netwerk in de wijk. De community aanpak is geen strak uitgewerkte manier van werken. De aanpak bevat goede bestanddelen, die tijdens de uitvoering worden aangepast aan de omstandigheden en elementen die werkers tegenkomen. Deze aanpak is daarom geen methodiek die één op één in een andere stad of regio is in te zetten. 8

11 Financiering en vervolg Het project maakt op dit moment integraal onderdeel uit van het programma Innovatie in de zorg Maastricht en Mergelland. Vanuit deze kaders is dit project gefinancierd. Per jaar kost het project rond de ,-. In het vervolg zal het project worden geïntegreerd in de aanpak die de gemeente Maastricht voorstaat ten aanzien van de ontwikkeling van insluitende wijken in het kader van de transitie AWBZ. In Maastricht heten deze experimenten levensloopbestendige buurten / superbuurten. De werkwijze in de wijk Caberg-Malpertuis Samenwerking met buurtbewoners en vrijwilligers(organisaties) Om eenzame ouderen te bereiken, heeft de werker ingangen in de wijk nodig. De werker 2 vindt deze ingangen door een open gesprek aan te gaan met bewoners, sleutelfiguren en leden van het buurtcomité of wijkteam. Tijdens deze gesprekken spreekt hij of zij bewoners op een enthousiaste en overtuigende manier aan en vertelt wat ze met de community aanpak beoogt. De aanpak is er op gericht de bewoners in hun kracht te zetten en een netwerk van contacten te realiseren tussen weerbare en kwetsbare bewoners. Zo heeft de werker oudere bewoners van seniorencomplexen en flatgebouwen benaderd, waarvan duidelijk was dat zij zich bekommeren om hun buurman of buurvrouw. Met deze bewoners is de werker in gesprek gegaan en heeft hen de vraag voorgelegd of zij nog meer ouderen in hun complex of flat kennen die sociaal geïsoleerd zijn. En of zij ook wat kunnen betekenen voor deze ouderen. Op deze manier wordt gewerkt aan de sociale cohesie en verbinding tussen ouderen en de versterking van het informele netwerk. Zo zijn er momenteel in het seniorencomplex een zestal ouderen die zich bekommeren om het welzijn van hun medebewoners. De zorg voor elkaar kan heel concreet zijn, zoals het indraaien van een lamp, tot het zorgzaam zijn om dementerenden. Bewoners in de wijk worden door de werker rechtstreeks benaderd, uitgenodigd en gestimuleerd iets voor de ander te betekenen. Wat dat iets is kan voor iedereen verschillend zijn, afhankelijk van iemands mogelijkheden, bezigheden en kwaliteiten. De een is goed in praktische klusjes in en om het huis, de ander kan bewoners leren hoe zelf een bloemstukje te maken en weer een ander kan de koffie verzorgen bij een buurtfeest. Maar ook een bezoekje brengen aan iemand, het opvangen van een buurkindje, boodschappen doen voor een zieke oudere of helpen met de belastingformulieren zijn mogelijkheden. Op die manier ontstaan soms nieuwe initiatieven en groepen, die een keer in de week of maand bij elkaar komen om samen iets te doen of te leren. Collectieve betrokkenheid verzelfstandigen De community aanpak is niet bedoeld om deze initiatieven blijvend te ondersteunen. Nieuwe initiatieven worden zo mogelijk ondergebracht bij bestaande initiatieven, bijvoorbeeld in een buurtcentrum of wijkraad. Op die manier wordt een nieuw netwerk geïntegreerd in het bestaande. Het loslaten van initiatieven gaat vooral goed op die plekken waar weerbare ouderen zijn, die zorg (kunnen) dragen voor andere ouderen. Initiatieven loslaten is onder meer afhankelijk van de samenstelling van straten, de stabiliteit van de buurt en de omgeving, en van de aanwezigheid gelijkgestemden. Het is ook afhankelijk van de zwaarte van de problematiek. Hoe zwaarder de problematiek, hoe moeilijker het voor een buurt is het zelf op te lossen. Maar door de community aanpak blijven de sleutelfiguren signalen afgeven, waardoor het opbouwwerk snel kan ingrijpen. Ook in de buurten met zwaardere problematiek is het 2 We spreken over werker en bedoelen daarmee zowel de opbouwwerker, de ouderenadviseur en de maatschappelijk werker. 9

12 signalerend vermogen vergroot. Op andere plekken is de informele hulp opgerekt en worden kwetsbare burgers toch geholpen en in de gaten gehouden. Het mooie is dat je altijd mensen tegenkomt die zorg willen hebben voor anderen. Die een warm hart hebben en betrokken zijn en die zorg laten blijken. Opbouwwerker Stichting Trajekt Vraag- en handelingsverlegenheid Buurtbewoners hebben niet snel vragen, en hoe krijg je buurtbewoners in beweging? Dit moet je in gang weten te zetten. Buurtbewoners moeten persoonlijk gevraagd worden, ze reageren niet op een artikel of flyer. Wat werkt is wanneer je zegt: We hebben je nodig. Vooral kwetsbare bewoners kun je ook benaderen vanuit wat ze zelf kunnen betekenen. Je betrekt hen dan bij een bestaande activiteit. Van daaruit kun je een breder gesprek aangaan. Bij anderen begin je met het gesprek en probeer je ze van daaruit te activeren om te participeren in de buurt. Eigenschappen en deskundigheid van de opbouwwerker Wat voor type professional moet je zijn om dit te kunnen doen? Als professional moet je: Affiniteit met de buurt hebben, kennen en gekend worden; Gewoon de straat opgaan, outreachend, met een open vizier en met mensen gaan praten; De kracht van mensen naar boven halen, niet focussen op het negatieve, maar op het positieve en de ontwikkeling daarin; Gericht op mensen die het tij willen keren, dus niet alleen naar probleemgevallen stappen, maar juist ingang zoeken bij weerbare bewoners; Niet meer voor de ander invullen wat goed is. Dus niet denken en handelen vanuit een aanbod gerichte wereld, maar vanuit de vraag en de beleving van de bewoners; Op een gelijkwaardige manier openstaan voor mensen of groepen in kwetsbare posities; De aanpak verbinden in de buurt en op die manier verduurzamen; Activerend werken met groepen en individuen, hen enthousiasmeren en stimuleren. Begrip vol zijn, maar wel weten waar je naar toe wilt en daarop sturen; Een flinke dosis creativiteit hebben. Je moet zelf niet oordelen, iedereen accepteren, verdraagzaam zijn en verdraagzaamheid uitdragen. Dat maakt dat bewoners iets terug kunnen doen voor de buurt en dat zij zich betrokken voelen bij de buurt. Verder dien je als professional een voorbeeld te zijn. Als opbouwwerker draag je uit dat je om anderen geeft en dat iedereen erbij hoort. Opbouwwerker Stichting Trajekt Aandachtspunten en dilemma s Veel eigen mogelijkheden, maar soms niet helemaal zelfstandig De professionele begeleiding wordt steeds minder. Mensen regelen het zelf, helpen elkaar en verzinnen een manier van samenwerken. Als professional kijk je naar wat de krachten van mensen zijn, en wie je bij elkaar zet. Dit past bij het kader van Welzijn Nieuwe Stijl (WNS), waarin werkers inzetten op het stimuleren van zorg voor elkaar. In de praktijk blijkt dat die zorg voor elkaar ook redelijk zelfstandig wordt georganiseerd. Alleen zijn in bepaalde wijken de problemen te zwaar voor de wijk om zelf op te lossen. Professionele bemoeienis blijft dan nodig. Wel hebben werkers binnen het project ervaren dat er altijd weer kracht te vinden is in een buurt. Dit betekent dat je moet investeren en geen genoegen moet nemen met wat er is. 10

13 Aansluiting zorg en welzijn moet beter In de omslag naar Welzijn Nieuwe Stijl wordt de aansluiting tussen zorg en welzijn gemist. Zorg en welzijn moeten een overlappende opdracht in de wijk krijgen. Door de huidige financieringsstromen weten de werkers en organisaties elkaar moeilijk te vinden. Binnen het welzijnswerk hebben werkers een relatieve ruimte en kunnen hun uren wegschrijven. Maar binnen de zorg is die ruimte er veel minder. Wanneer zorg en welzijn een gezamenlijke opdracht in de buurt krijgen, wordt er meer handelingsruimte gecreëerd. Vraaggericht ondersteunen en stimuleren, niet uitvoeren Professionals staan voor een omslag van aanbodgericht naar vraaggericht werken. De opdracht is niet dat zij activiteiten uitvoeren, maar dat zij mensen en bewoners in beweging krijgen om het zelf te doen. De activiteiten die bewoners bedenken en de manier waarop de bewoners aan de slag gaan, zal de professional moeten loslaten. Het zijn de activiteiten van de bewoners. De professional ondersteunt en stimuleert, maar organiseert of voert niet uit. De professional moet wel tegenwicht geven en sturen; activiteiten moeten ook aantrekkelijk en toegankelijk zijn voor bijvoorbeeld allochtone bewoners. Dit is een lastige omslag voor werkers die tot voor kort zelf activiteiten ontwikkelden en uitvoerden. En dat waren ook activiteiten waar mensen graag naar toe kwamen en waar de werkers hun beroepstrots aan af lazen. Stafmedewerker Stichting Trajekt Generalistische opdracht Het welzijnswerk is in de afgelopen decennia te ver doorgespecialiseerd; je bent opbouwwerker, ouderenadviseur, cultureel werker of vrijwilligersondersteuner. Er is verschuiving gaande naar een meer generalistische insteek, waarbij een sociaal werker samenlevingsopbouw en een maatschappelijk werker, als generalisten in de buurt aan de slag gaan. De één vanuit een individuele invalshoek, de ander vanuit een collectieve invalshoek. Soms komen beide invalshoeken bij één persoon samen, zoals in een kleine buurt. Bij deze verschuiving past ook een meer generalistische opdracht voor de werkers en hun organisatie. Dit betekent: bijvoorbeeld met een gebiedsgerichte opdracht werken; niet gedetailleerd ingaan op wat er speelt in de buurt en wat er in die buurt nodig is; werken met een integrale kostprijs. Hoe je bij een dergelijke generalistische opdracht tot resultaatafspraken en een passende financieringssystematiek komt, is een belangrijk punt van aandacht. Bronnen Interview met Mimi Hilven, opbouwwerker Stichting Trajekt en projectmedewerker Community aanpak eenzaamheid Petra Maas, hoofd afdeling onderzoek en innovatie van Stichting Trajekt Projectplan community aanpak eenzaamheid 2009 Methodiekbeschrijving community aanpak eenzaamheid 2011 Stand van zaken plan van aanpak september 2011 De Buurtbrök. Ja tegen t leven! Traject

14 Burgerinitiatief ons Huukske in Eindhoven Burgers in actie, een wijk in beweging Geschiedenis en context Bennekel Oost is een deel van de wijk Bennekel (een Vogelaarwijk), dat bestaat uit 110 koopwoningen en zeven huurwoningen, verdeeld over zes straten. Er wonen maar liefst achttien nationaliteiten, waaronder ook veel MOElanders (Midden en Oost Europeanen). Tien jaar geleden was de sociaal economische situatie in dit deel van de wijk erg slecht. Er werden veel huizen gebruikt voor kamerbewoning; 20 mensen in een huis was geen uitzondering. Er was veel verloop, mede door het aanbieden van schifthuur, wat betekent dat kamers voor twaalf uur werden verhuurd. Mensen konden slapen en douchen en moesten dan weer weg zodat een volgende groep gebruik kon maken van de ruimte. De overlast voor omwonenden was enorm. Er was veel prostitutie en handel in drugs. Overlast van huisvuil en geluid regeerden het straatbeeld en bewoners voelden zich onveilig op straat. Het bijzondere aan dit deel van Bennekel Oost is dat de wijk vooral bestaat uit koopwoningen. De bewoners hebben dus echt het gevoel dat het hun wijk en grond is en willen daar woonplezier hebben. De huiseigenaren wilden weer veiligheid en rust in de wijk en s avonds over straat kunnen om hun hond uit te laten. Daarom kwamen bewoners zelf in beweging. Waardoor kwamen mensen in actie? Eén van de actieve wijkbewoners speelde hierin een belangrijke rol. Hij was een sleutelfiguur in de wijk. Hij zocht contact met de burgemeester, wethouders en de gemeenteraad. Hij zocht in de stadsgids alle organisaties die iets zouden kunnen doen voor de wijk en stuurde hen een brief. Hij stuurde elke week de politiek van Eindhoven s waarin hij hen een update gaf over wat er die week was gebeurd in de wijk, wat ze als buurtbewoners hadden gedaan en bereikt. Zijn bereik via deze acties was groot en dat zorgde voor beweging. De gemeente zag dat hij op een structurele en constructieve manier bezig was. De burgemeester kwam zelf kijken naar de situatie en schrok van wat hij daar aantrof. De urgentie van het probleem en het politieke draagvlak begon te groeien, mede ook omdat deze wijk op de Vogelaarlijst stond. De timing was goed. De gemeente moest dus wel aan de slag. Er werd constructief ingezet op het verbeteren van de veiligheid in de wijk. De actieve bewoners en de professionals gingen met een gezamenlijk plan aan de slag om de wijk weer leefbaar te maken. De wijk, de politiek en sociale professionals komen in actie In 2009 vond een eerste bewonersvergadering in de wijk plaats naar aanleiding van een landelijk onderzoek naar MOElanders. Het initiatief van de bewonersavond lag bij de gemeente en welzijn. Eerst was het vooral gemopper van buurtbewoners dat de boventoon voerde, maar een aantal actieve bewoners was de overlast en onveiligheid meer dan zat. Het gemopper ging langzaam over in actie, eigen verantwoordelijkheid en het zoeken naar goede samenwerking met professionals. De betrokkenheid van de bewoners speelde in die omslag een grote rol. Er waren immers veel mensen met een eigen koopwoning die graag weer prettig wilde kunnen wonen. Het ging dan ook letterlijk over eigenaarschap van het probleem. Eerste acties: kamerverhuur stopzetten en achterpoorten realiseren Een van de eerste stappen was het overzicht krijgen op de praktijken die zich afspeelden in de verhuurde woningen. Er werd een Bijzonder Interventie Team Eindhoven (BITE) opgezet. Zij had de taak om inzichtelijk te maken wie de huisjesmelkers waren, wie er in de panden woonden en in welke situatie. Dit was een belangrijke stap waardoor er nu veel beter zicht en controle is. Om het illegaal 12

15 onderverhuren te stoppen besloot het college geen omzettingsvergunningen meer af te geven. Hiermee werd de kamerverhuur (tijdelijk) stop gezet. Een groep actieve buurtbewoners kreeg ondersteuning van de wijkcoördinator van de gemeente en een opbouwwerker van de Lumens Groep. Zij organiseerden samen met de actieve bewoners een aantal bewonersavonden. Aan de bewoners werd de vraag gesteld wat er volgens hen moet gebeuren om de veiligheid in de wijk te verbeteren. De bewoners vertelden daar hun zorgen en wat volgens hen aangepakt moest worden in de wijk. De politie, het BITE team en het welzijnswerk hebben de signalen van de bewoners snel en adequaat opgepakt. Hiermee groeide het vertrouwen van de bewoners in de professionals. Dit was een essentiële stap in het proces waarna er ruimte ontstond om ook fysiek een aantal problemen aan te pakken. Een breed gedragen wens van de bewoners was om poorten te plaatsen om de paden achter de huizen te sluiten. Daar was s avonds veel overlast door prostitutie en drugshandel. Gezien het politieke draagvlak om de problemen in de wijk aan te pakken, de actieve bewoners en de scherpe offertes die zij hadden verkregen om de poorten te plaatsen, ontving de bewonersgroep een subsidie van euro om de poorten te realiseren. Deze subsidie kwam vanuit de landelijke overheid speciaal voor bewonersinitiatieven uit Krachtwijken. Doordat de wijkcoördinator en de opbouwwerker direct actie en resultaat lieten zien ontstond er al snel onderling vertrouwen en respect tussen bewoners en professionals. Hiermee werd de basis gelegd voor een goede samenwerking. Samenwerken centraal Bewoners onderling De communicatie tussen bewoners onderling is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Vanuit onvrede zijn bewoners met elkaar gaan samenwerken en meedenken om de buurt veiliger te maken; een groot deel van de bewoners denkt mee op straat. Bewoners worden niet aangesproken op hun nationaliteit, maar op het feit dat ze allemaal medebewoners zijn. Daarmee veranderde de aanspreekcultuur en werden alle wijkbewoners verantwoordelijk voor wat er zich in de wijk afspeelde. De jaarlijkse opschoondag heeft daar ook sterk aan bijgedragen. Iedereen, ongeacht welke nationaliteit, hielp elkaar om de troep in de wijk, in de tuinen op te ruimen. Het verantwoordelijkheidsgevoel groeide ook toen bewoners zich bewust werden dat de poorten die ze kregen van hen waren en zij daar dus zelf voor moeten zorgen. Het onderlinge contact tussen bewoners is gegroeid en bewoners kunnen elkaar steeds beter aanspreken zonder dat zaken escaleren. Er is een wij-gevoel ontstaan omdat ze een gezamenlijk doel hebben, namelijk het verbeteren van de wijk. De rol van de opbouwwerker en de wijkcoördinator De ondersteunende rol van de opbouwwerker en de wijkcoördinator waren essentieel. Zij kennen de sociale kaart en weten de weg naar de gemeente en relevante maatschappelijke organisaties. Ze bieden advies, begeleiding, kennis en zorgen ervoor dat wijkbewoners ook elders serieus genomen worden. Ze organiseren de bewonersavonden en stemmen af met partijen zoals de politie, het BITE team en een aantal gemeentelijke juristen. Daarnaast zorgen ze ervoor dat de mensen die iets kunnen betekenen voor de wijk ook bij de bewonersavonden zijn. Door het snel en praktisch oppakken van signalen en hun rol bij het realiseren van de poorten is het vertrouwen gegroeid. Door de intensieve samenwerking is het vertrouwen alleen maar groter geworden. Er spelen momenteel problemen met een buurtbewoner die tijd nodig hebben om opgelost te worden. De opbouwwerker is hier nu mee bezig als neutrale bemiddelaar. Dat werkt soms beter dan wanneer we er als bewoners op af gaan. Regelmatig vragen bewoners ons of er nog wat gebeurt. We leggen dan uit dat we er mee bezig zijn en kunnen dus de situatie sussen maar we moeten dan ook echt kunnen rekenen op de professional. Er is 100% vertrouwen omdat de 13