Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning van belang voor Sociale Psychiatrie?

Transcriptie

1 Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning van belang voor Sociale Psychiatrie? 24e jaargang, nummer 77, november 2005

2 COLOFON Sociale Psychiatrie is het verenigingsblad van de Nederlandse Vereniging van Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen. Redactie Sociale Psychiatrie Dhr. P. Braem (010) via Dhr. F. van Vugt (040) Mw. I. van der Padt, eindredactie (020) Dhr. G. Lohuis (050) Mw. A. Cremers, eindredactie (070) Dhr. O. Kastelein (0182) Technische uitvoering Ontwerp omslag : raza.nl Layout en zetwerk : Frans van Vugt Druk : Ergon bedrijven, Ehv. ISSN nummer : Oplage : 2250 Dit tijdschrift wordt geïndexeerd in INVERT Abonnement Sociale Psychiatrie Kosten 27,00 per jaar (2005). Administratiebureau NVSPV Hosingenhof 5, 5625 NJ Eindhoven Telefoon (040) Fax (040) Administratie@NVSPV.nl Informatie NVSPV De vereniging kent leden en donateurs. Zij ontvangen alle stukken van de vereniging, het blad Sociale Psychiatrie en hebben gratis toegang tot de studiemiddagen van de NVSPV. Informatie verkrijgbaar bij de ledenadministratie. Aantal leden NVSPV: 2030 Dagelijks bestuur NVSPV Dhr. J. te Velde,vice-voorzitter (0592) J.t.Velde@nvspv.nl Mw. I. Tolner, secretaris (073) I.Tolner@nvspv.nl Vacature, penningmeester Giro , NVSPV te Utrecht Richtlijnen voor het insturen van artikelen Algemeen: Het vakblad Sociale psychiatrie is een viermaandelijks tijdschrift van sociaal psychiatrisch verpleegkundigen. Doel van dit tijdschrift om elkaar en andere geïnteresseerden op de hoogte te houden van belangrijke ontwikkelingen op het gebied van de sociaal psychiatrische verpleegkunde en de GGZ in het algemeen. Bij inzendingen wordt vooral gekeken naar de relatie met de praktijk van de sociaal psychiatrische verpleegkunde. Dat wil niet zeggen dat artikelen die een andere strekking hebben, niet geplaatst worden. Werkwijze: Artikelen kunnen aangeboden worden, mits zij volgens de richtlijnen voor het schrijven van artikelen zijn opgesteld, dus goed beargumenteerd, en vanuit de theorie onderbouwd, met duidelijke literatuurverwijzingen. Plaatsing is niet gegarandeerd. Iedere inzending wordt beoordeeld door de redactieraad, die vier keer per jaar bijeenkomt. Na inzending ( per ) krijgt u bericht van ontvangst, en de datum van de eerst volgende redactievergadering door. Binnen twee weken na de redactievergadering, ontvangt u een reactie op uw inzending. Indien gewenst kunt u ook vooraf redactieleden benaderen, over het onderwerp, de opzet en eventuele begeleiding bij het schrijven. De tekst moet overzichtelijk zijn opgebouwd met een inleiding, kopjes voor de uitwerking van het thema, een samenvatting of conclusies tot besluit. Vervolgens een -volgens de richtlijnenopgestelde lijst met bronvermelding. Maak zo min mogelijk gebruik van puntsgewijze opsommingen, dit gaat ten koste van de leesbaarheid. Vermijd zoveel als mogelijk is vakjargon en buitenlandse termen. De maximumlengte van hoofdartikelen bedraagt 8 A4 (4000 woorden). Voor kortere artikelen in een van de rubrieken (Mediaan en Uit den Lande) is de maximumlengte 2000 woorden en voor de rubriek Dichterbij en Literatuurbesprekingen wordt van circa 1200 woorden uitgegaan. Kopij per aanleveren, liefst in RTFformaat, naar een van de redactieleden (zie colofon). Geef duidelijk aan wat uw naam, functie en werkplek is en eventuele andere gegevens die u belangrijk vindt om te vermelden in geval van plaatsing.

3 INHOUDSOPGAVE Redactioneel 5 De Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning Anouska Cremers 9 Gerard Lohuis Huwelijkspartners in de WMO WMO kijk van een zorgfinancier op de kansen en bedreigingen (19) De OGGZ en de WMO (22) Jeroen Crasborn Cor Drost 19 Vallen en opstaan in Amsterdam De weg naar een Maatschappelijk Steun Systeem (MSS) Kees Onderwater 25 Maarten Voster Vertrouwen in kennis? Dany Baert 35 Herijking van de grondslagen van de verslavingszorg Naar een verslavingspsychiatrie BJM van de Wetering 39 ECJE Czyzewski Mediaan Zelfstandig wonen voor mensen met schizofrenie: Het kán in Almere René Groote 49 Literatuurbespreking "Aan de slag in de rafelrand" (61) Jongeren met eetstoornissen (63) Hulpgids ADHD (64) Peter Braem Ans van Vliet Onno Kastelein 61 Dichterbij De profeet van vijf jaar Gerard Lohuis 67 Uit den lande Krachtig gebundeld Een uitdaging tot samenwerking in de sociale psychiatrie Ivonne van der Padt 69 Verenigingsnieuws 79 SP November

4 4 SP November 2005

5 REDACTIONEEL In de ontwikkeling van de Geestelijke Gezondheidszorg in de afgelopen jaren veroorzaakten verschillend idioom, verschillende betekenissen en verschillende belangen de zogenoemde disciplinestrijd. Dit deed zich bijvoorbeeld voor toen in de jaren zeventig een holistische benadering praktisch vorm kreeg in de multidisciplinaire teams. In de loop der tijd is steeds helderder geworden hoe de dynamiek tussen taal en werkelijkheid deze teams parten speelt. Dezelfde begrippen hadden binnen diverse disciplines een eigen betekenis, en er ontstonden tijdens overleg veel misverstanden. Daarnaast had elke verschillende discipline ook vaak een eigen belangrijkste thema waarover de ander niet goed kon meepraten, met nieuwe misverstanden als gevolg. Inmiddels zijn de spelers veranderd, en in dit geval ook het spel. Geheel nieuwe spelregels doen hun intrede. Men denke aan ontwikkelingen als de invoering van de diagnose-behandel-combinatie (DBC), evidencebased werken, invoering van het electronisch cliënten dossier (ECD) in combinatie met het beroepsgeheim van de behandelaar, veranderende opvattingen in de maatschappij met betrekking tot afwijkend gedrag, enzovoort. Steeds opnieuw doen zich in de interactieprocessen vergelijkbare moeilijkheden voor als tijdens de disciplinestrijd. Net zomin als toen de psychomotore therapeut zijn informatie kwijt kon bij de gedragstherapeut, zo kan het electronisch dossier geen genogram verwerken. Verderop in deze uitgave geeft D. Baert in Vertrouwen in Kennis een confronterende maar ook weldadige beschouwing over de kloof tussen de meetbaar-technische werkelijkheid en de praktische werkelijkheid van het dagelijks werk, en de gevolgen daarvan voor de positie van de hulpverlener. In ons voorbeeld gaat het om computertaal versus de praktijktaal zoals tijdens de disciplinestrijd het medisch taalgebruik stond tegenover de taal zoals bv de maatschappelijk werkster deze bezigde. Toch is er een verschil. Tijdens de vorming van multidisciplinaire teams hadden de verschillende disciplines in zekere mate wel eenzelfde uitgangspunt én eenzelfde doel en werden overwegingen gemaakt binnen eenzelfde context, namelijk de kwaliteit van zorg binnen de geestelijke gezondheidszorg. In de tegenwoordige tijd zitten we met andere, vaak GGZ-vreemde partijen om de tafel: de woningbouwvereniging, de politie, de buurvrouw. Maar natuurlijk ook de manager, de politicus en de financier. Iedere partij werkt in een geheel andere cultuur, heeft een ander idioom, andere kerntaken en dus ook andere belangen. Meer dan ooit lijkt het van belang om op de hoogte te zijn van de culturele achtergrond van al die partijen die het nieuwe beleid bepalen. Deze kennis en informatie biedt immers een mogelijkheid om invloed uit te oefenen op die ontwikkelingen. Mee kunnen praten over een bepaald thema is als het verleggen van een steen in de rivier. Deze en een hoop andere gedachten leidden tot deze thema-uitgave over de WMO, de Wet op de Maatschappelijke Ontwikkeling. Deze zal SP November

6 vanaf 2006 (gefaseerd) worden ingevoerd en zal in meer of mindere mate nieuwe partners, nieuwe opponenten en nieuwe uitdagingen in ons werk meebrengen. Met de komst van de WMO wordt een fundamentele verandering van de positie die de sociale psychiatrie inneemt op het snijvlak van maatschappij en geestelijke gezondheidszorg in gang gezet. Kortom, mee-weten en mee-denken maakt het voor de hulpverleners in de sociale psychiatrie net iets makkelijker om te anticiperen op de komende ontwikkelingen. Redactieleden A. Cremers en G. Lohuis beschrijven in De Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning de inhoud van de WMO en vullen dit aan met een eerste aanzet tot een kritische beschouwing. Vanuit de sociale psychiatrie zijn wij gewend de hulpverleners en cliënten centraal te stellen, hun belangen gaan ons ter harte, ze vormen onze core-business. Voor de zorgverzekeraar en de lokale overheid vormen onze cliënten echter een kleine groep tussen al die andere partijen wier belangen zij behartigen. Zij laten in Huwelijkspartners in de WMO ieder afzonderlijk weten hoe de zaken op dit moment staan. Er blijkt bij beiden hard gewerkt te worden om een goed stelsel neer te zetten. De zorgfinancier, bij monde van J.Crasborn, verwacht dat het gedrag van financiers steeds meer bepaald zal worden door de effectiviteit van de zorgstrategieën. Hij veronderstelt dat de ervaringen van de klant in toenemende mate bepalend zullen worden voor de keuzes van de financiers. C. Drost, wethouder te Hoogezand- Sappemeer, maakt van de gelegenheid gebruik om de OGGZ in een kleine gemeente te belichten. Hij verwacht niet dat de met de invoering van de WMO de toename van de geestelijke gezondheidsproblematiek wordt afgeremd. Drost wijst erop dat er in de huidige situatie geen leverings- en acceptatieplicht is bij de verschillende partijen, en dat er geen duidelijkheid is met betrekking tot bevoegdheden. Dit wordt in de WMO evenmin geregeld. K. Onderwater en M. Voster vielen, en stonden weer op zoals zij beschrijven in hun gelijknamige artikel Vallen en opstaan in Amsterdam. Zij waren nauw betrokken bij de opzet van een Maatschappelijk Steun Systeem in Amsterdam. Het project wordt in een breed maatschappelijk kader geplaatst en kan gelezen worden als een praktijkvoorbeeld. Een voorbeeld dat vooruit liep op de nieuwe wet op de maatschappelijke ondersteuning. Een good practice waarin getoond wordt dat cliënten centraal staan, ook bij de lokale overheid. I. van der Padt verzocht Cees Boer van het Diaboloproject om een reactie: Ten aanzien van de WMO mag er in principe niets veranderen. Zowel de budgetten voor de GGZ als de overheveling van het AWBZ deel naar de gemeente blijven gelijk. Je mag echter veronderstellen dat de gemeenten een probleem krijgen met de administratieve kant van de uitvoering. Wordt de AWBZ nu uitgevoerd door een 23-tal grote zorgkantoren, vanaf medio 2006 zal dat een veelvoud van kleinere gemeentelijke instellingen worden. Ondanks de efficiëncy die men hoopt te behalen door met één loket te gaan werken, zullen er in de praktijk extra kosten ontstaan voor dit deel van de voormalige AWBZ kosten. Hetgeen betekent dat er op de andere kosten van de gemeenten gesneden zal moeten worden. Dit gegeven, gevoegd bij de trend die we zien waarbij AMW instellingen in toenemende mate worden afgerekend 6 SP November 2005

7 op prestaties ten behoeve van doelgroepen (schuldhulpverlening; schoolmaatschappelijk werk, geweld achter de deur etc), blijft er weinig en straks vermoedelijk nog minder over om het Algemene deel van het AMW goed in stand te houden respectievelijk verder te ontwikkelen. Ook de zorgverzekeraars die Van de Padt sprak beamen dit probleem. Zij vertelt: Zij beroepen zich op het feit dat er in de nieuwe zorgverzekeringswet geen plaats is voor psychosociale hulpvragen. Je mag dus aannemen dat zorgverzekeraars nadrukkelijk gaan controleren op de ingediende declaraties/dbc's aangaande psychosociaal gerelateerde hulpvragen. Dit leidt er mogelijk toe dat sociaal-psychiatrische problematiek meer en meer gedefinieerd zal worden in medische termen, en dat er meer gelden richting bio-wetenschappelijk onderzoek gaan, simpelweg omdat dit op termijn, als de zorg onbetaalbaar wordt voor het individu, mogelijk een groter publiekelijk draagvlak zal krijgen. En wellicht is dat niet helemaal onterecht. In Herijking van de grondslagen van de verslavingszorg beschrijven BJM van de Wetering en ECJE Czyzewski de nieuwste inzichten over de neurobiologische veranderingen die in de hersens plaatsvinden wanneer er sprake is van verslaving. Zij schetsen een behandelcombinatie waarin deze feiten de basis vormen. Zij doen aanbevelingen met betrekking tot de geneeskunde-opleiding en geven een helder bevoegd/bekwaam-model waarbinnen een rol voor verschillende disciplines is weggelegd. Zij pleiten ervoor dat de verslavingszorg wordt teruggetrokken uit het domein van de politiek, waar zij binnen het no-tolerance beleid als een voetbal heen en weer gespeeld wordt. In mediaan schrijft R. Groote een enthousiast commentaar op 'n woonproject voor mensen met schizofrenie in Almere, dé illustratie van een sociaal gedesintegreerde gemeente. Groote onderzoekt in een meeslepende toon de theorie en praktijk rondom isolement en laat de relevante partijen de revue passeren. Daarbij is een specifieke rol voor de SPV weggelegd. Er is sprake van een wijze van samenwerking waaraan andere gemeenten een voorbeeld kunnen nemen als zij eenmaal geconfronteerd worden met de praktijk van de WMO. P. Braem, redactielid, recenseerde het boek Aan de slag in de rafelrand. Het is een weergave van van een onderzoek naar de werk en activeringsprojecten nieuwe stijl voor verslaafden en daklozen. A. Vliet schreef een recensie over Jongeren met eetstoornissen, behandeling in een zorglijn. O. Kastelein, redactielid, genoot van de Hulpgids ADHD. De meest actuele en complete gids voor een succesvol leven met ADHD en kan het een ieder van harte aanbevelen, zoals blijkt uit zijn recensie. Tot slot In den Lande waarin verslag wordt gedaan van de studiemiddag Krachtig gebundeld, georganiseerd door het platform post-hbo SPV opleiding. Het feit dat het Ministerie van OC&W de kort-hbo MGZ-GGZ niet meer bekostigd, betekent niet dat er geen SPV-en meer opgeleid zullen worden. Deelnemers aan de studiemiddag maar ook collegae SPVen kunnen de verschillende presentaties van deze studiemiddag downloaden. ( > studiemiddagen > archief). Anouska Cremers Ivonne van der Padt SP November

8 8 SP November 2005

9 DE WET OP DE MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING Anouska Cremers en Gerard Lohuis, redactieleden SP Inleiding Uit de grondwet en uit internationale verdragen vloeit voort dat de Nederlandse overheid zorg draagt voor een stelsel van gezondheidszorg dat de Nederlanders toegang geeft tot noodzakelijke, kwalitatief goede medische zorg. Verzekering tegen ziektekosten is een belangrijk instrument om risico s te delen en de toegang tot de geneeskundige zorg veilig te stellen voor mensen die zorg nodig hebben. ( Werkend in de geestelijke gezondheidszorg is het van belang om te weten waar de WMO over gaat. Vanuit welke gedachten werd zij geboren? Hiervoor hebben wij geciteerd uit het kamerstuk over de WMO dat door Ross-van Dorp en Hoogervorst naar de tweede kamer werd gezonden. Dit is nogal taaie en abstracte kost. We hebben deze citaten daarom geconcretiseerd naar ons werkveld, de sociale psychiatrie. Tenslotte hebben we dit aangevuld met de mogelijke kansen en risico s die dit voor onze doelgroep geeft. Om het onderscheid ook voor de lezer helder te houden is onze eigen aanvulling steeds cursief gedrukt. Het doel is om een duidelijk overzicht te krijgen van de veranderingen en een aanzet te geven tot beschouwing over mogelijke consequenties van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning voor zowel onze cliënten als de Sociaal psychiatrisch Verpleegkundige. Hoofdstuk 1 betreft de visie op de WMO, de achtergrond. Hoofdstuk 2 betreft vooral de uitvoering, de constructie en de financiële consequenties. Hoofdstuk 1 OP WEG NAAR EEN BESTENDIG STELSEL VOOR LANGDURIGE ZORG EN MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING De AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) werd eind jaren zestig ingevoerd om alle inwoners van Nederland te verzekeren tegen de kosten van zware medische risico's, zoals verpleging en verzorging, gehandicaptenzorg, thuiszorg en geestelijke gezondheidszorg. Het is een volksverzekering, hetgeen betekent dat iedereen verplicht is erin deel te nemen. Met andere woorden iedereen heeft een gegarandeerde claim op zorg die voor het individu onbetaalbaar is. Het ontstaan van de AWBZ dient ook begrepen te worden in het kader van het toen actueel zijnde democratiseringsproces. Iedereen heeft er immers recht op om volwaardig deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Om dit recht te kunnen praktiseren moet het maatschappelijk leven wel toegankelijk zijn: de lamme moet naar zijn werk kunnen en de blinde moet onderwijs kunnen volgen. In het zorgstelsel wordt het solidariteitsprincipe gevolgd. SP November

10 De gezonde draagt mede zorg voor de zieke, dus het financieringsstelsel van de zorgverzekeraars was en is zodanig ingericht dat iedereen meebetaalde aan de AWBZ. In het voorstel over de WMO treedt een principiële verandering op waar het de (politieke) visie op ziekzijn betreft. Ziekte en de gevolgen daarvan worden van elkaar losgekoppeld. De gevolgen worden benaderd als een sociale aangelegenheid en horen derhalve niet meer binnen een medisch zorgstelsel maar binnen een sociaal zorgstelsel thuis. Het gevolg is dat de claims die voorheen binnen de AWBZ beantwoord werden, overgeheveld worden naar de WMO. Dit is op termijn wellicht een goede zaak. Het begrip psychiatrie een medisch specialisme- is vertroebeld geraakt en omvat te vaak een levensgesteldheid. Het stigmatiseert daarmee het betreffende individu als iets zieks en afwijkends tegenover het gezonde en volwaardige. Een herkoppeling van anderszijn met sociaal-welzijn in plaats van met medisch-welzijn, -hetgeen in de WMO gebeurt- benadrukt de psychiatrische patiënt als een sociaal wezen met zijn unieke beperkingen en mogelijkheden. Gezondsheidswelzijn is een term die het betreffende snijvlak weergeeft. Een ander belangrijk punt is dat, daar waar het gezondheidswelzijn toenemend afhankelijk werd van de zorgverzekeraar die commerciële wetten als leitmotiv voor zijn besluitvorming hanteert- wordt dit nu weer een verantwoordelijkheid van de (lokale) overheid en komt derhalve op het domein van de democratische besluitvorming terecht. Het visiedocument 1) Visie op de WMO: niet leunen maar steunen 2) De Wet Maatschappelijke Ondersteuning beoogt dat iedereen [ ] volwaardig aan de samenleving kan deelnemen. De verantwoordelijkheid van de overheid kent grenzen: de overheid compenseert niet automatisch iedere organisatorische, financiële of lichamelijke beperking bij burgers om maatschappelijk actief te kunnen zijn met voorzieningen. Dat zou onnodig afhankelijkheid, leungedrag uitlokken en dat is precies het tegenovergestelde van wat de WMO beoogt, namelijk: niet leunen maar steunen. [ ]De WMO krijgt niet het karakter van een voorzieningenwet : verkeert u in die of die omstandigheid dan heeft u automatisch recht op deze voorziening van overheidswege. Dit betekent niet dat burgers helemaal zelf allerlei belemmeringen moeten wegnemen om zich te kunnen redden en aan de samenleving mee te kunnen doen. Crisisinterventie in de maatschappelijke opvang, sportaccommodaties, ondersteunende voorzieningen voor mantelzorgers, opvoedingsondersteuning of lokaal vervoer voor gehandicapten en ouderen, ze komen niet vanzelf tot stand. Burgers willen zich daar best voor inzetten, maar moeten ondersteund worden en daarbij heeft de lokale overheid een taak. De belangrijkste uitdaging in het ontwikkelen van de WMO is het vinden van een goede balans tussen overlaten, stimuleren en voorwaarden scheppen en deugdelijke garanties voor mensen die echt hulp nodig hebben.[ ] 10 SP November 2005

11 Wat mogen burgers en organisaties van hun gemeente verwachten? 3) [ ] Er is al een Wvg en een Welzijnswet waarvoor gemeenten verantwoordelijk zijn. Nieuw is wel dat verantwoordelijkheden aangevuld worden met onderdelen die tot nu toe via de AWBZ liepen. Tevens worden deze verantwoordelijkheden geordend in een aantal prestatievelden. Dat zijn gebieden van maatschappelijke ondersteuning waarop concrete prestaties van gemeenten verwacht worden en waarop burgers hun lokale bestuur kunnen aanspreken.[ ] Wélke voorzieningen de gemeente op dat terrein dan realiseert is, anders dan in de Wvg, een zaak van gemeentelijke besluitvorming. De wet kent straks de volgende prestatievelden: Onderwerp Zoals Nu Straks Algemene voorzieningen op het terrein van maatschappelijke participatie en ondersteuning Sociale activering; hulp bij geldproblemen; algemene voorzieningen jeugd; idem voor ouderen Welzijnswet WMO Voorzieningen op het terrein van informatie en advies voor maatschappelijke ondersteuning Voorlichtingsloketten; adviesfuncties Welzijnswet WMO Voorzieningen voor het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers Versterken van de sociale samenhang in en leefbaarheid van wijken en buurten Ondersteunen mantelzorg; steun aan vrijwilligerswerk Activiteiten om burgers meer bij de wijk te betrekken AWBZ (premiesubsidie regeling)/ Welzijnswet Welzijnswet WMO WMO Accommodaties voor maatschappelijke activiteiten Sportaccommodaties; club en buurthuizen; zwembaden; centra dagactiviteiten Welzijnswet WMO Preventieve voorzieningen voor kinderen, jeugdigen of ouders met problemen met opgroeien of opvoeden Voorzieningen op het terrein van signalering, toeleiden naar en wegwijs maken in het hulpaanbod, pedagogische hulp en coördinatie van zorg Welzijnswet WMO Voorzieningen voor gehandicapten, chronische psychiatrische patiënten en mensen met psychische of psychosociale problemen, en ouderen, voor het vergroten en/of ondersteunen van de zelfredzaamheid, maatschappelijke participatie en zelfstandig functioneren Rolstoelen en scootmobielen; Wvg, onderdelen huishoudelijke verzorging; AWBZ, woningaanpassingen; begeleiding Welzijnswet bij zelfstandig wonen; informatie, advies, hulp voor mensen die zichzelf slecht kunnen redden; dagbesteding ouderen; maaltijdvoorziening; sociale alarmering; vervoersvoorzieningen WMO Voorzieningen voor maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en melding van huiselijk geweld 4) Kortdurende of tijdelijke dagen Welzijnswet nachtopvang bij crisis; idem voor (doeluitkering) slachtoffers van huiselijk geweld; begeleiden bij zelfstandig wonen; melden van en advies bij huiselijk geweld WMO SP November

12 Taak van de gemeente ten aanzien van de burger Samengevat het is de bedoeling dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen functioneren en de gemeente er voor moet zorgen dat de burger kan deelnemen aan het maatschappelijke leven. In de alledaagse praktijk betekent dit dat de gemeente een verantwoordelijkheid zal hebben de burgers te ondersteunen bij hun zoektocht om hulp te krijgen, hetgeen dwingt tot een viertal taken: signaleringstaak : wat gaat er niet goed en wat heeft de burger nodig contact houden met cliënten: mensen moeten in beeld blijven en monitoren over tevredenheid van geleverde diensten. begeleiden naar hulp: door advisering, een lokaal (informatie/advies) steunpunt ongevraagde nazorg om terugval te voorkomen Hoofdstuk 2 VOOR NIETS GAAT DE ZON OP Het takenpakket van de gemeente wordt met de invoering van de WMO uitgebreid. Wie gaat al die zorg- en ondersteunende producten leveren? Ook hierover heeft het ministerie van WVS een standpunt. Zij stelt een kader waarin de betrokkenheid van burgers op elkaar vorm kan krijgen. Het is een standpunt waarin het begrip betrokkenheid uitgebreid wordt met een financiële betekenis. Primaat van de private uitvoering 5) Het kabinet is er groot voorstander van dat vooral particuliere organisaties de voorzieningen op het gebied van de maatschappelijke ondersteuning leveren. Het benutten van de aanwezige deskundigheid, kennis en kwaliteiten van partijen in het veld is een belangrijke motor voor goede resultaten. Particuliere organisaties kunnen die sluitende keten van maatschappelijke ondersteuning en zorg heel goed organiseren. De wet legt daarom het primaat van het particuliere initiatief voor de uitvoering vast. Pas wanneer er geen geschikte particuliere organisaties zijn die de gevraagde voorzieningen kunnen leveren, kan de gemeente zelf als leverancier van diensten optreden. Kansen en risico s In de WMO is alleen het eindresultaat afdwingbaar en niet de hulp. Het eindresultaat is niet gedefinieerd waardoor het recht op ondersteuning zweeft. Door wie wordt de verhouding tussen kwaliteit en kosten gecontroleerd? Maakt de gemeente vanuit haar regiefunctie de keuze voor een bepaalde aanbieder, of de burger die ervan gebruik maakt? Waar kan de burger verhaal halen als zijn zorgaanbieder dezelfde is als degene die ervoor betaalt, nl. de gemeente? In welke mate kan de burger wisselen van aanbieder, als het aanbod niet bevalt? Mogelijkheden om een vergoeding van burgers te vragen 6) Het kabinet ziet onder ogen dat de gemeenten voor het doelmatig uitvoeren van de WMO een effectief beheersinstrumentarium moeten hebben. Een belangrijk onderdeel van dit instrumentarium is een eigen 12 SP November 2005

13 bijdrage. Om de WMO toegankelijk te houden voor iedereen en voor de effectiviteit van de eigen-bijdrageregeling is het wenselijk dat de gemeente in de regeling elke burger naar draagkracht verantwoordelijkheid kan laten nemen. Kansen en risico s De WMO biedt geen bescherming tegen bezuiniging die de (de)centrale overheid wenselijk acht. Ideologisch goed klinkende verwijzing naar zelfzorg en mantelzorg kan en mag geen dieet opleveren voor iedereen die niet zonder steun aan de samenleving kan meedoen. De burger krijgt keuzeplicht om een beroep te doen op een te betalen WMO-voorziening, in plaats van een gerechtigde claim bij de zorgverzekeraar die doorgaans gratis was. Het risico bestaat dat de beurs zal dwingen tot het afzien van hulpaanbod, -de kosten stapelen zich immers op- met alle (sociale) gevolgen van dien. Voorbereiden en invoeren WMO 7) De plannen van het kabinet met de AWBZ en de WMO hebben gevolgen voor diverse partijen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de verantwoordelijkheden van burgers, gemeenten en verzekeraars; die worden anders. Daarnaast veranderen de onderlinge verhoudingen op gemeentelijk niveau: gemeenten krijgen een bredere ondersteuningstaak voor hun inwoners dan nu het geval is. Bovendien moeten zij in de toekomst (wellicht) contracten sluiten met zorgaanbieders om de in de WMO vereiste diensten aan te kunnen (laten) bieden. Kansen en risico s wie zegt dat de gemeente goed in staat is de WMO uit te voeren? In grote steden zijn er veel ambtenaren vanuit verschillende departementen die met overlappende zaken bezig zijn. En is de gemeente een goede (zorg) aanbesteder? Is zij inhoudelijk voldoende op de hoogte van wat er nodig is? Hier kan een lobby grote invloed uitoefenen. gaan instellingen zoals bijv. de maatschappelijke opvang geen oneigenlijke taken naar zich toetrekken en mensen helpen zonder ze voldoende zorg te bieden? Veranderingen in de AWBZ 8) De Wet Maatschappelijke Ondersteuning moet de pijler worden van de gemeentelijke rol op het terrein van zorg, welzijn en dienstverlening voor haar burgers. De WMO is nadrukkelijk geen afgeleide van de AWBZ maar heeft een zelfstandige functie. De gemeente is straks nog meer dan nu het geval is het eerste loket waar mensen terechtkomen. Het kabinet beseft dat dit een andere kijk vraagt op de zorg voor mensen. Dit vraagt om een pakket aan voorzieningen die onder de regie van gemeenten op maat en naar behoefte laagdrempelig worden georganiseerd. Een deel van die taken en voorzieningen zijn nu nog onderdeel van de AWBZ. Het kabinet gaat, om te komen tot een volwaardige en effectieve WMO, de verantwoordelijkheid van gemeenten uitbreiden met een substantieel SP November

14 deel van de taken die nu in de AWBZ zijn geregeld.[ ] Het uitgangspunt daarbij is: op lokaal niveau horen vormen van zorg thuis die het karakter hebben van praktische ondersteuning (diensten) en sociale begeleiding (in aansluiting op welzijn en maatschappelijk werk). De samenhang in de dienstverlening aan de cliënt speelt een belangrijke rol in de afweging over wat in de AWBZ moet blijven, wat onder verantwoordelijkheid van gemeenten wordt gebracht en wat een plaats moet krijgen in de nieuwe Zorgverzekeringswet.[ ] Het kabinet zet in zijn afweging voorop dat de verantwoordelijkheden goed en eenduidig verdeeld moeten zijn om te voorkomen dat aanbieders, verzekeraars en gemeenten ten nadele van cliënten verantwoordelijkheden op elkaar afschuiven. De WMO voorgesteld als een piramide: De basis van de piramide is de civil society: organisaties buiten de markt en overheid. Wanneer die tekort schiet, komen de voorzieningen vanuit de WMO aan de orde. Dit zijn allereerst de algemene welzijnsvoorzieningen. Wordt de vraag individueler en specifieker van aard, dan zijn voorzieningen zoals de huidige WVG of maatschappelijke opvang of verslavingszorg aan de orde. Het sluitstuk is de AWBZ die het liefst beperkt wordt tot chronische zorg waarvoor 24 uurs opname noodzakelijk is. awbz Specifieke voorziening Algemeen beleid Civil society 14 SP November 2005

15 Wat valt straks onder de WMO, de Zorgverzekeringswet en de AWBZ? Zorgverzekeringswet: alle geneeskundige extramurale ggz, met uitzondering van de forensische zorg eerste jaar intramurale zorg, inclusief verslavingszorg en met uitzondering van forensische zorg ondersteunende begeleiding voor zover geneeskundig van aard, d.w.z. onderdeel van een behandelplan individuele preventie, zowel de individuele preventie die onderdeel is van de behandeling (via DBC s) als individuele preventie die geen onderdeel uitmaakt van de behandeling( op basis van aparte verrichtingen) individuele dienstverlening op basis van aparte verrichtingen AWBZ: verblijf na het eerste jaar in een psychiatrische instelling verblijf met uitsluitend niet-geneeskundige zorg, al vanaf de eerste dag ondersteunende begeleiding die geen onderdeel is van behandeling en dus niet geneeskundig van aard is. M.a.w. woonbegeleiding vanuit behandelplan wordt uit zorgverzekeringswet gefinancierd en woonbegeleiding niet vanuit een behandelplan vanuit de AWBZ logeeropvang WMO: collectieve preventie welzijnswet, waaronder de brede doeluitkering voor maatschappelijke opvang en verslavingszorg (Hoe verhoudt dit zich tot de zorgverzekeringswet, zoals wanneer er bijvoorbeeld ondersteunende begeleiding is gewenst?) een aantal subsidieregelingen: diensten bij wonen met zorg, regeling zorgvernieuwingsprojecten, OGGZ subsidieregeling, subsidie coördinatie van vrijwillige thuiszorg en mantelzorg (groeps)vervoer dagactiviteiten centra De dagbesteding voor chronische psychiatrische patiënten Doorgaan met modernisering AWBZ 9) [ ] De modernisering van de AWBZ stelt de cliënt centraal (vraaggestuurd), haalt schotten weg tussen sectoren waardoor aanbieders met elkaar kunnen concurreren en wil meer doelmatigheid om ook de kosten in de hand te kunnen houden. De wens van de cliënt krijgt meer gewicht omdat bij de aanspraken op zorg van functies wordt uitgegaan en niet meer van instituties.[ ] Deze ontschotting stimuleert bovendien de bedrijvigheid op de zorgmarkt: er komen meer aanbieders met verschillende achtergronden die naar de gunst van de cliënt dingen en een breed scala aan producten in de markt kunnen zetten. Er komt, kortom, meer concurrentie en meer keuze.[ ] SP November

16 Kansen en risico s zorgcoördinatie is wel/ niet een behandeling. Enerzijds stimuleert de WMO het concurreren en anderzijds moeten instellingen bij mensen met complexe problemen samenwerken? gaan instellingen zoals bijv. de maatschappelijke opvang geen oneigenlijke taken naar zich toetrekken en mensen helpen zonder ze voldoende zorg te bieden? door de invoering van dbc s wordt de klinische hulpverlening gemedicaliseerd omdat bijvoorbeeld wonen in de GGz nu als een behandelvorm wordt beschouwd. Terwijl vanuit de WMO naar buiten gericht gedacht moet worden. is de GGz wel voldoende actief in de samenleving aanwezig, bereikbaar en beschikbaar om een concurrerende partner te zijn in de WMO? collectief denken vanuit de GGz is mager, vooral individueel en op ziekten gericht en veel minder op collectief en preventie. Daar zijn we niet goed in. Dit staat wel in functieprofiel van de SPV. Meer eigen verantwoordelijkheid cliënten AWBZ 10) De zorg in de AWBZ begint met de indicatiestelling. Het Regionaal Indicatieorgaan (RIO) bepaalt op welke zorg iemand recht heeft en in welke mate.[ ] Het kabinet heeft besloten de decentrale aanpak van de indicatiestelling (circa tachtig regionale indicatieorganen) te laten varen. Op 1 januari 2005 start de centrale aansturing via het nieuw op te richten landelijk Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). [ ] Een belangrijke afweging bij de indicatiestelling is de mate waarin rekening kan worden gehouden met zorg die mensen zelf moeten regelen, buiten de AWBZ; dat kan in het gezin of in de leefeenheid, de zogenoemde gebruikelijke zorg 11). Veel verschillen in de indicatiestelling voor de AWBZ komen doordat indicatiestellers anders omgaan met wat gebruikelijke zorg is. Het aanmeldformulier voor de CIZ is bekeken. Geconstateerd moet worden dat dit op geen enkele manier voldoet aan de nieuwe kaders van de indicatiestelling zoals hier beschreven. Er staan geen vragen in die kunnen leiden tot een vaststelling van aanwezige mogelijkheden vanen/of onderscheid tussen gebruikelijke zorg en mantelzorg. Overhevelen van AWBZ naar Zorgverzekeringswet 12) Het kabinet heeft voor de sector geestelijke gezondheidszorg eerder al besloten de extramurale ggz-zorg en de intramurale ggz-zorg gedurende het eerste jaar per 2006 van de AWBZ over te hevelen naar de nieuwe Zorgverzekeringswet. [ ] Wij willen de overheveling naar de ZVW op dit moment beperken tot de afspraken over de op genezing gerichte ggz. Dat wil zeggen dat voor de ggz-doelgroep (die nu aanspraak maakt op AWBZ-zorg op grond van een psychische stoornis) de intramurale zorg in het eerste jaar naar de ZVW gaat. Ook de (extramurale) functies behandeling, verpleging en de individuele activerende en ondersteunende begeleiding voor deze doelgroep gaan naar de ZVW. De overige activerende en ondersteunende begeleiding en de huishoudelijke verzorging gaan volledig over naar 16 SP November 2005

17 WMO en/of het arbeids- en onderwijsdomein, ook gedurende het eerste jaar. Een krachtige AWBZ 13) De kern van de AWBZ is ook op de langere termijn de zorg voor de mensen in de zwaarste doelgroep, conform de oorspronkelijke bedoeling van de AWBZ. Daarnaast laat het kabinet op dit moment de functies persoonlijke verzorging en (met uitzondering van de ggz-doelgroep) behandeling en verpleging (ook zonder verblijf) in de AWBZ. Het is zeker niet uitgesloten dat voor deze functies over een paar jaar vervolgstappen gezet worden in de richting van de WMO en/of de ZVW. Risico s Iedere betrokken partij gemeente, zorgverzekeraar, zorgaanbieder, woningcorporatie, welzijnsstichtingen, cliëntenorganisaties hebben een bedrijfsmatig organisatiestructuur. Er wordt in commerciële termen gedacht. Ook de zogenaamde non-profitorganisaties moeten immers de loonkosten van hun bestuursleden en werknemers zien te verdienen. Daarnaast kan iedereen, maar dan ook werkelijk iedereen, zich op de markt begeven met een aanbod op het gebied van gezondheidswelzijn. Er komt een strijd om de consument. Een consument die middels pakkende leuzen en grote beloften binnengehaald dient te worden. Het is de vraag hoe voorzien wordt in een adequate en betrouwbare informatieverstrekking. Ook zal de toekomst uitwijzen hoe en of de controle op de kwaliteit van het aanbod wordt uitgevoerd. In het hele WMO voorstel wordt tussen de regels duidelijk dat verantwoordelijkheden nog lang niet zijn gedefinieerd en toegewezen. Overleg- en besluitvormingstructuren zijn nog niet vastgelegd. Zowel de traditionele uitvoerders, lees de huidige hulpverlener op de werkvloer- als de ontvangers worden tegelijkertijd in een nieuw stelsel gedwongen waarvan eigenlijk nog niemand weet hoe het werkt. Welke betekenis zal zgn. eigen verantwoordelijkheid op den duur krijgen? Het risico bestaat dat het vooral gebruikt zal worden voor die cliënten die hun weg niet kunnen vinden in het nieuwe stelsel, wiens wensen en noden dermate uniek zijn dat er geen collectief aanbod voor geformeerd kan worden; die onvoldoende financiële middelen hebben om gebruik te maken van het aanbod op de markt van gezondheidswelzijn. Het zal nog druk worden op straat. Kansen Een WMO biedt kansen voor de sociale psychiatrie omdat het beleid gericht is op burgers die in de samenleving functioneren. Dat vraagt om hulpverleners die in de samenleving aanwezig (bereikbaar) en beschikbaar zijn om noden te signaleren en hulp meer wijkgericht aan te bieden. De groep die nu een gemarginaliseerd bestaan leidt, zoals daken thuislozen, asielzoekers/vluchtelingen en stille zorgmijders, vragen niet om hulp, laat staan dat ze zich voldoende rekenschap geven van verzekeringen die afgesloten moeten worden om via de zorgverzekeringswet geholpen te worden. Dit gegeven vraagt om actieve SP November

18 hulpverleners die zich ophouden in de buurt of leefomgeving van deze groep burgers. De WMO biedt kansen wanneer instellingen die zorgdragen voor gezondheid en welzijn vanuit ieders specifieke deskundigheid gaan samenwerken en niet alleen de concurrentie met elkaar aan gaan. Een mooi voorbeeld hiervan is de samenwerking tussen VWS en Aedes (koepelorganisatie woningbouwverenigingen in Nederland) die samen met Arcares een plan hebben gemaakt om te komen tot een woningaanbod waardoor mensen met beperkingen langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Het gaat daarbij om aanpassing van woningen, een veilige woonomgeving creëren en diensten van verpleging, die beschikbaar aanwezig is. Voetnoten 1) Ross-van Dorp C. Hoogervorst H. Op weg naar een bestendig stelsel voor langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning. Brief van het Ministerie WVS aan de tweede kamer. 2) Ibid Visie op de WMO: niet leunen maar steunen pp 10 3) Ibid Wat mogen burgers en organisaties van hun gemeente verwachten? pp11 4) In relatie tot de knip in de ggz wordt over de uiteindelijke plek van de ambulante verslavingszorg/beleid nog nader besloten. 5) Ross-van Dorp C. Hoogervorst H. Op weg naar een bestendig stelsel voor langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning. Brief van het Ministerie WVS aan de tweede kamer. Wat mogen burgers en organisaties van hun gemeente verwachten, pp14 6) Ibid Mogelijkheden om een vergoeding van burgers te vragen. pp 17 7) Ibid Voorbereiden en invoeren WMO pp 18 8) Ibid Mantelzorg en informele zorg blijven steunen pp 22 9) Ibid Doorgaan met modernisering AWBZ pp 24 10) Ibid Meer eigen verantwoordelijkheid cliënten AWBZ pp 25 11) Gebruikelijke zorg is die zorg die mensen in een gezin of leefeenheid worden geacht zelf te regelen en is afdwingbaar; het wordt van de indicatie afgetrokken. Het gaat concreet om: het huishouden, de zorg voor de kinderen afhankelijk van hun leeftijd en de persoonlijke zorg van partners onderling voor beperkte duur. Mantelzorg (van familie, vrienden, vrijwilligers) ligt in het verlengde hiervan maar gaat verder gaat in duur, intensiteit en zwaarte van zorg, maar is niet afdwingbaar. Mantelzorg wordt alleen van de indicatie afgetrokken wanneer mantelzorgers aangeven die zorg zelf te willen leveren. 12) Ross-van Dorp C. Hoogervorst H. Op weg naar een bestendig stelsel voor langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning. Brief van het Ministerie WVS aan de tweede kamer. Overhevelen van AWBZ naar Zorgverzekeringswet pp 31 13) Ibid. Een krachtige AWBZ pp SP November 2005

19 HUWELIJKSPARTNERS IN DE WMO WMO kijk van een zorgfinancier op de kansen en bedreigingen Jeroen Crasborn, Agis zorgverzekeraar Samenvatting Na een beschrijving van wat er in korte tijd aan veranderingen in Nederland plaatsvinden, wordt ingegaan op een mogelijke benadering om van een dreiging een kans te maken. Financiers van zorg en welzijn moeten zich inspannen om gezamenlijk te komen tot individuele, integrale, programma financiering voor chronisch zieken (zowel somatisch als psychiatrisch). Dit maakt het mogelijk om op het juiste moment, de juiste ondersteuning aan mensen te geven. Ook zal deze benadering leiden tot kwalitatief betere zorg en een stimulans zijn voor daadwerkelijke participatie van mensen met een psychische stoornis in de samenleving. Verder zal het gedrag van financiers steeds meer bepaald worden door wat effectieve ondersteunings/ begeleidings/ behandel strategieën zijn. De ervaringen van de klant zullen in toenemende mate bepalender worden voor de keuzes van de financiers. De kunst zal zijn een politiek resistent systeem te maken. als het gaat om zorg voor chronisch zieken. De WMO Burgers moeten kunnen deelnemen aan de samenleving. De meeste burgers kunnen hier zelf in kiezen. Er zijn echter ook mensen die belemmeringen ervaren door hun lichamelijk of geestelijke handicap. Zij hebben bij het deelnemen aan de samenleving in meer of mindere mate ondersteuning nodig. De WMO zal moeten borgen dat deze ondersteuning er komt. In de memorie van toelichting van de overheid staat dat het bij de WMO gaat om 'Meedoen'. De overheid beschrijft dit ondermeer met onderstaande tekst: 'Meedoen'. Dat is de kortst mogelijke samenvatting van het maatschappelijke doel van de Wmo. Dat meedoen geldt iedereen, jong en oud, ongeacht zijn maatschappelijke of economische positie, ongeacht of iemand beperkingen ondervindt of niet. Verreweg het grootste deel van de burgers organiseert zijn deelname aan de samenleving geheel op eigen kracht. Velen zetten zich, uit eigen beweging, in voor anderen. Soms is iets extra s nodig om burgers te stimuleren, of om het mogelijk te maken een bijdrage aan de samenleving te leveren. Soms lukt dat meedoen niet op eigen kracht. Dat kan zijn omdat burgers de weg niet weten, de regie kwijt zijn, problemen hebben met opgroeien of met het opvoeden van hun kinderen. Soms gaat het om mensen die SP November

20 zelf de hulpverlening niet weten te vinden: ouderen in een isolement, mensen die zich schamen zorg te vragen of mensen die geen zorg willen vragen, terwijl ze dat eigenlijk wel nodig hebben ( zorgwekkende zorgmijders ). Anderen hebben enige mate van ondersteuning nodig, omdat ze sommige dingen vanwege een beperking niet zelf kunnen. Mensen indien nodig ondersteunen in hun bijdrage aan de samenleving, herstellen van de zelfredzaamheid, mensen toerusten om maatschappelijk te participeren, dáár gaat het om. Dit wetsvoorstel wil dat mogelijk maken door ruimte te bieden aan particulier initiatief om elkaar te ondersteunen en door als mensen en hun omgeving het niet zelf kunnen de gemeentelijke overheid de verantwoordelijkheid te geven deze ondersteuning te organiseren. De overheid heeft zich ten doel gesteld de WMO in te voeren per 1 juli 2006, mits de Tweede en Eerste Kamer akkoord gaan. Het zorgstelsel en de WMO Tevens wordt per 1 januari 2006 de nieuwe zorgverzekeringswet ingevoerd waarbij in 2007 een groot deel van de GGZ zorg wordt overgeheveld van de AWBZ naar deze nieuwe zorgverzekeringswet. De ziekenfondswet en de particuliere zorgverzekering smelten samen tot een basisverzekering voor iedere ingezetene in Nederland. In gesprekken met zowel patiënten en patiëntenvertegenwoordigers valt op dat er naast kansen ook zorgen zijn. De kansen worden gezien in het meer betrokken raken en verantwoordelijkheid nemen van locale overheden bij de vraagstukken waar mensen met een handicap mee worstelen als het gaat om daadwerkelijk participeren in de samenleving. De zorgen zitten in het feit dat in de plannen die er nu liggen een deel van de verzekerde zorg overgaat naar de begrotingsgestuurde verantwoordelijkheid van de gemeente. Als je ergens voor verzekerd bent heb je het wettelijke recht om de in de polis omschreven zorg te claimen. In de begrotingsgestuurde verantwoordelijkheid van de locale overheid ben je afhankelijk van de wijze waarop die locale overheid de wettelijk vastgestelde resultaat gebieden gaat vorm geven. Dit is, als je kijkt naar rechten van burgers, onduidelijker voor het begrotingsgefinancierde systeem van de locale overheid dan in een verzekering polis vastgelegd systeem. Verder zijn er zorgen over de noodzakelijke afstemming tussen de verantwoordelijken voor wonen, welzijn, zorg en veiligheid. De bedreiging Er is een groep patiënten met vaak ernstige psychiatrische en /of verslaving stoornissen die ondersteuning nodig heeft op het gebied van wonen, welzijn, zorg en veiligheid. Begrippen als bemoeizorg zijn op deze groep regelmatig van toepassing. In het visiedocument De krachten gebundeld van GGZ Nederland wordt dan ook expliciet aandacht gevraagd voor deze doelgroep. Maar ook in de grote steden zijn er recent duidelijke analyses en voorstellen voor aanpak gemaakt. Alle partijen wijzen op een integrale aanpak. In deze documenten wordt dan 20 SP November 2005