Nota Cultuurhistorie Gemeente Goedereede

Transcriptie

1 Nota Cultuurhistorie Gemeente Goedereede 2012 Afbeelding is afgeschermd in verband met mogelijke auteursrechtelijke aanspraken van derden. Definitief

2 Inhoud Inhoud...1 Inleiding HISTORISCH BOUWKUNDIGE WAARDEN Rijksbeleid... 4 Algemeen... 4 Beschermingsbeleid... 4 Instandhoudingsbeleid... 4 Herbestemmingsbeleid... 7 Betekenis rijksbeleid Provinciaal beleid... 9 Betekenis provinciaal beleid Gemeentelijk beleid Uitvoering rijksbeleid Eigen beleid Beschermd stads- en dorpsgezicht Rijksmonumenten Historisch bouwkundige waarden in Goedereede Gemeentelijke monumenten Stand van zaken en ambities Taken en ambities gebouwde monumentenzorg ARCHEOLOGISCHE WAARDEN EN VERWACHTINGEN Rijksbeleid Wet op de archeologische monumentenzorg Bevoegdheden van het rijk Betekenis rijksbeleid Provinciaal beleid Betekenis provinciaal beleid Gemeentelijk beleid Archeologische rijksmonumenten Gemeentelijke archeologische waarden en verwachtingen Archeologische waarden in Goedereede Stand van zaken en ambities Taken en ambities archeologische monumentenzorg CULTUURLANDSCHAPPELIJKE WAARDEN Rijksbeleid Betekenis rijksbeleid Provinciaal beleid Betekenis provinciaal beleid Gemeentelijk beleid Cultuurlandschappelijke waarden in Goedereede Stand van zaken en ambities Cultuurlandschappelijke taken en ambities in Goedereede CULTUURHISTORISCHE ORGANISATIES Overzicht organisaties Subsidiërende instellingen Informatieve websites

3 2

4 Inleiding De gemeente Goedereede, met de drie kernen Goedereede, Ouddorp en Stellendam, kent een lange geschiedenis en is bijzonder rijk aan cultuurhistorie. Deze varieert van het beschermde stadsen dorpsgezicht van Goedereede met veel gebouwde rijks- en gemeentelijke monumenten, het bijzondere zandwallen- en schurvelingenlandschap achter de strandwallen, dijken, molens, kerkenpaden, welen, bunkers, de vuurtoren tot en met terreinen van hoge archeologische waarde. Cultuurhistorie en geschiedenis zijn echter geen statische begrippen. Ze zijn continue aan verandering onderhevig. Door nieuw beleid of door nieuwe inzichten. Zo werd onlangs, door uitwerking van eerder gepleegd onderzoek, de Romeinse betekenis van Goedereede toch weer iets duidelijker. En wie weet welke bodemschatten onze gemeente nog meer herbergt en ons meer kunnen vertellen over onze geschiedenis? De gemeenten Goedereede is trots op haar cultuurlandschap en de monumenten die zich daarin bevinden. Met deze rijkdom willen we voorzichtig omgaan. Sinds het verschijnen van de Nota Cultureel Erfgoed Goedereede 2004 is veel wet- en regelgeving veranderd. In 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) in werking getreden, in 2008 is de WRO omgezet in de Wro, landelijk monumentenbeleid is bijna permanent aan veranderingen onderhevig en heeft geleid tot een ingrijpend voorstel voor de Modernisering van de Monumentenzorg (MoMo). Hierin verwoordt het rijk haar visie op het borgen van onroerend cultureel erfgoed in de ruimtelijke ordening. Recent is daar nog 'Kiezen voor karakter, Visie erfgoed en ruimte' bijgekomen. Al deze veranderingen zijn van invloed op het gemeentelijk beleid en vragen om een andere, soms grotere inzet ten aanzien van ons erfgoed en cultuurlandschap. Het beleid richt zich in toenemende mate op het beheren, behouden en herbestemmen van gebouwde monumenten, archeologie en cultuurlandschappelijke waarden. Daarnaast is het accent komen te liggen op de integrale inbedding van cultuurhistorie in de ruimtelijke plannen, met andere woorden: de borging van de cultuurhistorische waarden in bestemmingsplannen. De erfgoednota uit 2004 voorzag niet langer in een adequate weergave van en visie op onze cultuurhistorie. Vandaar dat de gemeente de Nota Cultuurhistorie, gemeente Goedereede, 2012 heeft opgesteld. Deze nota geeft aan welke cultuurhistorie we hebben, wat we er mee moeten en wat we er mee willen. Want behalve identiteit aan onze bewoners, geeft cultuurhistorie ook de mogelijkheid tot het aantrekken van toeristen. Ruimtelijke kwaliteit wordt immers versterkt met aantrekkelijke landschappelijke en cultuurhistorische waarden. En dat onze gemeente deze heeft zien we onder andere ook terug in documenten van andere overheden waarin de kop van Goeree is aangemerkt als een topgebied en het schurvelingenlandschap als kroonjuweel 1. Welke cultuurhistorische waarden de gemeente nog meer heeft is inzichtelijk gemaakt op de bij deze nota gevoegde cultuurhistorische waardenkaart. Deze kaart zal de komende jaren worden gebruikt om de cultuurhistorische waarden in de verschillende bestemmingsplannen op te nemen. Ons uitgangspunt daarbij is proportionaliteit. Verankeren en beschermen waar dat nodig is, maar ook ruimte laten waar dat economisch gewenst is. Behalve een document met ambitie en visie wil deze nota ook praktisch zijn. Vandaar dat deze nota bijvoorbeeld ook informatie bevat welke organisaties zich bezighouden met erfgoed en met cultuurlandschap. In onze gemeente, en op Goeree-Overflakkee, is dat aantal aanzienlijk. Dat bewijst dat onze geschiedenis en onze leefomgeving leeft bij veel mensen. Deze vitaliteit willen wij behouden en bevorderen. Wij hopen dat deze nota, en de uitvoeringsplannen die daar het gevolg van zijn, daaraan zullen bijdragen. 1 De Regioprofielen Cultuurhistorie maken onderdeel uit van de kwaliteitskaart behorende bij de Structuurvisie van de provincie Zuid-Holland; deze laatste is op 2 juli 2010 door PS vastgesteld. 3

5 1. HISTORISCH BOUWKUNDIGE WAARDEN 1.1. Rijksbeleid Algemeen Er zijn verschillende soorten monumenten: rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en (soms) provinciale monumenten. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) wijst bouwwerken aan die vanwege hun bijzondere cultuurhistorische waarde behouden moeten blijven. Nederland telt zo n rijksmonumenten, waarvan er ruim worden bewoond. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) beheert, namens de minister van OCW, de lijst met rijksmonumenten, het Monumentenregister. Ook kunnen de ministeries van OCW en Infrastructuur en Milieu beschermde stads- en dorpsgezichten aanwijzen. In totaal zijn er zo n 430 stads- en dorpsgezichten beschermd. Daarnaast zijn er monumenten die niet alleen van nationaal belang zijn, maar in de hele wereld worden gezien als bijzonder natuurlijk of cultureel erfgoed. Deze staan op de Werelderfgoedlijst. Nederland heeft 9 monumenten op deze lijst staan. De provincie Zuid-Holland telt twee monumenten op de Werelderfgoedlijst: de voormalige Van Nellle-fabriek in Rotterdam en het molencomplex Kinderdijk. Ter ondersteuning van gemeentelijk beleid subsidiëren het rijk en provincies de zogenaamde steunpunten monumentenzorg en archeologie. Elke provincie heeft een eigen steunpunt. Toezicht op de naleving van het beleid voor wat betreft de rijksmonumenten en de beschermde stads- en dorpsgezichten is belegd bij de Erfgoedinspectie. Beschermingsbeleid Onroerende zaken als woonhuizen, boerderijen, kerken, kastelen en molens kunnen uniek en waardevol zijn voor ons land. Bijvoorbeeld door hun schoonheid, of door hun wetenschappelijke of cultuurhistorische betekenis. Daarom kunnen ze worden beschermd door het rijk als rijksmonument. Namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) wijst de RCE onroerende zaken aan als beschermd monument. Vóór aanwijzing vraagt de rijksdienst advies aan burgemeester en wethouders van de gemeente waarin het monument ligt, eventueel aan Gedeputeerde Staten van de provincie en aan de Raad voor Cultuur. Deze adviezen tellen mee in het besluit over aanwijzing. Uitgangspunt voor het rijk om monumenten aan te wijzen is de Beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten Hierin staat dat het rijk zich vanaf januari 2009 richt op het aanwijzen van beschermde monumenten die zijn opgenomen in zogenaamde aanwijzingsprogramma s. Uit de periode van vóór 1940 gaat het om het aanwijzingsprogramma van monumenten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het aanwijzingsprogramma voor monumenten in herstructureringswijken kan zowel monumenten van vóór als van 1940 of later betreffen. Voor de periode 1940 of later is er het aanwijzingsprogramma topmonumenten uit de Wederopbouwperiode 1959 tot en met 1965, dit in navolging op de top 100 uit de periode 1940 tot en met In dit kader wees de minister van OCW in 2008 de vuurtoren Westhoofd aan als rijksmonument. In 2011 maakte het rijk bekend dat het aanwijzingsprogramma voor monumenten in herstructureringswijken is komen te vervallen 3. Als een gebouw of object eenmaal door het rijk is beschermd, dan is voor restauratie, sloop, verbouwing, verstoren of op een andere manier wijzigen een vergunning nodig. Zowel bij het besluit om aan te wijzen als bij de beslissing over een vergunning speelt de monumentale waarden een leidende rol. Om die waarden helder en eenduidig vast te kunnen stellen, ontwikkelde de Rijksdienst een standaard voor het waarderen van bouwkunst. Instandhoudingsbeleid Het rijk heeft voor de instandhouding en restauratie van historisch bouwkundige objecten regels opgesteld. Deze zijn vastgelegd in wetten en beleidsdocumenten. Voor de monumentenzorg zijn 2 Beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten 2009 is gepubliceerd in de Staatscourant van 5 januari 2009, nr Brief van Directeur Rijksdienst Cultureel Erfgoed aan Raad voor Cultuur, d.d. 7 juni

6 vooral de Monumentenwet 1988 en daarop gebaseerde besluiten (algemene maatregelen van bestuur) van belang. Sinds 1 februari 2006 is het Besluit Rijkssubsidiëring instandhouding monumenten (Brim) van kracht. In deze algemene maatregel van bestuur is de financiële ondersteuning van duurzame instandhouding van rijksmonumenten geregeld. Onder instandhouding worden zowel onderhouds- als restauratiewerkzaamheden aan een rijksmonument verstaan. De instandhoudingsregeling verving de toenmalige subsidieregelingen voor onderhoud en restauratie van rijksmonumenten: het Besluit Rijkssubsidiëring onderhoud monumenten (Brom) en het Besluit Rijkssubsidiëring restauratie monumenten (Brrm 1997). Per 1 januari 2011 is het Brim 2006 vervangen door het Brim Het Brim 2011 kent twee soorten financiële ondersteuning van instandhouding: een laagrentende lening en een subsidie. De regeling maakt onderscheid tussen woonhuiseigenaren en eigenaren van andere beschermde monumenten. Woonhuiseigenaren komen in aanmerking voor een lening. Andere eigenaren komen in aanmerking voor subsidie, maar kunnen kiezen voor een lening als hun voorkeur daar naar uitgaat. Op deze uitgangspunten maakt de regeling twee uitzonderingen. Aangewezen organisaties voor monumen4 tenbehoud kunnen ook voor de woonhuizen in hun bezit subsidie krijgen op grond van deze regeling. Ook decentrale overheden kunnen subsidie krijgen voor hun woonhuizen. Daar staat tegenover dat decentrale overheden geen lening kunnen krijgen. Afbeelding is afgeschermd in verband auteursrechtelijke aanspraken van derden. met mogelijke De toren van Goedereede ( ) is één van de vele rijksmonumenten in de gemeente. 4 Het betreft onder andere maatschappijen voor stadsherstel en particuliere organisaties die zich toeleggen op restauratie en beheer van moeilijk te exploiteren monumenten. Indien een dergelijke organisatie tenminste 20 rijksmonumenten in eigendom heeft en over voldoende professionele deskundigheid beschikt, kan zij desgevraagd worden aangewezen als organisatie voor monumentenbehoud. 5

7 De laagrentende leningen worden verstrekt door het Nationaal Restauratiefonds (NRF). Andere monumenten dan woonhuizen zijn veelal minder rendabel. De eigenaren van deze monumenten kunnen een subsidie krijgen. Subsidie wordt op aanvraag verleend. De eigenaar overlegt hierbij een instandhoudingsplan dat betrekking heeft op de zes jaren volgend op het jaar waarin de aanvraag wordt gedaan. De subsidie wordt namens de minister door de RCE verleend. Alle eigenaren met aanspraak op subsidie, met uitzondering van de decentrale overheden, kunnen in plaats van een subsidie ook een lening aanvragen. Voor hen bestaat dus een keuzemogelijkheid. Eigenaren van rijksmonumenten kunnen in veel gevallen de kosten voor het onderhoud aan hun monument fiscaal verrekenen. Daar zijn wel enkele voorwaarden aan verbonden. De belastingdienst onderscheidt twee soorten kosten: onderhoudskosten en verbeterkosten. Onderhoudskosten zijn kosten die worden gemaakt voor het herstel van alles wat al in het pand aanwezig is. Denk aan het restaureren van kozijnen, dakbedekking of aan een toilet. Verbeterkosten zijn de kosten die gemaakt worden voor nieuw aan te brengen voorzieningen. Alleen onderhoudskosten zijn fiscaal aftrekbaar. De onderhoudskosten kunnen zowel voorafgaand aan het onderhoud of de restauratie worden vastgesteld, als achteraf. De belastingdienst kan vooraf berekenen welke kosten fiscaal aftrekbaar zijn. Er is echter wel een drempel bepaald; pas als de kosten boven de drempel uitstijgen, komen eigenaren voor aftrek in aanmerking. Deze drempel wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld door de belastingdienst. Als (toekomstig) eigenaar van een gemeentelijk monument of een beeldbepalend pand in een beschermd stads- of dorpsgezicht kom je niet in aanmerking voor fiscale aftrek van onderhoudskosten. Eigenaren die voor het Besluit Rijkssubsidiëring historische buitenplaatsen (Brhb) in aanmerking willen komen, kunnen in 2011 nog kiezen op welke subsidieregeling zij een beroep doen: het Brim 2011 of het Brhb. Met ingang van 2012 kan alleen nog subsidie op basis van het Brim 2011 worden aangevraagd. Op grond van het Brim 2011 subsidieert het rijk nu ook de instandhouding van archeologische rijksmonumenten. Het Blaeuwe Huus, gebouwd in 1659, werd in de jaren negentig gerestaureerd vanwege ernstig verval. Sommige boerderijen in Ouddorp werden blauw geverfd om vliegen weg te houden. 6

8 Herbestemmingsbeleid De afgelopen jaren legt het rijk in toenemende mate het accent op herbestemming. Dat is ook niet verwonderlijk. De afgelopen decennia heeft een groot aantal, meestentijds monumentale gebouwen zoals boerderijen, kerken, industriële en militaire gebouwen en complexen hun functie verloren. En er komen jaarlijks nog gebouwen bij; zonder actief beleid om na te denken over een nieuwe bestemming, zijn veel van deze monumenten gedoemd te verdwijnen. Al vanaf het verschijnen van de nota Belvedere in 1999 vraagt het rijk de aandacht van overheden en particuliere partijen voor het herbestemmen van monumentale gebouwen. Deze aandacht is onlangs geïntensiveerd door de brief van minister Plasterk aan de Tweede Kamer over de Modernisering van de Monumentenzorg 5. Een van de drie pijlers van de herziening van de monumentenzorg betreft de noodzaak om te komen tot een grootschalige aanpak van leegstaande en leegkomende monumentale panden en andere objecten. Door leegstand treedt er verval op en dat kan grote schade betekenen voor de cultuurhistorische waarde van deze objecten en complexen. De cichoreifabriek Ceres ( ) is de enige nog in bijna originele staat aanwezige cichoreifabriek op Goeree- Overflakkee. De fabriek heeft een zeer hoge cultuurhistorische en architectonische waarde. Herbestemming kan de fabriek een nieuw leven geven. Om uitvoering te geven aan het geïntensiveerde herbestemmingsbeleid heeft het rijk (ministerie van OCW) inmiddels een Nationaal Programma Herbestemming in het leven geroepen. Met een eigen website 6 en een eigen programma-staf wordt gewerkt aan het bevorderen van herbestemming, kennisdeling en agendasetting. Het onderwerp moet voor het voetlicht worden gebracht bij politiek en publiek. Op dit moment werkt men aan een gezamenlijke agenda om herbestemming te stimuleren: de Nationale Agenda Herbestemming. Om herbestemming en herontwikkeling te stimuleren komt er een financiële bijdrage van het rijk voor het wind- en waterdicht maken van leegstaande gebouwen en objecten tijdens de planvormingsfase. De Monumentenwet 1988 wordt hiervoor aangepast met een grondslag voor subsidies ten behoeve van herbestemming. Het Nationaal Programma Herbestemming werkt op dit moment aan de uitwerking van de subsidiemogelijkheden voor onderzoek naar haalbaarheid van herbestemming en voor mogelijkheden om panden (die in aanmerking komen voor herbestemming) wind- en waterdicht te maken. 5 Beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg (MoMo; Kamerstukken 2009/10, , nr. 1 en 13)

9 Betekenis rijksbeleid Het afgelopen decennium heeft er een verdere decentralisatie plaatsgevonden van rijkstaken. Daarbij is het van rijkswege beschikbare budget voor restauratie en instandhouding voor de gemeente Goedereede aanzienlijk gedaald. Daartegenover stond geen extra financiële inspanning van de gemeente Goedereede om deze teruggang te compenseren. Het direct beschikbare budget voor restauratie en instandhouding is de afgelopen tien jaar dus aanzienlijk gedaald. In de uitvoering en opzet van het monumentenbeleid zijn er, wellicht daardoor, ook nog verbeteringen te realiseren (zie het rapport van de Erfgoedinspectie 7 ) De verantwoordelijkheid voor onderhoud en restauratie van rijksmonumenten ligt bij de (particuliere) eigenaar. Wel biedt het rijk aantrekkelijke leen- en fiscale faciliteiten om de eigenaar tegemoet te komen in de kosten. De mogelijkheden van het nationale herbestemmingsbeleid voor de gemeente Goederee lijken zeer beperkt. 7 Monitor Erfgoedinspectie 2009, Monumenten en Archeologie, Gemeente Goedereede, 22 februari

10 1.2. Provinciaal beleid De provinciale verantwoordelijkheid op het terrein van de gebouwde monumentenzorg is, in vergelijking met de rijks- en gemeentelijke verantwoordelijkheid, beperkt. Een inhoudelijke rol heeft de provincie waar het gaat om het aanwijzen van rijksmonumenten die gelegen zijn buiten de bebouwde kom. Voorstellen voor aanwijzing van de minister van OCW voor monumenten buiten de bebouwde kom dienen van advies te worden voorzien door Gedeputeerde Staten. Deze bevoegdheid heeft Gedeputeerde Staten ook waar het gaat om het verlenen van een monumentenvergunning voor rijksmonumenten buiten de bebouwde kom. Er zijn enkele provincies die actief eigen monumenten aanwijzen op basis van een provinciale verordening. Ook de provincie Zuid-Holland heeft een provinciale monumentenverordening. De provincie maakt geen actief gebruik van deze verordening 8. Op het terrein van het behoud en beheer van molens speelt de provincie een actieve rol. Zo verleent de provincie maximaal 25 procent subsidie bij restauraties van molens. Jaarlijks verleent de provincie subsidie voor 30 procent van de instandhoudingskosten. Ook verstrekt de provincie draaipremies voor molens. Ook op provinciaal niveau is er aandacht voor het herbestemmen van cultureel erfgoed. In het provinciale themajaar 2012 Over-Levende Monumenten! Wil de provincie het cultureel erfgoed in beeld brengen. Samen met deskundigen en het publiek vraagt de provincie in 2012 extra aandacht voor cultureel erfgoed en biedt het handvatten voor het herbestemmen hiervan. In de voorwaardenscheppende sfeer is de provincie Zuid-Holland actief door het subsidiëren van het Erfgoedhuis Zuid-Holland. Onder het Erfgoedhuis vallen het steunpunt Monumenten en Archeologie en de Monumentenwacht. De Monumentenwacht voert onder andere periodieke bouwkundige keuringen uit, stelt onderhoudsadviezen op en geeft advies over subsidieregelingen. Betekenis provinciaal beleid De betekenis van de provincie Zuid-Holland voor het monumentenbeleid van de gemeente is vooral gelegen in de voorwaardenscheppende sfeer. Het gaat dan om het subsidiëren van het Erfgoedhuis en de Monumentenwacht. Een directe, ook financieel ondersteundende rol heeft de provincie als het gaat om het subsidiëren van restauraties en instandhoudingskosten van molens. Ook verstrekt de provincie draaipremies voor molens. 8 In 2004 stonden er vijf monumenten op de provinciale monumentenlijst: het Gemaal Anne Jan Beijerinck (Capelle aan den IJssel), het Koetshuis Ter Wadding (Leiden), de Watertoren (Hazerswoude-Rijndijk), het Gemaal Cornelis den Hertog (Alphen aan den Rijn) en de Bollenschuur (Warmond). Alle vijf monumenten zijn destijds in het kader van het 'vangnetbeleid' op de provinciale monumentenlijst geplaatst, omdat zij met sloop werden bedreigd. 9

11 1.3. Gemeentelijk beleid Zoals alle andere gemeenten in Nederland, geeft ook de gemeente Goederee uitvoering aan rijksregelingen. Uitvoering rijksbeleid Zo is de gemeente verplicht de Minister van OCW te adviseren als het gaat over de aanwijzing van een rijksmonument 9. Een andere gemeentelijke rol betreft het verlenen van een vergunning in het geval er een aanvraag ligt om een rijksmonument te wijzigen, te slopen of te herstellen. Het is immers verboden een beschermd monument te beschadigen, te vernielen of in afwijking van een omgevingsvergunning af te breken, te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen. Initiatieven en plannen die leiden tot wijzigingen van beschermde monumenten of stadsgezichten, worden voor advies voorgelegd aan de gemeentelijke erfgoedcommissie. Het gaat daarbij om bouwplannen, restauratieplannen, adviesaanvragen of herinrichtingen. Dit zijn allemaal werkzaamheden waarvoor op grond van de Monumentenwet 1988 een omgevingsvergunning voor een monument is vereist. Het College van B&W van de gemeente Goedereede beslist op een dergelijke vergunningaanvraag. In de gemeente Goedereede gaat het per jaar om 20 aanvragen. Voor werkzaamheden aan, op of bij een monument is behalve een omgevingsvergunning voor de activiteit monumenten meestal ook een omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen nodig. Een omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen is niét nodig voor werkzaamheden aan het monument als er geen omgevingsvergunning voor de activiteit monumenten nodig is. Aanvragers van een monumentenvergunning zijn geen leges verschuldigd. Als het gaat om het verlenen van subsidies vanuit het rijk, hebben gemeenten en provincies geen rol meer. Bij wijziging van de Monumentenwet 1988 in 2005 schrapte de toenmalige Staatssecretaris van OCW deze rol van provincies en gemeenten 10. De spuisluis werd vroeger gebruikt ten behoeve van het spuien van de haven en het afvoeren van overtollig polderwater ; de sluis werd in 1993 aangewezen als rijksmonument en in de jaren gerestaureerd. 9 Ligt het monument buiten de bebouwde kom, dan dient ook de provincie (Gedeputeerde Staten) de minister van OCW te adviseren , Wijziging van de Monumentenwet 1988 inzake de rol van het provinciaal bestuur en het gemeentebestuur bij de Rijkssubsidiëring van beschermde monumenten alsmede het wijzigen van de voorhangbepaling van artikel 34 10

12 Eigen beleid In aanvulling op het uitvoeren van rijksbeleid voert de gemeente Goedereede ook eigen monumentenbeleid. De basis hiervoor wordt gevormd door de gemeentelijke Erfgoedverordening. Deze is in 2010 vastgesteld en op basis hiervan wijst de gemeente gemeentelijke monumenten aan. Ook kan de gemeente eigen (gemeentelijke) beschermde stads- en of dorpsgezichten aanwijzen. Goedereede hecht belang aan goed onderhoud van de monumenten in haar gemeente. Daarom komt de gemeente monumenteigenaren tegemoet in de kosten van een abonnement op de Monumentenwacht. Een abonnement op de Monumentenwacht biedt eigenaren de mogelijkheid een bouwkundige inspectie uit te laten voeren door een deskundige. Ook in de inspectiekosten komt de gemeente de abonnees tegemoet. Tijdens de inspectie van het pand worden alle kleine mankementen direct verholpen. De overige mankementen worden aan de hand van foto s en een prioriteitenlijst in een uitgebreid rapport beschreven. Door onderhoud planmatig en preventief uit te laten voeren kunnen grote en dus kostbare vervolgschades voorkomen worden. Planmatig preventief onderhoud is dan ook erg belangrijk in de hedendaagse monumentenzorg. Beschermd stads- en dorpsgezicht De gemeente Goedereede kent één van de oudere beschermde stadsgezichten in Nederland, te weten de historische kern van Goedereede. Al in 1972 werd dit deel van onze gemeente door het rijk erkend als een ensemble van bijzondere bebouwing waarmee zorgvuldig omgesprongen diende te worden. Foto van het centrum van Goedereede uit 1962; Goedereede was één van de eerste gemeenten in Nederland waar het rijk de oorspronkelijke bebouwing aanwees als beschermd stadsgezicht. Foto: Aart Klein (bron: van Nederland.nl ) 11

13 Bij besluit van 27 november 1972 is de kern van Goedereede door de toenmalige staatssecretaris van CRM aangewezen tot beschermd stadsgezicht. Als gevolg van deze aanwijzingwas de gemeenteraad verplicht om een bestemmingsplan vast te stellen waarin het beeld bepalende karakter van het stadsgezicht werd beschermd. Dit resulteerde in de vaststelling op 21 februari 1974 van het bestemmingsplan Stad Goedereede. De huidige bescherming van het stadsgezicht is geregeld in het bestemmingsplan Stad Goedereede dat in 1995 werd vastgesteld en in 2014 zal worden herzien. Het bestemmingplan Stad Goedereede regelt de wijze waarop de gemeente wil omgaan met het beschermde stadsgezicht. Het beleid van de gemeente is primair gericht op het behoud, het herstel en de versterking van de cultuurhistorische waarde van de binnen het beschermde stadsgezicht aanwezige monumenten, beeldbepalende panden, gevelwanden en andere elementen en in samenhang daarmee van de beeldkwaliteit van de openbare ruimte. Dit beleid is eveneens van toepassing op gebieden die direct grenzen aan het beschermde stadsgezicht. Daarnaast is het beleid gericht op het creëren van een duurzaam woonmilieu. Ontwikkelingen die onevenredige afbreuk doen aan deze twee doelstellingen dienen te worden geweerd. Bij raadsbesluit van 17 november 1977 werd de commissie van advies inzake het beschermde stadsgezicht ingesteld. Naam en taken van deze commissie zijn in de loop der jaren veranderd en heden ten dage kent de gemeente de commissie cultureel erfgoed. Deze kan de gemeente gevraagd en ongevraagd adviseren over kwesties op het terrein van het erfgoed. Bouw- en sloopactiviteiten in het beschermde stadsgezicht zijn aan strengere voorwaarden onderhevig dan in andere delen van de gemeente. Dat wil niet zeggen dat er geen economische activiteiten in het stadsgezicht mogelijk zijn. Welke activiteiten vergunningvrij en vergunningplichtig zijn, is vastgelegd in het bestemmingsplan; een aanvraag voor een vergunning dient te worden ingediend bij het omgevingsloket van de gemeente. In 1978 werd een travalje (hoefstal) geplaatst voor de voormalige smederij in het centrum van de gemeente. Het rijk heeft onlangs in het kader van de Modernisering van de Monumentenzorg voorgesteld meer bouwactiviteiten in een beschermd stads- of dorpsgezicht vergunningvrij te maken. Dit voorstel Besluit tot wijziging van het Besluit ruimtelijke ordening, het Besluit omgevingsrecht en het Besluit archeologische monumentenzorg in verband met de modernisering van de monumentenzorg en enkele technische aanpassingen, Staatssecretaris OCW, H. Zijlstra, ingediend 12

14 komt erop neer dat naast inpandige bouwactiviteiten nu ook bouwactiviteiten voor zover zij plaatsvinden aan gevels of dakvlakken die naar het erf aan de achterkant van het bouwwerk en niet naar openbaar toegankelijk gebied zijn gekeerd, vergunningvrij zijn. Dit geldt ook voor het oprichten van bouwwerken op erfdelen die niet zijn gekeerd naar openbaar toegankelijk gebied of bouwactiviteiten die plaatsvinden op gronden die onderdeel zijn van openbaar toegankelijk gebied Een belangrijke taak van de gemeente is om de kwaliteit van de openbare ruimte in het beschermde stadsgezicht te handhaven. Dit doet de gemeente door eens in de twee jaar een schouw uit te voeren. Betrokkenheid van de bewoners en bezoekers hierbij vind de gemeente van veel belang. Het is onze ambitie om die betrokkenheid verder te vergroten. De gemeente zal hiervoor verder plannen ontwikkelen. Rijksmonumenten Het aantal inschrijvingen als rijksbeschermde objecten in het Monumentenregister voor de gemeente Goedereede bedraagt in totaal Het betreft 137 gebouwde objecten en 2 archeologische terreinen. Goederee telt 120 gebouwde rijksmonumenten, Ouddorp 17 en Stellendam 2. Ook de Hervormde Kerk (1819) in Stellendam is een rijksmonument. In Stellendam is de molen en de Nederlands-Hervormde kerk aangewezen als rijksmonument. In Ouddorp een aantal woningen en enkele boerderijen alsmede de Laat-gotische dorpskerk, de toren van de Hervormde kerk, de molen, het raadhuis, de vuurtoren en de voormalige cichoreifabriek Ceres. Het grootste deel van de aanwijzing tot rijksmonument in Goedereede betreft (voormalige) woonhuizen en schuren. Het grote aantal rijksmonumenten in de stad Goederee houdt uiteraard nauw verband met het beschermde stadsgezicht van Goedereede. Het merendeel van de gebouwde rijksmonumenten bevindt zich in dan ook in de Achterstraat, Bekaf, de Catharinastraat, de mede namens de Minister van I en M, 2 december Cijfers afkomstig uit het Monumentenregister van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, d.d. 13 oktober

15 Groenmarkt, het Kerkpad en de Kerkstraat, de Markt, (Tegenover) Noordzijde Haven en de Pieterstraat. Opvallende niet-woonhuis aanwijzingen zijn bijvoorbeeld de monumentale toren ( ) van de Nederlands Hervormde kerk, Hotel De Gouden Leeuw, de molen aan de Goereeseweg, het herbouwde brugwachtershuis aan de Zuidzijde Haven en de spuisluis aan de Markt. Vanaf het begin van de jaren zeventig zijn veel rijksmonumenten in onze gemeente gerestaureerd. Hierdoor verkeert het monumentenbestand in onze gemeente in z n totaliteit in een redelijke tot goede staat. Onder het motto meten is weten stimuleert de gemeente Goederee monumenteigenaren een abonnement te nemen bij de Monumentenwacht. Zo blijft er goed zicht op de kwaliteit van het rijksmonumentenbestand in de gemeente. Historisch bouwkundige waarden in Goedereede De gemeente Goedereede herbergt veel en bijzondere bouwkundige waarden. Dit komt tot uitdrukking in het van rijkswege beschermd stads- en dorpsgezicht van de stad Goedereede met veel beschermde rijksmonumenten, maar ook in daarbuiten liggende objecten. Noemenswaardig zijn onder andere de molens in Stellendam, Ouddorp en Goedereede, de kern van Ouddorp, het Blaeuwe Huus, de vuurtoren en de chicoreifabriek Ceres. Van de 415 gemeenten in Nederland in 2010 telden 78 gemeenten meer gebouwde rijksmonumenten dan de gemeente Goedereede. Anders geformuleerd: meer dan 80% (!) van de Nederlandse gemeenten kennen minder gebouwde rijksmonumenten dan Goedereede. Uitgaande van alle gebouwde rijksmonumenten op Goeree-Overflakkee behoort het eiland zelfs tot de top 26 van Nederland met in totaal 348 door het rijk beschermde gebouwde monumenten. De gemeente Goedereede telt op dit moment 137 van rijkswege beschermde gebouwde monumenten. Hiervan liggen er 120 in Goedereede, waarvan de meeste in de historisch kern van de stad, 17 in Ouddorp en 2 in Stellendam. In aanvulling daarop, op basis van eigen gemeentelijk beleid, heeft de gemeente nu in totaal 156 monumenten aangewezen als gemeentelijk monument. In totaal hebben dus bijna 300 gebouwen een beschermde status. Gemeentelijke monumenten Het aantal monumenten dat beschermd is ingevolge de gemeentelijke erfgoedverordening bedraagt eind 2011 in totaal 156. Het proces van aanwijzing van gemeentelijke monumenten startte in 2000 met het opstellen van redengevende omschrijvingen. Hierna is een lijst opgesteld met potentiële gemeentelijke monumenten. In de jaren daarna heeft de gemeente, na vaststelling van deze lijst, op een enkele uitzondering na, al deze voordrachten geëffectueerd. Na het wegvallen van de subsidiegelden voor restauratie en onderhoud van deze monumenten is door de gemeente besloten een stimuleringsregeling op te zetten. Deze regeling vergoedt een deel van de kosten van een abonnement op Monumentenwacht. Zo n abonnement geeft de eigenaar en de gemeente zicht op de staat van onderhoud en de noodzaak van te treffen onderhoudsmaatregelen. 14

16 Vergunningen Voor veranderingen aan gemeentelijke monumenten dient aan burgemeester en wethouders vergunning te worden gevraagd. Dit op grond van artikel 10 van de Erfgoedverordening Een beslissing op een aanvraag om vergunning wordt niet genomen, dan nadat de monumentencommissie advies heeft uitgebracht. De advisering aan het College van B&W ingevolge vergunningaanvragen is ondergebracht bij de geïntegreerde welstands- en monumentencommissie van de Stichting Dorp, Stad en Land. Op deze wijze is een deskundige/objectieve en een duidelijke advisering geborgd. Daarnaast heeft het als voordeel dat aanvragers met één adviesinstantie hebben te maken, waarmee in voorkomende gevallen gemakkelijk kan worden overlegd. Binnen een termijn van zes weken adviseert de monumentencommissie het College over de aanvraag. Een van de ruim honderd gemeentelijke monumenten. Bouwmogelijkheden monumenten De bouwmogelijkheden voor de gemeentelijke monumenten zijn in de bestemmingsplannen geregeld. In principe wijken de bouwmogelijkheden voor gemeentelijke monumenten niet af van de reguliere bouwmogelijkheden met dien verstande dat er uiteraard wel een toetsing plaatsvindt door de monumentencommissie. De vergunning kan slechts worden verleend indien het belang van de monumentenzorg zich daartegen niet verzet. Bij de beslissing houdt het bevoegd gezag rekening met het gebruik van het monument. Kwaliteit gemeentelijk monumentenbestand De gemeentelijke monumenten verkeren overwegend in redelijke staat van onderhoud. Deze staat van onderhoud komt tot op zekere hoogte overeen met de uitkomsten van recent onderzoek van het Nationaal Restauratie Fonds 13. Het NRF verzond in 2011 bijna enquêtes naar eigenaren van gemeentelijke monumenten. Dat resulteerde in deelnemers. Daarmee is voor het eerst een representatief beeld ontstaan van de restauratiebehoefte en de behoefte aan ondersteuning bij de instandhouding van deze categorie monumenten. 13 Onderzoek naar de restauratiebehoeften bij eigenaren van gemeentelijke monumenten, juli/augustus 2011, Nationaal Restauratie Fonds, uitgevoerd door Right Marktonderzoek. 15

17 Het onderzoek schetst een beeld waarbij ongeveer de helft van de gemeentelijke monumenten er goed bij staat. Achttien procent wordt omschreven als matig of slecht. Van deze laatste groep is een gedeelte financieel niet in staat de benodigde werkzaamheden uit te voeren, waardoor het risico bestaat dat de restauratiebehoefte verder toe zal nemen. Een grote groep eigenaren geeft aan behoefte te hebben aan financiële ondersteuning, maar ook ondersteuning in de vorm van advies en begeleiding bij de instandhouding van het monument. De gemeente Goedereede heeft de Subsidieverordening Cultuurbehoud 2001 in 2007 ingetrokken. Dat wil niet zeggen dat eigenaren van een gemeentelijk monument geen subsidie kunnen aanvragen bij de gemeente. De gemeente kan eigenaren van een gemeentelijk monument nu subsidie verlenen op basis van de Algemene subsidieverordening gemeente Goedereede 14. Daarnaast kan ook het Nationaal Restauratie Fonds eigenaren van een gemeentelijk monument financieel ondersteunen bij restauratie en onderhoudswerkzaamheden. Op Goeree-Overflakkee liggen drie Joodse begraafplaatsen; de hier afgebeelde begraafplaats ligt in Goedereede en is aangewezen als gemeentelijk monument. Beeldkwaliteitsplan Het afgelopen decennium heeft de gemeente Goedereede opdracht gegeven tot het laten opstellen van een drietal Beeldkwaliteitplannen (BKP). Een kwaliteitsplan is opgesteld voor de Stad Goedereede (2002), één beeldkwaliteitsplan voor de Dorpskern Ouddorp (2000) en één voor Stellendam. 14 Zie paragraaf 3.4 van de Algemene subsidieverordening gemeente Goedereede. 16

18 1.4. Stand van zaken en ambities Het monumentenbeleid van de gemeente Goedereede heeft zich de afgelopen tien jaar jaren gekenmerkt door teruglopende beschikbare gelden en daardoor beperkte ambities. Als gevolg van de noodzakelijke bezuinigingsronde in 2005 restte er voor het totale erfgoedbeleid jaarlijks een bedrag van ,- en werd 0.5 fte binnen het gemeentelijk apparaat vrijgemaakt voor de personele inzet op dit terrein. Dit steekt enigszins schril af in vergelijking met de jaren daarvoor waar de gemeente toen kon rekenen op een jaarlijkse rijksbijdrage van ,- Getracht is de afgelopen jaren met de beperkte middelen zo creatief en efficiënt mogelijk om te gaan. Teneinde het wegvallen van subsidiemogelijkheden voor eigenaren van gemeentelijke monumenten enigszins te compenseren is een bijdrage geleverd in de abonnementskosten van de Monumentenwacht. Echter, ook de komende jaren zal het niet mogelijk zijn om substantieel bij te dragen in de kosten van restauratie van monumenten en beeldbepalende panden. Dat betekent dat het grootste deel van de kosten voor onderhoud en restauratie zal blijven liggen bij de eigenaren van de monumenten. Wel kan geconstateerd worden dat de staat van onderhoud van de meeste van onze rijksmonumenten redelijk tot goed is. Naar verwachting zal de staat van dit monumentenbestand het komende decennium niet aanzienlijk veranderen. Van iets mindere kwaliteit lijkt het bestand van gemeentelijke monumenten. Hier ligt een (kleine) opgave voor de gemeente. Nagegaan zal kunnen worden op welke manier er met een kleine gemeentelijke bijdrage er relatief veel vooruitgang te boeken valt als het gaat om onderhoudsstaat van deze monumenten. Te denken valt aan extra financiële impuls ten behoeve van het plegen van (klein) onderhoud door monumenteigenaren die een abonnement hebben bij de Monumentenwacht. Van belang acht de gemeente ook het laten updaten van de gemeentelijke monumentenlijst. Sinds het opstellen van de lijst is deze niet meer geactualiseerd. Een enigszins nieuwe richting kan er met het gemeentelijke monumentenzorgbeleid worden ingeslagen door meer het accent te leggen op de zogenaamde gebiedsgerichte aanwijzing. Uiteraard vervangt deze werkwijze niet de mogelijkheid om als gemeente individuele monumenten te beschermen (als gemeentelijk monument) maar het sluit wel meer aan bij de tendens op rijksniveau om verder te kijken (en te waarderen) dan alleen het individuele monument. Vanuit deze gedachte is het College van B&W voornemens om te bezien of de historische kern van Ouddorp aangewezen kan worden als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. In 2011 ontving het monumentenadviesbureau Conserf de opdracht om een cultuurhistorische waardebepaling op te stellen voor de historische kern van Ouddorp. Met deze aanwijzing zou een belangrijke stap voorwaarts worden gezet als het gaat om de bescherming van een cultuurhistorisch hoog gewaardeerd gebied in onze gemeente. Daarnaast heeft de gemeente de afgelopen tien jaar beeldkwaliteitsplannen laten opstellen voor de Dorpskern Ouddorp, Stad Goedereede en de kern van Stellendam. Aansluitend hierbij, maar ook als onderdeel van een meer gebiedsgerichte aanwijzing, wil de gemeente de komende jaren bezien of het Havenhoofd in Stellendam op de één of andere manier nadere bescherming zou moeten krijgen. Uiteraard dient ook dit op goede inhoudelijke (cultuurhistorische) gronden te geschieden. En met betrekking tot het vaststellen van belangrijke cultuurhistorische waarden binnen onze gemeente zal er op niet al te lange termijn besloten moeten worden over de cultuurhistorische waardebepaling van de Stichting Dorp, Stad en Land van het recreatiepark Dolphijn. Indachtig het in het verleden vastgestelde beleid zal er ook prioriteit gegeven blijven worden aan de handhaving van illegale of strijdige verbouw van monumenten en beeldbepalende panden en zullen wij aandacht blijven vragen voor cultuurbehoud door bij de toetsing van vergunningaanvragen uiterst zorgvuldig te werk te gaan. Tenslotte zullen wij erop toezien dat de gebouwde monumenten zoals opgenomen op de cultuurhistorische waardekaart van de gemeente een goede planologische borging krijgen in de nieuw op te stellen bestemmingsplannen. En in het kader van participatiebeleid willen we de mogelijkheden verkennen om de betrokkenheid van bewoners en bezoekers van Goedereede te vergroten bij de bij handhaving kwaliteit openbare ruimte in het beschermde stadsgezicht van Goedereede. 17

19 Taken en ambities gebouwde monumentenzorg Taken (o.a): het (laten) updaten van de gemeentelijke monumentenlijst een besluit nemen over de aanwijzing van de kern van Ouddorp als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht een besluit nemen over de cultuurhistorische status van Dolphijn prioriteit geven aan de handhaving van illegale of strijdige verbouw van monumenten en beeldbepalende panden het borgen van een deskundige en objectieve advisering aandacht blijven vragen voor cultuurbehoud door bij de toetsing van vergunningaanvragen uiterst zorgvuldig te werk te gaan er op toezien dat de gebouwde monumenten zoals opgenomen op de cultuurhistorische waardekaart van de gemeente een goede planologische borging krijgen in de nieuw op te stellen bestemmingsplannen. Ambities: de mogelijkheden onderzoeken en benutten van een meer complex- of gebiedsgerichte aanwijzing, te beginnen met het Havenhoofd te Stellendam (Wederopbouw) besluiten of een extra financiële impuls ter beschikking kan worden gesteld ten behoeve van het plegen van (klein) onderhoud door gemeentelijke en rijksmonumenteigenaren vergroting van betrokkenheid van bewoners bij handhaving kwaliteit openbare ruimte in het beschermde stadsgezicht van Goedereede 18

20 2. ARCHEOLOGISCHE WAARDEN EN VERWACHTINGEN 2.1. Rijksbeleid Voor het archeologiebeleid van de gemeente Goedereede is met name de Wet op de archeologische Monumentenzorg (Wamz) van belang. Deze wet regelt de zorg voor ons bodemarchief en is de vertaling van het Verdrag van Malta, dat Nederland in 1992 ondertekende. Deze wet is inmiddels opgenomen in de Monumentenwet 1988 en enkele ruimtelijke ordeningswetten waaronder de Wro. Wet op de archeologische monumentenzorg Sinds 1 september 2007 is de Wet op archeologische monumentenzorg (Wamz) van kracht, waarin concreet invulling is gegeven aan het Verdrag van Malta. Doelstelling van de wet is archeologische resten waar nodig te beschermen, zonder meer maatschappelijke lasten in het leven te roepen dan strikt noodzakelijk is. Vergeleken met de doelstelling van het Verdrag van Malta kent de Monumentenwet 1988 dus een nuancering. De wetgever heeft namelijk aangegeven dat de bescherming van archeologie proportioneel dient te zijn. Dit geeft ruimte voor een belangenafweging. De uitgangspunten van de wet sluiten veelal aan bij het Verdrag van Malta. Zo wordt waarde gehecht aan behoud en beheer in de bodem en verbetering van de informatievoorziening over het cultureel erfgoed. Ook het veroorzaker-betaalt-principe is integraal overgenomen. Meest relevant voor Goedereede is de verankering van de archeologie in de bestemmingsplannen en het feit dat het bevoegde gezag ten aanzien van de omgang met het bodemarchief in de meeste gevallen bij de gemeentelijke overheden is komen te liggen. In de wet is vastgelegd dat gemeenten bij (op)nieuw vast te stellen bestemmingsplannen en beheersverordeningen rekening dienen te houden met niet alleen de bekende maar ook met de te verwachten archeologische resten. De Archeologische Monumentenkaart (AMK; Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2010), de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW; Deeben, 2008) en de Cultuurhistorische Atlas, onderdeel van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) van de provincie Zuid-Holland kunnen daarbij als toetsingskader dienen. Nadeel van deze kaarten is dat de kaartschaal voor gemeentelijk niveau te grof is om mee te werken. Een gedetailleerde gemeentespecifieke archeologische beleidskaart, gebaseerd op een archeologische waarden- en verwachtingenkaart, is dan ook onmisbaar. De Schans, aangelegd in de 17 de eeuw, wordt thans onderhouden door Zuidhollands Landschap. De oorspronkelijke schans kreeg in 1795 zijn huidige contouren, met onder andere vier bastions. De Schans werd aangelegd om de doorvaart van vijandelijke schepen op de Grevelingen tijdens de Tweede Engelse Oorlog( ) te voorkomen. 19

21 Bevoegdheden van het rijk Het archeologisch rijksbeleid wordt in naam van de minister van OC en W uitgevoerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daar waar monumentale, archeologische of cultuurlandschappelijke waarden van nationaal of internationaal belang in het geding zijn, neemt deze dienst het initiatief als het gaat om behoud, bescherming, onderhoud en onderzoek. Het rijk heeft samengevat de volgende bevoegdheden en taken: het rijk kan gebieden aanwijzen tot beschermd (archeologisch) rijksmonument (artikel 3, lid 1); het rijk verleent een monumentenvergunningen voor wijziging, afbraak of verwijdering (artikel 11 e.v.) van een archeologisch rijksmonument; het rijk verstrekt na toetsing de vergunningen aan opgravende instanties (artikel 45-48); het rijk zorgt ervoor dat het archeologische belang wordt betrokken in rijksprojecten (rijk als initiatiefnemer). het rijk heeft een wettelijke adviesrol bij projecten waarvoor een m.e.r. wordt opgesteld. De Provincie zal, als zij bevoegd gezag is in de m.e.r-procedure, in principe de adviezen van de m.e.r.-commissie overnemen. het rijk kan bepaald onderzoek aan een universiteit toewijzen in het kader van ondersteuning van wetenschappelijk onderwijs (artikel 49); het rijk dient een Centraal archeologisch informatiesysteem (ARCHIS) in stand te houden (artikel 55); de minister (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) kan werk stilleggen (artikel 56) en betreding van terreinen opleggen (gedoogplicht conform artikel 57). Betekenis rijksbeleid Met de invoering van de Wet op de archeologische monumentenzorg (2007) is elke gemeente in Nederland verplicht bij het opstellen van een nieuw bestemmingsplan of een beheersverordening aan te geven op welke de gemeente rekening houdt met de in het geding zijnde archeologische waarden- en verwachtingen. De gemeente Goedereede heeft hier invulling aan gegeven door het laten opstellen van een archeologische waardenen verwachtingenkaart en een beleidskaart. Bij het opstellen van nieuwe bestemmingsplannen en beheersverordeningen zullen deze kaarten worden gebruikt om de bescherming van archeologische waardevolle gebieden vorm te geven. Het kan hierdoor voorkomen dat de gemeente bij de afgifte van de omgevingsvergunning archeologisch (voor-)onderzoek verplicht stelt. Ook als de gemeente zelf de verstoorder is, kan er archeologisch onderzoek worden uitgevoerd. Daarnaast heeft het rijk enkele andere mogelijkheden om het bodemarchief in Goedereede te beschermen. De meest vergaande bevoegdheid is het aanwijzing van een terrein in de gemeente als beschermd archeologisch monument. 20

22 2.2. Provinciaal beleid De provincie is bevoegd gezag bij de meeste ontgrondingen en moet als gevolg van de Ontgrondingenwet het archeologische belang toetsen en meewegen bij deze projecten. De provincie kan vanuit deze bevoegdheid verplichten tot archeologisch onderzoek. Aan de Steenweg (Ouddorp) ligt de voormalige vestigingsplaats van burcht Spreeuwenberg, waarschijnlijk een mottekasteel.. Bovendien heeft de provincie op grond van de Monumentenwet 1988 de bevoegdheid om archeologische attentiegebieden aan te wijzen. Attentiegebieden zijn gebieden die archeologisch waardevol zijn, of naar verwachting archeologisch waardevol zijn, maar die binnen bestaande bestemmingsplannen onvoldoende worden beschermd. Indien een bepaald gebied door de Provincie wordt aangewezen als attentiegebied, moet de gemeenteraad - binnen een door Provinciale Staten te stellen termijn voor dit gebied een nieuw bestemmingsplan vaststellen (artikel 44). De provincie Zuid-Holland maakt geen gebruik van deze bevoegdheid. De provincie is verantwoordelijk voor de instandhouding van een depot en kan eisen stellen voor een verantwoorde en toegankelijke opslag. Op verzoek van een gemeente kan de provincie ook een gemeentelijk depot aanwijzen (artikel 51). Betekenis provinciaal beleid Op basis van de Monumentenwet 1988 kan een provincie archeologische attentiegebieden aanwijzen. De provincie Zuid- Holland maakt van deze bevoegdheid geen gebruik. In de provinciale verordening van de provincie Zuid-Holland is archeologie niet opgenomen. Desondanks toetst de provincie Zuid-Holland gemeentelijke bestemmingsplannen op het aspect archeologie. De provincie heeft de mogelijkheid een zienswijze of een aanwijzing op te stellen. De provincie zorgt voor de instandhouding van een depot. Vondsten van archeologische opgravingen in de gemeente zijn eigendom van de provincie en gaan naar het archeologisch depot in Alphen a/d Rijn. Door middel van bruikleen kunnen zij tentoongesteld worden in onze gemeente 21

23 2.3. Gemeentelijk beleid Met de invoering van de Wamz heeft de gemeente Goedereede een kerntaak gekregen in de uitvoering van de archeologische monumentenzorg. Essentie hiervan is dat de gemeente bij de ruimtelijke besluitvorming het archeologische belang afweegt samen met andere maatschappelijke belangen. De artikelen 38 tot en met van de Monumentenwet 1988 geven een overzicht van de belangrijkste verplichtingen die de gemeente heeft en de instrumenten die de gemeente hiervoor ten dienste staan 16. Met het bodemarchief kan in iedere fase van planvorming rekening worden gehouden. Op structuurvisieniveau is dat in de rol van mede-ordenend principe, op bestemmingsplanniveau als mede-afwegingskader en op vergunningsniveau als toetsingskader. Hoe concreter een plan, hoe gedetailleerder de kennis over het archeologische bodemarchief moet zijn. Archeologische rijksmonumenten Naast een groot aantal historisch bouwkundige werken in onze gemeente heeft het rijk ook twee archeologische monumenten in Goedereede aangewezen als beschermd rijksmonument. Het eerste archeologische rijksmonument betreft kasteelberg Spreeuwenstein (I). De Spreeuwenstein was een middeleeuwse burcht, waarschijnlijk een mottekasteel aan de Steenweg te Ouddorp. De heuvel is nog altijd zichtbaar (zie de foto op pagina 16). In de polder Oude land van Diepenhorst op het voormalige eiland Westvoorn werd in de 13e eeuw een versterkte heuvel, een mottekasteel gebouwd door de Heer van Voorne. Wanneer de versterking is gesloopt, is niet bekend, maar in 1659 bestaat het kasteel niet meer. Resten van de burcht zijn gebruikt voor de bouw van huizen, verondersteld wordt ook voor het Blaeuwe Huus. Jarenlang bleven de fundamenten op de motte nog zichtbaar. In de volksmond kreeg de heuvel de naam Blaeuwe Steen. Hier werd tot 1791 op Oud- Germaanse wijze in de open lucht recht gesproken. Op een blauwe steen werd de ban gesproken over burgerlijke en polderzaken. Ten noorden van de stad Goedereede ligt één van de twee archeologische rijksmonumenten; dit terrein bevat sporen uit de Romeinse Tijd. 15 De artikelen 38 tot en met 43 zijn te raadplegen via: #HoofdstukV De gehele Monumentenwet 1988 kan worden geraadpleegd via 22

24 Het tweede archeologische rijksmonument (II) in onze gemeente is aanmerkelijk minder zichtbaar. Het betreft het terrein, ten noorden van de stad Goedereede, ingeklemd tussen de Klaverseweg en de Hoofddijk waarop restanten uit de Romeinse tijd zijn aangetroffen. Vanwege deze restanten is het terrein in 1976 aangewezen als beschermd monument. Daarnaast bestaan er in Nederland ook zogenaamde AMK-terreinen. De afkorting AMK staat voor Archeologische Monumenten Kaart. Deze terreinen zijn door het rijk en de provincie geïnventariseerd en op de Archeologische Monumenten Kaart opgenomen als terreinen van zeer hoge, hoge of archeologische waarde. De terreinen zijn niet door het rijk beschermd, maar zijn wel van archeologische (grote) betekenis. De gemeente Goedereede telt vijf AMK-terreinen: de Schans (IV), buiten de kern van Ouddorp gelegen ten oosten van de motte, het terrein aan de Jillesweg waarop bewoningssporen uit de IJzertijd te verwachten zijn (VIII), het terrein waarop restanten aanwezig zijn van de hofstede Het Hof van de Heeren van Voorne (VII ), de dorpskern van Ouddorp inclusief het kerkterrein (III) met kans op sporen uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd en tenslotte het meest westelijk gelegen AMK-terrein in de gemeente te weten het terrein aan de Oudelandsseweg nagenoeg loodrecht op de Dorpsweg (VI) met daarop mogelijk een Romeins grafveld. De Romeinse cijfers op de kaarten achter de AMK-terreinen corresponderen met de nummering van de terreinen zoals die zijn aangegeven op de archeologische waarden en verwachtingenkaart van de gemeente (zie de kaartuitsnede van de kern van Ouddorp en van de kern van Goedereede) Twee uitsneden uit de archeologische waarden-en verwachtingenkaart van Goeree-Overflakkee: de bovenste uitsnede betreft stad Goedereede, de onderste betreft de kern van Ouddorp. Op beide kaarten zijn de archeologische Rijksmonumenten (I en II) en de AMK-terreinen goed te herkennen. 23

25 Gemeentelijke archeologische waarden en verwachtingen Om te voldoen aan de eisen omtrent de archeologie zoals die zijn opgenomen in de Monumentenwet 1988 is in ISGO verband voor de vier gemeenten op Goeree-Overflakkee archeologiebeleid 17 opgesteld. Dit beleid bestaat uit een beleidsnota, een al eerder door het BOOR opgestelde archeologische waarden- en verwachtingenkaart voor het gehele eiland en een daarop gebaseerde 18 archeologische beleidskaart. De nota en de daarbij behorende kaarten zijn in 2010 vastgesteld door de gemeenteraad van Goedereede. De kaart zie een uitsnede hieronder laat goed zien dat in de gemeente Goedereede de aanwezige archeologische waarden en verwachtingen hoger zijn dan op de rest van GoereeOverflakkee. Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met de langere bewoningsgeschiedenis op Goeree. Zowel sporen uit de Nieuwe Tijd, als uit de Middeleeuwen maar ook uit de Romeinse Tijd en zelfs de IJzertijd zijn aangetroffen in onze gemeente. 17 Archeologie als nieuwe omgevingsfactor in de bestemmingsplannen van Goedereede, Middelharnis, Oostflakkee en Dirksland ; november 2009; Hazenberg Archeologie, Leiden. 18 Het archeologiebeleid van de gemeente Goedereede is op 19 november 2010 inwerking getreden. 24