Menskrachtontwikkeling in de kaakchirurgie, een niet te onderschatten capaciteitsprobleem

Transcriptie

1 L.G.M. de Bont B. Witsenburg Menskrachtontwikkeling in de kaakchirurgie, een niet te onderschatten capaciteitsprobleem Samenvatting Trefwoorden: Menskrachtproblematiek Sociale tandheelkunde Mondziekten en kaakchirurgie Uit de afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde van het Academisch Ziekenhuis Groningen. Datum van acceptatie: 12 juni Adres: Prof.dr. L.G.M. de Bont AZ Groningen Postbus RB Groningen Een tekort aan kaakchirurgen bestaat reeds enkele jaren in Nederland. Uit analyses blijkt dat het tekort zal toenemen in de periode Vervroegde pensionering en arbeidstijdverkorting hebben een grote invloed op de uitkomsten van de analyses. Het tekort aan kaakchirurgen zal tot 2010 aanzienlijk zijn. Opleidingscapaciteitstoename in combinatie met de opleidingsduurverkorting en diverse vormen van substitutie zullen het tekort aan kaakchirurgen doen verdwijnen. BONT LGM DE, WITSENBURG B. Menskrachtontwikkeling in de kaakchirurgie, een niet te onderschatten capaciteitsprobleem. Ned Tijdschr Tandheelkd 2001; 108: Inleiding Een tekort aan medische en tandheelkundige specialisten wordt reeds een aantal jaren aangekondigd. Vergrijzing van de Nederlandse bevolking en wijzigingen in de beroepsuitoefening, zoals een vervroegde pensionering, minder lange werkweken en nieuwe, veelal tijdrovende vormen van diagnostiek en behandeling, zouden daaraan ten grondslag liggen. Een tekort aan kaakchirurgen bestaat reeds enkele jaren in Nederland. De eerste analyse, gebaseerd op gegevens uit 1996 (Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde, sectie Tandarts-Specialisten en Nederlandse Vereniging voor Mondziekten en Kaakchirurgie NMT sectie Tandarts-Specialisten en NVvMK, 1997), gaf een verontrustend beeld. Duidelijk werd dat om aan de behoefte aan kaakchirurgen te kunnen voldoen, de opleidingscapaciteit drastisch omhoog moest. De analyse was gebaseerd op het door kaakchirurgen, door middel van een enquête, zelf aangegeven moment van gewenste uittreding uit het beroep, alsook een inventarisatie van reeds bestaande vacatures. Factoren als toename van de bevolking, arbeidsongeschiktheid, vroegtijdig overlijden, migratie, wijziging van de opleidingsduur en veranderingen in de zorgvraag, werden buiten beschouwing gelaten en niet bij de analyse betrokken. Genoemd rapport werd in 2000 geactualiseerd door Cap Gemini Ernst & Young. Daarbij werden de effecten van daling van de pensioneringsleeftijd van 65 naar 63 jaar, alsook naar 61 jaar in verschillende scenario s uitgewerkt (NMT sectie Tandarts-Specialisten en NVvMK, 2000). Het bestaande tekort aan kaakchirurgen blijkt aanzienlijk toe te nemen, mede doordat kaakchirurgen de komende jaren in toenemende mate eerder dan op 65-jarige leeftijd uittreden uit het beroep. In 1999 werd door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een Capaciteitsorgaan in het leven geroepen om de capaciteit aan medische en tandheelkundig specialistische vervolgopleidingen beter af te stemmen op de verwachte behoefte aan deze beroepsgroepen. Het Capaciteitsorgaan bood in maart 2001 aan de Minister van VWS, mw.dr. E. Borst-Eilers, het Capaciteitsplan 2001 aan. Voor de kaakchirurgie is de uitkomst van de analyse dat in de periode de opleidingscapaciteit meer dan verdubbeld zou moeten worden (Capaciteitsorgaan, 2001). In dit artikel zullen de verschillende analyses alsook een aantal oplossingsscenario s worden toegelicht. Beroepskrachtenplanning mondziekten en kaakchirurgie Om de beroepskrachtenplanning op zorgvuldige wijze ter hand te nemen werd in 1994 door de Nederlandse Vereniging voor Mondziekten en Kaakchirurgie (NVvMK) en de sectie Tandarts-specialisten van de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde een permanente commissie Beroepskrachtenplanning Mondziekten en Kaakchirurgie ingesteld. Om te komen tot een meer betrouwbare analyse dan de op dat moment beschikbare, werd besloten in 1996 de kaakchirurgen te enquêteren over het gewenste en te verwachten moment van uittreding uit het beroep, over de wens tot parttime werken en de aanwezige vacatures. Op grond van de gegevens uit deze enquête, die nagenoeg door iedere kaakchirurg werd ingevuld, kon op gedetailleerde wijze de beroepskrachtenontwikkeling binnen de kaakchirurgie in kaart worden gebracht (NMT sectie Tandarts-Specialisten en NVvMK, 1997). Berekend werd dat in de periode gemiddeld negen kaakchirurgen per jaar uit de opleidingen zouden moeten stromen om het aantal kaakchirurgen op niveau te brengen, hetgeen betekende dat er gemiddeld 36 personen in opleiding zouden moeten zijn. Door de bestaande opleidingscapaciteit te laten toenemen (Amsterdam AMC en VU, Groningen, Nijmegen en Utrecht) en door in Leiden een opleiding te starten, kon de opleidingscapaciteit voor het specialisme mondziekten en kaakchirurgie tussen 1996 en 2000 toenemen van twintig naar dertig opleidingsplaatsen. Het betreft een vierjarige opleiding. Derhalve kunnen er thans gemiddeld 7,5 kaakchirurgen per jaar beschik- 330 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) augustus

2 baar komen, mits alle plaatsen bezet zijn. Helaas blijkt dat niet helemaal het geval te zijn. Mede door de dubbele vooropleidingseis, het hebben van zowel het basisartsdiploma als het tandartsdiploma, alsook het tandartsentekort blijkt het aantal sollicitanten voor de opleiding Mondziekten en Kaakchirurgie net niet voldoende te zijn, waardoor opleidingsplaatsen soms een periode niet bezet zijn. Zoals in de inleiding reeds vermeld, werd met diverse factoren die voorspelbaar de vraag naar kaakchirurgen zouden kunnen doen toenemen, in deze analyse nog geen rekening gehouden. In het in juli 2000, in opdracht van de NVvMK en de sectie Tandarts-specialisten van de NMT, door Cap Gemini Ernst & Young gepubliceerde rapport werd in scenario s het effect van de te verwachten vervroegde pensionering in kaart gebracht (NMT Sectie Tandarts- Specialisten en NVvMK, 2000). Uit de analyses, gebaseerd op een uittreden uit het beroep op 63-jarige leeftijd, blijkt dat de opleidingscapaciteit gedurende een aantal jaren fors omhoog moet, opdat tot het jaar 2010 per jaar dertien kaakchirurgen uit de opleiding kunnen stromen. Vanaf 2010 zouden negen kaakchirurgen per jaar voldoende zijn. Een uittreden uit het beroep op 61-jarige leeftijd doet genoemde cijfers nog verder oplopen (afb. 1 en tab. 1). Factoren aan de vraagzijde en mogelijke veranderingen in de taakinvulling en het takenpakket van kaakchirurgen (bijv. ten gevolge van vakinhoudelijke ontwikkelingen en substitutie) werden in dit rapport niet in de analyse betrokken. Om de noodzakelijke uitbreiding van opleidingscapaciteit en de benutting daarvan te realiseren, werden de volgende maatregelen aanbevolen: Een verkorting van de totale opleidingsduur. Het wegnemen van allerlei belemmeringen die de doorstroom tijdens de tweede vooropleiding (geneeskunde of tandheelkunde) kunnen vertragen. Verruiming van het budget van de opleidingsinstituten, waarmee de noodzakelijke uitbreiding van de opleidingscapaciteit kan worden gerealiseerd. Een financiële vergoeding voor tandartsen c.q. artsen die nog een aanvullend opleidingstraject dienen af te leggen, waarbij zij geen inkomen genieten. Tot slot wordt geadviseerd de mogelijkheden voor substitutie nader te doen onderzoeken. Capaciteitsplan Tabel 1. Aantal werkzame kaakchirurgen versus de benodigde capaciteit bij toepassing van verschillende scenario s. (Bron: NMT Sectie Tandarts- Specialisten en NVvMK, 2000) Scenario 1 Pensionering 65 jr., / / /215 deeltijdfactor 0,9 Scenario 2 Pensionering 63 jr., / / /215 deeltijdfactor 0,9 Scenario 3 Pensionering 63 jr., / / /230 deeltijdfactor 0,85 Scenario 4 Pensionering 61 jr., / / /230 deeltijdfactor 0,85 Het in 1999 voor het ministerie van VWS in leven geroepen Capaciteitsorgaan heeft tot doel het jaarlijks structureel in beeld brengen van de capaciteit aan medische en tandheelkundig specialistische vervolgopleidingen in relatie tot de te verwachten zorgvraag op geleide van vakinhoudelijke, maatschappelijke en demografische ontwikkelingen, alsmede voorstellen te doen voor het aanpassen van de huidige financieringssystematiek van deze opleidingen. Een gericht opleidings- en arbeidsmarktbeleid zal noodzakelijk zijn om het bestaande en toenemende tekort te verminderen. Binnen het Capaciteitsorgaan participeren beroepsbeoefenaren, opleidingsinstellingen en zorgverzekeraars. Gezamenlijk dragen zij zorg voor de capaciteitsraming van de diverse categorieën artsen en tandartsspecialisten. Hiertoe is een vijftal kamers ingesteld, die respectievelijk bestaan uit huisartsen, sociaal geneeskundigen, verpleeghuisartsen, medisch specialisten en tandheelkundig specialisten. De capaciteitsramingen worden per kamer uitgevoerd en leiden tot een deelplan. Deze deelplannen komen voort uit een onderzoek, verricht in opdracht van het Capaciteitsorgaan door het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel) en het instituut Prismant en getiteld Vraag en aanbod artsen: raming (Van der Velden et al, 2001). De gezamenlijke deelplannen vormen het Capaciteitsplan (tab. 2). In het Capaciteitsplan 2001 is een aantal factoren dominant. Empirisch onderbouwd en betrouwbaar toepasbaar in voorspellende scenario s zijn: de bevolkingsontwikkeling (vooral vergrijzing) en de demografie van de beroepsgroep (vergrijzing, toename aantal vrouwelijke kaakchirurgen). Ingeschat naar de toekomst en daardoor minder betrouwbaar toepasbaar zijn de toenemende mondigheid van de bevolking, substitutie en efficiency, op dit moment onvervulde vraag, instroom van kaakchirurgen uit het buitenland en verminderen/normaliseren van arbeidstijd. Voor de bepaling van de benodigde capaciteit voor de specialistenopleidingen tussen zijn deze factoren geordend in varianten, waarbij de lage combinatie- 70 Afb. 1. Het tekort aan kaakchirurgen (KC) in de loop van de tijd voor 4 scenario s. Scenario 1: pensioneringsleeftijd 65 jaar, deeltijdfactor 0,9 fte. Scenario 2: pensioneringsleeftijd 63 jaar, deeltijdfactor 0,9 fte. Scenario 3: pensioneringsleeftijd 63 jaar, deeltijdfactor 0,85 fte. Scenario 4: pensioneringsleeftijd 61 jaar, deeltijdfactor 0,85 fte. (Bron: NMT Sectie Tandarts-Specialisten en NVvMK, 2000) tekort aan KC scenario 1 scenario 2 scenario 3 scenario 4 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) augustus 331

3 De Bont en Witsenburg: Menskrachtontwikkeling in de kaakchirurgie Tabel. 2. Capaciteitsplan (Bron: Capaciteitsorgaan, 2001). Kaakchirurgie Keuze uit varianten In de beleidsmatige eindweging van de varianten acht de Kamer Tandheelkunde de lage combinatievariant een goede mengeling van de harde en zachte factoren. In deze variant moeten vanaf 2000 jaarlijks 18 assistenten de opleiding tot kaakchirurg gaan volgen ten opzichte van nu gemiddeld 7,5 per jaar bij een pensionering op 63-jarige leeftijd. Bij invoering van een arbeidstijdverkorting van 2,5 tot 5%, als beleidskeuze, moet het aantal op 19 respectievelijk 20 liggen. De Kamer Tandheelkunde acht genoemde bandbreedte van 18 tot 20 een goede indicatie, van wat nodig is bij verder ongewijzigd beleid. De Kamer realiseert zich, dat het om bijna een verdrievoudiging gaat van de opleidingscapaciteit. Aanvullende afwegingen Er werkten eind 1999 in Nederland 207 kaakchirurgen. Ook voor dit overzichtelijk aantal geeft het model een goede indicatie, maar is een zorgvuldige weging van allerlei ontwikkelingen van extra belang. Een drietal zaken speelt een grote rol. Allereerst is de opleiding tot kaakchirurg de langste opleiding van alle groepen waar het Capaciteitsorgaan ramingen voor maakt, namelijk nominaal negen jaar met inbegrip van de opleiding tot arts na de opleiding tot tandarts. Vanuit de huidige bezetting van die vooropleiding tot arts, alvorens in opleiding te gaan tot kaakchirurg, is nu reeds zichtbaar, dat het aantal, nodig volgens de lage combinatievariant, niet op korte termijn gerealiseerd kan worden. In de tweede plaats is de leeftijdsopbouw van de kaakchirurgen zo, dat er een piek duidelijk boven de vijftig jaar ligt, zodat 30% de komende 10 jaren zal uittreden. Tot slot is er nog een belangrijke samenhang met het aantal beschikbare tandartsen. De ook in die kring geconstateerde behoefte aan uitbreiding kan bij realisatie effecten hebben op patiëntenstromen naar de kaakchirurg. Dit is niet nader onderzocht, maar speelt kwalitatief wel in de totale afweging mee. In de kaakchirurgie bestaat namelijk zorg over een te snelle verwijzing nu van pathologie, die bij de tandarts thuis hoort. Uitbreiding van het aantal tandartsen wordt ook door de minister van VWS ondersteund, blijkens de nota Mondzorg, gericht aan de Tweede Kamer. Deze nota is een reactie op het rapport Capaciteit mondzorg van augustus Belangrijker nog dan de kwantitatieve uitbreiding met tandartsen op termijn is de aanbeveling, die de minister ook overneemt om te komen tot een goede afbakening van taken via clustering van disciplines met de tandarts als spil. Zet deze ontwikkeling door met daadwerkelijk een grotere en bredere inzet van meer disciplines, dan zal dit verlichting gaan opleveren voor de tandarts. Bij een goede afbakening van activiteiten vervolgens ook tussen tandarts en kaakchirurg zal deze laatste hier ook mee gebaat zijn. Enige substitutie is al ingecalculeerd, maar zou dan sterker kunnen doorzetten. Eindoordeel Alles wegend is de Kamer van oordeel, dat alle inspanning gepleegd moet worden om de opleidingscapaciteit van de kaakchirurgen in flinke stappen uit te breiden van een instroom van 7,5 naar 20 assistenten bij verder ongewijzigd beeld. Signalen De primaire taakstelling van het Capaciteitsorgaan is vanuit behoefte aan zorg de capaciteit voor de vervolgopleiding te ramen. Worden deze ramingen niet gerealiseerd, dan is het aan het veld en de overheid om over beleidsalternatieven na te denken. Het is evident dat dit hard nodig is voor de kaakchirurgie. Het gevaar is niet denkbeeldig dat de komende jaren een kritische grens overschreden wordt, om in de vraag naar kaakchirurgie nog in volle breedte en redelijk gespreid in Nederland te kunnen voorzien. Vanuit de modelbenadering van het Capaciteitsorgaan is het mogelijk beleidsvoornemens te toetsen op hun gevolgen. Vanuit de driedeling in het model worden hieronder enkele signalen afgegeven, die nu al aan de orde zijn of verder opgepakt worden door veld en overheid. Vraag De vraag van patiënten zal niet eenvoudig te beïnvloeden zijn, zolang de druk op tandartsen groot blijft. Toch is denkbaar dat ziekenhuizen/maatschappen consequenter vraag gaan terugspelen naar de eerste lijn, om geen roofbouw te plegen op de zittende kaakchirurgen. Werkproces Substitutie, ook binnen de kaakchirurgie zelf, is een zeer serieus te nemen optie. Mede op basis van de uitkomsten van dit plan zullen de diverse partijen zich realiseren, dat er een groot probleem aan het ontstaan is. Er bestaat al enige ervaring met (tand)artsen in de tweede lijn, vooral voor dentoalveolaire chirurgie. Dit type benadering verdient navolging. Aanbod De duur van de opleiding kan voor wat betreft de vooropleiding (hetzij tot tandarts, hetzij tot arts) nog leiden tot verkorting bij de meeste opleidingsplaatsen. Tot slot is het denkbaar de uitstroom uit het buitenland, met name Vlaanderen met een gelijksoortige dubbele vooropleiding, systematischer te gaan bevorderen. variant als een realistisch vertrekpunt werd beschouwd. Hier bovenop is gekozen voor 2,5 of 5% vermindering van arbeidstijd. Op grond van deze analyse zou de specialistenopleidingscapaciteit van kaakchirurgen moeten toenemen van dertig naar tachtig specialisten in opleiding, opdat per jaar twintig kaakchirurgen gaan instromen. De raming van Nivel en Prismant geeft in diverse varianten de benodigde instroom van de specialistenopleiding kaakchirurgie weer (tab. 3). Discussie Sedert een aantal jaren is het duidelijk dat in Nederland het tekort aan kaakchirurgen verder zal toenemen. Slechts over de omvang van het tekort bestond discussie. Sedert het verschijnen van het Capaciteitsplan 2001, waarin de benodigde instroom van kaakchirurgen werd geanalyseerd bij verschillende vraag- en aanbodontwikkelingen, blijkt het tekort groter dan verwacht te zijn. Er dreigt een tekort van tientallen kaakchirurgen te ontstaan. Dit tekort lijkt bestreden te kunnen worden door (afb. 2): opleidingscapaciteitstoename, opleidingsduurverkorting en facilitering, efficiëntere werkwijze van de zittende beroepsgroep, toestroom van kaakchirurgen uit buitenland en substitutie. Genoemde oplossingen bieden weliswaar mogelijkheden, maar worden vooral ook gekenmerkt door beperkingen. Opleidingscapaciteitstoename Naar verwachting zal de Minister van VWS op korte termijn komen met een aanbod de opleidingscapaciteit voor het specialisme mondziekten en kaakchirurgie fors te laten toenemen, bijvoorbeeld met twaalf opleidingsplaatsen. De bestaande opleidingen zouden in dat geval er ieder twee plaatsen bij kunnen krijgen. Deze plaatsen dreigen echter voor een deel vooralsnog vacant te blijven, omdat er niet voldoende kandidaten met een dubbele vooropleiding direct beschikbaar zijn. De belangstelling voor de specialistenopleiding Mondziekten en Kaakchirurgie is enigszins beperkt. De indruk 332 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) augustus

4 bestaat dat in die universiteiten en geaffilieerde ziekenhuizen waar de studenten tandheelkunde en geneeskunde zich op een intensieve en positieve manier met het vakgebied mondziekten en kaakchirurgie moeten bezighouden, de belangstelling voor de opleiding tot kaakchirurg het grootst is. Enthousiaste docenten uit de kaakchirurgie en een verplicht co-schap Mondziekten en Kaakchirurgie, zowel voor tandheelkundestudenten als voor geneeskundestudenten, lijken de hoofdingrediënten te zijn voor succes. Toename van het aantal opleidingsplaatsen kent nog andersoortige beperkingen. Iedere opleidingsinrichting kent een optimum aan opleidingsplaatsen dat wordt bepaald door voldoende aantallen patiënten met voldoende variëteit in pathologie en de aanwezigheid van voldoende stafleden. Ook dit laatste is een punt van zorg. Het beroepskrachtentekort wordt ook in de academische opleidingskliniek gevoeld. Bovendien wordt het salaris als te weinig concurrerend ervaren met de inkomens die genoten worden in de periferie. Opleidingsduurverkorting en facilitering ±30 Opleidingscapaciteit kaakchirurgen 01/01/01; aantal AGIO s, 4-jarige opleiding 30 1 Gewenste opleidigscapaciteit kaakchirurgen, volgens raming Capaciteitsorgaan periode ; aantal AGIO s, 4-jarige opleiding Opleidingscapaciteitstoename 2 Opleidingsduurverkorting 3 Efficiëntere werkwijze zittende beroepsgroep 4 Toestroom kaakchirurgen uit buitenland 5 Substitutie ±80 Mondziekten en kaakchirurgie is in Nederland een tandheelkundig specialisme. Noch de duur van de vierjarige opleiding, noch de dubbele vooropleiding staan ter discussie. Wel dient er met kracht naar te worden gestreefd dat de ontbrekende vooropleiding met een zo hoog mogelijk rendement gerealiseerd moet kunnen worden. Initiatieven tot het realiseren van een verkorte tandartsenopleiding voor basisartsen moeten positief kritisch worden beoordeeld en onderdeel dienen te zijn van een brede discussie. Ook blijkt dat de zevenjarige kaakchirurgenopleiding (voor tandartsen) volgens het model van Groningen, concurrerend te zijn met de Realisering van behoefte aan beroepskrachten in de kaakchirurgie tandheelkundige praktijk. In deze laatste opleiding zijn de studie geneeskunde en de specialistenopleiding geïntegreerd. Steeds frequenter zal echter blijken dat het door de assistent in opleiding zelf moeten voorzien in de kosten van levensonderhoud in de fase van het volgen van de nog ontbrekende vooropleiding, voor menig kandidaat zal leiden tot het maken van een andere keuze dan de opleiding kaakchirurgie. Immers, het tekort aan zowel basisartsen als tandartsen leidt ertoe dat men Afb. 2. Gewenste opleidingscapaciteit kaakchirurgen en realisering van behoefte aan beroepskrachten in de kaakchirurgie. Tabel 3. Benodigde instroom in de opleidingen voor kaakchirurgie bij verschillende vraag- en aanbodontwikkelingen. (Bron: Van der Velden et al, 2001). Specialisme Basis- Combinatievarianten vraag én aanbodzijde: variant. relatief geringe extra vraag in verband met de Stijging sociaal culturele ontwikkelingen en zorgvraag substitutie/efficiency (laag/laag-versie) plus en zorg- een groter of kleiner aanbod per arts in aanbod op verband met arbeidstijdverlenging of verkorting. basis van leeftijd Meer vraag Meer vraag Meer vraag Meer vraag Meer vraag en geslacht (laag/laag- (laag/laag- (laag/laag- (laag/laag (laag/laag van de versie) én versie én versie) én -versie) én -versie) én bevolking 5% meer 2,5% meer geen veran- 2,5% minder 5% minder én de aanbod aanbod dering in aanbod aanbod beroeps- aanbod groep (incl. opvang van de onvervulde vraag) Huidige Benodigde Benodigde Benodigde Benodigde Benodigde Benodigde instroom instroom instroom instroom instroom instroom instroom bij pen- bij pen- bij pen- bij pen- bij pen- bij pen- bij pensioen met sioen met sioen met sioen met sioen met sioen met sioen met 65/63/60 65/63/60 65/63/60 65/63/60 65/63/60 65/63/60 65/63/60 Kaakchirurgie 7,5 10/12/17 14/16/21 16/17/22 17/18/25 18/19/25 19/20/26 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) augustus 333

5 De Bont en Witsenburg: Menskrachtontwikkeling in de kaakchirurgie veel goed betaalde beroepsmogelijkheden heeft, waarbij de optie een opleiding tot kaakchirurg te beginnen financieel slecht afsteekt. Het op korte termijn instellen van een fonds ter financiering van de ontbrekende vooropleiding zou soelaas kunnen bieden. Geluiden uit het veld om terug te keren naar de enkelvoudige vooropleiding (tandarts) dienen weerlegd te worden, omdat de huidige tandartsenopleiding als te beperkt wordt beschouwd om in een vierjarige vervolgopleiding kaakchirurg te worden. Dan zal de vierjarige opleiding bijvoorbeeld een zesjarige opleiding moeten worden om de ontbrekende kennis en training aan te vullen. Zelfs dan is de vraag gerechtvaardigd of een dergelijk curriculum voldoende is toegesneden op de te stellen opleidingseisen en of het voldoende doelmatig is. Derhalve, alsook vanwege internationale ontwikkelingen in het vakgebied, staat bij de kaakchirurgen een dubbele vooropleiding niet ter discussie. Efficiëntere werkwijze zittende beroepsgroep Door de huidige populatie kaakchirurgen wordt hard en efficiënt gewerkt. Er is een tendens bij voorkeur de zorg te verlenen vanuit grote maatschappen waarbij de maatschapsleden aan onderlinge taakverdeling en deelspecialisatie doen. Direct uitvoerbare voorstellen die leiden tot efficiencybevordering zijn, op grond van het bovenstaande, niet voorhanden. Toestroom kaakchirurgen uit het buitenland Bij toestroom van kaakchirurgen uit het buitenland wordt doorgaans gedacht aan Belgische collegae uit het Vlaamse taalgebied. De Vlaamse optie is een zeer reële omdat zij de dubbele vooropleiding hebben en de Nederlandse taal machtig zijn. Desondanks blijken er grote culturele verschillen te zijn, waardoor de Vlaamse collegae zich op voorhand niet snel in Nederland willen vestigen. Substitutie Naast de mogelijkheid meer kaakchirurgie binnen de eerste lijn te laten verrichten, door ervoor te zorgen dat de tandarts-algemeen practicus zo is opgeleid dat alleen de meer gecompliceerde casus naar de kaakchirurg worden verwezen, kan gedacht worden aan substitutie van taken van de kaakchirurg door assistenten geneeskunde niet in opleiding (AGNIO s), tandartsen die functioneren als ziekenhuisarts, of zelfs door nurse practitioners, mondhygiënisten of verpleegkundigen die specifiek onderdelen van het vak beoefenen ( verlengde arm ). De intentie om de eenvoudige (niet specialistische) kaakchirurgische zorg in de eerste lijn te laten is al jarenlang aanwezig. Binnen de huidige tandartsopleidingen in Nederland heeft dit echter steeds minder vorm gekregen. Tandartsen worden daartoe niet meer opgeleid. Bovendien is er al een tandartsentekort en dus zal substitutie binnen de eerste lijn niet spontaan plaatsvinden. Dan blijft over substitutie binnen de tweede lijn. Dat betekent dat binnen grotere kaakchirurgische maatschappen de kaakchirurgen een deel van hun taak delegeren aan tandartsen die daartoe zijn opgeleid. Vooral in de opleidingsklinieken Nijmegen en Groningen bestaat al jaren ervaring met het opleiden van tandartsen als AGNIO, die na een gerichte opleiding te hebben genoten en ervaring binnen de opleidingskliniek te hebben opgedaan, zelfstandig functioneren tijdens poliklinische spreekuren en dentoalveolaire chirurgie bedrijven. Conclusies Het tekort aan kaakchirurgen zal tot 2010 aanzienlijk zijn. Opleidingscapaciteitstoename in combinatie met opleidingsduurverkorting en diverse vormen van substitutie zullen het tekort aan kaakchirurgen doen verdwijnen. Literatuur NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER TANDHEELKUNDE, sectie Tandarts-Specialisten en Nederlandse Vereniging voor Mondziekten en Kaakchirurgie (NVvMK). Tweede nota Permanente Begeleidingscommissie Beroepskrachtenplanning Mondziekten en Kaakchirurgie. Nieuwegein: NMT sectie Tandarts-Specialisten en NVvMK, NMT SECTIE TANDARTS-SPECIALISTEN EN NVVMK. Beroepskrachtenplanning Mondziekten en Kaakchirurgie. Utrecht: Cap Gemini Ernst & Young, CAPACITEITSORGAAN. Capaciteitsplan Utrecht: Capaciteitsorgaan, VELDEN LJF VAN DER, HINGSTMAN L, NIENOORD-BURÉ ET AL. Vraag en aanbod artsen: raming Utrecht: Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel/Prismant, 2001). Summary Key words: Health manpower Oral and maxillofacial surgery Public health dentistry Manpower in oral and maxillofacial surgery, a serious capacity problem in the Netherlands In the Netherlands there is currently a shortage of oral and maxillofacial surgeons. This shortage will increase between 2001 and It is analyzed that early retirement and reduction of working hours are the major factors which contribute to the shortage which will coause serious problems till Solutions will focus on increasing training capacity, reduction of training time and on various forms of substitution. 334 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) augustus