Bloom als verrijkingsmethode e-book

Transcriptie

1 Bloom als verrijkingsmethode e-book

2 2016 Hoogbloeier cvba, Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur (0) Hoogbloeier cvba 2 17

3 1 Taxonomie van Bloom voor cognitieve vaardigheden Goed onderwijs aan sterke en hoogbegaafde leerlingen vraagt om leerstof die aangepast is aan hun noden. Er is reeds heel wat materiaal specifiek voor deze doelgroep ontwikkeld, maar je hoeft niet altijd voor kant-en-klare materialen te kiezen. Niet alle verrijkingsmaterialen zijn trouwens even geschikt. In 2001 heeft een projectgroep van het SLO (Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling, Nederland) een onderzoek (Bronkhorst e.a., 2001) uitgevoerd naar de criteria waaraan uitdagend lesmateriaal voor sterke en hoogbegaafde leerlingen zou moeten voldoen: een beroep doen op creativiteit open opdrachten bevatten een hoog abstractieniveau hebben een hoge mate van complexiteit hebben meerwaarde bieden ten opzichte van reguliere leerstof stimuleren tot een onderzoekende houding een beroep doen op de zelfstandigheid van de leerling een reflectieve houding uitlokken een beroep doen op metacognitieve vaardigheden uitlokken tot interactie Het komt er dus op neer dat we deze leerlingen willen stimuleren om verder door te denken, om kritisch na te denken, discussies te ontlokken en om zelfstandig op zoek te gaan naar informatie. We willen hun probleemoplossend denkvermogen vergroten door hen te leren om problemen op verschillende wijzen op te lossen. Kortom, we willen ze prikkelen om te denken! 3 17

4 Benjamin Bloom (1956) heeft in de jaren vijftig een taxonomie ontwikkeld waarin hij leerdoelen voor het onderwijs ordent. Deze leerdoelen ordent hij niet op inhoud, maar op manier van denken. De taxonomie kent drie domeinen: cognitief, affectief en psychomotorisch. Voor ons is vooral het cognitieve van belang. Hij benoemt hierbij zes manieren van denken waarvan de onderste drie het eenvoudigst zijn (lagere orde-denkvaardigheden: kennis, begrip en toepassing) en bovenste drie complexer zijn van aard (hogere orde-denkvaardigheden: analyse, evaluatie en creatie). Deze drie hogere orde-denkvaardigheden sluiten goed aan bij recente opvattingen over de manier van denken van hoogbegaafde leerlingen nl. complex, divergent en metacognitief. In het reguliere lesmateriaal dat in principe ontwikkeld is voor alle leerlingen, komen vooral de drie lagere orde-denkvaardigheden aan bod. Die zijn vooral gebaseerd zijn op 'feiten' en 'kennis'. De hogere orde-denkvaardigheden zijn eerder gebaseerd op 'concepten' en 'structuren', maar we zien dat deze nauwelijks aan de orde zijn bij het gewone lesmateriaal in de klas. Sterke en hoogbegaafde leerlingen worden daardoor minder getriggerd en vaak ook minder gemotiveerd door het gewone lesaanbod. Door in je lessen af en toe vragen en taken op te nemen die een beroep doen op de hogere orde-denkvaardigheden kan je tegemoet komen aan de noden van de sterkere leerlingen. Bij het voorbereiden van een les kan je de taxonomie van Bloom als uitgangspunt gebruiken. Deze structuur biedt jou de mogelijkheid om een onderwerp op zo'n manier te benaderen dat het gehele cognitieve denken wordt aangesproken. Hiervoor zal je vragen opnemen in de les en opdrachten uitdenken die een beroep doen op zowel de lagere orde-denkvaardigheden als de hogere orde-denkvaardigheden. Het helpt je ook om de doelen te formuleren die je met de les wil bereiken. Hierbij bereik je àlle leerlingen in je klas! Uiteraard is het goed voor àlle leerlingen om op school de hogere orde-denkvaardigheden aan te leren, maar vooral voor de hoogbegaafde leerling is het gewoon absoluut noodzakelijk! Deze denkvaardigheden sluiten beter aan bij hun complexe en divergente manier van denken en ook zij moeten de mogelijkheid krijgen zich hierin te oefenen. 4 17

5 Taxonomie van Bloom: lagere orde-denkvaardigheden BEHEERSINGSNIVEAU BESCHRIJVING VAN HET NIVEAU METING VAN LEERRESULTAAT 1. KENNIS 2. BEGRIP 3. TOEPASSING Herinnering of herkenning van begrippen, ideeën, procedures, theorieën, Vertalen, interpreteren, extrapoleren, maar zonder de verdere gevolgen te zien of het te transfereren naar andere situaties, dichtbij de letterlijke vertaling blijven. Toepassen van abstracte begrippen, algemene principes of methodes in specifieke concrete situaties. Wanneer is de eerste lentedag? Wat betekent de zomerzonnewende? Hoe zouden de seizoenen zijn als de aarde perfect rond was? Kennis, begrijpen en toepassen van de leerstof komt in het reguliere lesmateriaal heel veel aan bod. Er wordt maar heel zelden aan leerlingen gevraagd om de leerstof te analyseren, te evalueren en nieuwe dingen te creëren met de opgedane kennis. In onze 21ste eeuw zitten we in een omgeving die heel snel verandert en zullen onze kinderen later een baan hebben die nu nog niet bestaat. Het reproduceren van kennis zal niet meer volstaan om deze nieuwe uitdaging aan te gaan. Het is aan te raden om onze kinderen reeds vroeg deze hogere orde-denkvaardigheden te helpen ontwikkelen. 5 17

6 Taxonomie van Bloom: hogere orde-denkvaardigheden BEHEERSINGSNIVEAU BESCHRIJVING VAN HET NIVEAU METING VAN LEERRESULTAAT 4. ANALYSE 5. EVALUATIE 6. CREATIE Het kunnen scheiden van een complex idee in zijn verschillende onderdelen en het begrijpen van de organisatie en de relatie tussen de delen. Omvat ook het kunnen onderscheiden van een hypothese en een feit, alsook tussen relevante en irrelevante variabelen. Ideeën of methodes beoordelen aan de hand van externe bewijzen of zelfgekozen criteria onderbouwd door observaties of beredenering verkregen door informatie. Het kunnen maken van een creatieve, mentale constructie van ideeën en concepten uit meerdere bronnen om zo complexe ideeën om te vormen tot een nieuw, geïntegreerd en betekenisvol object rekening houdend met bepaalde beperkingen. Waarom zijn de seizoenen omgekeerd in het zuidelijk halfrond? Wat zijn de belangrijkste voorwaarden om de seizoenen te kunnen voorspellen op een nieuw ontdekte planeet? Ontwerp een zonnestelsel met een planeet die geen seizoenen heeft. Hoe zou het leven op aarde kunnen zijn als er geen seizoenen waren? 6 17

7 Met behulp van de taxonomie van Bloom kunnen àlle lessen op een relatief eenvoudige manier verrijkt worden. Als bij de bestaande reguliere leerstof vragen en opdrachten formuleert waarbij je beroep doet op de hogere orde-denkvaardigheden, dan leer je je leerlingen zelf denken in plaats van louter te reproduceren. Maak naast gesloten lagere orde-denkvragen ook gebruik van open hogere orde-denkvragen waarbij niet één, maar meerdere antwoorden mogelijk zijn. Lagere orde-denkvragen zijn gesloten vragen waarop slechts één, juist antwoord te vinden is. Vragen die controleren of een theorie, lesinhoud of instructie is onthouden en begrepen en of de leerling deze in een andere situatie kan toepassen. Deze vragen omvatten de beheersingsniveaus kennis, begrip en toepassing. Hogere orde-denkvragen zijn open vragen waarop een antwoord gevonden kan worden door de theorie, lesinhoud of instructie te analyseren, te evalueren (kritisch te bekijken) en te gebruiken om iets geheel nieuws te creëren. Deze vragen omvatten de beheersingsniveaus analyseren, evalueren en creëren. De gebruikte lesmethodes kunnen op die manier verdiept worden voor leerlingen die meer aankunnen. Dit kan zowel voor wereldoriëntatie, maar evengoed voor de vakken rekenen en taal. Ook spelling, grammatica, woordenschat, tafels, breuken, tijd, kunnen worden verrijkt met behulp van deze taxonomie. Hierbij kan je bij de vragen bij het vak blijven, maar beter nog is om een combinatie te gaan maken van verschillende vakken. Een vakoverschrijdende opdracht bij een geschiedenisles dat beroep doet op de hogere orde-denkvaardigheden waarbij de woordenschat wordt uitgebreid, waarbij gerekend moet worden, aardrijkskundige kennis nodig is, enz. voldoet zeer goed aan de criteria waaraan verrijkingsmateriaal idealiter moet voldoen. Op volgende bladzijden vind je een aantal voorbeelden van hoe zo'n lesvoorbereiding eruit kan zien. 7 17

8 2 Voorbeelden Voorbeeld 1: Rupsje Nooitgenoeg Uit: Knappe Koppies - Van Dijk Lager onderwijs - kleuters BEHEERSINGSNIVEAU LESOMSCHRIJVING VRAAGSTELLING Verhaal van Rupsje Nooitgenoeg 1. KENNIS Waarin verandert Rupsje Nooitgenoeg nadat hij veel heeft gegeten? 2. BEGRIP Vertel eens waar het verhaal van gisteren over ging. 3. TOEPASSEN Welk dier verandert ook heel sterk tijdens zijn leven? 4. ANALYSEREN Leg de plaatjes van kikkerdril tot kikker in de juiste volgorde en leg uit wat er moet veranderen om tot een volgend stadium te komen 5. EVALUEREN Denk je dat dieren zoals kikker en vlinder geschapen zijn of zouden ze door evolutie ontstaan zijn? 6. CREËREN Bedenk eens een nieuw dier en laat dat net zo'n metamorfose ondergaan als het kikkervisje en rups. 8 17

9 Voorbeeld 2: Insecten Uit: Knappe koppen in de klas - Brouwer & Ahlers Lager onderwijs - onderbouw BEHEERSINGSNIVEAU LESOMSCHRIJVING 1. KENNIS 2. BEGRIP VRAAGSTELLING Opdracht taal/lezen. Verzin een lijst met insecten, tenminste één insect voor elke letter van het alfabet en groeper de lijst in 'schadelijk' en 'onschadelijk'. Bestudeer één insect. Maak een lijst van in totaal tien stellingen: vijf echte feiten en vijf zelf verzonnen opmerkingen. Schrijf ze op tien kaartjes en laat een klasgenoot bepalen welke kaartjes 'waar' (feit) zijn en welke kaartjes 'niet waar' (fictie) zijn. 3. TOEPASSEN Interview tien mensen en onderzoek aan welk insect men de grootste hekel heeft. Zet je bevindingen in een grafiek. Kies insecten uit die je het best vindt passen bij onderstaande vergelijkingen: 4. ANALYSEREN zo lief als een zo lawaaierig als een zo snel als een zo grappig als een zo irritant als een zo klein als een zo populair als een 9 17

10 zo gek als een zo slim als een zo lelijk als een 5. EVALUEREN Als jij een insect zou zijn, welk insect zou je zijn en waarom? Geef tenminste vijf redenen. 6. CREËREN Combineer delen van verschillende insecten met elkaar en creëer zo een nieuw insect. Maak een tekening van het nieuwe insect en beschrijf de onderdelen

11 Voorbeeld 3: Stenen en mineralen ontdekken Uit: Forte & Schurr (1997). The All-New Science Mind Stretchers: Interdisciplinary Units to Teach Science Concepts and Strengthen Thinking Skills. - vert. Janneke Breedijk Lager onderwijs - middenbouw BEHEERSINGSNIVEAU LESOMSCHRIJVING 1. KENNIS 2. BEGRIP 3. TOEPASSEN 4. ANALYSEREN 5. EVALUEREN 6. CREËREN VRAAGSTELLING Ontdekken van verschillende stenen en mineralen. Verzamel 10 stenen en beschrijf waar elke steen werd gevonden. Maak een schets van vijf stenen uit je omgeving. Zorg ervoor dat de kleur nauwkeurig wordt weergegeven. Leg uit hoe de volgende soorten gesteente zijn gevormd of ontstaan: stollingsgesteenten, afzettingsgesteenten en metamorfe gesteenten. Maak in de klas een tentoonstelling van de verzamelde 10 stenen. Maak er naamkaartjes bij en een korte beschrijving van de kenmerken en oorsprong van elke steen. Vergelijk de bruikbaarheid en/of het belang van de stenen, gezien door de ogen van een geoloog, een tuinarchitect en een bouwvakker. Stel je voor dat je op een stenen- en mineralenexpeditie zou gaan. Maak een plan: waar zou je naar toe gaan, wat zou je meenemen, welke (onderzoeks-) vragen wil je beantwoord krijgen tijdens de expeditie, welke problemen denk je tegen te komen? Bepaal criteria om achteraf te kunnen beoordelen of de expeditie al of niet een succes was. Schrijf een in memoriam voor een steen. Beschrijf waar en hoe de steen werd geboren, de belangrijkste gebeurtenissen uit het leven van de steen en hoe de steen aan zijn einde kwam

12 Voorbeeld 4: Middeleeuwen - Romaans en gotiek Uit: Expertisecentrum Kunsttheorie - M.T. van de Kamp - ILO-UvA Secundair onderwijs - bovenbouw BEHEERSINGSNIVEAU VRAAGSTELLING Romaanse kunst als fragmentarisch concept verbinden aan de Middeleeuwen, en aan de verschillen met bijv. gotische kunst. Deze kennis voor leerlingen betekenisvol maken door hen de relevantie van deze kunstvorm en de daarin aanwezige concepten (over kunst en religie) inzichtelijk te maken. LESOMSCHRIJVING 1. KENNIS De docent maakt een powerpoint met dia's: Dom in Aken; St. Madeleine, Vézelay; St. Chapelle, Parijs; en nog aanvullende detailafbeeldingen van de Madeleine in Vézelay. De docent selecteert en kopieert een aantal afbeeldingen van romaanse en gotische werken uit de beeldhouwkunst en schilderkunst voor leerlingen waaraan zij in duo's zelfstandig kunnen gaan werken. De leerlingen krijgen hetzij een hand-out met de opdrachtbeschrijving of deze wordt in de powerpoint aangereikt. Als huiswerk voorafgaand aan deze les kunnen de leerlingen kernvragen formuleren + het antwoord daarop van een tekst die gaat over de Middeleeuwen en over de bouwkunst in de Middeleeuwen. Laat leerlingen een aantal afbeeldingen zien van de st. Madeleine basiliek in!vézelay. Vraag hen wat zij al weten over dit type bouwwerken en!de tijd waarin dit volgens hen gemaakt is en of zij zelf al eens dit type bouwwerken!gezien hebben misschien: Wat weet je over dit bouwwerk? Wanneer denk je dat het!gebouwd is? Waaraan kun je dat zien? en/of: Wanneer heb je dat geleerd?)

13 Vervolgens het bouwwerk gedetailleerd bekijken en een aantal!kenmerken opschrijven. Kijk eens aandachtig naar dit bouwwerk. Welke!kenmerken kun jij ontdekken? Kenmerken zijn typerende onderdelen waaraan je dit!gebouw kunt herkennen wanneer je het vergelijkt met andere gebouwen. En daarna:!welke verschillen zie je tussen dit gebouw en het huis waarin jij woont? Denk hier eerst individueel over na, en zo dadelijk vraag ik je om een reactie te geven. 2. BEGRIP 3. TOEPASSEN 4. ANALYSEREN Vervolgens aan de hand van een aantal afbeeldingen van de st. Madeleine in Vézelay de bouwkunst (plattegrond, narthex met middenportaal/timpaan) bespreken en daarbij de relevante kenmerken en begrippen van de Romaanse bouwkunst kort/compact uitleggen en relateren aan denkbeelden in de Middeleeuwen over kunst en religie. Leerlingen moeten dan deze begrippen opschrijven en zouden vragen stellen wanneer zij iets niet goed gezien hebben of niet goed begrepen hebben. Daarna leerlingen uitleggen dat zij aan een opdracht gaan werken in groepjes van 2 met behulp van een aantal boeken of naslagwerken. Leerlingen laten kiezen voor één werk uit hetzij de schilderkunst of de beeldhouwkunst maar dan wel per duo zowel voor de romaanse en gotische periode een analyse maken (op basis van een aantal geprinte afbeeldingen of door henzelf geselecteerde afbeeldingen). Daarbij individueel aan een eigen kunstanalyse werken maar wel samen vergelijken (tussen romaans en gotisch) om zo de visuele kenmerken (kunstanalyse m.b.v. begrippenlijst) van beide periodes nog duidelijker te kunnen zien. Leerlingen werken dus wel in duo's maar maken ieder een eigen werk (individuele aanspreekbaarheid) omdat zij ook een individueel punt ontvangen. Geef aan dat zij dit als huiswerk individueel thuis verder moeten afronden en het werk de volgende les beoordeeld wordt; dus dat zij het uitgeprint mee moeten nemen naar de les. In dialoog met leerlingen kijken naar het bouwwerk (Vézelay) en dit vergelijken met a: de dom in Aken, b: een gotisch bouwwerk (Sainte Chapelle). Aan de hand van het bespreken van de overeenkomsten en verschillen checken of zij de kenmerken van de Romaanse kunst goed begrijpen en hen feedback geven op de antwoorden die zij geven. Hierbij leerlingen overeenkomsten en verschillen laten beargumenteren, hen laten beoordelen/evalueren welk 13 17

14 bouwwerk tot de romaanse bouwkunst behoort; categoriseren welke bouwwerken eerder romaans of gotisch zijn; rangordenen wat de belangrijkste kenmerken van de romaanse en de gotische bouwkunst zijn; laten afleiden wat zij denken dat kenmerken van de gotische bouwkunst zijn (=abstraheren). 5. EVALUEREN 6. CREËREN Tenslotte vragen aan de leerlingen om kort samen te vatten wat zij al wisten toen zij aan de les begonnen en wat zij nu bijgeleerd hebben (= reflecteren en elaboreren integreren/verbinden met bestaande kennis). Projecteer op de beamer een afbeelding van de St. Madeleine in Vézelay. Om de les op te starten kan je twee leerlingen vragen om vanuit de Middeleeuwen te bellen met deze Engel met mobiele telefoon (Sint Jan in Den Bosch) en haar heel gedetailleerd te beschrijven wat zij gezien hebben in de bouwkunst en welke nieuwe trends in de kerkarchitectuur volgens hen zouden kunnen ontstaan op basis hiervan (voorspellen). De andere leerlingen vragen kritisch te luisteren om te kijken of de beschrijvingen kloppen: correct zijn in de beschrijving van de vormgeving van de St. Madeleine en correct zijn ten aanzien van de kennis over de romaanse kunst in de middeleeuwen en de voorspelling (= gotische kunst). De luisterende leerlingen zouden daarbij hun boek mogen gebruiken. Nadat de twee leerlingen hun verhaal verteld hebben, de luisterende leerlingen vragen om eerst de goede aspecten te laten benoemen (met correct gebruik van de begrippen voor kunstanalyse). Daarna de eventuele gemaakte fouten laten bespreken en leerlingen ook laten uitleggen waarom het fout is en hoe je deze fouten zou kunnen voorkomen (hardop denken). Tot slot van dit onderdeel de leerlingen complimenteren voor hun goede inbreng en kort samenvatten wat zij geleerd hebben

15 3 Literatuur Anderson, L. W. & Krathwohl, D.R., et al (2001) A taxonomy for learning, teaching and assessing: A revision of Bloom s taxonomy of educational objectives. New York: Longman Brouwer, G., Ahlers, L. (2011). Knappe koppen in de klas. Amersfoort: Wilco.! Coucke, Y. (2013). PIP-project De Middeleeuwen. Meilegem: De Sterrebloem. Forte, I., & Schurr, S. (1995). The All-New Science Mind Stretchers: Interdisciplinary Units to Teach Science Concepts and Strengthen Thinking Skills. Nashville. Incentive Publications. - vert. Janneke Breedijk Goris, M. (2007). Handreiking schoolexamen klassieke talen vwo. Enschede: SLO. Plannex, Taxonomie van Bloom, geraadpleegd 25/05/2016. SLO, Cursus Curriculumontwerp, Checklist 'taxonomie van Bloom', geraadpleegd 25/05/2016. SLO, Stimulerend signaleren, Leermaterialen, geraadpleegd 25/05/2016. UNC Charlotte, Center for Teaching and Learning, geraadpleegd 25/10/2013. Valcke, M. (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten. Gent: Academia Press. Van Diemen, M. (2011). Drie biggetjes, geraadpleegd 25/10/2013. Van Dijk, B. (2013). Taxonomie van Bloom, geraadpleegd 15/9/

16 Wil je graag je lessen upgraden zodat ze ook uitdagend worden voor je sterkere leerlingen in de klas? Dan bieden wij je graag ons pakket Bloom als verrijkingsmethode aan zodat je op een relatief eenvoudige manier je lessen kan verrijken. Het pakket Bloom als verrijkingsmethode bestaat uit een boek (48 p.) met veel uitgebreider theoretische achtergrond over de taxonomie van Bloom en een aantal andere voorbeelden, een boekje (16 p.) in hardkarton met handige fiches en handleiding, een sjabloon om een lesvoorbereiding te maken en zes dobbelstenen waarbij zes eenvoudige vragen zijn samengebracht per denkvaardigheidsniveau. Het product Bloom als verrijkingsmethode kost 60,- incl. BTW en verzendingskosten (binnen België). Voor leveringen vanuit het buitenland komt er 10,- extra aan verzendingskosten bij. Mail je bestelling door naar met als onderwerp Product Bloom als verrijkingsmethode. Vergeet hierbij niet uw factuur- en verzendadres te vermelden. Na bestelling ontvangt u een factuur via en het pakket via de post

17 Een medewerker in jouw regio? Neem een kijkje op onze site (0) Hoogbloeier cvba