Examen HAVO. economie. tijdvak 2 woensdag 24 juni uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Transcriptie

1 Examen HAVO 2009 tijdvak 2 woensdag 24 juni uur economie tevens oud programma economie 1,2 Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 57 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. Als bij een vraag een verklaring, uitleg of berekening gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of berekening ontbreekt. Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld a-HA-2-o

2 Opgave 1 Werkt de arbeidsmarkt? Een van de problemen van de Nederlandse arbeidsmarkt is de gebrekkige aansluiting tussen de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid. Dat blijkt onder andere uit het tegelijkertijd bestaan van werkloosheid en vacatures. De onderstaande figuur illustreert deze aansluitingsproblemen. In deze figuur staan voor de periode de werkloosheid en het aantal vacatures weergegeven in procenten van de beroepsbevolking. 3 vacaturepercentage 2, , B A C , werkloosheidspercentage Uit de figuur is af te lezen dat een daling van het werkloosheidspercentage in een jaar meestal gepaard gaat met een stijging van het vacaturepercentage. 1p 1 In welk jaar of in welke jaren is ten opzichte van het voorafgaande jaar zowel het werkloosheidspercentage als het vacaturepercentage gedaald? Stel dat de overheid maatregelen zou hebben genomen waardoor de frictiewerkloosheid in 2004 zou zijn teruggedrongen. 2p 2 Noem een maatregel waarmee de frictiewerkloosheid kan worden teruggedrongen. Licht het antwoord toe. 2p 3 Verschuift het punt van 2004 in de figuur door deze maatregelen volgens pijl A, pijl B of pijl C? Verklaar het antwoord. De aansluiting tussen de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid kan worden verbeterd door een toename van de mobiliteit van arbeid. 2p 4 Leg uit hoe door een vergroting van het verschil tussen de hoogte van bijstandsuitkeringen en de hoogte van het minimumloon de mobiliteit van arbeid kan toenemen a-HA-2-o 2 lees verder

3 Zowel de overheid als het bedrijfsleven kan maatregelen nemen om de geografische mobiliteit van arbeid te vergroten. 2p 5 Noem een maatregel die bedrijven kunnen nemen om de geografische mobiliteit van arbeid te vergroten. Licht de werking van deze maatregel toe. Opgave 2 Conjunctureel herstel in fasen De conjuncturele ontwikkeling in Nederland is sterk afhankelijk van de internationale conjunctuur. Daarop heeft Nederland nauwelijks invloed en daarom voert de Nederlandse overheid vrijwel geen conjunctuurbeleid. Als de Nederlandse economie in een dal zit, moet het herstel dus vooral uit het buitenland komen. Zo n conjunctureel herstel verloopt vaak volgens een vast patroon (zie schema). In fase 1 neemt de export toe, doordat Nederland profiteert van economische groei bij de handelspartners. In fase 2 stijgen ook de particuliere investeringen en de particuliere consumptie. Vervolgens nemen in fase 3 ook de overheidsbestedingen toe. fase 1 fase 2 fase 3 toename export ook toename investeringen en consumptie ook toename overheidsbestedingen beperkte stijging nationaal inkomen stijging nationaal inkomen gelijk aan trendmatige groei sterke stijging nationaal inkomen Als de economische groei stagneert, doet de Nederlandse overheid meestal een oproep de loonkostenstijging te beperken. 2p 6 Leg uit hoe in fase 1 een beperking van de loonkostenstijging in Nederland de economische groei in Nederland kan bevorderen. De toename van de export in fase 1 heeft een multiplierwerking. 2p 7 Leg deze multiplierwerking uit. 2p 8 Leg uit hoe in fase 2 het overheidstekort kan afnemen. Betrek in het antwoord zowel de inkomsten als de uitgaven van de overheid. Als de conjunctuur zich herstelt, neemt de kans op bestedingsinflatie toe. 2p 9 Door welke ontwikkeling in fase 2 wordt de kans op overbesteding afgeremd? Verklaar het antwoord a-HA-2-o 3 lees verder

4 Opgave 3 Kleine verschillen, grote verschillen In Nederland zijn de inkomensverschillen bij de secundaire inkomens kleiner dan bij de primaire inkomens. Deze inkomensnivellering wordt veroorzaakt door overheidsingrijpen. 2p 10 Noem een voorbeeld van overheidsingrijpen waardoor de inkomensverschillen bij de secundaire inkomens kleiner worden dan bij de primaire inkomens. Licht de nivellerende werking van dit voorbeeld toe. In figuur 1 staat de secundaire inkomensverdeling van Nederland weergegeven. Daarin is de Nederlandse bevolking naar hoogte van het secundaire inkomen verdeeld in vijf even grote inkomensgroepen, waarbij de eerste inkomensgroep het laagste inkomen heeft. figuur 1 aandeel per inkomensgroep in het totale secundaire inkomen % , , ,6 11,9 17,2 0 1 e inkomensgroep 2 e inkomensgroep 3 e inkomensgroep 4 e inkomensgroep 5 e inkomensgroep Bij de secundaire inkomensverdeling wordt geen rekening gehouden met de gevolgen van indirecte belastingen. De indirecte belastingen bestaan uit btw en heffingen op bepaalde goederen zoals de accijns op tabak. De overheid wil het gebruik van deze goederen afremmen vanwege hun negatieve externe effecten. 2p 11 Leg uit hoe er bij het roken van tabak sprake kan zijn van negatieve externe effecten a-HA-2-o 4 lees verder

5 De heffingen worden opgesplitst in heffingen gericht op de leefstijl van consumenten (bijvoorbeeld accijns op alcohol en tabak) en heffingen gericht op het milieu (bijvoorbeeld accijns op motorbrandstof). In figuur 2 staat het aandeel per inkomensgroep in enkele indirecte belastingen weergegeven. figuur 2 aandeel per inkomensgroep in de opbrengst van indirecte belastingen 40 % ,3 15,4 6,7 11,8 18,4 11,8 17,5 21,3 18,9 25,8 23,7 29,4 36,6 21,3 33,2 0 1 e inkomensgroep 2 e inkomensgroep 3 e inkomensgroep 4 e inkomensgroep 5 e inkomensgroep legenda: btw leefstijlheffingen milieuheffingen De eerste inkomensgroep ontvangt 4,6% van het inkomen en betaalt 8,3% van de btw. De vijfde inkomensgroep ontvangt 41,5% van het inkomen en betaalt 36,6% van de btw. 2p 12 Geef een verklaring voor het feit dat de vijfde inkomensgroep relatief weinig btw betaalt. De derde en de vijfde inkomensgroep betalen allebei 21,3% van het totale bedrag aan leefstijlheffingen. Voor de derde inkomensgroep betekent dit dat die 1,7% van het secundaire inkomen aan leefstijlheffingen betaalt. 2p 13 Ligt dit percentage voor de vijfde inkomensgroep hoger of lager? Verklaar het antwoord a-HA-2-o 5 lees verder

6 Opgave 4 Handel met China De handel tussen China en de Europese Unie (EU) is de afgelopen jaren sterk gegroeid. De export van de EU naar China is echter veel minder sterk gegroeid dan de export van China naar de EU. Volgens werkgevers in de EU wordt de groei van de export van de EU naar China belemmerd door het beleid van de Chinese overheid. De werkgevers in de EU willen hierover een klacht indienen bij de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de EU. De werkgevers vinden dat de Europese Commissie beter voor de belangen van Europese bedrijven moet opkomen. Stel je de volgende situatie voor: Jij werkt voor een Europese werkgeversorganisatie. Je wilt duidelijk maken dat het beleid van de Chinese overheid nadelige gevolgen heeft voor Europese bedrijven. Je hebt daarvoor de volgende informatie verzameld. De koers van de Chinese munt, de yuan, wordt door de Chinese overheid laag gehouden. China heeft al jaren een groot overschot op de betalingsbalans. Vakbonden in China hebben een veel minder sterke onderhandelingspositie dan vakbonden in Europa. Buitenlandse investeerders ondervinden in China veel tegenwerking. In China is de arbeidsinkomensquote laag en zijn de belastingen op inkomens hoog. Slechts ongeveer de helft van het nationaal inkomen komt als netto-inkomen in handen van de burgers. De milieueisen die de Chinese overheid aan bedrijven stelt, zijn veel minder streng dan in Europa. Jij schrijft namens de werkgeversorganisatie een brief naar een landelijk dagblad. Daarin dring je erop aan dat de Europese Commissie eist dat het economische beleid van China wordt aangepast. De brief begint als volgt: Europese bedrijven zien in dat de concurrentie met China moet worden aangegaan. Maar dan moet er wel sprake zijn van eerlijke concurrentie. Tot nu toe wordt het Chinese bedrijfsleven te veel bevoordeeld door het beleid van de Chinese overheid. Het is van het grootste belang dat de Europese Commissie er op aandringt dat China de koers van de yuan vrij laat zweven. 6p 14 Schrijf het vervolg van de brief. In de brief moeten de volgende aspecten aan de orde komen. a De manier waarop de betalingsbalanssituatie bij het vrijlaten van de wisselkoers van de yuan leidt tot een koersstijging van de yuan. b De manier waarop de koersstijging van de yuan de concurrentiepositie van de Europese bedrijven op de Chinese markt verbetert a-HA-2-o 6 lees verder

7 Daarnaast moet in de brief naar eigen keuze één van de onderstaande aspecten aan de orde komen. Kies daarbij het aspect dat het best in de brief past. 1 Een maatregel van de Chinese overheid waarmee, via de particuliere consumptie, de import van goederen uit Europa kan worden gestimuleerd. 2 Het belang dat Europese bedrijven hebben bij vrije kapitaalexport van Europese bedrijven naar China. 3 De wijze waarop de positie van vakbonden in China tot een kostenvoordeel van bedrijven in China kan leiden. Aanwijzingen: De onderdelen van de brief moeten logisch op elkaar aansluiten. Gebruik voor het vervolg van de brief 120 woorden; een afwijking van 20 woorden is toegestaan a-HA-2-o 7 lees verder

8 Opgave 5 Armoedeval werpt drempels op Voor personen met een bijstandsuitkering is het niet altijd aantrekkelijk betaald werk te gaan verrichten, omdat dat nauwelijks financieel voordeel oplevert. Als iemand met een bijstandsuitkering betaald werk gaat verrichten, stijgt meestal het netto-inkomen. Maar daar staat tegenover dat allerlei voordelen verdwijnen. Te denken valt aan inkomensafhankelijke regelingen zoals de huursubsidie, de kwijtschelding van gemeentelijke heffingen en de vermindering van bijdragen in de kosten voor onderwijs, kinderopvang en ontspanning. Uiteindelijk gaat deze persoon er veel minder op vooruit dan de stijging van het netto-inkomen: dit wordt de armoedeval genoemd. De armoedeval werpt drempels op en belemmert daardoor de werking van de arbeidsmarkt. Piet uit Gaasterzijl is een alleenstaande ouder met twee kinderen. Piet ontvangt een bijstandsuitkering. Piet overweegt betaald werk te gaan verrichten en heeft de onderstaande informatie verzameld (alle bedragen in euro s per maand). met bijstandsuitkering met betaald werk netto-inkomen huursubsidie 42 0 gemeentelijke heffingen 0 22 eigen bijdrage aan onderwijs, kinderopvang, ontspanning De regering wil het voor personen met een uitkering aantrekkelijker maken om betaald werk te gaan verrichten, onder andere door de armoedeval te verkleinen. Daarom overweegt de regering de volgende maatregelen te nemen: een aanpassing van inkomensafhankelijke regelingen zoals de huursubsidie; een verhoging van de arbeidskorting (= een korting op het te betalen bedrag aan inkomstenbelasting voor personen met betaald werk). Een oppositiepartij is het niet eens met de voorgestelde verhoging van de arbeidskorting. Een woordvoerder van de oppositiepartij zegt: Een verhoging van de arbeidskorting is onnodig duur doordat deze maatregel niet uitsluitend ten goede komt aan de doelgroep. Het netto-inkomen van Piet stijgt met 203 als hij betaald werk gaat verrichten. 2p 15 Bereken hoeveel euro Piet daarvan uiteindelijk overhoudt. 2p 16 Werpt de armoedeval drempels op aan de aanbodkant of aan de vraagkant van de arbeidsmarkt? Verklaar het antwoord. 2p 17 Moet de regering de inkomensafhankelijke regelingen meer of minder inkomensafhankelijk maken als de armoedeval moet worden verkleind? Verklaar het antwoord. 2p 18 Wie profiteren volgens de woordvoerder van de oppositiepartij ten onrechte van een verhoging van de arbeidskorting? a-HA-2-o 8 lees verder

9 Opgave 6 De horeca in Nederland In economische publicaties wordt veel gebruikgemaakt van tabellen en grafieken. In het informatieboekje staan vier statistieken, waarin gegevens over de bedrijfstak horeca (hotels, restaurants en cafés) in Nederland worden vergeleken met gegevens over de totale Nederlandse economie. Naar aanleiding van deze statistieken worden in deze opgave vijf vragen gesteld. Op 1 januari 2003 bedroeg het aantal vacatures in de horeca p 19 Bereken het aantal vacatures in de horeca op 31 december Uit de statistieken kan onder andere de ontwikkeling van het reële gemiddelde cao-loon in de horeca worden afgeleid. 2p 20 Bereken hoeveel procent het reële gemiddelde cao-loon in de horeca in 2001 hoger was dan in p 21 Noem een statistiek waaruit blijkt dat in 2002 in de horeca, in vergelijking met de totale Nederlandse economie, naar verhouding meer in deeltijd werd gewerkt. Verklaar het antwoord. Karien leest uit de statistieken af dat in 2003 ten opzichte van 2002 de arbeidsmarkt voor de horeca is verruimd. 2p 22 Noem een statistiek waaruit deze verruiming van de arbeidsmarkt kan worden afgeleid. Licht het antwoord toe. Stel dat in 2002 het gemiddelde cao-maandloon van een horecawerknemer bedroeg. 2p 23 Bereken het gemiddelde cao-maandloon van een horecawerknemer in Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina a-HA-2-o 9 lees verder

10 Opgave 7 De strijd tegen arbeidsongeschiktheid Volgens de regering is het aantal arbeidsongeschikten in Nederland te groot. In 2006 is de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) vervangen door de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). Door de WIA is het voor werknemers moeilijker geworden een arbeidsongeschiktheidsuitkering te krijgen. Bovendien worden werkgevers gestimuleerd er voor te zorgen dat werknemers niet arbeidsongeschikt worden. De onderstaande tabel geeft informatie over het aantal WAO ers in de periode instroom in de WAO uitstroom uit de WAO aantal WAO ers per 31 december totaal in % * ) totaal totaal in % * ) mannen , , , , , , , , , ,6 vrouwen , , , , , , , , , ,3 * ) van de mannelijke, respectievelijk de vrouwelijke beroepsbevolking Een, in verhouding tot het aantal werkenden, groot aantal arbeidsongeschikten heeft via de wig een negatieve invloed op de internationale concurrentiepositie van Nederland. 2p 24 Geef een verklaring voor die negatieve invloed. Enkele oorzaken van uitstroom uit de WAO zijn: een arbeidsongeschikte wordt na herkeuring arbeidsgeschikt verklaard; een arbeidsongeschikte vindt (aangepast) werk waardoor de WAO-uitkering overbodig wordt. 1p 25 Noem een andere oorzaak van uitstroom uit de WAO. 2p 26 Bereken het aantal WAO-uitkeringen aan vrouwen per 31 december p 27 In welk jaar of in welke jaren stijgt de instroom van het aantal mannen in de WAO zowel absoluut als relatief? 2p 28 Is de vrouwelijke beroepsbevolking in 2000 groter of kleiner dan in 1999? Verklaar het antwoord op basis van de instroomgegevens zonder berekening a-HA-2-o* 10 lees verder einde

11 Bijlage HAVO 2009 tijdvak 2 economie tevens oud programma economie 1,2 Informatieboekje a-HA-2-b

12 Informatieboekje bij opgave 6 statistiek 1 ontstane en vervulde vacatures in de horeca ontstane vacatures vervulde vacatures in Nederland ontstane vacatures vervulde vacatures statistiek 2 prijspeil 120 indexcijfers ,8 115, ,8 104,2 107,6 109, legenda: consumentenprijsindex (CPI) prijsindex horeca a-HA-2-b 2 lees verder

13 statistiek 3 lonen: gemiddelde cao-lonen (nominaal) eenheid horeca indexcijfer ,5 104,8 110,6 Nederland indexcijfer ,1 110,5 114,7 lonen: gemiddelde incidentele loonontwikkeling (nominaal) eenheid horeca mutatie* 0,1 0,1 4,4 1,9 Nederland mutatie* 0,9 0,9 0,7 0,9 * in procenten van het gemiddelde loon ten opzichte van het voorafgaande jaar statistiek 4 werkgelegenheid horeca ,3 258,5 legenda: personen arbeidsjaren ,0 268, ,6 265, ,1 254,4 0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 werkgelegenheid Nederland x legenda: personen arbeidsjaren x a-HA-2-b* 3 lees verder einde

14 Correctievoorschrift HAVO 2009 tijdvak 2 economie tevens oud programma economie 1,2 Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. Voorts heeft de CEVO op grond van artikel 39 van dit Besluit de Regeling beoordeling centraal examen vastgesteld (CEVO van 17 juni 2002 en bekendgemaakt in Uitleg Gele katern nr 18 van 31 juli 2002). Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door de CEVO. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de gecommitteerde toekomen. 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door de CEVO a-HA-2-c 1 lees verder

15 De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke gecommitteerde aanwijzen. De beoordeling van de derde gecommitteerde komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de CEVOregeling van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; a-HA-2-c 2 lees verder

16 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen. 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal punten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan de CEVO. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 57 scorepunten worden behaald. Voor dit examen is de volgende vakspecifieke regel vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen punten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten één punt afgetrokken tot een maximum van drie punten voor het hele examen a-HA-2-c 3 lees verder

17 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore maximumscore 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: meer faciliteiten voor stages de mogelijkheden van internet gebruiken om vraag en aanbod bij elkaar te brengen meer voorlichting geven over de arbeidsmarkt aan schoolverlaters 1 Uit de toelichting moet blijken dat door de genoemde maatregel de zoektijd naar een baan afneemt 1 3 maximumscore 2 pijl C Een voorbeeld van een juiste verklaring is: Een verklaring waaruit blijkt dat als werkzoekenden sneller een baan vinden, zowel het werkloosheidspercentage als het vacaturepercentage omlaag gaat. 4 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat een verlaging van bijstandsuitkeringen / een verhoging van het minimumloon ertoe kan leiden dat mensen met een uitkering eerder betaald werk accepteren. 5 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat het gaat om (hogere) vergoedingen van reiskosten / verhuiskosten, waardoor het accepteren van een baan op grotere afstand van de huidige woonplaats minder bezwaarlijk wordt a-HA-2-c 4 lees verder

18 Vraag Antwoord Scores Opgave 2 6 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat een beperking van de loonkostenstijging (per product, bij doorberekening) kan leiden tot een verbetering van de internationale concurrentiepositie, waardoor de export groeit. 7 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat een toename van de export tot extra productie en inkomen leidt, wat weer leidt tot extra bestedingen door consumenten en bedrijven, waardoor productie en inkomen verder stijgen. 8 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat de belastingontvangsten toenemen doordat de inkomens toenemen 1 Een antwoord waaruit blijkt dat de uitgaven van de overheid afnemen doordat de werkloosheid afneemt 1 9 maximumscore 2 de toename van de investeringen. Een voorbeeld van een juiste verklaring is: Een verklaring waaruit blijkt dat investeringen leiden tot een toename van de productiecapaciteit waardoor toenemende bestedingen minder snel de productiecapaciteit overtreffen a-HA-2-c 5 lees verder

19 Vraag Antwoord Scores Opgave 3 10 maximumscore 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: het heffen van inkomstenbelasting met progressieve tarieven Een voorbeeld van een juiste toelichting is: Een toelichting waaruit blijkt dat personen met een hoger inkomen relatief meer belasting betalen. het uitkeren van inkomensoverdrachten aan vooral lagere inkomensgroepen Een voorbeeld van een juiste toelichting is: Een toelichting waaruit blijkt dat personen met geen of een laag (primair) inkomen een uitkering krijgen, waardoor zij een hoger (secundair) inkomen ontvangen. 11 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat roken een nadelig gevolg voor de welvaart van niet-rokers kan hebben en dat dit effect (als de overheid geen accijns heft) niet in de prijs van tabak is opgenomen. 12 maximumscore 2 Voorbeelden van een juiste verklaring zijn: Een verklaring waaruit blijkt dat hogere inkomens een relatief groot deel van hun inkomen sparen. Een verklaring waaruit blijkt dat hogere inkomens een relatief groot deel van hun inkomen besteden in het buitenland. 13 maximumscore 2 lager Uit de verklaring moet blijken dat het aandeel van de vijfde inkomensgroep in het secundaire inkomen hoger is dan dat van de derde inkomensgroep, zodat het belastingbedrag een kleiner aandeel uitmaakt a-HA-2-c 6 lees verder

20 Vraag Antwoord Scores Opgave 4 14 maximumscore 6 Te beoordelen aspect: a De manier waarop het vrijlaten van de wisselkoers leidt tot een stijging van de wisselkoers van de yuan is correct uitgewerkt. Te denken valt aan: Door het overschot op de betalingsbalans van China is de vraag naar de yuan (op de valutamarkt) groter dan het aanbod. b Het gevolg van de koersstijging voor de concurrentiepositie van de Europese bedrijven op de Chinese markt is correct uitgewerkt. Te denken valt aan: Doordat Chinezen minder yuans hoeven te betalen voor een euro, zullen de prijzen van Europese producten in yuans dalen. Het gekozen aspect is correct uitgewerkt. Te denken valt aan: 1 De Chinese overheid kan de belastingen verlagen, waardoor het besteedbare inkomen van de burgers stijgt en de bestedingen zullen stijgen, hetgeen tot een toename van de import zal leiden. 2 Het wordt voor Europese bedrijven gemakkelijker de productie naar China te verplaatsen en daarmee de loonkosten te drukken / de Chinese markt te bereiken. 3 De zwakkere onderhandelingspositie van werknemers in China kan tot een beperking van de stijging van de loonkosten (per product) leiden. Indien de onderdelen van de brief niet logisch op elkaar aansluiten en/of het gebruikte aantal woorden te veel afwijkt van de eis 1 Opmerking Noteer voor elk aspect 0, 1 of 2 punten: 0 (vrijwel) geheel fout 1 bij twijfel 2 (vrijwel) geheel goed a-HA-2-c 7 lees verder

21 Vraag Antwoord Scores Opgave 5 15 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juiste berekening is: = maximumscore 2 de aanbodkant van de arbeidsmarkt Een voorbeeld van een juiste verklaring is: Een verklaring waaruit blijkt dat het wegvallen van voordelen ertoe leidt dat mensen minder snel bereid zijn hun arbeid beschikbaar te stellen. 17 maximumscore 2 minder inkomensafhankelijk Een voorbeeld van een juiste verklaring is: Een verklaring waaruit blijkt dat als het voordeel van inkomensafhankelijke maatregelen bij een laag inkomen minder groot is, het wegvallen van dit voordeel bij een stijging van het netto-inkomen minder sterke gevolgen heeft. 18 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat het gaat om mensen met een hoger arbeidsinkomen dan dat van de doelgroep a-HA-2-c 8 lees verder

22 Vraag Antwoord Scores Opgave 6 19 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juiste berekening is: = maximumscore 2 Een voorbeeld van een juiste berekening is: 106,5 100 = 102,2 2,2% 104,2 Opmerkingen Voor de berekening 6,5% 4,2% = 2,3% 1 punt toekennen. Voor een juiste berekeningswijze met de prijsindex van de horeca 1 punt toekennen. 21 maximumscore 2 uit statistiek 4 Een voorbeeld van een juiste verklaring is: Een verklaring waaruit blijkt dat in de horeca de verhouding tussen de werkgelegenheid in personen en de werkgelegenheid in arbeidsjaren groter is dan in Nederland. Opmerking Een antwoord met behulp van een berekening ook goed rekenen. 22 maximumscore 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: statistiek 4 Een voorbeeld van een juiste toelichting is: Een toelichting waaruit blijkt dat de werkgelegenheid in 2003 is gedaald zodat er (bij een gelijkblijvend arbeidsaanbod) per vacature meer personeel beschikbaar is. statistiek 1 Een voorbeeld van een juiste toelichting is: Een toelichting waaruit blijkt dat het aantal openstaande vacatures in 2003 is gedaald, waaruit blijkt dat horecawerkgevers gemakkelijker aan personeel kunnen komen. 23 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juiste berekening is: 110, = 1.688,55 104, a-HA-2-c 9 lees verder

23 Vraag Antwoord Scores Opgave 7 24 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: Een antwoord waaruit blijkt dat de sociale premies kunnen stijgen en dat door een stijging van de loonkosten (bij doorberekening in de verkoopprijs) Nederlandse producten ten opzichte van buitenlandse duurder kunnen worden. 25 maximumscore 1 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: Een antwoord waaruit blijkt dat een WAO-uitkering wordt beëindigd in verband met het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd. Een antwoord waaruit blijkt dat een WAO-uitkering wordt beëindigd in verband met het overlijden van de persoon die recht had op een WAO-uitkering. 26 maximumscore 2 Een voorbeeld van een juiste berekening is: = maximumscore 1 in maximumscore 2 groter Uit de verklaring moet blijken dat een grotere instroom in personen gepaard gaat met een gelijkblijvende instroom in procenten van de vrouwelijke beroepsbevolking. 5 Inzenden scores Verwerk de scores van alle kandidaten per school in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 26 juni naar Cito a-HA-2-c* 10 lees verder einde