Het Hart van Holland Omgevingsvisie % Versie

Transcriptie

1 Het Hart van Holland Omgevingsvisie % Versie Gemeenten Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Noordwijk Oegstgeest Teylingen Voorschoten Wassenaar Zoeterwoude

2 Het Hart van Holland Omgevingsvisie % Versie Gemeenten Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Noordwijk Oegstgeest Teylingen Voorschoten Wassenaar Zoeterwoude De 50% Versie is Vastgesteld door de stuurgroep op 24 september 2015

3 Inhoud pag. Voorwoord 4 1. Concept Visiekaart 6 2. Inleiding 8 3. Identiteit Ambities Opgave uit het Manifest Autonome ontwikkelingen Ruimtelijk Raamwerk Tot slot 46 Bijlage I Resultaten regionaal ontwerpend onderzoek 3

4 Voorwoord De Omgevingsvisie voor 2040: Het hart van Holland is een project van de gemeenten Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Noordwijk, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten, Wassenaar en Zoeterwoude. Door hun uitstekende ligging in het hart van de Deltametropool, grofweg het stedelijke gebied van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven, vormen deze gemeenten samen het hart van Holland. De Omgevingsvisie legt de ruimtelijke ambities en ontwikkelingen vast die nodig zijn om de economische ontwikkeling en vitaliteit van de leefomgeving van het gezamenlijke grondgebied te versterken. Vanwege de unieke samenwerkingsvorm, de complexiteit van de opgave en het enorme ontwikkelingspotentieel is het project door het ministerie van Infrastructuur en Milieu aangewezen als een van de negen pilots ter voorbereiding van de Omgevingswet. Over dit document Om in gezamenlijkheid tot een Omgevingsvisie te komen wordt de visie in stappen opgebouwd. De opzet is om rond de jaarwisseling de Omgevingsvisie 2040: het hart van Holland in concept gereed te hebben. Dit document is het resultaat van de eerste fase. Hierin worden de ambities, de opgaven en een eerste concept van de Omgevingsvisie kaart vastgelegd. In de tweede fase wordt onderzocht welke keuzes dat vraagt om de leefomgeving vitaal te houden. Dit wordt in een document uitgewerkt. In de derde fase, wordt het einddocument opgesteld. Hierin worden, ambities, opgaven, keuzes en uitvoeringsparagraaf samengebracht. Hart van Holland Gemeente Den Haag Gemeente Rotterdam Gemeente Amsterdam Gemeente Utrecht Figuur 1 Het grondgebied van Hart van Holland vergeleken met de G % Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

5 Figuur 2 Het Hart van Holland in beelden. Figuur 3 Het Hart van Holland in kaart. 5

6 Hoofdstuk 1 Concept visiekaart Een Omgevingsvisie is een verbeelding van een visie. De manier waarop die visie verbeeld wordt is vormvrij. Omdat het de ruimtelijke ambities toont van een bestuur voor de leefomgeving van het gebied waarvoor men verantwoordelijk is, heeft die verbeelding meestal de vorm van een kaart en een toelichting op die kaart. In deze fase van het proces helpen de eerste schetsen voor die visiekaart bij het identificeren en agenderen van ontwikkelingen. Daarom is een eerste concept van die kaart getekend. Deze kaart is een tussenproduct en toont wat zich met de kennis van nu aan structuur en de ambities al op een kaart laat verbeelden De kaart toont het hart van de Deltametropool: een levendig verstedelijkt gebied langs de Rijn. Het verstedelijkte gebied is goed verbonden met de omliggende robuuste landschappen en de kernen in dat landschap. De kernen ontlenen hun identiteit mede aan die landschappen en zijn complementair aan elkaar. In deze kaart is veel van de informatie die nodig is om het ook een Omgevingsvisiekaart te laten zijn nog niet ingetekend. Op dit moment ontbreekt de kennis om een goede integrale afweging te maken. Omdat de kaart wel richting geeft aan het verdere proces is het belangrijk om hem vast te laten stellen. De kaart is een verbeelding van een visie die 25 jaar moet standhouden. Dat vraagt enige flexibiliteit. De verbeelding van vandaag moet de kansen van de toekomst immers niet blokkeren. Dat geeft visiekaarten vaak een zekere vaagheid. Dat is niet het geval bij dit concept. Deze concept-visiekaart is waarschijnlijk exacter dan het eindproduct om de gebruiker houvast te geven. Kaart 1 > Concept Omgevingsvisie 2040 Het Hart van Holland 6 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

7

8 Hoofdstuk 2 Inleiding 2.1 Samenwerking Waarom werken tien gemeenten samen aan een Omgevingsvisie? Daar zijn een aantal redenen voor: - de bewoners ervaren het gebied als één daily urban system. Dit is het gebied waarbinnen de bewoners zich bewegen. Ze wonen, winkelen en recreëren er. Ze gaan er naar school of zijn er ziek. Alles is met de fiets bereikbaar; - het is fijn om in de mooie steden en dorpen, omringd door de zee, duinen, polders, landgoederen en plassen te zijn. Het is niet vanzelfsprekend dat dit zo blijft. Bovendien zijn er verbeteringen mogelijk; - als de gemeenten de regie over hun eigen toekomst willen hebben, dan moet er een visie op die toekomst zijn. Veel opgaven in het gebied zijn te groot voor één gemeente en vragen om gezamenlijke oplossingen. 2.2 Denk en schaalsprong De samenwerking en de tijdshorizon 2040 zorgen voor een schaalsprong in het denken en doen. 2.4 Leeswijzer De samenwerking van de tien gemeenten voor de Omgevingsvisie is nieuw. De Omgevingsvisie moet daarom antwoord geven op vragen als: - wat willen wij zijn; - wat zijn de opgaven; - waar staan we nu; - hoe gaan wij onze ambities waarmaken. De antwoorden op deze vragen geven structuur aan het proces voor de Omgevingsvisie. In de eerste fase wordt in beeld gebracht wat de ambities, opgaven en de ruimtelijke startpositie zijn. Ook wordt de relatie tussen ambities en opgaven uitgewerkt. De verkennende fase wordt met dit document afgerond. Het geeft, met de stand van de huidige kennis, antwoord op de bovengenoemde eerste drie vragen. Hiermee zijn de opgaven benoemd, zonder dat nog duidelijk is wat dat voor de leefomgeving betekent. Om de consequenties en de keuzes in beeld te brengen is aanvullend onderzoek nodig. Dat wordt in het volgende tussenproduct uitgewerkt. Om de gedachten te bepalen: de tien gemeenten hebben samen ongeveer inwoners. Dat zijn er meer dan er in de stad Utrecht wonen, of net zoveel als in heel Zeeland. Het grondgebied is vergelijkbaar met dat van Rotterdam. (Daarmee houdt elke vergelijking met Utrecht, Zeeland of Rotterdam natuurlijk op.) De centrale ligging en bereikbaarheid van het gebied zijn het beste van de Deltametropool. Dat besef vraagt om een herijking van ambities. Door het perspectief van 25 jaar te kiezen, verschuift de aandacht naar de lange termijn opgaven. Ook dat vraagt om een herijking van het staande beleid en werpt de vraag op of de keuzes die nu worden gemaakt de juiste zijn. 2.3 Omgevingsvisie De tien gemeenten werken aan een Omgevingsvisie (1). Daarmee leggen de besturen de ambities voor de leefomgeving van het gebied waarvoor zij verantwoordelijk zijn vast. (2) Een Omgevingsvisie vraagt om een integrale visie op de fysieke leefomgeving, waarbij de kwaliteit van die leefomgeving centraal staat. (3) In het document komen het fysieke en het sociaal maatschappelijke domein samen. 1 Als juridisch instrument is de Omgevingsvisie in de Omgevingswet de opvolger van de Structuurvisie. 2 Een Omgevingsvisie is zelfbindend. Tegen een Omgevingsvisie is geen beroep of bezwaar mogelijk. 3 zie ook: % Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

9 schaal 1 schaal 2 Schaal 3 AD LD LD UT DH RD EH Figuur 4 Denk en schaalsprong samenwerking tussen 10 gemeentes verbeeld 9

10 Hoofdstuk 3 Identiteit Bij de start van het proces is de Vereniging Deltametropool gevraagd om de gemeenschappelijke identiteit te beschrijven. Het resultaat hiervan is het Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden. Het Manifest is de onderlegger voor de Omgevingsvisie 2040: Het hart van Holland. In het Manifest zijn: - de urgentie om tot een gezamenlijke visie te komen; - de ruimtelijke dragers van het gebied; - en de gemeenschappelijke waarden, open, mooi, compleet en sterk uitgewerkt. Het Manifest is positief ontvangen door de wethouders van de deelnemende gemeenten. Daarna is het Manifest door het Leidse college vastgesteld. Die heeft het voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 aan de Leidse politieke partijen gestuurd. Figuur 5 Kaft van het Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden [ ] 10 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

11 3.1 Uitwerking In dit document worden de inzichten uit het Manifest verder uitgewerkt. Deze inventariserende fase beperkt zich nog tot de relatie van open, mooi, compleet en sterk op de fysieke leefomgeving. In de volgende fase wordt uitgewerkt waar dit gevolgen heeft op de leefomgeving en zo nodig het sociaal-maatschappelijke domein. Dit gebied is uniek in de Deltametropool. Het is kleinschalig en divers. Alles is binnen fietsbereik, maar het ligt wel het in het hart van de Metropool. Schiphol ligt op 15 minuten reistijd en binnen 45 minuten reizen liggen de meeste banen van Nederland. concept Daaruit volgen ook de hoofdopgaven: - het koesteren versterken van de kleinschaligheid en diversiteit - het versterken en verbeteren van de (inter)nationale en de lokale verbindingen. Bij de internationale verbindingen gaat het om: Schiphol, de Hoge Snelheidslijn (HSL), Utrecht en de Katwijkse zeehaven. Bij de lokale verbindingen gaat het om het onderliggend wegennet, het Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) en de langzaam verkeersverbindingen voor fietsers en voetgangers. Om de opgaven concreter te maken zijn de ruimtelijke dragers getoetst aan de waarden. Hoe Mooi, Open Compleet en Sterk zijn die dragers nu eigenlijk? Ook de opgaven die door het Manifest geagendeerd zijn verder uitgewerkt. Analyse Kaart 1 De Rijn: Mooi,Open, Compleet Sterk. 11

12 concept Analyse Kaart 2 De Kernen Mooi,Open, Compleet Sterk % Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

13 concept Analyse Kaart 3 De Landschappen Mooi,Open, Compleet Sterk. 13

14 concept Analyse Kaart 4 De Snelle Assen Mooi,Open, Compleet Sterk % Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

15 concept Analyse Kaart 5 Het langzaamverkeersnetwerk Mooi,Open, Compleet Sterk. 15

16 Hoofdstuk 4 Ambities Bij de bespreking van het Manifest hebben de wethouders van de deelnemende gemeenten de ambitie uitgesproken dat het hart van Holland in 2040 economisch sterk, vitaal en relevant moet zijn op de schaal van de Deltametropool. Dit moet gerealiseerd worden met behulp van de gedeelde waarden uit het Manifest: Mooi, Open, Compleet en Sterk. Die stedelijke agglomeraties profiteren van elkaars nabijheid, vullen elkaar aan en genereren zo ook schaalvoordelen. Wil een dergelijk netwerk goed functioneren dan zijn de bereikbaarheid van de kernen en de kwaliteit van de verbindingen belangrijk. 4.1 Economisch sterk Als de versterking van de economie en de vitaliteit van het hart van Holland de uitgangspunten zijn voor de Omgevingsvisie 2040, vraagt dat niet alleen om een bezinning op de positie van het gebied binnen de Deltametropool, maar ook op die van de Deltametropool zelf. Grote stedelijke regio s zijn steeds vaker de economische zwaartepunten en de machtscentra van de wereld. (4) Hier komen overheden, bedrijvigheid, werknemers, kennis, informatie, toeleveranciers en afzetmarkten op één plek samen. Dat geeft meetbare schaalvoordelen. De groei in productiviteit en werkgelegenheid zijn er bijvoorbeeld hoger. (5) Wereldwijd concurreren steden en regio s met elkaar om kapitaal, kennis en kwaliteit binnen te halen. Omdat mensen zich flexibel over de wereld kunnen bewegen gaat die competitie steeds vaker om aantrekken en binden van mensen. (6) In vergelijking met de mega-steden van de wereld, of de Europese metropolen als Londen of Parijs zijn de Nederlandse steden klein. Daarom wordt dan de Deltametropool gebruikt als ijkpunt. Als de Metropoolregio Amsterdam, de Metropoolregio Rotterdam/Den Haag, Utrecht en Eindhoven bij elkaar worden opgeteld blijkt dat de Deltametropool niet erg dicht bebouwd is. Er is te weinig massa, er wonen te weinig mensen per vierkante kilometer, waardoor er te weinig draagvlak is voor grootstedelijke voorzieningen. Ook de mogelijke schaalvoordelen blijven onderbenut. Nu hoeft een gebrek aan massa niet meteen een probleem te zijn. Op een gegeven moment ontstaan er naast schaalvoordelen ook nadelen. Die nadelen kunnen de positieve effecten zelfs gaan overheersen. Niet de grootste stedelijke gebieden, maar regio s met middelgrote steden in een stedelijk netwerk zijn de beste plekken voor economische groei. Bij middelgroot gaat het dan om stedelijke agglomeraties van ongeveer 2 miljoen inwoners. (7) Om de gedachten te bepalen: dat is ongeveer Zuid- Holland. Figuur 6 De Deltametropool als onderdeel van de blue banana [economisch netwerk] 16 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

17 Figuur 7 Het Hart van Holland onderdeel van de gehele Rijndelta Figuur 8 Het Hart van Holland onderdeel van de Deltametropool 4 De triomf van de stad wordt in allerlei onderzoeken bevestigd. Zie bijvoorbeeld: E. Glaeser, Triumph of the city: how our greatest invention make sus richer, smarter, greener, healthier and happier (London, 2011) Voor een korte samenvatting: O. Raspe, Trends in de regionale economie. Input voor de VNG-Commissie Stedelijk Perspectief. Planbureau voor de Leefomgeving (Den Haag, 2014) 4. 5 F. van Oort, De weerbare regio; ruimtelijk-economisch beleid in de Zuid-Hollandse kenniseconomie, (Den Haag, 2012) 8. 6 O. Raspe, Trends in de regionale economie. Input voor de VNG-Commissie Stedelijk Perspectief. Planbureau voor de Leefomgeving (Den Haag, 2014) 18. Deltametrpool Noordvleugel 7 F. van Oort, De weerbare regio; ruimtelijk-economisch beleid in de Zuid-Hollandse kenniseconomie, (Den Haag, 2012) 8. Voor een overzicht van beschikbare studies zie: S. Rosenthal & W. Strange Evidence on the nature and sources of agglomeration economies. In: J.V. Hendreson & J.F. Thisse (eds), Cities and geography. (Dordrecht, 2004), Elsevier, pp en P.C. Melo, D.J. Graham & R.B. Noland (2008), A meta-analysis of estimates of agglomeration economies, Regional Science and Urban Economics 39: , en voor Nederland H. de Groot, G. Marlet, C. Teulings & W. Vermeulen, Stad en land. Den Haag: CPB. Vlaanderen Rurhgebied Het Hart van Holland Utrecht Zuidvleugel Zwitserland Eindhoven 17

18 4.2 Complementair in de Deltametropool Sinds de crisis zakt de Deltametropool weg in de ranglijsten van Europese steden. (8) Omdat daarmee ook de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven afkalft, wil het Rijk de netwerken en de complementariteit van steden en regio s binnen de Deltametropool verder versterken. Niet elke stad of regio moet hetzelfde doen, maar vooral versterken waar men al sterk in is. Die diversiteit maakt het geheel sterker. Dit beleid is door de provincie Zuid-Holland in de provinciale structuurvisie Visie op Ruimte en Mobiliteit overgenomen. Haarlem Amsterdam De gemeenten binnen het hart van Holland staan voor een dezelfde opgave. De ambitie is om economisch sterk, vitaal en relevant te blijven op de schaal van de Deltametropool met behulp van de gedeelde waarden. De opgave is dan tweeledig: - het versterken van de netwerken; Schiphol Utrecht en - het versterken van de eigen identiteit om een positie in te nemen die complementair is aan de andere clusters binnen de Deltametropool, Den Haag Ontwikkelingen moeten rekening houden met het kleinschalige karakter en de diversiteit van de steden, dorpen, en landschappen en er aan bijdragen dat het gebied daadwerkelijk mooier, opener, completer en sterker wordt. Rotterdam 4.3 Complementaire gemeenten Het versterken van de netwerken en eigen identiteit om zelf positie te kunnen kiezen binnen de Deltametropool speelt niet alleen op het schaal van de Deltametropool, maar ook op de schaal van het hart van Holland. De gemeenten kunnen de eigen rol beter spelen als ze inzetten op het behouden en versterken van de eigen identiteit, diversiteit en de kleinschaligheid van de eigen kernen. De verbinding tussen het bebouwde gebied en het omliggende landschappen goed zijn, en als de verbindingen tussen die landschappen. Figuur 9 Hart van Holland een sterk en complementair op de schaal van de Deltametropool Er lijkt nu samenhang te zijn doordat er kernen met elkaar vergroeid zijn. Langs de Oude Rijn is een stedelijk gebied ontstaan. Er omheen liggen de landschappen. Dat systeem functioneert, maar dat het blijft functioneren is niet vanzelfsprekend. De kernen en met het onderliggende wegennet zijn vooral op het eigen centrum gericht. De kernen liggen als het ware met de rug naar elkaar toe. Over de kwaliteit van de verbindingen tussen de kernen, de landschappen of de inrichting langs de grenzen vindt weinig afstemming plaats. Mooi is een kwaliteit 18 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

19 die gemakkelijk herkend wordt, maar die ook gemakkelijk verloren gaat. In een landschap dat net zo divers is als de gemeenschappen die erop ontstaan zijn, hebben de verschillende kernen functies en programma s die vaak net weer anders zijn dan bij de buren. Dat geeft een grote keuze aan winkelcentra, scholen, bedrijventerreinen, stranden, zwembaden, plassen, verenigingen etc.. Dat draagt in hoge mate bij aan de aantrekkelijke woonomgeving en maakt de gemeenten complementair aan elkaar. De verschillen geven de gemeenten ook een eigen identiteit. Waar dat bijdraagt aan diversiteit is de eigen identiteit een kwaliteit die gekoesterd en versterkt moet worden. Als het bijdraagt tot meer van hetzelfde niet. Zeker als de nieuwbouw van kantoren, winkels, bedrijven en woningen elkaar niet versterken, maar juist beconcurreren. Het gebied versterken begint met kennis over het gebied en afspraken om het zoet en het zuur te verdelen. 4.4 Conclusie Een ambitie die inzet op het economisch sterk, vitaal en relevant zijn op de schaal van de Deltametropool, vraagt de gemeenten om op twee niveaus te acteren. Op de schaal van de Deltametropool vraagt het om het versterken van: - de nationale netwerken; - de eigen identiteit om een positie in te nemen die complementair is aan de andere clusters binnen de Deltametropool. Op de schaal van de gemeenten is de opgave gelijk, maar krijgt een andere uitwerking: - het versterken van het stedelijk netwerk, het verbinden van de landschappen het logisch organiseren van de onderliggende infrastructuur; - de diversiteit in het gebied versterken door nieuwe ontwikkelingen aan te laten sluiten bij de verschillende identiteiten die er binnen het gebied aanwezig zijn; - een strategie om bij nieuwe ontwikkelingen het zoet en het zuur zo te verdelen dat iedereen er sterker van wordt. Dit moet gerealiseerd worden met behulp van de gemeenschappelijke waarden open, mooi, compleet en sterk. Het hart van Holland onderscheidt zich immers binnen de Deltametropool door de kwaliteit van de leefomgeving die open, mooi, compleet en sterk is. Wil het die uitstekende uitgangspositie verder uitbouwen dan moet kwaliteit altijd leidend zijn. Dat op de goede manier doen waardoor de leefomgeving steeds beter wordt, is geen opgave, maar een feest. Het volgende hoofdstuk gaat over de waarden en opgaven die het Manifest agendeert om de kwaliteit van het hart van Holland te verbeteren. 8 W. Manshanden, A. Bouman-Eijs, O. Koops, N. Fischer et al De top 20 van Europese grootstedelijke regio s ; randstad Holland in internationaal perspectief. TNO (Den Haag 2014) 4. De plek van de Deltametropool in dergelijke lijstjes is sterk afhankelijk van de Amsterdamse financiële sector. Herstel is sterk afhankelijk van de aard van de crisis. De voorgenomen sancties tegen Rusland, dat de afgelopen jaren stevig in de noordvleugel investeerde zullen een spoedig herstel ook niet helpen. 9 Zie hiervoor ook de analyse van de OECD: Territorial Reviews: Randstad, The Netherlands, OECD (Parijs, 2007) 7,8, 17, en en De stad is opgebouwd uit de gemeenten Katwijk, Oegstgeest, Leiden, Leiderdorp, Zoeterwoude en Voorschoten. Zie bijvoorbeeld de kaart van het Bestaand Stads en Dorpsgebied die de Provincie Zuid-Holland in voorbereiding heeft: zuid-holland.nl/arcgis/services/ruimte/ruimte/mapservers/wmsserver. Nb: WMS staat in WGS Het ommeland uit Noordwijk, Teylingen, Kaag en Braassem en Wassenaar Figuur 10 Regionaal complementair en solidair 19

20 Hoofdstuk 5 Opgaven uit het Manifest Om in 2040 economisch sterk, vitaal en relevant zijn op de schaal van de Deltametropool is het belangrijk dat de eigen identiteit versterkt wordt om zowel binnen de Deltametropool als onderling complementair te zijn. De ambitie is om de versterking van de economie met behulp de gedeelde waarden uit het Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden: mooi, open, compleet en sterk te realiseren. Die koppeling tussen economische ambities en de waarden is niet vanzelfsprekend. In het bijgaande schema is uitgewerkt hoe deze waarden, die sterk met de leefomgeving samenhangen, gekoppeld zullen worden aan ruimtelijke opgaven en bedrijvigheid. Wat dit voor kansen en biedt en welke inzet dit vraagt, wordt in de volgende fase worden uitgewerkt. Die informatie ontbreekt nu nog. Het Manifest beschrijft wel wat de ruimtelijke opgaven zijn als het hart van Holland mooi, open, compleet en sterk wil blijven. Hieronder passeren die opgaven per waarde de revue, in de volgorde waarin ze in het Manifest worden benoemd. Er wordt een uitzondering gemaakt voor de duurzaamheidsthema s die komen in het volgende hoofdstukje Autonome Ontwikkelingen aan bod % Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

21 MOOI landschap & cultuur vitale kernen tourisme landbouw recreatie woningmarkt voorzieningen mensen economie internationaal vestigingsclimaat netwerk STERK kennis & ondernemerschap onderwijs werkgelegenheid onderzoek multimodale bereikbaarheid COMPLEET OPEN Figuur 11 Schema koppeling waarden en thema s 21

22 Collage 1 Visualisatie inzet op landschap en cultuur bron: Deltametropool 22 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

23 5.1 Mooi: landschap en cultuur In het Manifest wordt de opgave voor Mooi als volgt beschreven: - de oevers van de Oude Rijn benutten; - het zichtbare onderscheid tussen stad en land behouden en versterken; - de verschillende karakters van landschappen en kernen ervaarbaar en bruikbaar maken. (12) Hieronder wordt uitgewerkt wat dat betekent in de Omgevingsvisie De Oude Rijn De Oude Rijn vormt de historische ruggengraat van het gebied. (13) Op veel plekken zijn het water en de oevers ontoegankelijke geworden door bebouwing. Omdat water een blijvende kwaliteit biedt voor het creëren én verbinden van aantrekkelijke leefmilieus moeten water en oevers weer ontsloten worden. Zo wordt de rivier weer herkenbaar als de belangrijkste oost-west drager van de structuur. De Oude Rijn wordt benut als ruimtelijke structuur voor passende historische en hedendaagse programma s. Het geeft structuur aan de landschapsopgaven en de langzaamverkeersverbindingen Onderscheid tussen stad en land De landschappen, de duinen, de Oude Rijn, de landgoederen, de bollen, de polders en de plassen zijn door verstedelijking en infrastructuur versnipperd zijn geraakt. De overgang tussen stad en land verrommelt. De provincie wil dan ook nieuwe bebouwing concentreren binnen het Bestaand stads en dorpsgebied en gebruikt daarvoor de ladder van duurzame verstedelijking. Waar stad, landschap en infrastructuur samenkomen wordt altijd gezocht naar mooie, veilige, efficiënte en zorgvuldige inpassingen. Het beste voorbeeld hiervan is de parkeergarage in de Katwijkse zeewering Identiteit van landschappen en kernen De identiteit van landschappen en kernen zijn belangrijke vestigingsvoorwaarden voor mensen en bedrijven. De diversiteit van stads- en dorpsgebieden en de landschappen in combinatie met de kleinschaligheid biedt een leefomgeving die enorm gewaardeerd wordt. Dat biedt een uitstekende uitgangpositie, maar mooi is erg kwetsbaar. Veel is al snel divers, maar nog niet goed. Daarom staat de kwaliteit van het gebied een gezamenlijk belang. Het landschap in het hart van Holland is door mensen gemaakt. Wil dat landschap blijven voortbestaan dan moeten de agrariërs er hun boterham kunnen verdienen. Binnen het Groen Hart blijven de belangen in balans. De landbouwbedrijven worden groter en zullen verder robotiseren. Dat stelt eisen de aan infrastructuur. Het platteland moet ook leefbaar blijven. Dat vraagt om vitale dorpen en buurtschappen. Daarnaast is ook goed om de grote historische landschappelijke structuren in het hart van Holland, zoals de Limes, de Atlantic Wall, de landgoederen en de trekvaarten, te ontsluiten en beleefbaar te maken. Hoewel het vooral een lokale opgave is, is het voor het hele gebied goed als de historische kernen en individuele historische objecten worden opgepoetst. Erfgoed en cultuur blijken de hoogopgeleide kenniswerkers en bedrijven waar de lokale economie op drijft aan te trekken. Ze leveren zo een directe bijdrage aan de creatieve en de kenniseconomie, maar trekken ook dagjesmensen en toeristen. Dat is weer goed voor de toeristenindustrie, horeca en jachthavens. 5.2 Open: multimodale bereikbaarheid In het Manifest wordt de opgave voor Open als volgt beschreven: - organiseren van netwerk en ruimte gebruik zo dat alle bestemmingen zich binnen 15 minuten tot de snelle assen bevinden; - met langzaamverkeersverbindingen binnen 10 minuten in een van de landschappen; - een regionaal dekkende digitale infrastructuur. (15) Hieronder wordt uitgewerkt wat dat betekent in de Omgevingsvisie Organiseren van netwerk en ruimte gebruik We verplaatsen ons meer en dat neemt alleen maar toe. Dat vraagt vooral om meer aandacht voor de integrale ontwikkeling van infrastructuur en ruimte. De snelle assen zijn overal binnen 15 minuten bereikbaar. Efficiënte en robuuste weg- en langzaamverkeer- infrastructuur en ovsystemen zijn essentieel. De uitstekende internationale en nationale verbindingen, blijven dat en worden, zo nodig, uitgebreid. Aan de westkant vragen de functie en de inpassing van de A44 en de N206 binnen het landelijke en stedelijke netwerk de aandacht. Voor de A44 zijn het grote aantal knopen met het onderliggende wegennet, maar ook door de manier waarop de Rijksstraatweg nu door Wassenaar wordt geleid een aandachtpunt. De N206 vraagt als verbinding met Katwijk, Noordwijk en de kust om aandacht, maar ook door de manier waarop de weg Katwijk in tweeën snijdt Langzaamverkeersverbindingen Een netwerkstad vraagt om een netwerkinfrastructuur. De kernen moeten goed met elkaar verbonden worden. Dit gaat niet alleen over betrouwbaar, snel en comfortabel openbaar vervoer en robuuste autoverbindingen, maar ook over de kwaliteit van de leefomgeving. De kwaliteit van de fietsverbindingen wordt verbeterd. Daarvoor worden de bestaande knelpunten weggewerkt, obstakels verwijderd en logische, snelle, veilige, routes tussen de verschillende bestemmingen gerealiseerd. De groene stad-landverbindingen worden versterkt en de landschappen liggen nergens verder weg dan 10 minuten lopen of fietsen. Deze aantrekkelijke en logische groene corridors voor fietsers en voetgangers zijn toekomstbestendig en ontsluiten de vitale kernen in het ommeland. De robotisering van de landbouw vraagt om aanpassingen van de infrastructuur Digitale infrastructuur In het digitale tijdperk is de kwaliteit van de digitale infrastructuur ook een vestigingsvoorwaarde. Elk woning en werkplek in het gebied moet beschikking hebben over het snelste en betrouwbaarste digitale netwerk. Het digitale netwerk is goed bereikbaar in de parken en ontmoetingsplekken in de openbare ruimte. 23

24 Collage 2 Visualisatie inzet op vitale kernen bron: Deltametropool 24 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

25 5.3 Compleet: vitale kernen, vitaal stedelijk gebied In het Manifest wordt de opgave voor Compleet als volgt beschreven: - een klimaatneutrale regio: op gebied van energie en stofstromen; - huisvesten van een divers pakket dat zowel binnen de regio als binnen de Nederlandse Deltametropool aanvullend is; - afstemmen van stedelijke functies: de kwartier stad. (16) Hieronder wordt uitgewerkt wat dat betekent in de Omgevingsvisie, met uitzondering van het thema klimaatneutrale regio. Dat wordt in hoofdstuk 5 verder uitgewerkt Klimaatneutrale regio Het thema van de klimaatneutrale regio wordt in hoofdstuk 5 in de paragraaf over Duurzaamheid uitgewerkt Divers pakket Het hart van Holland onderscheidt zich van de Deltametropool door de grote diversiteit. Het gebied heeft een grote variëteit van woon- en werkmilieus. De combinatie met de zee, duinen, polders, plassen, landgoederen en bollen levert een bijzonder gewaardeerde leefomgeving van een grote kwaliteit. Terwijl het gebied bijzonder goed ontsloten is en de rest van de Deltametropool en de wereld onder handbereik, valt tegelijkertijd de kleinschaligheid op. Alles wat Holland kenmerkt is aanwezig en vaak ook van hoge kwaliteit. Het is alleen net wat minder groots of overweldigend dan de iconen die Holland wereldberoemd maken. Het besef is nog onvoldoende doorgedrongen dat die diversiteit een totaal pakket biedt op het gebied van wonen, werken, onderwijs, recreatie, cultuur of cultureel erfgoed. Dat is niet alleen interessant voor de bewoners van het gebied, maar ook voor toekomstige bewoners, bedrijven en toeristen. Dat is goed voor het hart van Holland en voor de Deltametropool Kwartier Stad In aantrekkelijke woongebieden liggen de dagelijkse voorzieningen op 15 minuten lopen of fietsen. Dat nu vrijwel overal het geval, maar dit is aan het veranderen. Om toch compleet te blijven vindt er tussen de gemeenten afstemming plaats over wonen, werkgebieden, kantoren, winkels en andere voorzieningen. De ladder van duurzame verstedelijking is een hulpmiddel. Dat is een goede eerste stap omdat allen verliezen bij onderlinge concurrentie. De 10 gemeenten maken afspraken over een verdeling voor de financiële voor- en nadelen. De programmering sluit aan bij de identiteit van de kernen of het gebied. Nieuwe ontwikkelingen dragen bij aan het versterken van de identiteit van de kernen en het in stand houden van het voorzieningenpakket. Het volledige voorzieningenpakket is vanuit elke kern binnen een kwartier reistijd bereikbaar. 25

26 Collage 3 Visualisatie inzet op kennis en onderschap: bron: Deltametropool 26 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

27 5.4 Sterk: internationale kennis en ondernemerschap In het Manifest wordt de opgave voor Sterk als volgt beschreven: - inzetten op programma s van metropolitane betekenis voor kennis, zorg en cultuur; - een stresstest om te zien welke risico s de klimaatveranderingen met zich meebrengen en welke kansen het tegengaan daarvan biedt; - inzetten en versterken van de oost-west verbindingen. (17) Met uitzondering van de stresstest wordt hieronder uitgewerkt deze opgaven betekenen voor de Omgevingsvisie. De stresstest wordt in hoofdstuk 5 onder de alinea Duurzaamheid behandeld Programma s van metropolitane betekenis De economie van het hart van Holland onderscheidt zich op drie vlakken binnen de Deltametropool. Op de eerste plaats door de uitstekende strategische ligging in de Deltametropool met de uitstekende snelle internationale en nationale verbindingen. Op de tweede plaats door de aanwezigheid en ruimte voor zowel de kennisclusters van Bio Life Sciences (18) en ESTEC- ESA, de grootschalige industriële productie (Heineken, Akzo-Nobel) en kleinschalige dienstverlenende functies (creatieve economie, consultants). Dit lijstje is niet uitputtend. Uiteraard zijn de Flora, het Katwijkse midden- en kleinbedrijf, de bollenboeren, de agrariërs en de toeristen sector zijn bijzonder belangrijk voor de werkgelegenheid en het verdienend vermogen van het hart van Holland, maar hier gaat het om de economische clusters waarmee het gebied zich onderscheidt. Die uitstekende ligging in combinatie met de historische cultuur en de sterke landschappen maken het hart van Holland bijzonder aantrekkelijk. Nergens in de Deltametropool zijn er meer banen te vinden met een reistijd van 45 minuten. Dat is aantrekkelijk voor hoog opgeleide tweeverdieners, maar ook voor bedrijven die de juiste mensen zoeken. Werk volgt kenniswerkers (19) Naast het versterken van de verbindingen worden de sterke kennisclusters op het gebied van de Bio Life Science, Space en de Leidse Universiteit gekoesterd en versterkt. Bijvoorbeeld door onderzoeksfaciliteiten en verwante scholings- en onderzoeksinstellingen (bijvoorbeeld een vitaliteitscluster) binnen te halen. De gemeenten dragen hieraan bij door ruimte te maken, proactief beleid en een actieve lobby. Ook investeren ze in campusvorming en aantrekkelijke woonomgevingen met goede, zo nodig internationale, scholen. De openbare ruimte op orde. Het is er goed toeven buitenshuis door goede horeca en een interessant programma van culturele manifestaties. Dat is goed voor iedereen, maar zeker ook de kenniswerkers. In die sterke specialisatie schuilt het gevaar dat het gebied te afhankelijk wordt van één bedrijfstak. De gemeenten in het hart van Holland streven ook naar diversificatie door in te zetten op werklandschappen zodat industriële productie, diensten en wonen elkaar niet meer uitsluiten. Dit past in de trend van re industrialisatie. Uiteraard moeten dergelijke ontwikkelingen wel op de juiste plek landen Klimaatveranderingen Klimaatadaptatie is een belangrijk thema in de Omgevingsvisie. Dit wordt echter uitgewerkt in hoofdstuk 5 onder paragraaf Duurzaamheid Oost-west verbindingen Terwijl de noord-zuid verbindingen in het Hart van Holland uitstekend zijn, vallen de oost-west verbindingen tegen. De Kagerplassen, de meanderende Oude Rijn, de kanalen en de snelle auto- en spoorverbindingen die de regio doorkruisen maken het lastig nog goede verbindingen in oost-west richting toe te voegen. Het verstedelijkte gebied en de kernen langs de A4 en de kernen in het Groene Hart zijn niet goed met de kust verbonden. Het parallelle systeem van de A4-A44 en N206 moet worden versterkt met dwarsverbindingen zodat er naast de Aggloring van Leiden, Oegstgeest en Leiderdorp in het oosten, in westen een tweede ring ontstaat die Katwijk, Noordwijk en ESTEC goed op het landelijke netwerk aansluiten. Het langzaamverkeersnetwerk dat het Groene Hart met de kust verbindt moet verbeterd worden. De routes door het stedelijk weefsel zijn niet logisch en bieden geen snelle veilige verbindingen. De knelpunten en obstakels moeten zoveel mogelijk worden weggenomen. 14 P. Gerretsen, M. Dekker, M. Faver, Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden. Vereniging Deltametropool (Rotterdam, 2014) P. Gerretsen, M. Dekker, M. Faver, Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden. Vereniging Deltametropool (Rotterdam, 2014) P. Gerretsen, M. Dekker, M. Faver, Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden. Vereniging Deltametropool (Rotterdam, 2014) P. Gerretsen, M. Dekker, M. Faver, Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden. Vereniging Deltametropool (Rotterdam, 2014) Alleen het Bio Science park draagt grofweg 1% bij aan het Bruto Nationaal product. 19 Zie hiervoor: G. Marlet, De aantrekkelijke stad. Moderne locatietheorieën en de aantrekkingskracht van de Nederlandse steden, (Utrecht, 2009). 5.5 Conclusies Wil het hart van Holland in 2040 economisch sterk, vitaal en relevant zijn op de schaal van de Deltametropool dan is de goede aansluiting op de snelle internationale en nationale verbindingen die gebied doorkruisen essentieel. De reeds aanwezige kennisclusters van de Bio Life Sciences en Space met de bijhorende onderzoeks- en onderwijsinstituten moeten worden versterkt. De gemeenten kunnen dit faciliteren en ruimte bieden, maar de invloed is beperkt. De grote opgave voor de gemeenten ligt vooral in een goede ruimtelijke ordening. In het gebied zijn alle elementen aanwezig om in 2040 nog een aantrekkelijke woon- en werkomgeving te bieden. Het is aan de gemeenten om die leefomgeving verder te verbeteren. Dat vraagt om heldere ruimtelijke structuren, goede en diverse woonen werkmilieus en een goed onderliggend langzaam verkeersnetwerk. Daartoe worden de landschappen versterkt en beter verbonden. De overgangen tussen stad en land zijn herkenbaar. Waar stad, land en infra-structuur samenkomen is die goed ingepast en vormgegeven. Groen is met fijne en veilige fiets- en wandelroutes binnen 10 minuten bereikbaar, ook doordat groen structuren tot aan de Oude Rijn door het verstedelijkte gebied lopen. De landschappen en de kernen hebben een eigen identiteit en een programma dat bij die eigen identiteit past. Dat komt omdat de historische dragers van het landschap en de kernen goed ontsloten en beleefbaar zijn. De woonmilieus zijn divers, aantrekkelijk en vullen elkaar aan. Ook de voorzieningen in de verschillende kernen zijn complementair. Het volledige voorzieningenpakket is op 15 met de fiets bereikbaar. De openbare ruimte is goed ingericht en nodigt uit tot verblijf. In de openbare ruimte wordt rekening gehouden met robotisering van landbouw en zorg. Bij nieuwe ontwikkelingen vindt een afweging plaats wat de beste locatie is. Dat versterkt de kwaliteit van het gebied en voorkomt dat er concurrentie tussen locaties plaatsvindt. De 10 gemeenten hebben een afwegingskader zodat kosten én baten verdeeld worden. Tot slot: de klimaatneutrale regio, de energietransitie, de circulaire economie en klimaatadaptatie zijn bovenregionale opgaven die worden opgepakt. Duurzaamheid is een van de autonome ontwikkelingen waar het volgende hoofdstuk dieper op in gaat. 27

28 Hoofdstuk 6 Autonome ontwikkelingen Naast de opgaven die door gezamenlijke ambities en waarden worden geagendeerd zijn er de autonome ontwikkelingen. Die ontwikkelingen zijn onvermijdelijk en de gevolgen ervan overstijgen de gemeentegrenzen. Hoewel autonome ontwikkelingen grote maatschappelijke en ruimtelijke effecten hebben, worden die op de korte termijn niet in hun volle omvang zichtbaar. Dat, maar ook het besef dat bij uitgesteld handelen de kosten voor oplossingen astronomisch zullen zijn, is de reden om ze in de Omgevingsvisie voor 2040 te agenderen. Het gaat dan om: - de trek naar de stad; - de vitaliteit van de gemeenschappen; - duurzaamheid; - de gevolgen van automatisering en flexibilisering. Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor de fysieke leefomgeving. De uitdaging is er zo mee om te gaan dat het hart van Holland er mooier, opener, completer en sterker van wordt. Wat de ontwikkelingen kunnen betekenen wordt hieronder verder uitgewerkt. 6.1 Trek naar de stad De Rijkstructuurvisie Infrastructuur en ruimte voorziet dat er tot woningen in het gebied rond Leiden moet worden bijgebouwd. (20) Een toename van het aantal bewoners vergroot het draagvlak voor aantrekkelijke woonmilieus, werkgebieden en voorzieningen zoals bijvoorbeeld het openbaar vervoer. De kansen die dat biedt beklijven alleen als dat leidt tot kwalitatieve verbeteringen. Meer bewoners biedt kansen om de diversiteit van de woongebieden te versterken. Een groot deel van de mogelijke woonlocaties tot 2029 is bekend. (21) Op deze plekken zijn er kansen om de kwaliteit en de structuur van het bestaande stads- en dorpsgebied te verbeteren of de lelijke randen aan het landschap aan te pakken. Voor de regie over juiste spreiding van de verschillende woonen werkmilieus en de voorzieningen is de ladder van duurzame verstedelijking is een belangrijk instrument. Dat geldt ook voor het inzicht dat nieuwe ontwikkelingen moeten passen binnen de gedeelde waarden en de eigen identiteit. Bij nieuwe ontwikkelingen wordt ook in en vroeg stadium de relatie tussen mobiliteit en ruimtelijke ontwikkelingen gelegd. De gezamenlijke aanpak helpt bij het bepalen wat de juiste plek is voor nieuwe ontwikkelingen en het benutten van kansen om het groen en de landschappen te versterken. Het biedt een kans voor bijvoorbeeld de landschapsontwikkeling om substantiële nieuwe kwaliteiten toe te voegen als de watercompensatie die de woningbouw vraagt gezamenlijk wordt opgepakt. 6.2 Vitale gemeenschappen Het hart van Holland is aantrekkelijk voor alle generaties. Dat moet zo blijven. In 2040 is 25 procent van de bevolking ouder dan 65. Het aandeel 75-plussers neemt in diezelfde tijd toe van 7 naar 14 procent(22) De generatie babyboomers die nu met pensioen gaat is de rijkste generatie 65+-ers ooit. Die zullen hun tijd onder ander besteden aan leisure, dagjes uit, horeca en musea. Dat is goed nieuws voor de ondernemers in de horeca en de toeristenindustrie. Het aantal 65+-ers zal toenemen in de stad, maar de gevolgen voor de vergrijzing zullen waarschijnlijk het best zichtbaar op het platteland. (23) Ten oosten van de Kaag en de A4 vanaf Leiderdorp zal geen krimp plaatsvinden, maar wel een sterke vergrijzing. Het aandeel 65+-ers zal van 23,3 procent in 2012 oplopen tot 45,9 procent in 2040 oplopen. (24) Er komen niet alleen komen er meer ouderen, er komen ook meer oudere ouderen. Die blijven waar mogelijk in hun eigen omgeving. Dat vraagt om levensloopbestendige woningen en kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer. De zorg zal verder digitaliseren en robotiseren. Dat zal van invloed zijn op woonvormen en voorzieningen, maar ook op de mobiliteit en de toegankelijkheid van de openbare ruimte. Er worden ook minder kinderen geboren. Daarmee verandert de bevolkingssamenstelling en zet de vitaliteit van de gemeenschappen onder druk. Het is een misvatting om te denken dat dit vooral het probleem van de kleine plattelandsgemeenschappen is. Ook in de verstedelijkte gebieden zijn er wijken of buurtjes waar de senioren niet kunnen of willen verhuizen. Als een wijk niet past bij de behoeften van de bewoners ouderdom komt niet de vitaliteit van de gemeenschap en de leefbaarheid van de wijk in het geding. De menselijke maat is leidend om eenzaamheid en vervreemding te voorkomen. Als dorpspomp, postkantoor, schoolplein, kerk, en winkel verdwijnen is het goed als de openbare ruimte goed is ingericht zodat het prettig is om buiten te zijn. Voor het geluk en de gezondheid is het belangrijk dat er vluchtige contacten op straat zijn en plekken zijn waar mensen elkaar kunnen ontmoeten % Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland

29 6.3 Duurzaamheid Het Manifest heeft klimaatverandering, klimaatneutraliteit en de circulaire economie als opgaven geagendeerd. Omdat dit grote ruimtelijke impact heeft en ruimte schaars is, moet een goede ruimtelijke afweging worden gemaakt zodat de verschillende milieumaatregelen niet contraproductief zijn maar elkaar versterken. Collage 4 Autonome ontwikkelingen Het zal niet lukken binnen het tijdsbestek dat de Omgevingsvisie gegeven is, de beslissingen te nemen die voor een integrale en gezamenlijke aanpak nodig zijn. Daarom wordt de oplossingsrichting aangegeven en de ruimtereserveringen die noodzakelijk zijn in beeld gebracht. trek naar de stad vergrijzing energietransitie Er is inmiddels voor klimaatneutraliteit en klimaatverandering voorwerk verricht. Dat wordt hieronder uitgewerkt. De volgorde waarin dat gebeurt is niet toevallig: de grootste bedreigingen komen eerst. Dat leidt tot de onvermijdelijke conclusie dat een herijking van de ruimtelijke ordening noodzakelijk is. Klimaatadaptatie en landschap worden leidende principes naast de meer traditionele thema s als verstedelijking of infrastructuur Waterveiligheid Het hart van Holland ligt onder de zeespiegel. Terwijl de zeespiegel stijgt daalt de bodem. Het wordt technisch steeds moeilijker en steeds kostbaarder om sommige gebieden droog te houden. Om op een stijgende zeespiegel voorbereid te zijn heeft het Rijk de zeeweringen van Noordwijk en Katwijk aangepast. veenbodemdaling klimaatverandering Bij een stijgende zeespiegel neemt de kans van opstuwend water in de rivieren toe. Dan komt de bedreiging niet uit de zee, maar vanuit de rivieren. Het hart van Holland ligt in dijkring 14. Het is de grootste dijkring van Nederland, en de plek waar vrijwel alle belangrijke economische functies liggen. Ook de dijken van dijkring 14 worden op de verwachte waterstanden aangepast. Zo dicht op de uitwatering van Katwijk is het risico op natte voeten klein. Toch is het nodig de waterbergingscapaciteit te vergroten. toenemende mobiliteit robotisering flexibilisering Wateroverlast Het zal het harder (meer regen per tijdseenheid) en langer regenen (het blijft dagen regenen). Onze rioleringen, straten en groen zijn hier niet op voorbereid. Overstromingen op straat en waterschade zijn het gevolg. Een riool wordt in 60 jaar afgeschreven. Voor een straat staat ongeveer 25 jaar. De rioleringen en straten die nu worden aangelegd, moeten voorbereid zijn op het weer in 2040 om kapitaalvernietiging te voorkomen. Om in beeld te krijgen wat nodig is moet de afvalwatercyclus 29

30 De veenbodem blijft dalen als we niet ingrijpen Verwachte bodemdaling door veenoxidatie bij ongewijzigd beleid, (hemelwater, oppervlaktewater en grondwater) is samenhang benaderd kunnen worden. (Dat is nu nog niet het geval.) Vervolgens kunnen de gepaste maatregelen kan in beeld worden gebracht voor de riolering, openbare ruimte en het oppervlaktewater. De aanpassing van de openbare ruimte wordt gecombineerd met de maatregelen om de straat begaanbaar te houden voor de senioren. Deze wateropgave wordt niet per gemeente, maar als samenhangend gebied opgepakt. De oorzaken en gevolgen van wateroverlast zijn immers grensoverschrijdend. Bijvoorbeeld: de wateroverlast in de Kooi en het Houtkwartier, beiden in Leiden, en Oranje Nassaubuurt in Oegstgeest wordt veroorzaakt door dezelfde aardlaag. De oplossingen vragen vaak om een grensoverschrijdende aanpak. Dat biedt, bijvoorbeeld bij de watercompensatie, kansen om substantiële nieuwe kwaliteiten toe te voegen Hitte pbl.nl Het zal ook vaker warm zijn. Afhankelijk van de Co2-uitstoot zal dat deze eeuw tussen de 0,3 en 4,8 graden zijn. (25) Dit kan gezondheidsrisico s hebben voor zieken en ouderen. De overlast door hitte zal het grootst zijn in de hitte eilanden. (26) De bestaande globale kaart van hitte eilanden in Nederland (27) laat zien dat dit fenomeen in vrijwel elk stedelijk gebied optreedt. Vooral de gebieden net achter de duinen in Noordwijk en Katwijk lijken kwetsbaar. Er is een zogenaamde hitte stresstest nodig om vast te stellen of dat daadwerkelijk het geval is, wat de oorzaken zijn en hoe dit op te lossen. cm Bron: PBL Figuur 12 Kaart Veenbodemdaling PBL Net als de wateroverlast biedt hitte ook kansen. Overlast door hitte is gemakkelijk te bestrijden door bomen te planten en groene zones toe te voegen. (28) Dat was in een sterk verstedelijkt gebied moeilijk omdat de ruimte schaars is. Wil het stedelijk gebied voorbereid zijn op de klimaatveranderingen dan is een robuuste groen/blauwe hoofdstructuur essentieel. De ontwikkeling van stad-landverbindingen biedt dan kansen, maar die zullen wel op die nieuwe functie getoetst moeten worden. pbl.nl Het landschap moet niet alleen dieper het verstedelijkte gebied in gebracht worden, het landschap zelf zal ook bestand moeten zijn tegen de extremere klimaatomstandigheden. Het lijkt dan logisch om de bestaande grotere groenstructuren als de Ecologische Hoofdstructuur te versterken, en waar mogelijk de landschappen robuuster te maken, te verbinden of terug te brengen. Onderzocht moet worden of dit genoeg is. cm Bron: PBL Bodemdaling De bodem van het veenweidegebied daalt. Dat proces is inherent aan veenweide-landschap zoals wij dat kennen. De bodem daalt niet gelijkmatig. Constructieswww.pbl.nl die onderheid zijn dalen niet mee. De kosten om het maaiveld aan te laten sluiten op huizen, gemalen, dijken, sluizen, infrastructuur, bruggen en rioleringen zijn hoog en zullen alleen maar toenemen. Hoewel er technisch veel mogelijk is zullen er plekken zijn waar verder ingrijpen onbetaalbaar is. (29) De kosten voor wegen en rioleringen zijn direct voor rekening van de gemeenten. Hoewel vrijwel alle gemeenten in het hart van Holland met bodemdaling 30 geconfronteerd zullen worden liggen de gebieden, daar waar bodemdaling in 2050 met 1 meter 20 gedaald zal zijn, in Kaag en Braassem, Teylingen en Zoeterwoude. (30) Hoewel onderzocht wordt welke mogelijkheden er zijn om de bodemdaling zoveel mogelijk te vertragen, blijft het essentieel om te prioriteren. Welke gebieden moeten behouden worden zoals ze zijn (tegen steeds hoger wordende beheerskosten voor de gemeente en het waterschap). Welke mogen met de bodem veranderen en wat betekent dit voor grondgebruik en bewoning en welke kansen biedt dit. De klimaatopgaven vragen meer capaciteit om water te bergen. Mogelijk levert een combinatie met de gebieden waar de bodemdaling onbetaalbaar wordt nieuwe kansen. Substantieel water toevoegen in de vormen van plassen of meren is niet alleen goed voor de recreatie en het toerisme. Het biedt ook de mogelijkheid om door bijvoorbeeld waterwoningen nieuwe en zeer aantrekkelijke woonmilieus toe te voegen. Mogelijk bieden waterwinning of nieuwe vormen van voedselproductie kansen Energietransitie Fossiele brandstoffen raken op. Dat de transitie naar duurzame energiebronnen eraan komt, is een feit. Inmiddels is wel duidelijk dat de ruimtelijke consequenties groot zullen zijn en dat hier de werkelijk opgave ligt om de waarden mooi en open overeind te houden. Met de kennis van dit moment is het niet mogelijk om de huidige energiebehoefte binnen het hart van Holland op te lossen. (31) Toch is al veel winst te halen met kleine ingrepen en maatwerk. Goede woningisolatie levert al een grote besparing op, net als zelf energie opwekken met zonnecollectoren. Voor de grote ingrepen is meer nodig. Als particulieren op grote schaal energie opwekken moeten netwerken niet alleen energie leveren, maar ook opnemen. Op termijn wordt het gasnet vervangen door een warmtenet. De warmterotonde waarmee Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest worden aangesloten op de restwarmte van de Rotterdamse havens is dan niet alleen een project om energie beter te benutten, maar ook de eerste stap in een nieuw energienetwerk. Uiteraard worden ook de mogelijkheden van nieuwe hernieuwbare energiebronnen als diepe geothermie of energie uit golfslag en elektrolyse onderzocht. In alle gevallen is een visie nodig op hoe bewoners en bedrijven in 2040 van energie worden voorzien. Dan kan ruimte worden gereserveerd voor systemen en netten zodat de energie ook leveranciers en afnemers kan bereiken Circulaire economie Grote winst is ook te behalen als water, energie, warmte, afval, mensen, en verkeer zo verbonden worden dat restproducten uit de ene keten de grondstoffen voor de volgende keten worden. Dat vraagt om inzicht in de stromen en de mogelijke maatregelen om in hun samenhang naar het maximale milieurendement te zoeken. Dan wordt het mogelijk om op de korte termijn de maatregelen te nemen die altijd een 50% Versie Regionale Omgevingsvisie Het Hart van Holland