AZLPE RSPEC TIEF 2 Magazine voor relaties van AZL jaargang 22 september 2013

Transcriptie

1 AZLPE RSPEC TIEF 2 Magazine voor relaties van AZL jaargang 22 september 2013

2 Foto voorpagina Hans Veltman, bestuurslid Stichting Pensioenfonds TNO. Profiel AZL AZL heeft ruim 40 jaar ervaring met pensioenbeheer. In deze tijd heeft het bedrijf uitgebreide expertise opgebouwd op het gebied van advies en pensioen administratie. De pensioenwereld is altijd in beweging. AZL vormt daarin al jaren een baken van stabiliteit voor pensioenfondsen. Sinds 2007 als Centre of Excellence binnen de ING Groep. Advies en beheer AZL adviseert pensioenfondsbesturen over wetgeving, actuariële zaken, communicatie en risicobeheer. De pensioenadministratie vormt de basis van AZL s dienstverlening. Bestuurders kunnen zich dan ook volledig richten op hun kerntaak: het besturen van het pensioenfonds. De kennis en ervaring van AZL en ING op het gebied van balansmanagement zijn gebundeld in ING Implemented Client Solutions. Precies AZL levert haar diensten inmiddels aan meer dan zestig Nederlandse pensioenfondsen die de hoogwaardige, integrale dienstverlening in hoge mate waarderen. AZL werkt nauwkeurig en loodst pensioenfondsen door roerige tijden. Hierdoor hebben besturen van pensioenfondsen maximale greep op hun financiële situatie. Dat bedoelt AZL met de claim Precies!. IN HO UD 4 Op de zeepkist en door de knieën Ivo Slikkerveer (foto), Kick van der Pol, Ron van der Jagt en Arthur van der Wal over het herstel van vertrouwen in de pensioensector. Colofon Uitgever AZL N.V. / Postbus 4471 / 6401 CZ Heerlen T / F / E perspectief@azl.eu I Redactie Harry Lindelauf (hoofdredacteur), Ans Slangen (eindredacteur), Rob Könings, Elke Op het Veld. Vormgeving Marion Kramer, Margot Senden. Tekst Pastoor Tekst BV, AZL Marketing & Communicatie. Fotografie Annemiek Mommers, Frank Zwinkels Oss. Disclaimer Hoewel deze editie van AZL Perspectief uiterst zorgvuldig is samengesteld, kunnen aan de inhoud ervan geen r echten worden ontleend. Auteursrecht Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding. 7 Drie pensioenstelsels? Naast het nominale en het reële pensioencontract wil staatssecretaris Klijnsma een tussenvariant. Zit Nederland daarop te wachten? Rob ten Wolde niet. 2 / AZL Perspectief # twee

3 12 Vier kwesties in de pensioenpolder Minder opbouw, nieuwe regels, investeren in Nederland en (weer) een andere rekenrente. Wie vindt wat? En gaan we volgens bijzonder hoogleraar Mark Heemskerk (foto) de goede kant op? 8 Kleurrijk beleidsplan Samen ontwikkelden Gert de Ruiter (bestuurslid Pensioenfonds Openbare Bibliotheken) en Robert Mulders (AZL, foto) het integraal dynamisch beleidsplan. 16 Kennis uitbreiden: interessant Alleen door AZL-medewerkers voortdurend op te leiden, kunnen zij deelnemers de juiste antwoorden geven. Madeloes Mertens en Bas Rozeman (foto) volgen de interne opleidingen graag Invaarpilot brengt nuances Pensioenfonds TNO deed mee aan de invaarpilot. Hans Veltman (foto) en Joop Ruijgrok delen hun ervaringen: Gaandeweg de pilot zijn we genuanceerder gaan denken over het reële contract. Pensioenfonds MSD Portret van een fonds dat verdrievoudigde door te fuseren. Marij van Onzenoort (foto) licht toe hoe harmonisering van arbeidsvoorwaarden leidde tot één pensioenfonds voor iedereen. AZL Perspectief # twee / 3

4 Op de zeepkist en door de Het vertrouwen in de pensioen sector holt achteruit. Dat is bekend. Maar wat gaan we eraan doen? AZL Perspectief ging hierover aan tafel met vier professionals. Het resultaat: een optimistisch gesprek over het terugwinnen van vertrouwen. Met van links naar rechts Kick van der Pol (bestuursvoorzitter Pensioenfederatie), Ron van der Jagt (partner Reputatiegroep en voor zitter Logeion, beroepsorganisatie van communicatieprofessionals), Arthur van der Wal (CEO AZL) en Ivo Slikkerveer (adviseur pensioenen bij De Unie en bestuurder diverse fondsen). De zere plek is snel gevonden. Kick van der Pol: We hebben het beeld opgebouwd dat we het beste pensioenstelsel ter wereld hebben. Veel mensen rekenen nog steeds op grofweg zeventig procent van hun laatstverdiende loon, terwijl we al jaren weten dat de ambities van de fondsen en de risico s die ze lopen op gespannen voet staan met elkaar. Er heeft altijd een automatisch vertrouwen geheerst in het pensioen, vult Ron van der Jagt aan. De sector heeft De sector heeft geen traditie in open communicatie. 4 / AZL Perspectief # twee

5 knieën echter geen traditie in een open manier van communiceren met de samenleving. Daardoor is er een enorme verwachtingskloof ontstaan. Nu de zeepbel is gesprongen, met al het slechte nieuws van de afgelopen tijd, zijn mensen verontwaardigd. Arthur van der Wal erkent dat het Zwitserleven-gevoel stevig is neergezet: Dat zit nog in veel hoofden. Van der Pol ziet echter dat veel mensen in hun verwachting van het pensioen nu juist doorslaan naar de andere kant: Ze gaan ervan uit dat de pot leeg is als ze zelf met pensioen gaan. Ivo Slikkerveer waarschuwt dat de eisen die de AFM aan communicatie stelt, het probleem niet oplossen: De fondsen doen keurig wat valt onder hun zorgplicht, maar dat zorgt er niet voor dat mensen een goed beeld hebben van hun pensioen. Juridische volledigheid ondergeschikt Volgens Van der Wal is een eerste vereiste dat fondsen rigoureus beter gaan communiceren en hun deelnemers helder uitleggen hoe hun pensioen in elkaar zit, desnoods ten koste van juridische volledigheid. Van der Pol: Dat gaat ons lukken. AZL Perspectief # twee / 5

6 Ik heb de laatste tijd al veel warme communicatie gezien. De Pensioenfederatie ontwikkelt Pensioen123, een nieuw pensioenbericht dat deelnemers aanspreekt met eenvoudige taal. Dat stuit nog wel op weerstand, ook bij de AFM, maar eenvoud is een must. Van der Wal: Fondsen die hun taal versimpelen laten betere resultaten zien in het terugwinnen van vertrouwen. Paternalisme en de inperking van vrijheid voor pensioenfondsen ondermijnen dit streven. Slikkerveer: Tuurlijk, helder communiceren is belangrijk, maar het vertrouwensprobleem zit dieper. Al zit er nog zo n mooie brief in de envelop van een pensioenfonds, veel mensen zijn niet eens bereid de envelop open te maken. Van der Jagt beaamt dat dat het probleem is en dat de oplossing dus verder gaat: De eerste voorwaarde is: de geloofwaardigheid van de afzender. Je moet niet gaan roepen dat transparantie belangrijk is, je moet werkelijk transparant zijn. Broodnodige dialoog Van der Wal: De timing is natuurlijk vrij beroerd: de tijden zijn lastig en de mensen zijn niet erg ontvankelijk voor pensioenfondsen, terwijl we nú het vertrouwen moeten herstellen. Daarvoor moeten we de dialoog aangaan met de deelnemers: hoeveel risico wil iemand lopen met zijn pensioen? Hoe denken we over solidariteit? Dat zijn de vraagstukken waar we nu voor staan. En dan zonder in de verdediging te schieten, vult Slikkerveer aan. We moeten ervan af om pas iets te ondernemen als de AFM nieuwe regels stelt. Het wordt tijd dat de bestuurder op de zeepkist gaat staan. En dan door de knieën om werkelijk contact te maken met de deelnemer. Van der Pol wijst erop dat er de afgelopen tijd aan dat vertrouwen al hard gewerkt wordt: Nederland loopt voorop met goede afspraken over de langere levensverwachting. Dat was een groot vraagstuk dat we in 2010 maatschappelijk hebben opgelost. Maar kijk ook eens naar de manier waarop de verlagingen zijn uitgelegd aan deelnemers. Ik ben bij enkele bijeenkomsten geweest waar bestuurders aan deelnemers uitleggen wat er moet gebeuren. Dan is er ook direct begrip. De heren zijn het erover eens dat sommige fondsen al op de goede weg zijn, omdat bestuurders persoonlijk met deelnemers in gesprek gaan. Zorg en Welzijn, de metaalsector en veel kleine fondsen laten zien dat ze door direct en persoonlijk te communiceren het vertrouwen terugwinnen. De bestuurder en zijn pettenprobleem Van der Pol: Het is geweldig dat veel fondsen nu met hun achterban discussies voeren. Die stap moeten we ook echt zetten. De inrichting van het stelsel ligt echter primair bij de sociale partners. Van der Wal: Het wekt in elk geval vertrouwen als een bestuurder het dilemma voorlegt, want voor een deelnemer is het helemaal niet duidelijk hoe het werkt. Dus moeten bestuurders uitleggen waar hun rol ligt, en waar die ophoudt. Het pettenprobleem maakt het bovendien lastig om als fondsbestuur een publiek debat te voeren, want die bestuurder is ook vaak deelnemer aan de cao-tafel. Van der Jagt: Toch mag de samenleving verwachten dat de pensioensector als stem bijdraagt aan het maatschappelijk debat. Dat kan ook, vindt Van der Wal: Het is goed om dat debat te voeren en om de cao-tafel te beïnvloeden, want je wilt dat de mening van de deelnemer gehoord wordt. Er staat een hek, maar daar mag je af en toe overheen springen. Van der Pol: Binnen de beperkte ruimte die bestuurders hebben, gaan ze verstandig met dit lastige probleem om. Het is in elk geval helder dat we het maatschappelijke debat over risicoprofielen en keuzevrijheid moeten voeren; hek of geen hek en met welke pet op dan ook. Het is cruciaal dat ook de sociale partners dit oppakken. De goede kant op Alle vier benadrukken zij dat er veel ontwikkelingen zijn die bijdragen aan het hernieuwen van vertrouwen: bijvoorbeeld dat bestuurders communicatie steeds meer als kerntaak zien. Van der Wal: Het is goed dat het aantal bestuursfuncties per persoon wordt beperkt. Dat kan ook niet anders, communicatief leiderschap is immers een kerntaak voor bestuurders en dat kost veel tijd. Bovendien moet het bestuur een afspiegeling zijn van de deelnemers, voegt Van der Pol toe. Praktische bezwaren? Dat is dan maar zo. De honderd jongeren van het PensioenLab moeten eind van het jaar in vertegenwoordigingen zitten. Dat is pas goed voor het vertrouwen. 6 / AZL Perspectief # twee

7 O Rob ten Wolde PI NIE Alstublieft, geen drie pensioenstelsels! Staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid mocht van de ministerraad, vlak voordat de politiek met zomerreces ging, toch haar wetsvoorstel over een nieuw aanvullend pensioenstelsel voor commentaar naar de pensioensector sturen. Maar wel met het voorbehoud dat haar voorstellen nog eens goed worden doorgerekend op de premie-effecten. Zo gaan de komende maanden tenminste niet verloren. Die tijd heeft de staatssecretaris ook om een andere reden nodig. Want ze wil nog de juridische en financiële mogelijkheden onderzoeken van een tussenvariant. Niet bestand tegen financiële schokken Het huidige nominale pensioencontract is niet bestand tegen financiële schokken en de kosten van de steeds verder stijgende levensverwachting. Sociale partners, verenigd in de Stichting van de Arbeid (STAR), komen daarom in juni 2010 dus inmiddels ruim drie jaar geleden unaniem tot een akkoord over de contouren voor een nieuw type contract, het zogenaamde reële pensioencontract. Dat men toen niet de regering heeft gevraagd om dit wettelijk te regelen, is een historische vergissing. Het reële pensioencontract werd slechts als een alternatief gepresenteerd voor het nominale contract, waarmee de urgentie van een brede pensioenhervorming werd afgezwakt. Ook de overheid toonde, uit angst voor allerlei rechtszaken tegen de staat vanwege mogelijke schending van het eigendomsrecht, zwakke knieën door het reële pensioencontract niet wettelijk verplicht te stellen. Hiermee verviel tevens het algemeen belang van de pensioenhervorming. Een schier onmogelijke opdracht Dus koersen de cao-partijen in de bedrijfstakken en ondernemingen af op de opdracht om een keuze te maken tussen handhaving van het nominale dan wel overgang op het reële pensioencontract. Een schier onmogelijke opdracht schreef ik al in het Financieele Dagblad van 20 juli Nu nota bene een derde variant ( nominaal plus ) wordt onderzocht en uitgewerkt, wordt die keuze nog lastiger. Zitten we in Nederland te wachten op drie aanvullende pensioenstelsels? Aan beide contracten kleven nadelen Aanvankelijk bestond de opvatting dat het nominale en reële contract enkele, duidelijk van elkaar onderscheidende kenmerken moesten hebben. Dan valt er tenminste wat te kiezen, was de stelling. In het kader van het Sociaal Akkoord stelde de STAR echter dat een rigide scheiding tussen beide contracten moet worden voorkomen. In de afgelopen periode, zo stelt de staatssecretaris nu, is gebleken dat aan beide contracten nadelen kleven. In het huidige nominale contract worden pensioenfondsen door het hanteren van een vaste herstelperiode geconfronteerd met een beleggingsspagaat. Het reële contract heeft daar geen last van, maar biedt fondsen daarentegen weinig keuze wat betreft de indexatieambitie, omdat die tenminste gelijk moet zijn aan de prijsontwikkeling. Haast vanzelf komt de staatssecretaris in het midden uit met haar oordeel dat in het nominale contract bij negatieve financiële schokken eigenlijk dezelfde spreidingsmethodiek voor de hand ligt als in het reële contract. Staatssecretaris, doe nu een ferme stap Zou het presenteren van een midden-variant, met kenmerken van beide contracttypen ofwel the best of both worlds, niet het psychologische effect hebben dat sociale partners en besturen van de meeste pensioenfondsen zullen gaan kiezen voor die variant? Moet de voorbereiding van en dure investeringen in de uitvoering, rekening houdend met drie systemen, door gaan als straks blijkt dat merendeels de midden-variant in de praktijk zal worden gevolgd? Staatssecretaris, doe nu een ferme stap en stel nominaal plus verplicht. U bent bij machte die historische fout alsnog te herstellen. AZL Perspectief # twee / 7

8 8 / AZL Perspectief # twee

9 Kleurrijk beleidsplan biedt optimaal overzicht Bestuurlijk op alle fronten in control zijn: ga er maar aan staan. Hoe zorg je voor maatregelen rondom financiën, governance en risico s die inspelen op de toekomst van pensioenen? Hoe houd je overzicht? Met deze vragen in het achterhoofd ontwikkelden Pensioenfonds Openbare Bibliotheken en AZL het integraal dynamisch beleidsplan. Daarin zijn alle beleidsterreinen tegelijk in beeld en bestuurbaar. Gert de Ruiter (foto) trad zeven jaar geleden toe tot het bestuur van Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken (POB). Eerder had hij twee periodes in de deelnemersraad gezeten. Ik merkte dat ik behoefte had aan meer overzicht. Natuurlijk doorliepen we als bestuurders de beleidscyclus en probeerden we zo goed mogelijk in te spelen op de ontwikkelingen. Maar het kon beter, vond ik. Hij stelde toen een meerjarig beleidsplan voor aan zijn medebestuurders. Het integraal dynamisch beleidsplan werd geboren. Het is niet vreemd dat juist in het fonds voor het bibliotheekwezen deze manier van beleid maken ontstaan is, zegt De Ruiter. Bibliothecarissen hebben van nature een hang naar ordening. Bij POB hebben we de slag gemaakt van achteraf controleren naar voortdurend in control zijn. Onze horizon is vijf jaar. Intussen is het integraal dynamisch beleidsplan voor ons een beproefd systeem. Doorontwikkeling Voor de uitwerking van het beleidsplan, de toetsing aan de pensioenpraktijk, automatisering en verdere verfijning klopte POB bij AZL aan. AZL-bestuursadviseur Robert Mulders zorgde voor deze doorontwikkeling. Taken en verantwoordelijkheden zijn binnen het bestuur verdeeld. Er zijn zeven aandachtsgebieden, zoals beleggingen, communicatie en governance die bestuurders gezamenlijk in het oog houden, maar per gebied zorgen commissies van twee bestuursleden jaarlijks voor de voortgang. De afgelopen jaren is dit systeem (zie kader) steeds verder uitgebreid. De samenwerking tussen Mulders en De Ruiter leidde er ook toe dat documenten uniform en digitaal beschikbaar werden. Mulders bedacht bovendien een systeem met kleuren en symbolen om thema s en fasering van beleid overzichtelijk te maken. Dit sloot naadloos aan bij de behoefte van De Ruiter aan een helikopterblik. De bestuurders zien nu nog sneller dwarsverbanden en kunnen ook heel eenvoudig een begroting genereren, of meerjarenplannen. Bijvoorbeeld in de fase van beleidsanalyse: elke bestuurder levert zijn bijdrage, en een muisklik verder heb je een totaalbeeld van sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen. Doordat we symbolen en kleuren gebruiken, zoom je gemakkelijk in- en uit. Als verantwoordelijk bestuurder kun je snel diep in de materie duiken. Wil je weten hoe het ervoor staat bij je collega-bestuurders, dan heb je in een mum van tijd een overzicht van hun In één oogopslag aandachtsgebieden. De taakverdeling zorgt ervoor dat niemand achterover leunt. Spelenderwijs Het idee voor de gekleurde symbolen ontstond enkele maanden geleden bij Robert Mulders thuis. Hij had blokjes met verschillende vormen en kleuren willekeurig door elkaar op tafel gezet. Tot zijn tevredenheid zag de AZLadviseur dat zijn kinderen spelenderwijs binnen een half uur alles op vorm en kleur hadden gegroepeerd. Dat was voor mij het moment om een soortgelijke ordening in het integraal dynamisch beleidsplan aan te brengen. Mensen hebben behoefte aan orde in de chaos. Symbolen helpen daarbij. Het systeem dat De Ruiter en Mulders uitdokterden, is universeel toepasbaar en past bij ontwikkelingen als papierloos vergaderen. Dat doen ze bij POB dan ook, via Boardroom van AZL. De Ruiter: We merken daarnaast dat onze manier van werken als voordeel heeft dat nieuwe eisen van toezichthouders, zoals scherpere risico-analyses, goed inpasbaar zijn. De politiek legt steeds meer focus op beheersing van risico s en sterkere governance. Precies de thema s waar wij al een hele tijd mee bezig zijn. POB en AZL ontwikkelden het integraal dynamisch beleidsplan samen. Hierin doorlopen de bestuurders voortdurend de beleidscyclus: verkenning en analyse van omgeving en problemen worden gevolgd door beleidsontwikkeling, implementatie en evaluatie van maatregelen. Door kleuren en symbolen zien de bestuurders in één oogopslag wie met welk beleidsonderwerp bezig is, in welke fase dit beleidsonderdeel zich bevindt en met welke gebieden het samenhangt. De ontwikkelaars bestuderen of en hoe andere pensioenfondsen deze manier van werken kunnen overnemen. AZL Perspectief # twee / 9

10 Pilot brengt nuance in keuze voor reële contract Het pensioencontract dat meebeweegt op beursrendement en levensverwachting komt dichterbij. Het omzetten van opgebouwde rechten naar dit reële kader ligt voor deelnemers gevoelig. Een invaarpilot met Pensioenfonds Zorg en Welzijn en acht andere fondsen in een schaduwgroep, waaronder het fonds van TNO, bereidde de weg voor een soepele en zorgvuldige overgang. TNO ers Hans Veltman en Joop Ruijgrok delen hun ervaringen. Tests uitvoeren is dagelijkse kost voor TNO. Allerlei bewegingssimulatoren voor veiligheid op de weg en in de lucht staan opgesteld in de vestiging van het wetenschapsinstituut in Soesterberg. Een toepasselijke plek dus om twee ervaringsdeskundigen over de invaarpilot aan het woord te laten: Joop Ruijgrok, directeur van pensioenfonds TNO, en Hans Veltman, voorzitter van de ondernemingsraad en vicevoorzitter van het fondsbestuur. Ze vertellen dat ook in een ander opzicht een praktijktest met invaren hier op de juiste plaats is: in 2009 zette het fonds enkele oude regelingen om in één nieuwe. Ervaring met invaren had u dus al? Hans Veltman: We wilden toen het nabestaandenpensioen veranderen. Enkele jaren eerder was de regeling al gewijzigd. Door bijgestelde levensverwachtingen bleek dat er teveel werd opgebouwd, waardoor de premie te sterk steeg. We wilden voorkomen dat er door een nieuwe wijziging drie verschillende regelingen ontstonden. Door omzetting van de bestaande rechten is dat voorkomen. We hebben toen wel geleerd dat je zo n invaarproces goed moet voorbereiden en besluiten moet uitleggen en motiveren. Vanwaar dan de deelname aan de pilot? We wilden onze ervaringen delen en meer weten over wat er op ons af komt. Al vroeg heeft ons bestuur een commissie ingesteld om de ontwikkelingen rond de nieuwe pensioencontracten bij te houden. Vorig jaar leek voor ons het reële contract de beste keus. Dat zou opnieuw invaren betekenen. De Pensioenfederatie formeerde toen een groep pensioenfondsen die meedeed aan de door het ministerie van SZW gestarte invaarpilot. We gingen graag op de uitnodiging in. Wat is de uitkomst? Joop Ruijgrok: Als resultaat is er een praktische handleiding gekomen voor het invaarproces. Met daarin duidelijk omschreven hoe de verantwoordelijkheden moeten worden verdeeld en hoe het proces juridisch en administratief in elkaar steekt. Als fondsbestuurders zijn we gaandeweg de pilot trouwens wel genuanceerder gaan denken over het reële contract. Het nominale contract is weer in beeld? Onze mening is gaandeweg gaan schuiven. Aanvankelijk leek een keuze tussen nominaal en reëel behoorlijk zwart-wit. We dachten dat we alleen in het reële contract ons beleggingsbeleid min of meer zouden kunnen voortzetten. Zoals het er nu naar uit ziet, hoeven ook in het nominale contract beleggingsrisico s niet van tafel. Waardoor het rendement behouden kan blijven. Hoe nu verder? Veltman: We streven voor eind dit jaar een bestuursadvies bij de raad van bestuur en de ondernemingsraad, onze sociale partners, te hebben. Daarnaast betrekken we de vereniging van gepensioneerden erbij. We willen het optimale contract voor al onze deelnemers. De nieuwe pensioenwet zegt dat het invaren van bestaande rechten alleen mag, als je de redenen goed kunt motiveren. Anders dreigen er juridische claims. Het zijn de sociale partners die formeel een keuze moeten maken over de contractsvorm, maar het bestuur is juridisch aansprakelijk voor de uitwerkingen. Vandaar dat wij het voortouw hebben genomen. Hoe creëer je invaardraagvlak? We geven via workshops zoveel mogelijk geledingen informatie. In mei was de eerste, over de achtergronden van de veranderingen. In september bepalen we in het bestuur de voorkeur voor de nieuwe contractsvorm. Vanaf oktober organiseren we weer een aantal workshops om hierover de dialoog aan te gaan met onze deelnemers. Aan het eind van dit jaar evalueren we hun reacties en komen we met een definitief advies aan de sociale partners. We streven naar een breed gedragen advies. We hebben er niets aan als een belangengroep zich tegen ons keert. TNO is gelukkig een overzichtelijke organisatie. Maar ook voor andere fondsen heb ik de tip: neem het initiatief bij het bepalen van een voorkeur en probeer zoveel mogelijk alle belangengroepen te bereiken. Sociale robot TNO helpt kinderen 10 / AZL Perspectief # twee

11 AZL Perspectief # twee / 11

12 Vier kwesties in de pensioenpolder Bijzonder hoogleraar Mark Heemskerk over actualiteiten stelsel 12 / AZL Perspectief # twee

13 Er buitelen steeds nieuwe feiten en standpunten over pensioenen over elkaar heen. Op deze pagina s vier actuele kwesties, met duiding van bijzonder hoogleraar pensioenrecht Mark Heemskerk. Volgens hem schuilt de weg naar een beter stelsel in solidariteit in de polder. Als jong en oud samen in gesprek gaan, kunnen ze een oplossing vinden waarin het goede van het pensioenstelsel behouden blijft en oneffen heden zijn weggepoetst. Een prachtig startpunt voor een betere toekomst. Kwestie 1 Lagere pensioenopbouw: versobering of vuurproef? Het wetsvoorstel is door de Tweede Kamer aangenomen: vanaf 1 januari 2015 is de pensioenopbouw voor middelloonregelingen per jaar maximaal 1,75% van het inkomen. Nu mogen deelnemers jaarlijks 2,25% opzij zetten voor later. Het pensioengevend inkomen wordt verder gemaximeerd op De Eerste Kamer moet dit nog goedkeuren. Het kabinet gaat er vanuit dat het toch mogelijk blijft genoeg op te bouwen voor later. Want de pensioenleeftijd stijgt, waardoor langer pensioen opbouwen mogelijk is. Wie vindt wat? Oppositiepartij GroenLinks vindt de nieuwe wet onacceptabel, omdat er onvoldoende mogelijkheid overblijft voor pensioenopbouw. De partij stelt een pensioenopbouw van 2% voor. Dat is haalbaar als het pensioengevend inkomen gemaximeerd wordt op Ouderenbond ANBO vreest dat de kloof tussen jong en oud groeit, omdat gepensioneerden konden rekenen op het oude opbouwpercentage, terwijl de jongere generatie te maken krijgt met een lagere opbouw. De versobering zal de overgang naar een nieuw pensioenstelsel extra bemoeilijken. ANBO maakte eerder al afspraken met de ouderenbonden, FNV Jong en CNV Jongeren over een toekomstbestendig en generatieproof pensioen. Het centrale idee hiervan is de pensioenrisico s eerlijker te verdelen en een dreigend generatieconflict over de pensioenen in de kiem te smoren. Mark Heemskerk: Een lagere pensioenopbouw is vooral een bezuiniging; het geld moet ergens vandaan komen. Maar deze maatregel stelt ons pensioenstelsel flink op de proef. Het aftoppen van GroenLinks trekt een arbitraire grens en is uitvoeringstechnisch lastig. Lang niet iedereen zal tevreden zijn met een aanvullend pensioen gebaseerd op een halve ton inkomen. Het goede van de aanpak van de ANBO is dat jong en oud in gesprek gaan, op zoek naar een oplossing die oneffenheden wegpoetst en het goede behoudt. Ik zie het als een prachtig startpunt: de pensioenpolder voor alle generaties. Hoe de pensioenopbouw ook uitpakt: hier zien we de contouren van het nieuwe stelsel. Voor volgende generaties wachten lagere pensioenen, dat is zeker. Verbazingwekkend genoeg hebben jonge mensen nog steeds de hoogste verwachtingen, blijkt uit enquêtes. Dat je als 35-jarige niet dagelijks over je pensioen nadenkt, snap ik. Maar twintig jaar later in de pot kijken is te laat. Het pensioen is minder zeker en zeker minder, dat is de boodschap. Hier ligt nog een schone taak voor pensioenfondsen. Kweek pensioenbewustzijn, nu het nog kan. Kwestie 2 Nieuwe pensioenregels: polderen of revolutie? Er ligt een kabinetsvoorstel voor nieuwe pensioenregels die vanaf 2015 moeten gaan gelden. In de nieuwe regels wordt de premie die werknemers en werkgevers voor het pensioen betalen niet meer via een vaste rekenrente berekend, maar meer marktconform. Het plan is de sociale partners te laten kiezen tussen twee verschillende pensioenen: de huidige regeling (nominaal pensioen) of het nieuwe reële contract. Consultatie over de nieuwe pensioenregels is intussen afgerond. Uitvoerders en pensioenfondsen hebben hun zienswijze bij het kabinet aangegeven. Het streven is dat er met Kerst een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ligt. Wie vindt wat? De Pensioenfederatie stelt dat fondsen de gelegenheid moeten krijgen om alle indexatieambities binnen één financieel toetsingskader (FTK) te realiseren. Het is heel goed mogelijk dat de consultatie tot zo n tussenvorm leidt. De JOVD, Jonge Socialisten en Jonge Democraten (jongerenafdelingen van VVD, PvdA en D66) zijn voor meer keuzevrijheid. Zij kwamen met een tienpuntenplan: werknemers en zzp ers moeten zelf een pensioenuitvoerder kunnen kiezen. De overheid verplicht in dit plan het sparen voor een pensioen, waarbij de premie op een persoonlijke pensioenrekening komt. Uitvoerders zorgen vervolgens voor beleggingen en dat gebeurt collectief. De politieke jongerenorganisaties willen op deze manier een einde maken aan de generatiestrijd binnen het huidige stelsel. Voor ouderen kan het risico geminimaliseerd worden, terwijl voor jongeren, met het oog op een hoger rendement op de lange termijn, meer risico s genomen kunnen worden. Mark Heemskerk: Zo n combicontract waar de Pensioenfederatie op duidt, kan bestaan uit een vaste kern met meer zekerheid met daarnaast een pensioendeel dat uit risicovollere beleggingen bestaat. De economen spreken elkaar tegen of dit wel of niet goed zal werken. Het is het onderzoeken waard. Verbazingwekkend dat dit nog niet is gebeurd. De sociale partners gingen in het Pensioenakkoord voor het reële contract. Een combicontract past mooi in het pensioenpoldermodel, zeker voor pensioenfondsen. Die kunnen, uitgaand van hun populatie, meer maatwerk leveren. AZL Perspectief # twee / 13

14 Het tienpuntenplan van de jongerenafdelingen klinkt sympathiek, maar is te veel een pensioenrevolutie. Niet de overheid, maar de sociale partners gaan over pensioenvoorwaarden. Keuzevrijheid lijkt mooi, maar dit plan kon wel eens leiden tot de ontmanteling van bedrijfstakpensioenfondsen. Dat legt een bom onder de solidariteit. Kwestie 3 Investeren in BV Nederland: goed idee of niet? Het kabinet ziet geld het liefst rollen. Als iedereen meer besteedt, helpen we de Nederlandse economie er weer bovenop. Ook pensioenfondsen kunnen een rol spelen. Bijvoorbeeld door te investeren in de aanleg van wegen en in de hypotheekmarkt. Eén van de ideeën in Den Haag is om alle hypotheken met een Nationale Hypotheekgarantie onder te brengen in een nieuwe instelling, de Nederlandse Hypotheek Instelling. Pensioenfondsen moeten daarin dan kunnen investeren. Wie vindt wat? De Pensioenfederatie geeft aan dat fondsen al aan het bekijken zijn hoe ze nog meer in Nederland kunnen investeren. Maar daarbij staat het belang van de pensioendeelnemer voorop; een investering moet voldoende rendement en niet te veel risico opleveren. Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) vindt investeren in Nederland een goed idee. Nu beleggen fondsen 15% binnenlands, terwijl dit eind jaren negentig nog de helft van de beleggingen betrof. Hij vindt wel dat de overheid voorzichtig moet zijn met het geven van garanties als pensioenfondsen in hypotheken investeren. Zeker omdat in de recente geschiedenis de staat al garant stond voor banken en stabiliteit van de euro. Mark Heemskerk: De vraag is: van wie is het pensioengeld? Volgens de wet staat het belang van aanspraakgerechtigden voorop. Pensioengeld is geen economisch speeltje voor het oplossen van problemen op de huizenmarkt. Als je er een win-winsituatie mee bereikt, is dat prachtig, maar is een nieuwe rol voor fondsen als investeerder in het belang van deelnemers en gepensioneerden? Als jurist vind ik: beleggen doe je als fonds in het belang van je klant. Punt. Kwestie 4 Rekenrente (weer) aanpassen: stabiliteit of extra risico? Vorig jaar is de Ultimate Forward Rate, UFR, ingevoerd, voor een stabielere rekenrente voor pensioenfondsen. Wie vindt wat? De Sociaal Economische Raad (SER) stelde in april voor om te komen tot een meer stabiele macrodiscontovoet die past bij het nieuwe reële contract. Dit zou kunnen door de inflatieverwachtingen en de risicopremie te laten afhangen van de macro-economische omstandigheden. Bij laagconjunctuur is er dan een lage inflatieafslag en een hoge risicoopslag. Dan gelden er lage nominale rentes, lage inflatieverwachtingen en hoge risicopremies. Bij een hoogconjunctuur zou dit andersom kunnen zijn. Het verwachte gevolg: een stabielere rekenrente. De vormgeving is onderwerp voor nadere studie, aldus de SER. Belangrijk zijn de bestuurlijke uitvoerbaarheid en het voorkomen van onbedoelde verdelingseffecten tussen generaties. Hoogleraar risicomanagement Theo Kocken (Vrije Universiteit Amsterdam) is kritisch over het voorstel van de SER. Een risicopremie die varieert noemt hij een onhaalbaar concept dat vol wensdenken zit. Een dalende rente hoeft niet te leiden tot een hogere risicopremie, zegt Kocken. Hij is ervan overtuigd dat het idee van de SER het vertrouwen in het collectieve stelsel definitief wegneemt. Een variërende risicopremie past in de traditie van de polder, maar niet in de maatschappelijke trend om transparant en objectief met spaargeld om te gaan in een collectief stelsel. Mark Heemskerk: Je ziet dat de economen elkaar tegenspreken. Allemaal maken ze inschattingen. Wat wijsheid is, weet ik niet. Goed monitoren is in ieder geval noodzaak. De rekenrente beïnvloedt de dekkingsgraad, en die heeft direct gevolgen voor de uitkeringen. Dat hebben we gezien. Mensen voelen een verandering daarmee snel in hun portemonnee. Een krantenkop over de UFR vond ik wel geestig: Rekentruc lost het tekort niet op. De weg naar een beter pensioenstelsel ligt elders, denk ik. Er gaat iets gebeuren, een evolutie in pensioenland. We staan op de dam te kijken wat er aan komt, maar het zicht is nog niet optimaal. In 2015 heeft de regering als het goed is de overstap naar nieuwe contracten gefaciliteerd en is er duidelijkheid. Sommige fondsen zijn al druk bezig met de invoering, zoals Zorg en Welzijn. Dus misschien is er binnenkort al een schaap veilig over de dam. Dan volgen er ongetwijfeld meer. 14 / AZL Perspectief # twee

15 K O RT AZL bespreekt nieuw FTK met bestuurders Zeer gewenst: één stelsel, snelle besluiten en dito duidelijkheid. Zeer ongewenst: premieschokken. Zo vatte AZLactuaris Jos Gubbels donderdag 29 augustus 2013 na afloop de discussie samen over het nieuwe FTK. Dertig bestuurders van pensioenfondsen waar AZL voor werkt stelden hun vragen en gaven hun mening over het consultatiedocument van staatssecretaris Jetta Klijnsma. Meermalen werd aangegeven dat er geen behoefte is aan een situatie met meerdere stelsels. Het moet simpel, efficiënt en communiceerbaar zijn, vond M. Frankort, voorzitter van het Pensioenfonds van de Nederlandse Bisdommen. AZL reageert op consultatiedocument Arthur van der Wal spreekt tijdens pensioenseminar DNB AZL heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid om te reageren op het nieuwe FTK waar het kabinet aan werkt. Wij hebben naar de plannen gekeken vanuit onze rol en verantwoordelijkheid voor een goede administratie. Uitvoerbaarheid en communiceerbaarheid zijn voor ons belangrijke begrippen, aldus directeur Joost de Winter van AZL. In de AZL-reactie zijn ook de opvattingen opgenomen van pensioenfondsen waar AZL voor werkt. Die opvattingen werden onder meer tijdens de bijeenkomst van 29 augustus ingewonnen. De reactie van AZL vindt u op de website: Arthur van der Wal, CEO van AZL, was woensdag 11 september één van de sprekers tijdens het pensioenseminar van De Nederlandsche Bank (DNB). Voor een gehoor van fondsbestuurders gaf Arthur van der Wal tijdens een inleiding aan welke administratieve gevolgen een verandering van de pensioenregeling heeft. Hij ging met name ook in op de gevolgen en risico s van de invoering van een nieuw pensioencontract in Van pensioenvermogen 14% in Nederland belegd Nederlandse pensioenfondsen hebben 134,9 miljard van hun 960 miljard in eigen land belegd. Dat is 14% van hun totale vermogen, zo heeft De Nederlandsche Bank (DNB) uitgerekend. Het kabinet wil pensioenfondsen met fiscale maatregelen verleiden meer geld in Nederland te investeren, als stimulans voor de economie. Gesprekken daarover zijn al enige tijd gaande. Van de Nederlandse beleggingen is 12,7 miljard in hypotheken geïnvesteerd en 1 miljard in het midden- en kleinbedrijf. Kies nog in 2013 uw bestuursmodel Pensioenfondsen moeten eind 2013 hebben beslist welk bestuursmodel zij willen. Dat is nodig om per 1 april 2014 het hele pakket aan wijzigingen in de besturing van het fonds naar DNB te kunnen sturen. DNB geeft dan vóór 1 juli 2014 antwoord. Dan hebben fondsbesturen duidelijkheid over de vraag of zij op tijd aan de nieuwe Wet versterking bestuur pensioenfondsen voldoen. DNB wijst in een nieuwsbrief op de werving van nieuwe bestuurders die vaak volgt uit de invoering van een bestuursmodel. DNB zal de nieuwe bestuurders vooraf toetsen op geschiktheid en betrouwbaarheid. AZL Perspectief # twee / 15

16 Kennis uitbreiden Kennis van pensioenen is essentieel voor hoogwaardige dienstverlening in deze branche. Onder andere door personeel voortdurend te scholen borgt AZL de kennisontwikkeling. Maar hoe houd je het vuur brandend bij de werknemers? Jonge medewerkers Madeloes Mertens en Bas Rozeman en intern opleider Rob Könings over de basiscursus, verdiepingsslagen en kennisquizzen. Voor ik hier kwam werken, had ik vrijwel geen kennis van pensioenen. Nu absoluut wel, verzekert Madeloes Mertens, die begin dit jaar bij AZL kwam en net de Opleiding Collectieve Pensioenen heeft afgerond. Deze opleiding is minimaal vereist om in de pensioenuitvoering te kunnen werken; nieuwe werknemers starten er dan ook direct mee. Rob Könings geeft naast deze opleiding ook andere cursussen van SPO bij AZL. Mertens: Ik zat nog in het studeerritme, want ik was net klaar met mijn hbo-managementopleiding. De lessen waren interessant; zeker niet schools maar juist praktisch. Iedereen in de groep had ook hetzelfde doel: via studie nog beter worden in je werk. Dat gaf een prettige sfeer en saamhorigheid. Het naadje van de kous weten, dat is wat Mertens drijft om zich te blijven ontwikkelen. Ik ben van de details, ik houd ervan om dingen helemaal uit te zoeken. Daarom wilde ik ook bij AZL werken. Daarbij vind ik het interessant om mijn kennis uit te breiden. Iedereen in het bedrijf heeft op enig moment met interne scholing te maken gehad en weet dus waar het over gaat. Breekt de examentijd aan, dan merk je de steun van oudere collega s, aldus Mertens. Examen doen blijft spannend, dat vond ik op school ook al. Maar op de werkvloer leefde iedereen met me mee. Dieper gaan Bas Rozeman werkt al wat langer bij AZL en volgde begin dit jaar een verdiepingscursus. Ik vond het wel tijd om dieper te gaan. Opleidingen volgen, jezelf ontwikkelen, dat hoort voor mij bij werken. Hiervoor werkte ik in de bankensector, daar zijn interne opleidingen ook heel gewoon. Volgens Rozeman heerste er een gezonde prestatiedrang onder de cursisten bij AZL. Iedereen wil slagen natuurlijk. Onze groep voelde behoorlijke druk, want de groep vóór ons was in één keer voor 100% geslaagd. Dat wilden we wel evenaren. Gelukkig lukte dat. Rozeman was bovendien één van de twee AZL ers die een nominatie kreeg voor het essay dat hij schreef, als onderdeel van de examinering. Er waren 106 essays ingediend bij SPO. Mooi dat we die vermeldingen kregen. Fanatiek Er is ook wat lichtvoetiger aandacht voor het bijschaven van kennis. Könings organiseert jaarlijks een pensioenquiz voor medewerkers. Op de ochtend van de quiz is het stil bij de koffieautomaat. Rozeman deed alweer voor de tweede keer mee. Ik won niet, maar mijn score was wel alweer hoger. De quiz prikkelt de leergierigheid in de organisatie. Könings ziet de quiz ook als een handig middel om leemten in de aanwezige pensioenkennis te meten. Op dat terrein kan hij dan via een nieuwsbrief of een korte training weer kennis overdragen. Effect Mertens gaat haar debuut nog maken als quizdeelnemer. Het effect van de interne opleiding merkt ze intussen dagelijks. Ik weet heel wat meer van pensioenen en kan de materie ook op 16 / AZL Perspectief # twee

17 is interessant Mooi dat vrienden nu met pensioenvragen bij mij komen. een makkelijke manier uitleggen. Het fijne aan mijn vakgebied vind ik het uitpluizen van ingewikkelde kwesties. Ik houd ervan om in details te duiken. Mooi om te zien dat vrienden nu met pensioenvragen bij mij komen. Bijvoorbeeld als ze hun UPO bij de post hadden. Ook Rozeman merkt dat hij de expert op pensioengebied is geworden in zijn vriendenkring. En op kantoor ben ik door alle scholing helemaal bij de les. Ik ben zekerder van mijn zaak. Ik weet nog dat ik in het begin veel moest navragen bij collega s. Na de eerste cursus gaf ik gewoon zelf antwoord. Het is natuurlijk fijn voor onze klanten om ze snel en goed te kunnen helpen, en uiteindelijk is dat het beste voor de deelnemer. Bij AZL hoort intern opleiden erbij. Könings: Het is heel gewoon. Ik merk het ook aan de aanmeldingen voor de verdiepingscursus. Soms is die verplicht voor een functie, maar er zijn ook collega s die zelf aankloppen. Ze willen de cursus volgen om nog deskundiger te worden op pensioengebied. AZL Perspectief # twee / 17

18 PO Stichting Pensioenfonds MSD R TRET 18 / AZL Perspectief # twee

19 Als bestuur blijven we liever klein Het pensioenfonds van Schering- Plough (SPPF) werd geïntegreerd en dat betekende dit jaar een verdrievoudiging van Pensioenfonds MSD. Marij van Onzenoort is Director Human Resources van MSD Nederland en namens de werkgever bestuurslid van Pensioenfonds MSD. Zij vertelt over de overname en over de vertrouwensbasis die daarvoor nodig is binnen een bestuur: We weten wie we zijn en wat we kunnen. We hoeven als bestuur niet evenredig mee te groeien met de omvang van het fonds. Het kleintje nam de grote over en werd ineens drie keer zo groot? Inderdaad, drie keer zoveel deelnemers en drie keer zoveel vermogen om te beheren. Het was een hectische tijd, want terwijl veel aandacht gaat naar het samenvoegen en de nieuwe regeling voor de overgenomen medewerkers, loopt de eigen regeling gewoon door. Ook daar wijzigen zaken en moet je beslissingen nemen. Dit fusietraject liep er als extra dagtaak naast. Zo n overname, hoe werkt dat precies? Onderdeel van de bedrijvenfusie was een volledige harmonisering van de arbeidsvoorwaarden, dus ook de pensioenregeling. SPPF wordt geliquideerd en alle mensen en opgebouwde waarden worden overgebracht naar het MSD-pensioenfonds. Voor de pensioenen betekende dat dat de dekkingsgraad van het SPPF opgewaardeerd moest worden naar het niveau van MSD. Dat gebeurt door een zeer significante storting door sponsor Merck, ons moederbedrijf. Vervolgens moet je veel formele stappen nemen: due diligence op alle mogelijke ge bieden, ALM-studies, verzoeken van De Nederlandsche Bank en de AFM en de transitie van de beleggingen naar het pensioenfonds MSD. En het belangrijkst: het contract waarin je de collectieve waardeoverdracht overeenkomt. Op de transitie van de beleggingen na is dat nu allemaal afgerond. Hoe weet je als bestuur of je zo n traject aan kunt? Dat weet je nooit zeker, maar we zijn het met een open vizier, vooral naar elkaar toe, aangegaan. De visitatiecommissie liet zelfs weten dat het hen opviel hoe goed de samenwerking binnen het bestuur is. Hoeveel vertrouwen elk bestuurslid heeft in de kennis en kunde van de anderen. En in dit traject zijn we ook heel open geweest naar elkaar toe: je moet durven toegeven dat je iets nog niet weet. Dan voer je de juiste discussies en zo wisten we allemaal precies wat we aan het doen waren. We hebben allemaal onze eigen expertise en competenties en we merkten tijdens dit proces dat we als team kunnen opereren. Is het uitbreiden van het bestuur nu een logische volgende stap? Als je kijkt naar de groei in deelnemers en kapitaal zou dat misschien logisch zijn. Maar we hebben al wel geconcludeerd dat we flexibel en slagvaardig moeten blijven en dus geen groot bestuur willen. Bovendien willen we de grote betrokkenheid van het bestuur bij het fonds waarborgen. We komen alle zes vanuit het bedrijf zelf en hebben veel vertrouwen opgebouwd. Deelnemers zijn positief en zien dat we hier met de goede intenties zitten. Het toevoegen van een professionele, externe, bestuurder wordt geëvalueerd, maar is voor ons dus geen vanzelfsprekendheid. AZL Perspectief # twee / 19

20 Dus als alles anders wordt, maken jullie veranderen simpeler? Precies! Het nieuwe pensioenstelsel klopt op de deur. Een beetje is zeker, veel nog niet. Vast staat wel dat de veranderingen uw pensioen en de administratie stevig zullen veranderen. Wij staan voor continuïteit daarom zijn wij alvast aan de slag gegaan. Op zoek naar slimme oplossingen die voor uw fonds de veranderingen in de administratie op tijd en betaalbaar regelen. En met het nieuwe Configuratiemodel voor de eigen Compas Suite hebben we zo n slimme oplossing al voor u klaar. AZL is onderdeel van ING