Over het algemeen leef ik gezond GRAAG ALLEMAAL GAAN STAAN ZIN EN ONZIN VAN DIËTEN GEZONDHEIDSBEPALENDE FACTOREN PREVENTABLE CAUSES OF DEATH GLOBALLY

Transcriptie

1 PITSTOP 2016 : HOE HARD WIL JIJ GAAN? ZIN EN ONZIN VAN DIËTEN GEZONDHEIDSBEPALENDE FACTOREN 40% 30% 15% 5% 10% Lisbeth Mathus-Vliegen Maag-Darm-Leverarts / Hoogleraar Klinische Voeding Academisch Medisch Centrum / Universiteit van Amsterdam VAST VARIABEL Steven & Schroeder, NEJM 2007;357: PREVENTABLE CAUSES OF DEATH GLOBALLY GENETICS LOADS THE GUN ENVIRONMENT PULLS THE TRIGGER GENETICA LAADT HET GEWEER DE OMGEVING HAALT DE TREKKER OVER Behaviour High blood pressure 13% Smoking 9% Overweight/ obesity 5% Physical inactivity 6% Low fruit & vegetable intake 3% High saturated fat and transfat intake % of global deaths Associated with T2DM WHO 2011 GRAAG ALLEMAAL GAAN STAAN Over het algemeen leef ik gezond BLIJVEN STAAN GAAN ZITTEN 1

2 Over het algemeen leef ik gezond Ik rook niet Ik beweeg elke dag 30 minuten actief Ik nuttig niet meer dan 1 glas alcohol per dag Ik eet minimaal 2 stuks fruit (200 g) per dag Ik eet minimaal 2 groentenlepels groenten of 200 g sla/ groenten per dag Ik eet zeker eenmaal (vette) vis per week WEER GRAAG ALLEMAAL GAAN STAAN Over het algemeen leef ik gezond Ik rook niet Ik beweeg elke dag 30 minuten actief Ik nuttig niet meer dan 1 glas alcohol per dag Ik eet minimaal 2 stuks fruit (200 g) per dag Ik eet minimaal 2 groentenlepels groenten of 200 g sla/ groenten per dag 250 Ik eet zeker eenmaal (vette) vis per week Over het algemeen leef ik gezond NIEUW ERBIJ 2015 Ik eet dagelijks ten minste 90 g bruin brood, volkorenbrood of andere volkorenproducten Ik vervang boter, harde margarine, bak- en braadvetten door vloeibare bak- en braadvetten en plantaardige oliën Ik beperk de inname van keukenzout tot maximaal 6 g/dag Ik drink elke dag 3 koppen thee Ik vervang ongefilterde door gefilterde koffie Ik drink zo weinig mogelijk suikerhoudende dranken Ik beperk het eten van rood vlees en m.n. bewerkt vlees Ik neem enkele porties zuivel waaronder melk of yoghurt Ik eet wekelijks peulvruchten Ik eet tenminste 15 g ongezouten noten per dag Iedereen in Nederland eet 2 ons groente en 2 stuks fruit per dag Mee eens Mee oneens 2

3 PERCENTAGE JONGEREN VOLDOEND AAN DE AANBEVELINGEN VAN GROENTE, FRUIT EN VIS % JONGENS % MEISJES Hoe weet u wat u (of uw patiënt) moet eten en hoe u (of uw patiënt) gezond moet eten? Aanbevelingen groente: 7-13 jaar: 150 g/d; 14+: >200 g/d Aanbevelingen fruit: 7-13 jaar: 150 g/d; 14+: > 200 g/d Aanbevelingen vis: tweemaal per week Groenten en fruit Brood, aardappelen, pasta, rijst, peulvruchten Melk(producten), kaas, vlees (waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers Dranken Smeer- en bereidingsvetten Vocht vitamine C, foliumzuur mineralen (K), vezel, bioactieve stoffen vitamine A, D, K, essentiële vetzuren koolhydraten, eiwit, vezel, B-vitamines, mineralen (I) eiwit, mineralen (Ca, Fe), B-vitamines, visvetzuren 3

4 Vocht vitamine C, foliumzuur mineralen (K), vezel, bioactieve stoffen Pinda s zijn noten EENS ONEENS vitamine A, D, K, essentiële vetzuren koolhydraten, eiwit, vezel, B-vitamines, mineralen (I) eiwit, mineralen (Ca, Fe), B-vitamines, visvetzuren Voedingsfactoren Groenten Geassocieerde ziekten Gemiddelde consumptie Aanbeveling/ richtlijn Voedingsfactoren Groenten Geassocieerde ziekten Gemiddelde consumptie Aanbeveling/ richtlijn 250 g/d Fruit Fruit 200 g/d Voedingsvezel Vis Voedingsvezel Vis 14 g/1000 kcal (± g/d) 1-2 maal per week Verzadigd vet Verzadigd vet <10 energie% Transvetzuren Transvetzuren <1 energie% Zout Zout 6 g/d Voedingsfactoren Groenten Fruit Geassocieerde ziekten longkanker, kanker van long, maag en borst Voedingsvezel diabetes type 2 Vis Verzadigd vet Hart/vaatziekten Transvetzuren Hart/vaatziekten Zout Gemiddelde consumptie Aanbeveling/ richtlijn 250 g/d 200 g/d 14 g/1000 kcal (± g/d) 1-2 maal per week <10 energie% <1 energie% 6 g/d Voedingsfactoren Groenten Fruit Geassocieerde ziekten longkanker, kanker van long, maag en borst Voedingsvezel diabetes type 2 Vis Gemiddelde consumptie Aanbeveling/ richtlijn 120 g/d 250 g/d 100 g/d 200 g/d 10 g/1000 kcal (± 20 g/d) 2-3 maal per maand 14 g/1000 kcal (± g/d) 1-2 maal per week Verzadigd vet Hart/vaatziekten 14 energie% <10 energie% Transvetzuren Hart/vaatziekten 1,8 energie% <1 energie% Zout 9 g/d 6 g/d 4

5 Voedingsfactoren Groenten Fruit Geassocieerde ziekten longkanker, kanker van long, maag en borst Voedingsvezel diabetes type 2 Vis Gemiddelde consumptie Aanbeveling/ richtlijn 120 g/d 250 g/d 100 g/d 200 g/d 10 g/1000 kcal (± 20 g/d) 2-3 maal per maand 14 g/1000 kcal (± g/d) 1-2 maal per week Verzadigd vet Hart/vaatziekten 14 energie% <10 energie% Transvetzuren Hart/vaatziekten 1,8 energie% <1 energie% Zout 9 g/d 6 g/d IK EET VEZELRIJK: HELFT FERMENTEERBAAR EN HELFT NIET-FERMENTEERBAAR Als vrouw: 30 g vezels/dag Als man: 40 g vezels/dag EENS ONEENS VEZELRIJKE VOEDING 3,4 g/mj of 14 g/1000 kcal 30 g/d, 40 g/d (GR advies 2006) Helft fermenteerbare vezels: groenten, fruit, peulvruchten Helft niet-fermenteerbare vezels: granen 4 sneden volkoren brood 8 g 2 flinke porties rauwkost 4 g 1 portie groenten 5 g 1 appel met schil 3 g 1 sinasappel 3 g 4 aardappelen 6 g Totaal 29 g 5 sneden volkorenbrood or 4 eetlepels zemelen (12 g) 39 g Volkoren brood per 100 g 6,8 voedingvezel Wit brood per 100 g 2,7 g voedingsvezel Blue Band Goede Start: per 100 g 6,8 g voedingsvezel Samenstelling per 100 g: tarwevezel 2,8 g, inuline 2,2 g VITAMINES Hoe meer vitamines, hoe beter MEE EENS MEE ONEENS Aandacht voor vitamine K, vitamine D, foliumzuur, vitamine B 6 en vitamine B 12 Toxiciteit van vetoplosbare en wateroplosbare vitamines β-caroteen en longkanker, β-caroteen en maagkanker Vitamine E en prostaatkanker, vitamine E en vroegtijdig overlijden 5

6 Ongezonde voeding vul je aan met supplementen EENS ONEENS Niet-nutritieve componenten of bioactieve stoffen in de voeding (als potentiële remmers van carcinomen) Groep Glucosinolaten Flavonolen Terpenen Org. Zwavelverbindingen Catecholen Tannines Fenolische zuren Carotenoïden Gewassen Brassica: broccoli,div. koolsoorten, spruitjes Vele groenten- en fruitsoorten (sla, ui) Citrusvruchten Knoflook, uien, sjalotten Groene thee Groene thee, druiven, noten Diverse groenten (slasoorten) Wortels E-NUMMERS Van E-nummers word je hyperactief EENS ONEENS Additieven: stoffen die produkten beter houdbaar, mooier, beter en lekkerder maken ADI Accepted Daily Intake: 100 maal lager dan laagste hoeveelheid met gemeten gezondheidseffect Ook gewoon in natuur voorkomend, maar pas E-nummer krijgend wanneer het wordt toegevoegd aan een samengesteld product Kurkumine gele kleurstof in geelwortel: E 100 (kleurstof) Citroenzuur E 330 (voedingszuur) Mononatriumglutamaat (MDG; ve-tsin) in tomaten, parmezaaanse kaas, gerijpt vlees, smaak umami (hartig) E 621 Blikje 7Up: natriumcitraat, citroenzuur, appelzuur ipv E331, E330, E296 E NUMMERS Kleurstof E Conserveermiddel (tegen bederf) E Voedingszuren E ; E Antioxidanten E Emulgatoren, stabilisatoren, verdikkings- en geleermiddelen E Zuurregelaars, antiklonter- en rijsmiddelen E Smaakversterkers E Glans, antischuimmiddelen E Meelverbetereaars E Verpakkingsgassen E Zoetstoffen E ; E SAMENVATTEND Met de schijf van vijf is goed begrip en uitleg van een gezonde voeding mogelijk Bij een gevarieerde Nederlandse voeding zijn supplementen niet nodig Supplementen kunnen kool, broccoli en spruitjes niet vervangen Enkele vitamines (vitamine K, vitamine D, foliumzuur) moeten worden aangevuld Verschillende soorten vezels haal je uit granen en uit groenten en fruit 6

7 VOEDINGSGOEROES Davis Bread Belly (Broodbuik) Verburgh de Voedselzandloper WILLIAM R. DAVIS WHEAT BELLY: Lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health De toenemende verspreiding van tarweproducten veroorzaakt de toename van overgewicht Het zetmeel in tarwe is anders dan dat in bananen, aardappelen en groenten. De amylopectine structuur van het zetmeel in tarwe zorgt voor een snelle stijging van de bloedglucose spiegel Volkorenbrood heeft een glycemische index (GI) van 72 en dat is veel hoger dan die van kristalsuiker (GI 59) Brouns et al., J Cereal Sci 2013;58: WILLIAM R. DAVIS WHEAT BELLY: Lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health Tarwe-opiaten zijn zo verslavend dat zij het mensen onmogelijk maken om hun voedingsinname te beheersen en het vermijden van tarwe uit het dieet veroorzaakt ontwenningsverschijnselen Lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health 215 obese coeliakie patiënten 13 kg 25 patiënten kg -12,5 en 91 patiënten kg +7,5 patiënten met overgewicht of obesitas in 58% en 46% gewichtsverlies 66% van de patiënten met ondergewicht aankomend Brouns et al., J Cereal Sci 2013;58: ; Murray et al., AJCN 2004;4: ; Cheng et al., J Clin Gastroenterol 2-10;4: KRIS VERBURGH DE VOEDSEL ZANDLOPER 7 BASIS REGELS 1. Geen brood, aardappelen, pasta of rijst 2. Havermoutpap als broodvervanger; rijst, aardappelen en pasta vervangen door groenten, peulvruchten, paddenstoelen, tofu, quorn 3. Geen melk of yoghurt, wel sojavarianten 4. Geen rood vlees, wel vette vis en met mate gevogelte 5. Groenten en fruit zijn de basis koppen groene/witte thee en 1 glas fruit- of groentensap per dag 7. Het nuttigen van intelligente voedingssupplementen Melk, frisdranken, (drink)yoghurt, sterke drank, bier, niet-versgeperste fruitsap Brood, aardappelen, rijst, pasta Kant-en-klaar gerechten, rood vlees, gefrituurd voedsel Zoetigheden Margarine, boter, zout, suiker, ω-6 olie Med. MINDER Supl Suiker vervangers, smaakversterker, gezonde oliën Zwarte chocola, noten, sojapap/yoghurt Vette vis, gevogelte, ei, kaas, tofu, quorn Havermoutpap, peulvruchten, fruit, paddenstoelen, groenten Thee, water, rode wijn, soja melk, koffie MEER VOEDSELZANDLOPER Bovenin de slechte, onderin de goede voedingsmiddelen Geen brood, pasta, rijst, aardappelen, wel havermoutpap Glycemische index havermout = 50 volkoren brood en bruine rijst; volkoren spaghetti zelfs 42 en beter Chocola kans op myocardinfarct 37% Handvol walnoten kans op myocardinfarct 50% Paddenstoelen kans op borstkanker 62% VOEDINGSGOEROES Davis Bread Belly (Broodbuik) Verburgh de Voedselzandloper En waar zijn Montignac, Atkins, South Beach, bloedgroepen dieet, Sonja Bakker, dr. Frank behalve dood of stinkend rijk gebleven? 7

8 OVERGEWICHT EN MODE DIËTEN? Eiwitverrijkt dieet Low carb dieet (laag koolhydraten) Laag glycaemisch index/ load dieet Verzadigingssnelheid Verzadigingsduur Bijdrage aan de dagelijkse energie Energiedichtheid Opslagcapaciteit Metabole wegen voor opslag elders Autoregulatie Energietoevoer in kcal/ gram Thermogenese (DIT) KARAKTERISTIEKEN VAN MACRONUTRIËNTEN Eiwit Koolhydraten Vet Verzadigingssnelheid Verzadigingsduur Bijdrage aan de dagelijkse energie Energiedichtheid Opslagcapaciteit Metabole wegen voor opslag elders Autoregulatie KARAKTERISTIEKEN VAN MACRONUTRIËNTEN Energie toevoer in kcal/ gram 4 Eiwit Koolhydraten Vet snel lang laag laag geen ja goed Thermogenese (DIT) ± 20% Lean 1998 KARAKTERISTIEKEN VAN MACRONUTRIËNTEN Eiwit Koolhydraten Vet Verzadigingssnelheid snel traag Verzadigingsduur lang kort Bijdrage aan de dagelijkse energie laag hoog Energiedichtheid laag hoog Opslagcapaciteit geen hoog Metabole wegen voor opslag elders Autoregulatie goed slecht Energie toevoer in kcal/ gram 4 9 ja Thermogenese (DIT) ± 20% ±5-10% Lean 1998 nee KARAKTERISTIEKEN VAN MACRONUTRIËNTEN Eiwit Koolhydraten Vet Verzadigingssnelheid snel matig snel traag Verzadigingsduur lang lang kort Bijdrage aan de dagelijkse energie laag hoog hoog Energiedichtheid laag matig hoog Opslagcapaciteit geen laag hoog Metabole wegen voor opslag elders ja ja nee Autoregulatie goed goed slecht Energie toevoer in kcal/ gram 4 3,75 9 Thermogenese (DIT) ± 20% ± 8% ±5-10% 5% oxidatie, 12% glycogeensynthese, Lean % lipogenese LEEFSTIJLVERANDERING: DIEET maakt de samenstelling in vetten, eiwitten en koolhydraten uit? Hoog-eiwit versus laag-calorisch dieet Review van 7 RCT, FU mnd gewichtsverlies 12 mnd 3,6 (0,2 tot 7,4) kg in het voordeel van hoog-eiwit dieet gewichtsverlies 36 mo 1,5 (-2,4 tot 5,4) kg niet verschillend Avenell et al., Health Technology Assessment 2004,8:

9 LOW CARB DIEET: VERBODEN LOW CARB DIEET: TOEGESTAAN LOW CARBOHYDRATE DIETS 23 reports with > 100 subjects and > 3 months FU < 6 months 6-11 months N Mean difference N Mean difference Fasting glucose NS HbA1c Insulin HDL cholesterol LDL cholesterol NS Triglycerides Diastolic RR Systolic RR Weight change BMI change reports no meta-analysis Santos et al., Obes Rev 2012;13: LOW CARBOHYDRATE DIETS 23 reports with > 100 subjects and > 3 months FU months 24 months N Mean difference N Mean difference Fasting glucose NS HbA1c Insulin HDL cholesterol LDL cholesterol Triglycerides Diastolic RR NS Systolic RR Weight change BMI change reports no meta-analysis Santos et al., Obes Rev 2012;13: GLYCEMISCHE INDEX Toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder de curve) na inname van koolhydraten als % van de referentiewaarde. Referentiewaarde = de toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder de curve) na 50 g glucose of witbrood GLYCEMISCHE INDEX Toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder de curve) na inname van koolhydraten als % van de referentiewaarde. Referentiewaarde = de toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder High GI de curve) na 50 g glucose of witbrood Low GI Inname koolhydraten Time after meal (hours) Inname koolhydraten Time after meal (hours) 9

10 META-ANALYSE LAAG GL DIËTEN - Meer lichaamsgewicht verlies (1,1 kg), meer vetmassa verlies (1,1 kg) zonder verschil in vetvrije massa - Meer daling van totaal cholesterol (0,22 mmol/l) en LDL cholesterol (0,24 mmol/l) - Geen verschil in HDL cholesterol en triglyceriden - Geen verschil in nuchtere glucose en insuline waarden, geen verschil in insuline gevoeligheid - Geen verschil in bloeddrukwaarden - Cave merendeels bepaald door 1 van de 5 studies Thomas et al., Cochrane Syst Rev 2007, issue 3 TAKE HOME MESSAGE Ten opzichte van energiebeperking geven eiwitverrijkte diëten op korte termijn, maar niet op langere termijn meer gewichtsverlies laag-koolhydraten, hoog vet/hoog eiwit diëten meer gewichtsverlies * nadelige effecten van een verhoogd LDL-cholesterol in het begin * gunstige verhoging van HDL en verlaging van triglyceriden * weinig/ ongunstig effect op bloedglucose * 4 observationele studies verhoogde totale en cardiovasculaire mortaliteit laag glycemische index/ load diëten * iets meer gewichtsverlies * verbetering van totaal en LDL cholesterol Bij dikke mensen zijn de etensporties kleiner en de loopafstanden groter Het vreet energie dat skiën! 10