Protocol. Leesproblemen en Spellingproblemen. en Dyslexie

Transcriptie

1 Protocol Leesproblemen en Spellingproblemen en Dyslexie 1

2 Inhoudsopgave Inleiding Groep 1 en 2 Groep 3 Groep 4 Groep 5 tot en met 8 Goed kunnen lezen is een belangrijke vaardigheid. Spelen met klanken, interactief voorlezen, een goede start. Lezen mag wat meer tijd vragen. Alle letters ken ik al. Boeiende leesboekjes en vloeiend lezen. Lezen om te weten en studerend lezen en gewoon lekker lui lezen. Dyslexie Wat is dyslexie, wanneer vaststellen, gevolgen van dyslexie. Definities. Het gaat vooral om het langzaam lezen en ook om de spelling. Ernstige Dyslexie Duidelijke criteria ten bate van diagnose en begeleiding. Dyslexie en ernstige dyslexie in Schema gezet. Begeleiding van Dyslexie: Onderwijs in lezen en spelling op de verschillende zorgniveaus. Zorgniveau 1 Zorgniveau 2 Zorgniveau 3 Zorgniveau 4 Goed onderwijs voor alle leerlingen. Verlengde instructie en extra oefening. Specifieke instructie en hulp door zorgspecialist. Bij diagnose Ernstige Dyslexie volgt dyslexiebehandeling (1 jaar). Hoogbegaafd en dyslexie. Ondersteuning bij dyslexie: compensatie, dispensatie, hulpmiddelen, aanpassing bij toetsen. Literatuuropgave. 2

3 Inleiding Lezen is een belangrijke vaardigheid in het dagelijks leven. We lezen de hele dag kleine en grotere stukken tekst en vinden dat heel gewoon. Dat kinderen in een jaar tijd in groep 3 leren lezen vinden we vanzelfsprekend. Maar dat is niet voor alle kinderen vanzelfsprekend. Toch leren alle kinderen vroeger of wat later lezen. Soms moeten we als school erg ons best doen om kinderen het lezen bij te brengen en vraagt het veel tijd en inspanning van de ouders en van het kind zelf. Lezen is ook een belangrijke vaardigheid die kinderen op school nodig hebben om de verschillende vakken te kunnen leren. Bij geschiedenis en aardrijkskunde moeten veel teksten gelezen worden en maken kinderen opdrachten, maar ook bij rekenen staan er regelmatig een paar zinnen die kinderen moeten kunnen lezen en begrijpen. Natuurlijk wordt er ook veel gedaan op school, zonder dat er gelezen hoeft te worden. En er wordt voorgelezen, waarbij kinderen kunnen genieten van verhalen zonder deze zelf te hoeven lezen. Maar elke dag op school is het nodig om te kunnen lezen. Als je langzaam leest en veel leesfouten maakt heb je op school een probleem. Je kan dan niet voldoende meedoen met wat er in de groep wordt aangeboden. Je bent dan aangewezen op hulp. Kinderen kunnen de mogelijkheden die ze hebben niet voldoende benutten. Vaak denken kinderen dat ze dom zijn omdat ze moeite hebben met lezen of omdat ze een woord niet zonder spellingfouten kunnen opschrijven. Terwijl ze wel veel weten te vertellen als het over onderwerpen uit het dagelijks lezen gaat of over geschiedenis of andere landen. In het protocol wat voor u ligt wordt beschreven wat we op onze school doen om alle kinderen een voldoende leesniveau mee te geven. We werken zo veel mogelijk preventief, dat wil zeggen dat we willen voorkomen dat leerlingen de aansluiting in de groep missen. In het dagelijks programma is er extra aandacht voor kinderen die het leren lezen en de spelling moeizamer oppakken. Voor leerlingen die dan nog moeite houden is er gerichte instructie en extra oefening. Wanneer leerlingen ondanks veel extra hulp en gerichte oefening toch langzaam en haperend blijven lezen kan er sprake zijn van dyslexie. Het vaststellen van dyslexie is aan een aantal criteria gebonden. De criteria voor ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) zijn duidelijk omschreven. Dat komt omdat onderzoek en begeleiding door de gemeente wordt betaald. De criteria voor dyslexie zijn wat vager. In het protocol wordt beschreven hoe goed onderwijs een aantal leesproblemen kan voorkomen. We kunnen dyslexie niet voorkomen, maar we kunnen wel de gevolgen van dyslexie zoveel mogelijk voorkomen door goed aan te sluiten op wat een specifieke leerling nodig heeft. Kinderen moeten op school geen hinder ondervinden van het langzame lezen. Daarom zijn er voor leerlingen aanpassingen in het onderwijs en er zijn waar nodig hulpmiddelen. Of er nu een diagnose gesteld is of niet: leerlingen die langzamer en moeizamer lezen ten opzichte van de groep waarin ze functioneren krijgen extra hulp en of aanpassingen. Daarmee hopen we dat zij hun mogelijkheden kunnen benutten en vorderen met de leerstof op een manier die bij hen past. 3

4 Groep 1 en 2 Een goede start Het voorkomen van onnodige leesproblemen begint met het geven van goed onderwijs. En dat begint al in groep 1 en 2. Door op een speelse manier bezig te zijn met prentenboeken, met interactief voorlezen en met klanken en letters krijgen jonge kinderen een betere start in groep 3. Tevens wordt er informatie doorgegeven bij de overdracht van groep 2 naar groep 3. De leerkrachten weten dan welke leerlingen meer en misschien ook andere instructie en oefening nodig hebben. Er kan veel in groep 1 en 2 In groep 1 en 2 wordt een rijk aanbod aan taal gegeven en veel mogelijkheden tot het oefenen van taalvaardigheden. Een goede woordenschat is immers belangrijk bij het leren lezen. Actief met taal bezig zijn bevordert de ontwikkeling van de woordenschat. Interesse voor prentenboeken wordt gewekt door hiermee te werken in thema s, er elke dag uit voor te lezen, interactief voor te lezen, naar aanleiding van wat er gelezen is te tekenen of knutselen en het naspelen. Het schrijven wordt als communicatiemiddel op verschillende manieren geïntroduceerd. Het kan bij het thema horen om iets te maken, waar je dan later mee speelt en waarop je schrijfkrabbels zet, of wat je versiert met schrijfpatronen. In groep 1 en 2 is spelen met klanken en letters heel essentieel. Klanken onderscheiden van elkaar kunnen horen. Klanken kunnen uitspreken. Een paar letters leren herkennen, benoemen en natekenen. Verder is belangrijk dat leerlingen nieuwsgierig zijn, waarom mensen lezen en schrijven en dat zelf na gaan doen. De betekenis leren kennen van lezen en schrijven in het dagelijks lezen (functioneel schrijven) is uitnodigend om letters te willen leren lezen en krabbels te schrijven die iets betekenen. Observatiepunten voor de leerkracht Bij de intake wordt op het formulier dat de ouders invullen gevraagd of er sprake is van dyslexie in de familie. Is dat het geval dan let de leerkracht extra op de leerling bij taalactiviteiten in de kring en in de kleine kring. Het niet kunnen rijmen en het niet kunnen onthouden van rijmpjes is een belangrijke aanwijzing voor mogelijke dyslexie. Ook het niet los kunnen maken van klanken van een woord is een aanwijzing. Een aanwijzing is ook het moeite hebben met het onthouden van namen van kinderen en kleurennamen, terwijl gebeurtenissen en verhalen wel goed onthouden worden. Kinderen bij wie de taalontwikkeling langzaam is verlopen of pas laat op gang is gekomen moeten extra in de gaten worden gehouden en krijgen meer aanbod. Signaleringslijst groep 1 en 2 Protocol Leesproblemen en Dyslexie In groep 2 vullen de leerkrachten voor alle leerlingen de Signaleringslijst groep 2 Protocol Leesproblemen en Dyslexie in op twee momenten in het jaar, namelijk in oktober en in april/mei. Het invullen van de Signaleringslijst heeft twee doelen: De leerkrachten kunnen nagaan of alle tussendoelen van beginnende geletterdheid goed aan bod zijn gekomen in de activiteiten, die voor de leerlingen georganiseerd zijn. 4

5 Deze tussendoelen zijn: Boekoriëntatie, Verhaalbegrip, Functies van geschreven taal, Relatie tussen gesproken en geschreven taal, Taalbewustzijn, Alfabetisch principe, Functioneel lezen en schrijven. De leerkrachten kunnen nagaan voor welke leerlingen nog een extra aanbod nodig is om straks met het leesonderwijs in groep 3 te kunnen starten. Leerkrachten kunnen tevens nagaan welke leerlingen al een beetje kunnen lezen. Deze leerlingen hoeven niet opnieuw te beginnen, maar gaan verder in hun leesontwikkeling in groep 3 met leesboekjes die interessant voor hen zijn en op hun leesniveau aansluiten. Logopedische screening Leerlingen uit groep 2 worden in januari, indien er toestemming is van de ouders, gezien door ervaren logopedistes en gescreend op taal- spraakproblemen en op auditieve vaardigheden en letterkennis. Alle leerlingen worden besproken. Bij leerlingen die opvallen wordt nader stilgestaan; zij kunnen worden doorverwezen naar logopedie of krijgen een extra aanbod van de groepsleerkracht in taalontwikkeling of in een aanbod voor risicoleerlingen wat het leren lezen betreft. In de literatuur wordt dat de voorschotbenadering genoemd. Voorschotbenadering Risicoleerlingen met betrekking tot dyslexie krijgen een voorzetje op het leren lezen in groep 3. Dit zijn leerlingen die opgevallen zijn bij logopedie, leerlingen die de leerkracht zijn opgevallen bij observatie en leerlingen die uit de signaleringslijst opgevallen zijn. We zijn extra alert op leerlingen van wie er dyslexie in het gezin of in de familie voorkomt. Vuistregel: als kinderen nog geen 8 letters kunnen benoemen in januari van groep 2 terwijl er wel veel aandacht besteed is in de groep gaan we aan de slag met deze leerlingen. Belangrijk hierbij is vooral het ontwikkelen van het klankonderscheid en het leren zien van verschillen in vormen. Het is niet de bedoeling om de eerste kernen van de leesmethode door te nemen; de begeleiding is passend bij de ontwikkeling van jonge kinderen. De groepsleerkracht werkt met een klein groepje van 3 tot 4 leerlingen. Daarin staat het interactief voorlezen centraal met vandaar uit het spelen met letters en klanken. Spelenderwijs wordt het onderscheid tussen klanken bewust gemaakt. Er worden letterspelletjes gedaan, waarbij de vorm van de letter besproken wordt. Een onderdeel kan ook zijn het gebaren- alfabet; dit helpt kinderen bij het onthouden van de letters. Het is niet de bedoeling om veel letters te kunnen benoemen; 10 gangbare letters goed onder de aandacht brengen is genoeg. Groep 3 Leren lezen mag wat meer tijd vragen In groep 3 begint het gestructureerd onderwijs in lezen en schrijven. De meeste kinderen komen daarbij goed mee en kunnen na een paar maanden al een korte eenvoudige tekst rustig lezen. Zij oefenen verder met het lezen met leesboekjes in opklimmende moeilijkheidsgraad en vorderen goed met het lezen. Als je stilstaat bij het leesproces is het eigenlijk heel bijzonder dat jonge kinderen in korte tijd al kunnen lezen. 5

6 Bij 10 % van de leerlingen heeft het leren lezen meer tijd nodig; deze leerlingen krijgen meer oefening en instructie. Dit is in de huidige methode (Veilig Leren Lezen) ingebakken en behoort bij de gewone manier van leren lezen in groep 3. De groepsmethode geeft aan wat de leerkracht met de leerlingen kan doen en wat de andere leerlingen in die tijd doen. Niet alle leerlingen leren even snel en leerlingen komen al verschillend groep 3 binnen. In groep 3 wordt het leren lezen op verschillende niveaus aangeboden, zodat elke leerling zich verder kan ontwikkelen. De meeste leerlingen vorderen dankzij instructie en oefening passend bij hun niveau en kunnen aan het eind van groep 3 in voldoende tempo lezen. Zij kunnen overweg met het leesniveau dat in de boeken van groep 4 straks nodig is om zich verder te kunnen ontwikkelen. Ongeveer 3 % van de leerlingen, dit is gemiddeld 1 leerling per groep, houdt veel moeite met het leren lezen. Aan deze leerling kan later misschien dyslexie worden toegeschreven. In de groepen 3 en 4 en soms ook nog in groep 5 krijgen deze leerlingen in de groep van de groepsleerkracht extra aanbod en oefening; dit gebeurt aan de hand van oefening uit de methode. De leerlingen worden besproken met de IB-er. Wanneer de vorderingen niet overeenkomstig de gewone vooruitgang zijn en de leerkracht aangeeft dat er meer nodig is kan er gekozen worden om een meer specifiek programma aan te bieden. Lees- en spellingproblemen in groep 3: om welke problemen gaat het? Lezen en spelling Letterkennis verloopt moeizaam. Er is meer tijd nodig om de letters te leren. Blijft kijken naar de letterkaarten die in de klas hangen, ook al zijn die letters in eerdere leeskernen al geleerd. Kent nog niet alle letters. Benoemen van de letters gaat langzaam en nog via steunwoorden. De synthese van letters naar een woord (letters plakken) verloopt moeizaam of onvolledig. De leerling raadt naar woorden op grond van één of twee letters of aan de hand van de plaatjes. Blijft lang spellend lezen; vrijwel alle woorden gaan nog spellend. Woorden die herhaaldelijk op een bladzijde voorkomen worden nog steeds spellend gelezen. Weinig directe woordherkenning. De opdrachten van de methode sluiten niet aan bij de leerling. De teksten zijn te lang. Heeft de hulp van de leerkracht aan de instructietafel nodig om de opdrachten van de methode te kunnen maken. Voor sommige leerlingen zijn aangepaste opdrachten nodig. Heeft de letterkaart op de bank nodig om de letters te kunnen schrijven. Groep 4 In groep 4 gaat de ontwikkeling van het lezen en de spelling met grote sprongen vooruit. De kinderen lezen steeds meer, de verhalen worden langer en de teksten ingewikkelder. Door de ervaring met het lezen en de oefening gaat het leesproces steeds makkelijker. De aandacht verplaatst zich van het technisch verklanken van de lettertekens, het aanvankelijk lezen, naar het steeds vlotter technisch lezen. Er wordt aandacht besteed aan steeds moeilijker woorden. Het lezen is niet meer het lezen van losse woorden tot een zin, maar er wordt in een context gelezen en in zinsdelen. Hele zinnen worden ineens gelezen en de kinderen leren een tekst met intonatie te lezen. 6

7 Des te meer valt het op dat een aantal kinderen die vlotheid van lezen nog niet beheersen. Dat maakt het leren in groep 4 ook bij andere vakken lastiger. Leerlingen hebben hulp nodig bij het leren lezen, taal en de spelling. Als leerkracht is het belangrijk om in de gaten te houden of er aanpassingen in de leerstof nodig zijn in de methodes die gebruikt worden. Het is belangrijk dat ook kinderen met leesproblemen en mogelijk dyslexie zich verder kunnen ontwikkelen en hun leertijd op school efficiënt kunnen benutten. Lees- en spellingproblemen in groep 4: om welke problemen gaat het? Leesproblemen: Langzaam lezen. Laag Leestempo. Nog veel spellend lezen. En/ of veel radend lezen. Woorden in de tekst overslaan of delen van een woord weglaten. Struikelen bij het lezen; veel haperend lezen. Weinig directe woordherkenning. Het lezen wordt niet lang volgehouden. Geen motivatie om te lezen. Spellingproblemen: Kan een woord niet in één keer opschrijven; gaat steeds opnieuw het hele woord spellen om de volgende letter te kunnen schrijven. Veel tijd nodig om woorden te schrijven. Ook overschrijven vraagt veel tijd. Veel tijd nodig om opdrachten te maken. Moeite met het herkennen van spellingregels in woorden. Kan soms de regel wel opnoemen maar past deze niet toe; weet niet wanneer de regel geldt. Groep 5 tot en met 8 In groep 5 tot en met 8 gaat de ontwikkeling van het technisch lezen verder, maar minder spectaculair dan in groep 3 en 4. Woordherkenning neemt toe; de meeste woorden worden al goed en vlot herkend; de aandacht gaat naar het begrip van wat gelezen wordt. Er wordt door de meeste kinderen in hoofdzaak stil gelezen. Dit gaat steeds gemakkelijker en de hoeveelheid tekst neemt toe. Bij hardop lezen gaan leerlingen meer letten op de zinsmelodie en kunnen zij steeds beter zinsdelen overzien en ineens oplezen. De ontwikkeling van de spellingvaardigheid gaat door in groep 5 tot 8. Langere woorden, complexe samengestelde woorden, leenwoorden, toepassen van interpunctie. Daarbij leert de leerling zich in te zetten om correct te schrijven, fouten te herkennen en deze te verbeteren. Ook in het voortgezet onderwijs gaat in de brugklas het spellingonderwijs nog door. Lezen en spelling worden specifiek onderwezen en daarnaast hebben leerlingen deze vaardigheden in groep 5 tot 8 ook nodig om de verschillende vakken te kunnen volgen, teksten te kunnen lezen, opdrachten te maken en zodoende de kennis van de wereld om hen heen te vergroten. Het is daarom belangrijk dat leerlingen met lezen en spelling vaardig genoeg zijn en vaardig genoeg blijven, ook in de hogere groepen. 7

8 Lees- en spellingproblemen in groep 5-8: om welke problemen gaat het? Leesproblemen: Langzaam lezen. Veel tijd nodig hebben om een tekst te kunnen lezen. Het gevolg kan zijn dat er zoveel aandacht gaat naar het technisch lezen, dat het begrijpen van de tekst moeizaam is. Een ander gevolg van het langzame lezen kan zijn dat de taken voor taal en zaakvakken zoveel leestijd vragen, dat de taken soms of vaak niet af zijn binnen de gestelde tijd. De leerling kan door het langzame lezen de draad van het verhaal kwijtraken en de motivatie om te lezen verliezen. Radend lezen. Het gevolg kan zijn dat de tekst door te veel leesfouten niet goed begrepen wordt. Lezen wordt dan minder interessant waardoor de leerling de motivatie om te lezen verliest. Een combinatie van langzaam lezen en radend lezen. Spellingproblemen: Moeite met het herkennen van spellingregels in woorden. Weinig kennis hebben van regels, onthouden de regels niet, corrigeren zichzelf niet op geleerde regels. Weten niet wanneer en hoe spellingregels toegepast moeten worden. Hebben niet genoeg aan het onderwijsaanbod van spelling in de groep; er is meer en andere hulp nodig om de spelling van woorden te kunnen oppakken en te kunnen toepassen. Schrijfproblemen: Schrijven is vaak ook een probleem. De tekst is moeilijk leesbaar door verschrijvingen van letters en doorhalingen. Er is een laag schrijftempo. Sommige leerlingen hebben heel lang het voorbeeld van de letters op hun bank nodig in groep 3 en 4 om de letters goed te kunnen schrijven. In groep 5 hebben zij een spiekkaart of spiekboekje nodig om de spellingcategorie te kunnen afkijken en zich te herinneren. Hebben ze dit niet dan gaat het schrijven duidelijk moeizamer en is het minder netjes. Bij een groot aantal leerlingen kunnen lees- en spellingproblemen worden voorkomen door op tijd goede en gerichte hulp te bieden. Bovendien kunnen problemen die het gevolg zijn van problemen bij het leren lezen en de spelling worden voorkomen. Bij een klein aantal leerlingen kunnen lees- en spellingproblemen niet worden voorkomen. Wel kunnen we voorkomen dat leerlingen onnodig bijkomende problemen ervaren die het gevolg zijn van dyslexie. Problemen die het gevolg kunnen zijn van dyslexie (secondaire problemen): Het verlies van motivatie om te lezen. Niet beginnen met de taken, dralen, vaak naar de wc lopen- dat wil zeggen de taak ontlopen. Snel afgeleid zijn. Zich minder waard voelen, zich terugtrekken. Het vertonen van storend gedrag in de klas en vervelend opvallend gedrag. 8

9 Om deze problemen zo mogelijk te voorkomen nemen we op school tijdig maatregelen en passen we het onderwijs aan op de mogelijkheden van de leerling. Dyslexie Wanneer is er sprake van dyslexie Bij dyslexie is er sprake van een ernstige stoornis, die het leren lezen in ernstige mate beperkt. Leerlingen hebben meer moeite met de lesstof vanwege de dyslexie, dan op grond van hun cognitieve mogelijkheden verwacht mag worden. Dyslexie is een stoornis met een neurologische basis (Blomert 2006) en heeft te maken met het verwerken van klanken en met de toegankelijkheid van taalkennis in de hersenen. Er is sprake van moeite met fonologische vaardigheden en /of moeite met automatiseren ( Stichting Dyslexie Nederland). Dyslexie kan worden vastgesteld, wanneer er een flinke lees- en of spellingachterstand is aangetoond. En wanneer voldaan is aan individuele, intensieve en gerichte instructie en oefening gedurende de periode van een half jaar: 3 x per week 20 minuten extra. De didactische resistentie wordt daarmee aangetoond. Waar er een stagnatie optreedt in het leren lezen of de spelling wordt er gerichte hulp geboden, zodat de achterstand niet onnodig groter wordt. Extra oefening en instructie wordt gegeven in de groep bij lezen en/ of spelling wanneer dat voor een leerling nodig is. Daarbij wordt niet gewacht tot een onderzoek heeft plaatsgevonden; een onderzoek is geen voorwaarde voor het geven van extra hulp en gerichte begeleiding op school. Andersom is het wel het geval: onderzoek kan pas worden gestart als er op de school voldoende begeleiding heeft plaatsgevonden en extra instructie en oefening is gegeven. Oorzaken van dyslexie Wat de oorzaak van dyslexie is; daar zijn de geleerde wetenschappers nog niet uit. De kenmerken van dyslexie zijn wel beschreven. Hierbij gaat het vooral om de snelheid van lezen. De automatisering van het koppelen van taalklanken aan lettertekens verloopt moeizaam. Het herkennen van woorden en benoemen van die woorden blijft langzamer verlopen. Daarbij spelen processen in de hersenen een rol. We geven instructie op de taak; het leren lezen staat centraal en daarin oefenen we met de leerling. Daarbij houden we er rekening mee, dat het langzamer verlopen van de processen in de hersenen een gegeven is van de leerling, waar we goed mee om moeten gaan. Oefenen met het lezen in een betekenisvolle context op een manier die bij de leerling past en daarbij de leerling betrekken lijkt ons van belang om de leerling gemotiveerd te houden. Dat dyslexie erfelijk is, is wel duidelijk: een leerling van wie aan de vader of moeder dyslexie is toegeschreven heeft 40 % kans op dyslexie. Dit is de reden dat we bij de intake van een nieuwe leerling vragen naar het al of niet aanwezig zijn van dyslexie in de familie. Zo kunnen we tijdig extra instructie en oefening bieden. 9

10 De officiële definities van Dyslexie Bij ongeveer 3 á 4 % van de leerlingen kunnen we niet voorkomen, ondanks goed effectief onderwijs (Blomert, 2006), dat er problemen zijn met lezen en spelling. Gemiddeld heeft één leerling per groep te maken met zodanige ernstige lees- en spellingproblemen dat dyslexie kan worden vastgesteld. Hierbij is de snelheid van lezen het hoofdprobleem vanwege onvolledige en/of moeizame automatisering. Dyslexie gaat nooit helemaal over ( Scheltinga, 2012). Hieronder worden de definities gegeven van Dyslexie, zoals die officieel in Nederland gehanteerd worden: Definities van Dyslexie: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en / of vlot toepassen van het lezen en / of spellen op woordniveau (Stichting Dyslexie Nederland, 2008). Dyslexie is een specifieke lees- en spellingstoornis met een neurobiologische basis, die wordt veroorzaakt door cognitieve verwerkingsstoornissen op het raakvlak van fonologische en orthografische taalverwerking. Deze specifieke taalverwerkingsproblemen wijken proportioneel af van het overige cognitieve, en met name taalverwerkingsprofiel en leiden tot een ernstig probleem met het lezen en spellen van woorden ondanks regelmatig onderwijs. Dit specifieke lees- en spellingprobleem beperkt in ernstige mate een normale educatieve ontwikkeling, die op grond van de overige cognitieve vaardigheden geïndiceerd zou zijn (Blomert, 2006b). Uit: Protocol Leesproblemen en Dyslexie, Scheltinga, Gijsel, van Druenen en Verhoeven, 2012, pagina 27. Dyslexie en Ernstige dyslexie De Definitie van de Stichting Dyslexie Nederland geeft een ruimere groep leerlingen met lees- en spellingproblemen aan dan de definitie van Blomert. We spreken van Dyslexie volgens de definitie van de Stichting Dyslexie Nederland. en van Ernstige Dyslexie volgens de definitie van Blomert. Om voor onderzoek en vergoeding van begeleiding van dyslexie in aanmerking te komen moet er aan een aantal criteria worden voldaan. Deze zijn precies omschreven. Hierin wordt gebruik gemaakt van de indeling van de scores op de CITO toetsen in A t/m E. Hieronder volgt eerst een uitleg over deze indeling. 10

11 In het onderstaande schema wordt de informatie van dyslexie en van ernstige dyslexie naast elkaar gezet. Er wordt gesproken over D en E scores. E scores zijn de zwakste 10 % leerlingen die deze scores halen. Leerlingen met D scores behoren tot de zwakste 25 % leerlingen. De indeling die hierbij gehanteerd wordt is de indeling in A, B, C, D en E. Wanneer leerlingen meerdere keren op de toetsen een E score halen kan er sprake zijn van dyslexie en mogelijk van ernstige dyslexie. Op school werken we voor de indeling in de groepen Basis, Intensief en Plus met scores in Romeinse cijfers I, II, III, IV en V. Hier is de indeling telkens 20 %. Dit maakt voor onze school de indeling in niveaus makkelijker. De indeling in A t/m E hanteren we om dyslexie in kaart te brengen overeenkomstig de definities en criteria die landelijk gehanteerd worden. Op het overzicht dat CITO geeft in het leerlingvolgsysteem staan beide type indelingen vermeld. Wij kunnen als school de scores dus goed in de gaten houden. Wanneer de scores staan aangegeven in I t/m V : bij scores meerdere malen in V bijvoorbeeld in januari, in juni en in januari van het volgende jaar kan er nagegaan worden of er sprake kan zijn dyslexie maar dat is niet per se het geval. Bij E scores heeft de leerling heeft daarop volgend gerichte extra hulp nodig gedurende tenminste een half jaar om aan te tonen dat de problemen met het lezen ernstig zijn en blijvend zijn, ook na gerichte extra hulp. We spreken in dat geval van hardnekkige problemen. Dyslexie en Ernstige dyslexie: een overzicht In het onderstaande schema wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: Wanneer is er sprake van dyslexie en wanneer van ernstige dyslexie? Wanneer kan er onderzoek plaatsvinden? Wanneer wordt onderzoek vergoed? Hoe ziet de begeleiding eruit van (ernstige) dyslexie? Welke aanpassingen kunnen er zijn in de groep? DYSLEXIE Lezen van woorden op de CITO toetsen DMT in het rood op 3 toetsmomenten. Dit zijn de scores V op DMT 1+2+3, Ofwel E scores en lage D scores. Spelling kan ook achter zijn in rood, maar kan ook oranje zijn of voldoende. EN De hardnekkigheid van het leesprobleem is ERNSTIGE DYSLEXIE Lezen van woorden op de CITO toetsen DMT in het rood en allemaal E scores bij 3 opeenvolgende toetsmomenten,dus E, E, E op DMT in bv jan, juni, jan. Wanneer er E,D,E of D, E, E op de toets is behaald, dan is de toelaatbaarheid voor onderzoek een bespreekpunt. 11

12 aangetoond door middel van gerichte hulp gedurende een half jaar in een klein groepje leerlingen. Of CITO Spelling in rood E, E, E scores op 3 toetsmomenten. (Dit betreft dus de lage V scores). EN De hardnekkigheid van het spellingprobleem is aangetoond door middel van gerichte hulp gedurende een half jaar individueel of in een klein groepje leerlingen. Wanneer aan het bovenstaande is voldaan kan dyslexie worden onderzocht en vastgesteld. Onderzoek wordt betaald door de school. De school levert gegevens aan. Ouders vullen een formulier in en geven toestemming voor onderzoek. De school verzorgt de verzending. De school kan vaststellen of er mogelijk sprake is van dyslexie op grond van de gegevens. Daarom melden we niet te vroeg aan. EN De hardnekkigheid van het leesprobleem is aangetoond. Er is tenminste een half jaar, dat is 2 x 12 aaneengesloten weken, gericht gewerkt met de leerling gedurende 3 x 20 min. per week individueel met 3 toetsmomenten. EN De leerling moet leerbaar zijn. In principe alleen vergoeding bij enkelvoudige dyslexie. Bij gedragsproblemen pas vergoeding als het gedrag voldoende gereguleerd is. De achterstand met lezen (en de spelling) is dusdanig ernstig dat de leerling het gewone werk in de groep niet of met veel moeite kan volgen, omdat de leerling te langzaam leest. Externe hulp is nodig om het lezen en de spelling te verbeteren. Aan 2 á 3 % van de leerlingen kan Ernstige Dyslexie worden toegeschreven. Of Lezen van woorden op de CITO toetsen DMT in het rood en D scores, V scores op 3 achtereenvolgende toetsmomenten, dus D,D,D. MET Spelling in rood; E,E,E scores op 3 achtereen volgende toetsmomenten. Wanneer aan bovenstaande criteria is voldaan kan ernstige dyslexie nader worden onderzocht en worden vastgesteld. Het dossier is ontvankelijk. Onderzoek wordt vergoed wanneer het dossier ontvankelijk wordt verklaard. De gemeente geeft een indicatie. Als school hebben we contact met E-Vizier en met Opdidakt. We melden daar aan; zij verzorgen de route via gemeente naar onderzoek en naar begeleiding (wanneer het onderzoek daartoe aanleiding geeft). Zij nemen contact op met de ouders. De school kan aangeven of een dossier aanleiding geeft voor onderzoek. De school levert dossiergegevens aan en verzorgt de verzending; de ouders vullen een formulier in en geven toestemming. 12

13 Dyslexie begeleiding extern wordt niet vergoed. De school geeft gerichte instructie en extra oefening in de groep. Ouders zijn vrij om extra hulp van een RT -er in te schakelen, op school of thuis. Wanneer de school vindt (groepsleerkracht en IB er) dat er tijdelijk extra instructie met lezen en / of met spelling nodig is, dan wordt dat in de groep gegeven door de groepsleerkracht. Is dit niet mogelijk, dan wordt er voor korte tijd buiten de groep extra instructie en oefening gegeven. De school organiseert in dat geval de extra hulp. Aan de ouders wordt gevraagd om ook thuis te lezen met de leerling. Aanpassingen in de groep: Werken met een leesmaatje. Lezen met een Daisyspeler is mogelijk; bespreken of dit wenselijk is. De school heeft 2 apparaten te leen. We kunnen daarmee nagaan of het werken met een Daisyspeler past bij de leerling. De school levert voor een Daisyspeler de schoolboeken op cd; de ouders zetten dit in het apparaat. De leerling mag werken op een laptop of op de computer met spelling en taal. Ook werkstukken mogen op de laptop of computer getypt worden. Aanpassingen bij de CITO toetsen: Zie voor laatste pagina. Dyslexie begeleiding door externe deskundige wordt vergoed. 60 x drie kwartier per week wordt vergoed. Dit is een jaar tot anderhalf jaar. De school geeft 2 x per week 15 min. instructie en oefening met spelling individueel of in een groepje van 2 leerlingen. Er zijn tussentijdse toetsmomenten, afgenomen door de dyslexiebegeleider. Er is regelmatig overleg en er vinden evaluaties plaats met de externe begeleider, de ouders en de school. De ouders oefenen thuis met het lezen via een speciale werkwijze. Dit neemt de externe deskundige met de ouders door. De ouders hebben inspanningsverplichting (6 x per week). Aanpassingen in de groep: Werken met een leesmaatje. Lezen met een Daisyspeler is mogelijk; bespreken of dit wenselijk is. De school heeft 2 apparaten te leen. Wanneer de leerling er baat bij heeft kan het apparaat door de ouders worden aangeschaft. De leerling kan dit hulmiddel meenemen naar het voortgezet onderwijs om thuis lange teksten alvast door te lezen. Werken met software naar spraak, zoals met Kurzweil is mogelijk; bespreken of dit wenselijk is. De ouders schaffen een laptop met software aan. De leerling kan deze hulpmiddelen immers ook in het voortgezet onderwijs gebruiken. De school levert voor een Daisyspeler of voor Kurzweil of Sprint de schoolboeken op cd of digitaal; de ouders zetten dit in het apparaat. De leerling mag werken op een laptop met spelling en taal. Ook werkstukken mogen op de laptop getypt worden. Aanpassingen bij de CITO toetsen: Zie voor laatste pagina. Wanneer wordt dyslexie vastgesteld? Het vaststellen van dyslexie zal op scholen en bij onderzoeksbureaus meestal plaatsvinden in de tweede helft van groep 4 of in groep 5 en ook nog wel in groep 6 en 7. De procedure voor onderzoek en het van te voren verzamelen van de nodige gegevens door de school staat hierboven in het schema beschreven. Omdat de criteria zijn bijgesteld en er voortaan 3 13

14 officiële meetmomenten nodig zijn kiezen wij er als school voor om het vaststellen van dyslexie in groep 5 te plaatsen. Er moet immers een heel traject afgelegd zijn alvorens de hardnekkigheid van het probleem te kunnen vaststellen. Een officiële diagnose met onderzoek en een dyslexieverklaring is op de basisschool enkel nodig, als wij voor de leerling via Dedicon cd tjes aanvragen voor Kurzweil of een Daisyspeler (zie tekst verderop). Meer tijd en een vergrote kopie is bij de CITO toetsen mogelijk zonder officiële dyslexie verklaring; wel met vaststellen van dyslexie op grond van de toetsen. Zie hiervoor het schema. Als school zetten we in voor een goede begeleiding van de leerling in de groep. In enkele gevallen wordt er eind groep 3 al een onderzoek gestart, na een extra jaar in groep 3 en bij duidelijke leesproblemen. De leerling kan niet meedoen met het groepsprogramma en wordt ernstig gehinderd door de problemen met het leren lezen. Er is dan al eerder opgemerkt dat het rijmen en met het leren benoemen van de letters en het plakken van letters tot een woord grote moeite geeft ondanks extra hulp en er is sprake van dyslexie in de familie. Bij een vermoeden van Ernstige dyslexie melden we als school met toestemming van de ouders de leerling aan bij E-Vizier of bij Opdidakt. De school levert de gegevens aan. Onderzoek en begeleiding worden vergoed. In enkele gevallen kan pas veel later dyslexie worden vastgesteld, namelijk in groep 7 of 8 of zelfs pas in de brugklas. Dit is het geval bij duidelijk begaafde leerlingen, waaronder hoogbegaafde leerlingen, die eerst nog konden compenseren met een grote woordenschat, een goede algemene ontwikkeling, veel kennis en een goed geheugen. De diagnose ernstige dyslexie is hier niet van toepassing. Wanneer er geen leesproblemen zijn, maar er enkel sprake is van problemen met de spelling dan kan er bij een ernstige achterstand wel dyslexie worden vastgesteld, maar geen ernstige dyslexie. Gerichte instructie en oefening is ook hier nodig alsmede het leren omgaan met hulpmiddelen zoals de spellingcontrole. De gevolgen van enkel spellingproblemen zijn minder groot dan de gevolgen van leesproblemen. Meestal kan een leerling met spellingproblemen verder wel goed mee met de groep; de algemene cognitieve ontwikkeling heeft minder te lijden onder spellingproblemen dan het geval is bij een moeizame leesvaardigheid. Het is wel nodig om de leerling de basis van de spelling tot niveau begin groep 7 mee te geven, zodat het schrijven van werkstukken en papers in het voortgezet onderwijs niet onnodig veel tijd in beslag neemt en frustrerend werkt. De leerling leert tevens om te gaan met de spellingcontrole. Aan een leerling met C scores ( hoge IV scores) op lezen (en spelling) kan in eerste instantie geen dyslexie worden toegeschreven, behalve wanneer de resultaten op de CITO toetsen bij de andere vakken allemaal I of II scores geven. Dyslexie wordt dan vastgesteld en een verklaring wordt afgegeven om de leerling de kans te geven om onderwijs te volgen dat beter bij hem of haar past. De discrepantie definitie van dyslexie wordt hier dan gehanteerd: het lezen of de spelling wijkt significant af van wat van de leerling mag worden verwacht op grond van de prestaties op de andere schoolvakken (SDN 2008). In dat geval moet extra duidelijk aangetoond worden dat de leerling gedurende tenminste een half jaar intensief extra heeft geoefend met lezen en spelling 3 x per week 15 minuten en desondanks niet overeenkomstig vooruitgegaan is. Ernstige dyslexie kan bij deze leerling niet worden vastgesteld. 14

15 Dyslexie begeleiding in de groep Leesproblemen Leerlingen die langzamer lezen dan de meeste leerlingen krijgen in de groep extra leestijd en extra instructie om het lezen te verbeteren. Voor voortgezet technisch lezen hebben wij op school de methode Timboektoe, die voor leerlingen met verschillende leesniveaus oefeningen en leuke teksten biedt. We streven ernaar dat alle leerlingen met Dyslexie elk half jaar ten minste één AVI niveau verder komen. Dus als een leerling op AVI M 4 leest, dan is de volgende stap AVI E 4, ook al zit de leerling in groep 5. We houden goed in de gaten of het leesniveau van de leerling past bij wat er in de groep wordt gevraagd. Nagegaan wordt waar de leerling baat bij heeft. Mogelijkheden zijn: - het voorlezen van een lange tekst door de leerkracht of door een leesmaatje, - het meegeven naar huis van een lesboek, bijvoorbeeld van geschiedenis, zodat de tekst thuis alvast kan worden voorgelezen, - het op bord schrijven en voorlezen van in de tekst voorkomende moeilijke woorden, zodat de leerling daar niet over kan struikelen en onnodig lang doet over het lezen, - het oplezen van de opdracht door de leerkracht, zodat de leerling direct kan beginnen met de opdracht van bijvoorbeeld taal. Spellingproblemen Meestal gaan leesproblemen en spellingproblemen samen. Op school geven we aan leerlingen met spellingproblemen: - extra instructie en oefening met spelling in de Intensiefgroep, - extra tijd om op de computer te oefenen met de woorden die in de spellingmethode aan de orde zijn, - een letterkaartje op de bank om de letters af te kijken, - een spellingspiekboekje of spellingkaart die herinnert aan de spellingregels, - de leerling leert om te gaan met de spellingcontrole van de computer, - de leerling leert om woorden op te zoeken in het (digitale) woordenboek, - de leerling kan een andere leerling of de leerkracht vragen hoe een woord geschreven moet worden, - de leerling leert om in het boek te kijken naar de schrijfwijze bij bijvoorbeeld opdrachten met taal en leert per woordstukje de woorden te noteren en zichzelf te controleren, - de leerkracht ondersteunt de leerling door moeilijke woorden of begrippen op het bord te schrijven, zodat de leerling deze over kan nemen bij het schrijven van bijvoorbeeld een verhaal of het maken van een opdracht, - de leerling kan bij opdrachten aan de leerkracht vragen om een woord voor te schrijven op een kladblaadje, - bij andere vakken dan spelling wordt de spelling van woorden niet meegerekend in de beoordeling. Bijvoorbeeld bij topografie: wanneer de plaatsnaam fonetisch geschreven is wordt hij goed gerekend. 15

16 Het kost leerlingen met dyslexie meer moeite om zich de spelling eigen te maken, maar gaandeweg door de groepen in de midden- en bovenbouw wordt er steeds meer bijgeleerd. De niet al te lange en minder complexe hoogfrequente woorden van de Nederlandse taal worden aan het eind van groep 8 vaak wel goed geschreven. Dit zijn de woorden tot eind groep 6, begin groep 7. De doelstelling is dat leerlingen functioneel geletterd zijn met spelling aan het eind van groep 8 en op woordniveau een voldoende halen met de spelling van woorden tot begin groep 7. Leerlingen met een goede algemene ontwikkeling kunnen vaak wel met behulp van duidelijke regels de werkwoordspelling voldoende maken. De groepsleerkrachten trainen dat extra met hen in. Lezen en spelling op verschillende zorgniveaus Leerkrachten en leesspecialisten en IB - ers spelen een cruciale rol in: het onderkennen van dyslexie het bieden van gerichte hulp en instructie gedurende meerdere leerjaren het nemen van maatregelen om de leerling te ondersteunen in het omgaan met de dyslexie. Op school werken we met de cyclus Handelingsgericht werken. Deze procedure staat beschreven in het Schoolondersteuningsplan. Daarbij worden verschillende zorgniveaus onderscheiden. Hieronder bespreken we de 4 niveaus en geven aan wat leerlingen die moeite hebben met het leren lezen en de spelling kunnen verwachten. Zorgniveau 1 Goed onderwijs voor de hele groep. Duidelijke korte instructie en het aangeven van de doelen per les of per lessenserie. Genoeg oefenstof, passend bij de leerling. Leerlingen die al kunnen lezen krijgen een ander aanbod dan leerlingen die nog moeite hebben met het lezen. Zorgniveau 2 De Intensiefgroep. Leerlingen die moeite hebben met lezen en of spelling krijgen extra instructie en in oefening en extra oefentijd. Het gaat hierbij om de zwakste 10 % tot 25 % van de leerlingen. In CITO scores zijn dat de leerlingen met D en E scores dan wel de leerlingen met V scores. De groepsleerkracht geeft in de klas intensieve hulp aan een groepje leerlingen. De meeste leerlingen hebben genoeg aan deze extra hulp en gaan voldoende vooruit. De leerkracht brengt de ouders op de hoogte dat de leerling extra hulp krijgt in de groep. Aanvullend zet de leerkracht extra oefening in waar dat voor deze groep leerlingen nodig is. De gegeven hulp wordt in de groepsbespreking met de IB er geëvalueerd. Is er voldoende vooruitgang? Hebben de leerlingen baat gehad bij het werken in de Intensiefgroep? Bij welke leerlingen is het lezen en de spelling voldoende vooruitgegaan en bij welke leerling is er meer instructie en oefening nodig? Sommige leerlingen gaan na een periode Intensiefgroep naar de Basisgroep; andere leerlingen blijven bij spelling in de Intensiefgroep tot en met groep 8. 16

17 Zorgniveau 3 Alleen leerlingen met ernstige leesproblemen vallen onder zorgniveau 3. Dit zijn leerlingen met E scores op woorden lezen DMT CITO ofwel lage V scores. De 10 % zwakste lezers. Om de hardnekkigheid van het lees- en spellingprobleem aan te tonen is gerichte hulp nodig volgens een specifiek programma gedurende tenminste een half jaar. De periode van hulp dient 2 x 12 aaneengesloten weken te zijn. Per week 3 x 20 minuten of 2 x 20 minuten en 2 x 10 minuten hulp van een leesspecialist of dyslexiedeskundige individueel of in een groepje van 2 of 3 leerlingen. Als school kunnen wij een beperkt aantal leerlingen tijdelijk specifieke hulp bieden. De ouders kunnen een RT er inschakelen om extra hulp te geven. Deze zorg valt dan ook onder niveau 3 wanneer de RT er deskundig is in het begeleiden van leerlingen met dyslexie. De procedure is als volgt: Wanneer de leerling onvoldoende vooruit gaat met de extra hulp in zorgniveau 2 dan bespreekt de leerkracht dit in de leerlingbespreking met de IB-er. De toetsresultaten worden bekeken en de leerling wordt door de IB-er gezien: running record, hoe leest de leerling, leesanalyse. Ook de spelling wordt nader bekeken. Wanneer er mogelijk sprake kan zijn van ernstige dyslexie wordt een traject gestart om de hardnekkigheid van de lees- en spellingproblemen aan te tonen. Als voortoets dient de CITO DMT en CITO Spelling. Zo nodig wordt aanvullend het PI dictee afgenomen. Een periode van 2 x 12 weken hulp wordt gestart. Een tussentijdse toets wordt afgenomen en als natoets geldt weer de CITO DMT en de CITO Spelling. Zorgniveau 4 Onder zorgniveau 4 valt de externe hulp gegeven door een dyslexie deskundige. Deze specifieke begeleiding wordt vergoed nadat onderzoek heeft aangetoond dat er sprake is van ernstige dyslexie. De meeste leerlingen met dyslexie vallen niet onder zorgniveau 4. Zij gaan met de gegeven hulp op niveau 1 en 2 en waar nodig met tijdelijke hulp op niveau 3 gestaag vooruit in de ontwikkeling van lezen en spelling. In het onderstaande schema wordt per zorgniveau aangegeven om welke leerlingen het gaat, wat de toetscriteria zijn en welke leerlingen baat hebben bij hulp op dit niveau. Daarna wordt besproken hoe het onderwijs op de Comeniusschool eruit ziet op zorgniveau 1 en 2 wat betreft lezen en wat betreft spelling. Vervolgens wordt de begeleiding van ernstige dyslexie besproken op zorgniveau 4. Onderwijs in lezen en spelling met daarbij de stappen in niveaus Zorgniveau 1 Alle leerlingen krijgen goed onderwijs in de groep Methodetoetsen en CITO voldoende tot goed 75 % gaat goed. Zorgniveau 2 Zorgniveau 1 wordt gevolgd én: Een klein aantal leerlingen 10% -25 % krijgt verlengde instructie en in- oefening in de groep door de groepsleerkracht Methode toetsen onvoldoende en CITO in rood V score en lage IV 15 % heeft baat bij extra 17

18 De Intensiefgroep Ouders worden betrokken in de hulp E en D scores (In groep 4 soms C scores) oefening. Zorgniveau 3 Zorgniveau 1 en 2 worden gevolgd én: Een of twee leerlingen 4 % 10 % Specifieke instructie en hulp ondersteund en/of uitgevoerd door zorgspecialist in de school. 3 x 20 min. hulp organiseren Of 2 x 20 min.in klein groepje en 2 x 10 min. in de groep. Ouders worden betrokken in de hulp Periode van 2 x 12 weken. Na deze periode: nagaan of de leerling in aanmerking komt voor onderzoek naar dyslexie. Methodetoetsen onvoldoende CITO in rood V scores E scores (en soms D) Duidelijke achterstand 6 % heeft baat bij deze specifieke hulp. Gestadige Vooruitgang. Diagnostiek: vaststellen van Dyslexie is pas mogelijk, wanneer de hardnekkigheid is aangetoond. Onderzoek via onderzoeksinstelling Of via de gemeente. Ouders melden aan. Dyslexie Of Ernstige dyslexie. Zorgniveau 4 Zorgniveau 1 en 2 worden gevolgd, én: Zwakste 3 %. Een enkele leerling. Diagnostiek en behandeling via de gemeente nadat Ernstige dyslexie is vastgesteld. 1 x per week 45 min. door Zorginstituut zo mogelijk op school en 2 x per week 20 min hulp op school door zorgspecialist van de school. Ouders worden betrokken in het geven van hulp; is intensief. CITO toetsen Voor Speciale leerlingen overwegen voor spelling. Op het rapport de vorderingen zichtbaar maken voor de leerling in woorden. 3 % Ernstige Dyslexie. Bovenstaand schema is ontleend aan verschillende pagina s uit het Protocol Leesproblemen en Dyslexie 2012, Expertisecentrum Nederlands. Na elke periode van hulp in zorgniveau 2, 3 of 4 wordt er overlegd met de IB er: Is de leerling vooruitgegaan? Kan de leerling verder mee met de Basisgroep of in de Intensiefgroep? Welke aanpassingen (ondersteuning door de leerkracht, compenseren, dispenseren) zijn er nodig zodat de leerling zo min mogelijk hinder ondervindt van het langzame lezen en de moeizame spelling? De ouders worden op de hoogte gehouden van de vorderingen en de volgende stappen. Op school wordt in de Toetskalender per schooljaar aangegeven, wanneer welke toetsen worden afgenomen. In de maanden januari/ februari en juni worden de meeste CITO toetsen afgenomen. 18

19 In de periode daartussen worden voor specifieke leerlingen in sommige gevallen aanvullend toetsen afgenomen om de vorderingen na te gaan. Belangrijk hierbij zijn ook de analyses van het lezen ( spellend en/of radend, gebruik van de context, intonatie e.d.) en de analyse van de spelling ( hoe gaat de leerling te werk, welk type fouten wordt er vooral gemaakt). Daarop kan dan aangesloten worden bij het opstellen van een handelingsplan voor extra hulp. Observaties van de leerkracht en informatie van de ouders zijn eveneens van belang, bijvoorbeeld om te weten hoe een leerling gemotiveerd kan worden om vaker te lezen. Gevraagd wordt ook of de ouders thuis kunnen oefenen met de leerling. Lezen Zorgniveau 1 Het geven van goed onderwijs aan alle leerlingen. In groep 1 en 2 wordt gewerkt met Schatkist. Er worden allerlei activiteiten georganiseerd in het kader van ontluikende geletterdheid. Er zijn prentenboeken in de klas. Zie ook bij het onderdeel aan het begin van dit protocol: een goede start is belangrijk. In groep 3 wordt gewerkt met de nieuwste methode Veilig Leren Lezen. Het koppelen van klank en letter is belangrijk. Kinderen leren letters benoemen via woorden. Wanneer ze alle letters kennen wordt in februari een Letterfeest georganiseerd. Na het kunnen lezen van de letters komt het vlot kunnen benoemen van de letters. Er zijn allerlei spelletjes om de letterkennis te bevorderen: letterbingo, letterkwartet, hebbes, letterdobbel en flitsen met letters. Ook is er software aansluitend bij de methode Veilig Leren Lezen aanwezig. Er zijn verschillende soorten leesboekjes op verschillende niveaus. Leerlingen voor wie extra oefening ondersteunend is krijgen in groep 3 een blad met woorden mee naar huis om nog eens extra door te lezen en later in het jaar krijgen ze een A 4 tje mee met een korte tekst en woorden om herhaald te lezen. Het met een ouder thuis lezen van boekjes op het niveau van het kind wordt de ouders aangeraden. Voortgezet technisch lezen wordt op onze school gegeven met de methode Timboektoe vanaf groep 4. De bedoeling is om vloeiend lezen te bevorderen en gerichte aandacht te besteden aan het technisch lezen. De methode voldoet aan de voorwaarden om goed onderwijs te kunnen geven: de teksten zijn aansprekend voor kinderen; er zijn verschillende soorten teksten; er wordt instructie gegeven met doelen; er wordt samen gelezen. Hierdoor leren kinderen van en met elkaar. Risicolezers krijgen vanaf het begin extra instructie aan de instructietafel bij de leerkracht. In groep 4 hebben we veel leesboekjes van verschillende niveaus voor de leerlingen om alleen of in duo s te lezen. Elke dag staat er lezen op het programma. De leerkrachten oefenen gericht met een klein groepje leerlingen in de klas voor wie het lezen nog moeizaam gaat. Hierin staat het herhaald lezen centraal, het bespreken van de inhoud van het verhaal en het oefenen met woorden uit het verhaal en het hardop lezen. Het is aan te raden om leerlingen hardop te laten lezen tot ze AVI niveau eind groep 4 (E 4) hebben gehaald (Houtveen, Smits, Brokamp, 2012). Gaandeweg wordt het technisch lezen het lezen met begrip. De inhoud van verhalen wordt belangrijker en voor de leesmotivatie zijn boeiende teksten van belang en het zelf kunnen kiezen welk boek er wordt gelezen. In groep 5 en 6 staat elke week 4 tot 5 keer technisch lezen op het programma. In de groepen 7 en 8 wordt dat afgebouwd naar 2 of 1 keer per week. Begrijpend lezen wordt in de groepen 5 tot en met 8 wekelijks aangeboden. In januari wordt er in groep 4 mee gestart. Daarnaast wordt er ook veel gelezen bij de vakken geschiedenis, 19

20 aardrijkskunde, natuur en bij de lessen documentatie. De leerlingen krijgen regelmatig de tijd om stil te lezen in een leesboek naar eigen keuze. We leren lezen door mee te doen met hen die weten hoe het moet; geleidelijk nemen we het dan van hen over (Chambers, 2011). Het is belangrijk dat er in alle groepen aandacht is voor voorlezen. Dit geldt voor groep 1 tot en met groep 8. Voorlezen stimuleert het gevoel voor verhalen en genieten van verhalen en we hopen dat leerlingen daardoor gemotiveerd zijn om ook zelf te gaan lezen. Er worden boekpromoties gehouden en boekbesprekingen. Door voor te lezen wordt bovendien de woordenschat vergroot, wat voor leerlingen die minder vaardig zijn in lezen een hulp kan zijn; moeilijke woorden worden sneller goed gelezen wanneer een leerling de woorden kent. Lezen Zorgniveau 2 Intensiefgroep: extra instructie en oefening voor zwakke lezers In groep 3 wordt met de methode Veilig Leren Lezen na elke kern getoetst of de leerlingen de leerstof hebben opgepakt en vorderen in hun leesproces. De methode geeft in aansluiting hierop suggesties voor extra hulp. Er is software bij de methode. Voor de leerlingen die stagneren in hun leesproces in groep 4 geeft de methode technisch lezen mogelijkheden aan voor verlengde instructie en oefening; er is gerichte aandacht voor risicolezers. De methode heeft ook software voor zwakke lezers en woord leeskaarten. De leerkracht gaat in de klas na de klassikale instructie met een kleine groep leerlingen, ook wel de Intensiefgroep genoemd, aan het werk. Leerlingen die zwak zijn met lezen gaan door oefening gestaag vooruit. We streven ernaar om tenminste 75 % van alle leerlingen op AVI E 6 te krijgen aan het einde van groep 6, wat wil zeggen functioneel geletterd. Leerlingen met dyslexie gaan langzamer vooruit. Het oefenen met technisch lezen gaat voor deze kinderen door tot groep 8. We streven ernaar om alle leerlingen aan het einde van groep 8 tenminste op het niveau eind groep 6 te krijgen, dus AVI E 6 halen. De leerlingen zijn dan zoals dat officieel genoemd wordt functioneel geletterd. Ze kunnen gangbare eenvoudige teksten lezen en zich redden met het lezen in de dagelijkse praktijk. Sommige leerlingen hebben veel doorzettingsvermogen en kunnen ondanks problemen met het leren lezen en het langzame lezen toch dikke spannende boeken aan! Zij hebben meer tijd nodig, maar het lukt hen om het hele boek door te komen. Vaak helpt hier een grote woordenschat; de woordherkenning verloopt daardoor vlotter. Interesse in de inhoud van het boek en de motivatie om te lezen zijn daarbij ook steunend. Met het houden van een spreekbeurt kunnen sommige leerlingen met dyslexie zich toch redden door oefening en een goede voorbereiding. Wanneer de leerling het programma van de Intensiefgroep gaat volgen worden de ouders door de leerkracht op de hoogte gebracht. Het is fijn als ouders betrokken zijn en thuis ook lezen met hun kind. Dit is erg waardevol en ondersteunend voor leerlingen. De manier waarop ouders met hun kind lezen is minstens zo belangrijk dan wat er gelezen wordt. Belangrijk is het bevorderen van de leesmotivatie en welbevinden: dat kan ik al lezen!. Ouders en school overleggen wat er door de leerling gelezen kan worden. 20