Verborgen prostitutie in Utrecht

Transcriptie

1 Verborgen prostitutie in Utrecht Kenmerken en hulpverleningsbehoefte van verborgen prostituees Arnt Mein Rianne Verwijs Lisanne Drost Marjolein Goderie Met medewerking van: Suzanne Hautvast (medewerker De Tussenvoorziening) Marianne Kirchner (medewerker De Tussenvoorziening) Vivina Reuling (student criminologie, Universiteit Utrecht) Maart

2 2

3 Inhoud 1 Inleiding 5 2 Aanleiding en doelstelling onderzoek De beleidscontext Doelstelling en onderzoeksvragen 9 3 Uitvoering onderzoek Onderzoeksopzet Voorbereidende fase Verkennende fase Verdiepende fase Beoordeling bruikbaarheid verzamelde gegevens over verborgen prostitutie 15 4 Verborgen prostitutie in Utrecht Aard en omvang Kenmerken verborgen prostituees Vragen, problemen en hulpbehoefte Uitstappen Invulling hulpverlening Samenvatting kenmerken en hulpverleningsbehoefte verborgen prostituees 40 5 Naar een benaderingswijze van verborgen prostituees Huidige werkwijze medewerkers HAP en Doorstroom in vogelvlucht Aanpak in andere steden Tussenbalans en aanbevelingen Elementen voor een benaderingswijze van verborgen prostituees 47 Literatuur 51 Bijlagen 1 Topiclijst practitioners 53 2 Overzicht geïnterviewde practitioners 55 3 Internetvragenlijst 57 4 Semigestructureerde vragenlijst verborgen prostituees 63 5 Hulpverleningsmethodieken 65 6 Beknopt overzicht ervaringen andere steden 77 3

4 4

5 Verwey- Jonker Instituut 1 Inleiding Het Verwey-Jonker Instituut heeft in opdracht van de stichting De Tussenvoorziening en de GG&GD Utrecht een verkennend onderzoek uitgevoerd naar verborgen prostitutie in Utrecht en een methodiek ontwikkeld om verborgen prostituees beter te bereiken. Onder verborgen prostituees verstaan wij in dit onderzoek prostituees die niet in het vergunde prostitutiecircuit werkzaam zijn en moeilijk bereikbaar zijn voor hulpverlening en zorg. Zij werken doorgaans in clubs of privéhuizen, massagesalons, via escortservices, in hotels of thuis. Het onderzoek is uitgevoerd in 2010 op basis van documentstudie, analyse van websites en krantenadvertenties, (groeps) interviews en observaties. Leeswijzer In hoofdstuk 2 gaan wij in op de achtergrond en doelstelling van het onderzoek. In hoofdstuk 3 leggen wij verantwoording af voor de gekozen onderzoeksmethoden. Hoofdstuk 4 bevat een thematische weergave van de bevindingen van het onderzoek. In hoofdstuk 5 doen wij een beredeneerd voorstel voor een benaderingswijze van verborgen prostituees die werkzaam zijn in Utrecht. Wij danken de respondenten voor hun bereidwillige medewerking aan het onderzoek. In het bijzonder danken wij de medewerkers van De Tussenvoorziening en de leden van de klankbordgroep. 5

6 6

7 Verwey- Jonker Instituut 2 Aanleiding en doelstelling onderzoek In dit hoofdstuk staan wij stil bij de achtergrond en aanleiding tot het onderzoek, evenals de doel- en vraagstelling van het onderzoek. 2.1 De beleidscontext Prostitutiebeleid gemeente Utrecht Het Utrechtse prostitutiebeleid ligt in het verlengde van het landelijke prostitutiebeleid. Sinds de opheffing van het algemeen bordeelverbod in 2000 is de prostitutiesector gelegaliseerd. Gemeenten kunnen de prostitutie op lokaal niveau reguleren met een vergunningsysteem. Dat stelt hen in staat prostitutiebeleid te voeren dat is toegesneden op de lokale situatie. Utrecht kent een vergunningsysteem met een maximum van 54 seksbedrijven met 162 werkplekken (een maximumstelsel). Deze bedrijven mogen zich alleen vestigen op de plaatsen die in bestemmingplannen zijn aangewezen. Momenteel zijn de vergunningen verdeeld over raamprostitutielocaties geconcentreerd op het Zandpad en de Hardebollenstraat en vijf bordelen/privéhuizen verspreid over de stad. Daarnaast is er een tippelzone ingericht aan de Europalaan waarvoor maximaal 150 persoonsgebonden vergunningen worden verstrekt (website gemeente Utrecht). Dagelijks zijn er in Utrecht 350 à 400 prostituees actief in de vergunde locatiegebonden sector. Op jaarbasis gaat het naar schatting om ruim prostituees (Bestuursinformatie, gemeente Utrecht, 2009). Het wordt de laatste jaren steeds duidelijker dat de oorspronkelijke doelstelling van het opheffen van het bordeelverbod, namelijk het normaliseren van de prostitutiebranche, nog (lang) niet is gerealiseerd. Er is dan ook een wetsvoorstel in behandeling bij de Tweede Kamer om gemeenten beter in staat te stellen de prostitutie te reguleren en misstanden tegen te gaan. Mede hierdoor heeft de gemeente Utrecht eind juni 2010 het vergunningsysteem voor de raamprostitutie aangescherpt; het gewijzigde vergunningstelsel voor de raamprostitutie gaat op 1 november 2010 in. De wijziging is onderdeel van een pakket maatregelen waarmee de gemeente, politie en Openbaar Ministerie mensenhandel en gedwongen prostitutie aan het Zandpad willen tegengaan. Onderdeel van de wijziging is de registratie van prostituees die in de raamprostitutie werken aan het Zandpad en in de Hardebollenstraat. De vrouwen worden uitgenodigd voor een persoonlijk gesprek met medewerkers van de GG&GD, die diverse gegevens van de 7

8 vrouwen registreren en tevens eventuele hulpvragen inventariseren. Onderdeel van dit pakket is een uitbreiding van de hulpverlening, waaronder extra capaciteit voor het uitstapprogramma (persbericht gemeente Utrecht, 27 oktober 2010). De Tussenvoorziening De gemeente Utrecht (te weten de GG&GD) heeft de hulpverlenings- en zorgaspecten van het prostitutiebeleid uitbesteed aan Stichting De Tussenvoorziening. De Tussenvoorziening verzorgt onder meer een opvangvoorziening voor prostituees aan de Europalaan en op het Zandpad: de Huiskamer Aanloop Prostituees (HAP) en een hulpverleningsvoorziening voor (onder meer) (ex-)prostituees: Doorstroom. Doorstroom verzorgt ook het uitstapprogramma voor prostituees. Uit de recente evaluatie van het Utrechtse prostitutiebeleid blijkt dat de reguliere prostituees intensief gebruik maken van de diensten van het HAP en dat zij de werkwijze van het HAP waarderen (Bestuursinformatie, gemeente Utrecht, 2009). Uitstapprogramma Veel prostituees willen wel stoppen met hun werk, maar in de praktijk blijkt het moeilijk om dit op eigen kracht te doen. Ze vinden niet gemakkelijk ander werk, onder meer vanwege hun lage opleidingsniveau en gebrek aan beroepsvaardigheden. Ook hun leefstijl en het sociale netwerk in het prostitutiecircuit spelen een rol. Verder hebben veel prostituees psychische en verslavingsproblemen of praktische problemen met huisvesting, financiën of hun verblijfsstatus (website gemeente Utrecht). In de gemeente Utrecht biedt De Tussenvoorziening prostituees al geruime tijd hulpverlening aan op basis van een subsidie van de GG&GD, waaronder sinds 2008 een geïntegreerd uitstapprogramma. Het betreft een traject op maat, waarin prostituees op verschillende leefgebieden hulp en begeleiding krijgen aangeboden, waaronder (crisis)opvang, psychosociale zorg, schuldhulpverlening en huisvesting. Medewerkers van De Tussenvoorziening leggen contact met de vrouwen, formuleren en behandelen mogelijke hulpvragen en er wordt een persoonlijk stappenplan opgesteld. Vanaf 2008 ontvangt de gemeente Utrecht (GG&GD) een rijkssubsidie voor een uitstapprogramma s voor prostituees (RUPS). De reguliere prostituees in Utrecht blijken goed op de hoogte van het uitstapprogramma, mede als gevolg van het outreachend werken door de medewerkers van Doorstroom. Het aantal aanmeldingen voor het uitstapprogramma overtrof in 2008 dan ook de verwachtingen. Hoewel (nog) niet alle aangemelde prostituees daadwerkelijk de prostitutie hebben verlaten, heeft de trajectbegeleiding al wel de nodige voorlopige resultaten opgeleverd, bijvoorbeeld in de sfeer van de schuldhulpverlening (brief B&W Utrecht, 14 september 2009). In 2009 zijn in de gemeente Utrecht in totaal 50 vrouwen begeleid, waarvan 11 uiteindelijk zijn gestopt met de prostitutie. Utrecht hoopt in 2010 nog eens 50 vrouwen te begeleiden (NRC Handelsblad, 23 februari 2010). 8

9 Intensiveren uitstapprogramma De Tussenvoorziening wil het gebruik van het uitstapprogramma verder uitbreiden en de opbrengst daarvan vergroten. In het bijzonder richten zij zich hierbij op de groep prostituees die zich onttrekt aan het gemeentelijke toezicht en aan hulpverlening en zorg, doordat zij werkzaam zijn in clubs of privéhuizen, via escortservices of thuis werken. In tegenstelling tot de groep prostituees die werkzaam zijn op het Zandpad of de Europalaan, is deze groep verborgen prostituees minder goed bereikbaar voor de medewerkers van het HAP en Doorstroom en mede daardoor minder bekend met haar voorzieningenpakket. De Tussenvoorziening wil dan ook een scherper zicht op deze groep om hen een passend hulpverleningsaanbod te kunnen doen, in het bijzonder op het punt van het uitstapprogramma. Stichting De Tussenvoorziening heeft aan het Verwey-Jonker Instituut gevraagd hier een onderzoek naar uit te voeren. 2.2 Doelstelling en onderzoeksvragen Gelet op het bovenstaande is het doel van het onderzoek tweeledig. Allereerst dient door verkennend onderzoek inzicht te worden verkregen in de aard, omvang en hulpverleningsbehoefte van verborgen prostituees. Dat wil zeggen prostituees die niet in het vergunde prostitutiecircuit werkzaam zijn en moeilijk bereikbaar zijn voor hulpverlening en zorg. Zij werken doorgaans in clubs of privéhuizen, massagesalons, via escortservices, in hotels of thuis. In de tweede plaats dient een werkwijze te worden ontwikkeld die de medewerkers van De Tussenvoorziening in staat stelt aan deze prostituees een passend hulpverlenings- en zorgaanbod te doen, in het bijzonder het (desgewenst) begeleiden bij het (op enig moment) uitstappen uit de prostitutie. De onderzoeksvragen In het onderzoek staan de volgende vragen centraal. Deel 1. Inzicht in aard, omvang en hulpverleningsbehoefte: 1. Hoeveel verborgen prostituees zijn naar schatting in Utrecht werkzaam, per prostitutievariant? 2. Wat zijn de kenmerken van de verborgen prostituees; onder andere leeftijd, welzijn, afkomst, sociale situatie, zelfredzaamheid? 3. Met welke vragen en problemen (per leefgebied) kampen de prostituees? 4. In hoeverre hebben de prostituees hierbij behoefte aan ondersteuning en begeleiding? 5. Van wie en hoe zouden zij ondersteuning en begeleiding willen ontvangen? 6. In hoeverre leeft de wens om uit de prostitutie te stappen? Welke belemmeringen ondervinden zij daarbij? 7. Hoe kunnen de belemmeringen worden weggenomen en aan welke voorwaarden moet zijn voldaan? 9

10 10 Deel 2. Ontwikkeling nieuwe werkwijze: 1. Wat is de huidige werkwijze van Doorstroom? Wat zijn de kenmerkende elementen en/of stappen? Hoe ziet de werkwijze eruit? 2. Wat zijn de ervaringen met deze werkwijze, wat gaat goed en wat kan beter? 3. In hoeverre sluit deze werkwijze aan bij de (in kaart gebrachte) behoefte van bovengenoemde doelgroep? Waar sluit de werkwijze aan en waar doen zich lacunes voor? 4. Hoe kan worden voorzien in de eventuele lacunes? 5. Aan welke voorwaarden moet zijn voldaan om de nieuwe werkwijze te laten aanslaan? Welke belemmeringen moeten worden weggenomen?

11 Verwey- Jonker Instituut 3 Uitvoering onderzoek In dit hoofdstuk gaan wij in op de opzet en uitvoering van het onderzoek en beoordelen wij de bruikbaarheid van de verzamelde gegevens. 3.1 Onderzoeksopzet Zoals gezegd, is dit onderzoek tweeledig van aard. Het eerste deel van het onderzoek geeft een beeld van de aard, omvang en hulpverleningsbehoefte van de groep van verborgen prostituees in Utrecht. In het tweede deel wordt de benaderingswijze beschreven. Vanwege de uitgebreide vraagstelling is het eerste deel van het onderzoek breed opgezet. Het onderzoek is opgedeeld in drie fasen: Een voorbereidende fase waarin in overleg met de opdrachtgever het onderzoek is afgebakend en de verdere invulling is vormgegeven. Een verkennende fase waarin het veld in kaart is gebracht. Een verdiepende fase waarin interviews met verborgen prostituees plaats vinden. Het verschijnsel verborgen prostitutie speelt zich, zoals de naam al doet vermoeden, af in het verborgene. Het wordt gekenmerkt door vluchtigheid en snelle verplaatsing. Verder is er sprake van een grote diversiteit aan varianten van prostitutie. Dit maakt de doelgroep van het onderzoek niet gemakkelijk bereikbaar. Daarnaast willen prostituees en/of andere betrokkenen die er geld aan verdienen, niet altijd geregistreerd en gekend worden. In geval van onvrijwillige prostitutie kunnen er mechanismen spelen die verhinderen dat betrokkenen vrijuit kunnen of willen praten (Goderie, 2007). Om de groep van verborgen prostituees in het onderzoek te betrekken hebben wij dan ook een veelzijdige aanpak toegepast. Daarbij bleek een goede introductie en uitleg van het (doel van het) onderzoek van doorslaggevend belang, evenals onafhankelijkheid van de onderzoekers en de garantie van anonimiteit. In de volgende paragrafen beschrijven wij per fase de gebruikte onderzoeksmethoden en onze ervaringen met de gehanteerde methoden. Voor de methode die is gehanteerd bij het ontwikkelen van een werkwijze om de verborgen prostituees te benaderen verwijzen wij naar hoofdstuk 5. 11

12 3.2 Voorbereidende fase In de voorbereidende fase hebben we ons nader verdiept in het onderwerp. Met de opdrachtgever is gesproken over het doel en de verwachtingen van het onderzoek. Ook is stil gestaan bij de afbakening en reikwijdte van het onderzoek. De doelgroep van het onderzoek betreft vrouwen werkzaam in de (niet-vergunde) prostitutievarianten: thuiswerk, escort, clubs, privéhuizen, massagesalons of andere varianten die tijdens het onderzoek naar voren komen. De vrouwen zijn werkzaam en/of woonachtig in (zorgregio) Utrecht. De (reguliere) prostituees werkzaam op het Zandpad, Europalaan en Hardebollenstraat blijven in dit onderzoek buiten beschouwing, omdat deze groep reeds in beeld is bij de Tussenvoorziening. Mannelijke prostituees en jeugdprostitutie zijn niet meegenomen in het onderzoek Verkennende fase De verkennende fase was gericht op het in kaart brengen van het veld en het in contact komen met verborgen prostituees. Allereerst zijn twaalf practitioners (waaronder hulpverleners (n=1), toezichthouders (n=2), opsporingsfunctionarissen (n=3) en beleidsmedewerkers (n=5) geïnterviewd aan de hand van een gesprekspuntenlijst. 2 Daarnaast hebben we een groepsgesprek gevoerd met enkele hulpverleners werkzaam bij De Tussenvoorziening (HAP en Doorstroom). De interviews en het groepsgesprek waren er op gericht om een indruk te krijgen van de aard, omvang van de verborgen prostitutie, de zogenoemde hotspots en hot times en de hulpverleningsbehoefte. Naast deze geplande interviews met practitioners, hebben we ook ruimte gehouden voor observaties en spontane gesprekken met kenners van de lokale prostitutie. Dit zijn personen waarvan mag worden aangenomen dat zij op grond van hun functie of rol in de lokale gemeenschap zicht hebben op de (verborgen) prostitutie in Utrecht. We hebben met in totaal met 58 prostitutiekenners gesproken, waaronder: hotelmedewerkers (n=11), seksshopschouders (n=7), taxichauffeurs (n=6), buurtkenners (bewoners en/of ondernemers) (n=4), kapsters (n=2) en de partner van een prostituee (n=1). Daarnaast hebben wij gesproken met 27 prostituees werkzaam op het Zandpad of de Europalaan. De observaties en spontane gesprekken vonden overdag en s avonds plaats op verschillende locaties in Utrecht. Ondermeer in hotels (variërend van twee tot vijf sterren), de huiskamers van het HAP, hostels, op en rond het Zandpad en de 1 In overleg met de opdrachtgever is besloten de groep mannelijke prostituees buiten beschouwing te laten, gezien het feit dat er onlangs een onderzoek van Stichting Stade is verricht naar deze doelgroep. 2 Zie bijlage 1 voor de topiclijst en bijlage 2 voor een overzicht van de geïnterviewde practitioners. 12

13 Europalaan, taxistandplaatsen en in de binnenstad van Utrecht. Waar mogelijk zijn flyers uitgedeeld en achtergelaten in het Nederlands, Engels, Duits en Spaans, met daarin een korte uitleg over het onderzoek en de vraag om medewerking aan het onderzoek (tegen een bescheiden vergoeding). Een tweede onderdeel van de verkennende fase bestond uit een internetsearch naar en krantenanalyse van advertenties van prostituees. We hebben diverse websites (n=30) geraadpleegd waar seksuele diensten worden aangeboden om zodoende verborgen prostituees in kaart te brengen. De naam van de vrouw, het mobiele nummer en een korte beschrijving van de advertentie zijn genoteerd. Daarnaast zijn het Stadsblad, de zaterdagkranten van het Algemeen Dagblad editie Utrecht en de Telegraaf van de maand juni bekeken op advertenties en zijn namen en mobiele nummers genoteerd. Vervolgens is een sms-bericht verstuurd naar alle mobiele nummers die voortkwamen uit de internetsearch en krantenanalyse. In het sms-bericht werd verwezen naar een online vragenlijst. Deze korte online vragenlijst is speciaal voor dit onderzoek ontworpen en gemakkelijk toegankelijk. Voor het invullen van de online vragenlijst kregen de vrouwen een bescheiden vergoeding. In de vragenlijst werd de vrouwen onder andere gevraagd naar de prostitutievariant waarin zij werkzaam zijn, de eventuele hulpbehoefte en hun ervaringen met eerdere hulpverlening. 3 Ook konden zij aangeven of zij benaderd mochten worden voor een interview. Het volgende sms-bericht is verstuurd naar de mobiele nummers die zijn geïnventariseerd: Wil je anoniem meewerken aan een onderzoek tegen een vergoeding? Wij zijn onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut en willen weten welke wensen en behoeften prostituees in Utrecht hebben op het gebied van werk, gezondheid, wonen en financiën. Wil je meer informatie of meewerken aan dit onderzoek, bel dan: of vul online een korte vragenlijst in via deze link: netq.nl/onderzoek/ In totaal is driemaal, in de maanden juni, juli en augustus 2010, een sms-bericht verstuurd naar de verschillende contacten. Per ronde zijn veertig tot vijftig verschillende contacten benaderd. In totaal zijn er rond de 150 sms-berichten verstuurd. Alle contacten zijn enkele dagen na het versturen van het sms-bericht telefonisch benaderd met de vraag of zij de sms hebben ontvangen en of zij wilden deelnemen aan het onderzoek. Ook bij dit contact werd verwezen naar de online vragenlijst. Deze arbeidsintensieve klus had een relatief geringe opbrengst. Slechts vier prostituees zijn door middel van deze methode betrokken in het onderzoek en hebben de internetenquête ingevuld. Eén van hen heeft tevens aan een interview meegewerkt. Het gaat om twee vrouwen die thuis ontvangen (waarvan één als BDSM-meesteres), een vrouw die in een massagesalon werkt en een escortdame. Drie van hen werken als zelfstandige. Hun leeftijden lopen uiteen van 26 jaar tot 54 jaar en hun opleidingsniveau van slechts lagere school tot hbo. Zij zijn alle vier van 3 Zie bijlage 3 voor de online vragenlijst. 13

14 autochtone afkomst. Vanwege de lage respons op de digitale vragenlijst (n=4) worden de resultaten niet afzonderlijk besproken, maar worden de bevindingen meegenomen in de bespreking per thema waar mogelijk. De lage respons op de sms-berichten en belrondes kan deels worden verklaard uit de bevinding dat in veel gevallen de telefoon tijdens het nabellen uitgeschakeld was of omdat de telefoonnummers afgesloten waren en zij derhalve geen bericht hebben ontvangen. Eén van de geïnterviewde prostituees zegt hierover het volgende: Om de Belastingdienst te ontduiken nemen vrouwen die illegaal in de prostitutie werken met regelmaat nieuwe telefoonnummers en zijn dan niet meer bereikbaar op het vorige nummer. Dit wordt bevestigd door de Belastingdienst. Daarnaast kwam naar voren dat advertenties met elk een eigen naam en mobiel nummer vaak behoren tot één en dezelfde vrouw. Zo kregen we tijdens het nabellen diverse malen dezelfde vrouw aan de lijn, terwijl zij slechts eenmaal benaderd waren. Eén van de vrouwen zei lachend: Ik word knettergek van al die sms jes van jullie. Deze vrouw bleek onder verschillende namen te werken en had de mobiele nummers doorgeschakeld naar één telefoonnummer. Tot slot zijn de sms-berichten en de internetenquête opgesteld in de Nederlandse taal, wat tot gevolg heeft dat alleen vrouwen die de Nederlandse taal beheersen via deze weg konden deelnemen. Gezien de relatief forse tijdsinvestering in relatie tot de geringe opbrengst op de internetenquête, hebben wij ervoor gekozen om deze niet te vertalen. 3.4 Verdiepende fase In de verdiepende fase is contact gelegd met de verborgen prostituees en zijn interviews afgenomen. Het betreft vrouwen die hebben gereageerd op het smsbericht, de flyer of die door de onderzoekers zijn benaderd via een practitioner of prostitutiekenner. De interviews vonden plaats aan de hand van een semi-gestructureerde vragenlijst 4. Bij de werving van de verborgen prostituees is gekeken naar de spreiding over de verschillende prostitutievarianten en de nationaliteit. We hebben actief geprobeerd vrouwen met uiteenlopende etniciteit in het onderzoek te betrekken. Uit de internetsearch kwamen voornamelijk Nederlandse vrouwen naar voren. Om een advertentie te kunnen plaatsen dient de vrouw doorgaans de Nederlandse taal machtig te zijn. Er moeten immers verschillende handelingen worden uitgevoerd voordat de advertentie op de website kan worden geplaatst. De advertentie zelf is ook in het Nederlands. Om alsnog een goede spreiding te realiseren, hebben wij flyers in het Nederlands, Engels, Duits en Spaans achtergelaten op diverse locaties waar (verborgen) prostituees komen. Daarnaast hebben wij expliciet aan gastvrouwen van clubs en de privéhuizen gevraagd of wij konden spreken met prostituees van een niet-nederlandse afkomst. 4 Zie bijlage 4 voor de semi-gestructureerde vragenlijst. 14

15 Wij hebben in totaal veertien verborgen prostituees geïnterviewd, waarvan vijf vrouwen werkzaam in een privéhuis, drie in een erotische massagesalon, drie in een club, twee thuiswerkers en één in de escort. De vrouwen hebben een uiteenlopende etniciteit, waaronder Nederlands (n=8), Bulgaars (n=2), Surinaams (1), Grieks (n=1), Pools (n=1) en Antilliaans (n=1). De interviews met de Bulgaarse vrouwen vonden plaats in het Engels aangezien zij deze taal beter beheersten dan het Nederlands. Tijdens het interview schakelden de vrouwen telkens even over op het Nederlands. De interviews namen per keer 1 tot 1,5 uur in beslag. Wij hebben ervoor gekozen om geen gebruik te maken van een tolk, omdat uit het veldwerk bleek dat de vrouwen waar wij mee in contact kwamen vrijwel zonder uitzondering voldoende Nederlands of Engels spraken. Verder hebben wij overwogen een ex-prostituee in te zetten als medeonderzoeker, om de doelgroep beter te kunnen bereiken. Er was echter geen ex-prostituee beschikbaar om mee te werken aan het onderzoek. De geïnterviewde vrouwen stonden vrijwel zonder uitzondering positief tegenover medewerking aan het interview en de gestelde vragen. Slechts één vrouw uitte zich negatief over het interview; dit betrof een verslaafde prostituee werkzaam thuis en op de Europalaan. Haar antwoorden waren kort(af) en zij vroeg regelmatig of het interview al klaar was en of zij de vergoeding al kon ontvangen. Na elk interview is de vrouwen gevraagd of zij nog andere prostituees kenden die wellicht mee zouden willen werken. Geen van de vrouwen bleek echter bereid om namen van collega s te geven, ook niet bij het benadrukken van anonimiteit en vertrouwelijkheid. De onderzoekers hebben alle vrouwen na afloop van het interview een visitekaartje gegeven en hebben daarnaast alle vrouwen nagebeld om hen nogmaals te vragen of zij namen van andere prostituees konden aandragen. Dit heeft geen nieuwe respondenten opgeleverd. 3.5 Beoordeling bruikbaarheid verzamelde gegevens over verborgen prostitutie Tijdens de verkennende fase is in overleg met de opdrachtgever vastgesteld dat een gedegen meting van de omvang van de verborgen prostitutie(vormen) binnen de grenzen van het onderzoek niet goed haalbaar was. Er is daarom gekozen voor een meer kwalitatieve benadering, waarbij door middel van interviews en observaties is ingegaan op de kenmerken en de hulpbehoefte van de verborgen prostituees. Zoals verwacht was het in kaart brengen van de verborgen prostitutie, in het bijzonder het zoeken en vinden van verborgen prostituees die aan het onderzoek wilden meewerken, niet eenvoudig en arbeidsintensief. Niettemin hebben wij, gegeven de beschikbare tijd en het budget, veertien verborgen prostituees geïnterviewd. In totaal hebben wij 84 personen geïnterviewd en tal van observaties uitgevoerd. Naast de verborgen prostituees, waren dat practitioners (n=12) en 15

16 prostitutiekenners (n=58). Verder hebben wij tweemaal een groepsgesprek gevoerd met medewerkers van De Tussenvoorziening. De respondenten schetsen naar ons oordeel een rijk beeld van de praktijk van de verborgen prostitutie in Utrecht. Zij geven een goede indicatie van de kenmerken en hulpverleningsbehoefte van verborgen prostituees. De respondenten hebben niet alleen uitvoerig gesproken over hun eigen situatie, maar ook over die van hun lotgenoten. Bovendien sluiten de beelden die de drie groepen respondenten geven goed op elkaar aan. In onderlinge samenhang geven zij een consistente en bruikbare indruk van de verborgen prostitutie in Utrecht. Wij tekenen hierbij aan dat dit niet noodzakelijkerwijs het complete beeld hoeft te zijn. Mogelijk zijn er nog andere groepen verborgen prostituees werkzaam in Utrecht, die wij in het kader van dit onderzoek niet hebben weten te bereiken. Verder plaatsen wij nog twee kanttekeningen bij de verzamelde data. De Nederlandse prostituees zijn oververtegenwoordigd in de groep respondenten (n=8). Er hebben zes vrouwen van allochtone afkomst deelgenomen aan het onderzoek. Alle deelnemende vrouwen hebben bereidwillig meegewerkt aan het onderzoek en bleken relatief uitgesproken. Andere groepen, zoals (Noord-)Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse en Aziatische vrouwen, hebben wij op basis van de in het onderzoek gehanteerde methode niet weten te bereiken of wilden (ondanks aandringen) niet meewerken aan het onderzoek. Ten slotte volgt uit de overwegend kwalitatieve onderzoeksopzet dat op basis van de onderzoeksresultaten geen gegeneraliseerde uitspraken kunnen worden gedaan over de volledige populatie verborgen prostituees werkzaam in Utrecht

17 Verwey- Jonker Instituut 4 Verborgen prostitutie in Utrecht In dit hoofdstuk geven we op basis van het verzamelde materiaal inzicht in de groep verborgen prostituees. Allereerst staan we in paragraaf 3.1 kort stil bij de omvang van de verborgen prostituees in Utrecht, werkzaam in verschillende prostitutievarianten. Vervolgens worden in paragraaf 3.2 de kenmerken van de verborgen prostituees besproken, uitgesplitst naar leeftijd, nationaliteit, achtergrond en leefsituatie. Mogelijke vragen, problemen en concrete hulpbehoefte van verborgen prostituees staan centraal in paragraaf 3.3. Die paragraaf gaat in op de verschillende terreinen waar zich vragen en problemen kunnen voordoen en inventariseert de concrete hulpbehoefte. Paragraaf 3.4 beschrijft aspecten rondom uitstappen uit de prostitutie. Tot slot wordt in paragraaf 3.5 een uitwerking gegeven van suggesties voor de invulling en aanpak van de hulpverlening, zoals aangegeven door de respondenten. Ter illustratie zijn advertenties en citaten van de respondenten opgenomen. De namen van de verborgen prostituees zijn om privacyredenen gefingeerd. 4.1 Aard en omvang Deze paragraaf schetst per prostitutievariant op basis van de internetsearch en de interviews met de verschillende respondenten, waaronder practitioners, prostitutiekenners, prostituees werkzaam op het Zandpad of op de Europalaan en de verborgen prostituees, een beeld van de aard en omvang van de verborgen prostitutie. Zoals gezegd bleek het binnen de onderzoeksopdracht niet haalbaar om tot een gedegen schatting van de omvang van de verborgen prostitutievarianten te komen. Om die reden wordt hier op basis van het verzamelde materiaal slechts een grove schatting gegeven. De schatting van de omvang is gebaseerd op het beeld dat uit de gebruikte onderzoeksmethoden, de internetsearch en analyse van advertenties in kranten en de gesprekken met de diverse respondenten naar voren is gekomen Thuiswerkers Uit de internetsearch en krantenanalyse komen 150 advertenties naar voren van vrouwen die seksuele diensten aanbieden in Utrecht. Het merendeel van de vrouwen geeft aan klanten thuis te ontvangen. 17

18 Een voorbeeld van een advertentie van een thuiswerker 5 : Hoi geile jongens. Ik ben (..) en ontvang jullie graag in mijn woning in Utrecht voor (h) eerlijke sex. Op door de weekse dagen ben ik beschikbaar tussen 11 en 19 uur. Mijn weekenden hou ik voor mezelf. Neem contact op en ik geef je alle details voor een lekker afspraak. (bron: Daarnaast zijn er vrouwen die aangeven in een hotel te ontvangen, bij de klanten thuis te komen of liever op een andere plek willen afspreken. Hoi ik ben (..) En ik ontvang op maandag, dins, don en vrijdag in een hotel aan de rand van Utrecht. De kosten voor dit ontvangst zijn 150 euro voor een uur waar we tijdens dit uur gebruik kunnen maken van een heerlijk 2 pers bubbelbad of een ruime douche. voor ieders gezondheid en hygiëne doe ik alles safe, zoen niet en doe niet aan anaal sex. voor info kan je mij mailen of even bellen. (bron: Hallo heren en of stellen, ik ben (..) een leuke spontane blonde meid met mooie ondeugende blauwe ogen. je kan met mij in contact komen, en kan bij mij terecht in het midden van het land. ik doe buitensex, zodat ik jou heerlijk in de auto kan verwennen! Heb jij al zin? Graag bellen met nummerweergave anders pak ik niet op, vanwege vervelende ervaringen. liefs en tot gauw? 24 jaar! (bron: De 150 advertenties blijken, na telefonisch contact, niet tot 150 verschillende vrouwen te behoren. Een aantal vrouwen plaatst onder verschillende werknamen een advertentie en heeft de mobiele nummers vervolgens doorgeschakeld. Wanneer deze dubbelingen niet worden meegenomen, zijn er circa 50 vrouwen die in de periode juni tot en met augustus 2010 via een advertentie op internet of in een krant hun diensten aanbieden in Utrecht. Uit de interviews met practitioners, prostitutiekenners en reguliere en verborgen prostituees blijkt dat niet alle vrouwen die aan thuisontvangst doen een advertentie plaatsen. Deze vrouwen hebben bijvoorbeeld (vaste) klanten meegenomen nadat zij gestopt zijn met werken op de Europalaan of het Zandpad. Thuiswerker Menny zegt hierover: Ik heb geen advertentie op het internet, mijn klanten ken ik nog van mijn werk op de Baan. Toen ik op de Baan was gestopt wilden zij mij blijven zien. Soms komt er een nieuwe klant bij, dit gaat dan via via. Daarnaast ontvangen sommige vrouwen die werkzaam zijn in de vergunde sector, bijvoorbeeld op Zandpad of in een privéhuis, ook klanten thuis. Steffie, naar eigen zeggen een voormalig high class escortdame, nu als thuiswerker werkzaam, 5 Alle advertenties zijn letterlijk overgenomen van de website. Om privacyredenen zijn alleen naam en telefoonnummer verwijderd. 18

19 geeft aan: Toen ik nog werkte voor een vergund escortbureau in Amsterdam, had ik ook gewoon nog een advertentie op het internet staan. Het bureau kan hier niks over zeggen. Ik sprak ook vaak af met mijn klanten buiten het bureau om, meestal sprak ik dan af in een hotel. Inmiddels werk ik niet meer voor het bureau, ik heb een groot netwerk van klanten opgebouwd, ze weten mij te vinden. Seksinrichtingen zijn bekend met dit verschijnsel en proberen het meenemen van vaste klanten vaak tegen te gaan. Een gastvrouw geeft aan: Ik heb liever niet dat meiden buiten het werk met klanten afspreken, maar het gebeurt helaas wel. Dit mag niet, maar je hebt er niet altijd zicht op. Als een vaste klant opeens niet of minder komt, dan gaat er bij mij wel een belletje rinkelen. Geen van de respondenten kan een gedegen schatting geven van het aantal prostituees dat thuis ontvangt, maar geen advertentie plaatst Niet-vergunde escort en massagesalons/kapsalons Uit een zoektocht op het internet zijn verschillende niet-vergunde escortbureaus en massagesalons in Utrecht naar voren gekomen. Het is echter niet duidelijk hoeveel verborgen prostituees daadwerkelijk in dienst zijn bij deze bedrijven. Er zijn minimaal drie escortbureaus in Utrecht actief; op hun websites staan in totaal circa 25 vrouwen. Daarnaast zijn er minimaal twee niet-vergunde massagesalons met meerdere vrouwen in dienst. Een voorbeeld van een advertentie van een niet-vergunde massagesalon: Een heel spannende erotische massage met Body to body. Natuurlijk staat aan het einde een spetterende hoogtepunt voor jou die door een speciale massagetechniek zo lang mogelijk wordt uitgesteld. We beloven je een bijzonder vriendelijke en ongedwongen ontvangst, natuurlijk met een drankje en een leuk gesprek, een locatie waar alles erop afgestemd is om je optimaal te kunnen laten genieten. Sfeer, romantiek en vooral geen tijdsdruk. De massage duurt ALTIJD minimaal 1 uur. We beloven je verders hygiëne, discretie en persoonlijke benadering. Op het moment dat je binnen komt ben je hier gast. De tijd die we samen door brengen moet een bijzonder belevenis zijn voor je waar je graag aan terug denkt. Je kan erop vertrouwen dat er geen afspraak met je gemaakt word als je nummer??? bent. De masseuses (tussen de 24 en 35, allemaal slank, blank en getind) hier staan allemaal goed in het leven, hebben een baan en beschouwen dit hier als hobby. Daarom is ook geen van deze masseuses 5 dagen per week beschikbaar. Als je via telefoon reageert krijg je meer informatie voer wanneer welke masseuse beschikbaar is, maar je kan altijd afspreken van maandag tot zaterdag tussen 9.30 uur en uur. (AUB bellen met nummer herkenning). Vergoeding: 85,-- euro met 1 masseuse en 150,-- voor een heel bijzonder 4-handsmassage. Ontvangst: Utrecht niet in de binnenstad en je kan vrij parkeren voor het huis. (bron: 19

20 20 Zowel practitioners, prostitutiekenners als verborgen prostituees geven aan van het bestaan van de escortbureaus en massagesalons op de hoogte te zijn. Zij weten echter geen exacte cijfers te geven van het aantal vrouwen dat werkzaam is binnen deze varianten. Wel worden er vermoedens uitgesproken, het zou gaan om een grote groep. Escortdames gebruiken vaak hotels om afspraken met klanten te maken. Uit de observaties in hotels en gesprekken met prostitutiekenners zoals hotelmedewerkers en taxichauffeurs blijkt dat prostitutie in alle klassen hotels voorkomt, van high class hotels met zakenmannen op doorreis, tot de goedkoopste hotels met kamers die per uur kunnen worden gehuurd. Diverse taxichauffeurs die wij spraken brengen regelmatig prostituees naar hotels vanaf het Zandpad of de Europalaan. Een hotelmedewerker van een viersterrenhotel geeft aan dat de nachtreceptionisten soms vermoedens hebben dat er een dame wordt besteld door een gast in het hotel. Er wordt door het hotel geen actie ondernomen tegen vrouwen die zich s avonds of s nachts melden om een gast te bezoeken, behalve wanneer er sprake is van overlast voor de andere gasten. Ook worden de gasten hier niet op aangesproken. In hotels in de middenklasse komt het volgens diverse hoteleigenaren af en toe voor dat de hotelkamer wordt gebruikt als ontmoetingsplaats. In een budgethotel blijkt dat de kamerprijzen dusdanig laag zijn dat prostituees een kamer huren als goedkope slaapplaats na hun werk op het Zandpad. In een ander budgethotel blijkt na aanbellen en nabellen met de eigenaresse dat meerdere kamers worden bewoond en als werkruimte worden gebruikt door een groep jonge Oost-Europese prostituees. De hotelmedewerkers lijken de prostitutie met andere woorden oogluikend toe te staan. Uit de gesprekken met de hotelmedewerkers blijkt zij bij vermoedens van prostitutie niet ingrijpen. Als argumenten worden aangedragen dat men het nooit zeker kan weten of het om prostitutie gaat of simpelweg dat het hotel zich hier niet mee bezig houdt. Een groot aantal respondenten meent wat betreft de massagesalons en kapsalons dat er naar alle waarschijnlijkheid een aantal Thaise en Chinese massagesalons of kapsalons zijn, waar naast een reguliere massage of knipbeurt ook seksuele diensten worden aangeboden. Waar zijn de Aziatische vrouwen gebleven? Je ziet ze niet in de vergunde prostitutie, maar ze moeten ergens zitten! Het gaat hier echt wel om een groot aantal vrouwen, aldus een practitioner. Tijdens observatierondes is gesproken met ondernemers in dezelfde straat als een kapsalon of massagesalon, waarvan vermoedens waren dat hier tevens seksuele handelingen werden verricht. Een prostitutiekenner zegt over de aanwezigheid van een Chinese kapper in haar buurt: Een buurtbewoner gaat met regelmaat naar de Chinese kapperszaak om aan zijn trekken te komen. Op de vraag of wij in contact kunnen komen met die kapper zegt zij: Denk maar niet dat je van die Chinezen iets te horen krijgt, het is een gesloten gemeenschap, ze kunnen elkaar maken en breken.