JAARVERSLAG 2013 Het Firmament vzw

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2013 Het Firmament vzw Het Firmament vzw +32 (0) Maatschappelijke zetel Hoogstraat Mechelen Dagelijkse werking Brusselpoort - Hoogstraat Mechelen Het Firmament wordt gesteund door de Vlaamse overheid

2 INHOUDSTAFEL 1. Inleiding p Missie p Inhoudelijk jaarverslag 2013 p Financieel verslag 2013 p. 39 Bijlagen - Financiële bijlagen - Verslag van Viviane Spilliaert, erkend accountant - Goedkeuring Algemene vergadering jaarrekening 2013 van Het Firmament vzw - Gepubliceerde artikels Uitnodiging debat In het spoor van de creatie (3 september 2013, Kaaitheater, Brussel) - Uitnodiging focusgroep Mechelse podiumkunsten- en erfgoedactoren (25 juni 2013, Brusselpoort, Mechelen) - Sfeerbeelden activiteiten - Persknipels Verstuurde nieuwsbrieven 2

3 1. INLEIDING In 2013 is Het Firmament, als expertisecentrum voor het erfgoed van de podiumkunsten, blijven inzetten op dialoog, overleg en bevraging. Vanuit deze open houding zijn vele nieuwe contacten ontstaan met o.m. een uitbreiding van de Raad van bestuur (Thomas Crombez, AP-hogeschool, en Jan Van Goethem, de Munt) en een aanzienlijke stijging van behandelde vragen als concreet resultaat. Dankzij deze doorgedreven dialoog stelden we vast dat de onderzoeksstrategie, opgesteld in 2012, over de aanpak van het podiumkunstenerfgoed in Vlaanderen, bijgesteld moest worden. De keuze om het onderzoeksterrein geografisch af te bakenen (de toekomstige dienstverlening enkel uittesten in Mechelse casussen Labo Mechelen ) bleek, onder meer door de stijgende vraag van buiten Mechelen, onhoudbaar in de praktijk en werd in de loop van 2013 uitgebreid naar Vlaanderen. Het opentrekken van de focus zorgde voor nieuwe samenwerkingen, bv. met Theater aan Zee, STUK en Circus Ronaldo, en een succesvol eerste ontmoetingsmoment op Het Theaterfestival (3 september 2013) voor een 80-tal vertegenwoordigers uit het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld. Dit debat In het spoor van de creatie, over de zin of onzin van het archiveren van theater en dans, zette Het Firmament op de kaart, zette verschillende sectoren aan tot reflectie over dit thema en bevestigde de ingeslagen weg van Het Firmament. Want door in een eerste fase van de beleidsperiode inhoudelijk vooral in te zetten op de zorg voor archieven en collecties, speelde Het Firmament niet enkel maximaal in op één van de meest precaire noden die we hadden gedetecteerd, we konden ook een wezenlijke bijdrage leveren aan partnerprojecten in het erfgoedveld. Zo participeerde Het Firmament als partner actief in het project Erfgoedzorg in de kunstensector, gecoördineerd door PACKED vzw, met als andere partners BAM, VTi, FARO, Resonant, VAi /CVAa, Archiefbank Vlaanderen en Forum voor Amateurkunsten. Dit project zal in 2014 resulteren in een website voor het volledige kunstenveld over de zorg voor archieven en collecties. Het Firmament is enerzijds lid van de stuurgroep die fungeert als klankbord om het project op te volgen, bij te sturen en te bewaken, anderzijds geeft het ook intensief feedback via de inhoudelijke werkgroepen. Door complementair te werken, werd dubbel werk vermeden, in die mate dat PACKED en Het Firmament begin 2014 samen besloten om de krachten te bundelen. In plaats van twee aparte toolboxen op te richten - één vanuit Het Firmament specifiek voor de podiumkunsten, en één vanuit het project Erfgoedzorg - werken we liever samen aan één, meer complete toolbox. Hierdoor wordt expertise die Het Firmament opbouwde tevens ontsloten voor de hele kunstensector. Zo zullen in 2014 de vele inspanningen van de opgebouwde expertise zichtbaarder worden in handige tips over de zorg voor archieven en collecties. Het Firmament trekt deze online dienstverlening nu al in de praktijk door met de uitbouw van een vrijwilligerswerking, in samenwerking met Erfgoedel Mechelen. Ook over andere inhoudelijke thema s zal Het Firmament deze beleidsperiode expertise opbouwen en starten met een dienstverlening. De opgebouwde expertise inzake figurentheater blijft daarbij als belangrijk vertrekpunt gelden. Projectmatig werken we nu al rond de immateriële aspecten van het podiumkunstenerfgoed en hoe je het waardevolle erfgoed opnieuw kan inzetten in de eigen werking of voor een publiek. Het Firmament werd bovendien samen met Resonant als trekker aangeduid om een netwerk uit te bouwen en een gemeenschap te vormen rond het immaterieel erfgoed van respectievelijk de podiumkunsten en muziek. Tot slot werkt Het Firmament naarstig aan de voorbereidingen van de registratie van het podiumkunstenerfgoed en hoe dit op termijn online ontsloten kan worden. In die mate inzetten op kennis en expertise, heeft pas zin als er ook intern gewerkt wordt aan een duurzame bewaring en aan een doorgedreven kennisdeling met de verschillende doelgroepen van Het Firmament. Intern zette Het Firmament in 2013 het traject Interne kwaliteitszorg verder. Alle verzamelde en opgebouwde expertise wordt systematisch gedocumenteerd en duurzaam bewaard. Dit zal vooral z n vruchten afwerpen in 2014 wanneer de nieuwe organisatiewebsite met enige vertraging gelanceerd zal worden. Zo verzamelden we de 3

4 afgelopen 2 jaar systematisch tal van inspirerende projecten uit binnen- en buitenland (tentoonstellingen, publicaties, online projecten, onderzoek, musea, performanceprojecten, films, etc.). Door te laten zien hoe anderen aan de slag gaan met podiumerfgoed, kan je individuen en organisaties overtuigen om in te zetten op de eerste, noodzakelijke stap, zijnde de zorg voor hun archief en/of collectie. Door die eerste stap te zetten, kan je je archief en collectie op een actieve manier inzetten in je eigen werking of in publieksgerichte activiteiten. In afwachting van de nieuwe website, diende Facebook alvast als belangrijk kanaal om dit te delen. Tot slot zette Het Firmament verder in op het verduurzamen van de opgebouwde figurentheaterwerking en expertise over figurentheater. Vele noden die gelden voor figurentheater, konden we integreren in de aanpak van het volledige podiumkunstenerfgoed. Andere, specifieke activiteiten gericht op de figurentheatergemeenschap werden in 2013 deels ondergebracht bij OPENDOEK, het steunpunt voor amateurtheater in Vlaanderen. Na de laatste figurentheaterworkshop die Het Firmament aanbood in 2013, zal OPENDOEK opnieuw structureel figurentheaterworkshops aanbieden vanaf 2014 en ook de communicatie voor het figurentheaterveld vanaf 2014 volledig voor hun rekening nemen. Het Firmament deelt zoveel mogelijk contacten en ervaring, en begeleidt waar mogelijk deze overdracht. Tot slot werd de eigen figurentheatercollectie en archief ingezet om expertise op te bouwen op het vlak van objectregistratie en herbestemming. Deze expertise wordt ingezet in het brede podiumkunstenveld. 31 maart 2014 Sigrid Bosmans Voorzitter Veerle Wallebroek Algemene leiding 4

5 2. MISSIE Het Firmament is het landelijk expertisecentrum voor het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Het inspireert groepen, gemeenschappen en individuen om op een actuele, reflectieve en zorgzame manier om te gaan met dit erfgoed. De opgebouwde expertise inzake het cultureel erfgoed van het figurentheater geldt daarbij als een belangrijk vertrekpunt. In dialoog met het veld ontwikkelt Het Firmament nieuwe kennis en expertise over behoud en beheer, onderzoek, transmissie, ontsluiting en publiekswerking. Het doet dit vanuit een internationaal perspectief en speelt in op maatschappelijke tendensen en behoeften. Het Firmament vervult een stimulerende makelaarsrol in het expertisenetwerk van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Het bouwt aan een platform om relevante kennis en expertise verder te ontwikkelen en uit te wisselen inzake het koesteren en borgen van het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten in Vlaanderen. 5

6 3. INHOUDELIJK JAARVERSLAG 2013 SD 1 Het Firmament heeft uiterlijk tegen het einde van de beleidsperiode een methode ontwikkeld om, en is gestart met, het veld van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten op een uniforme wijze in kaart te brengen, inclusief de noden en behoeften. In 2013 zette Het Firmament de opgestarte visie- en nodenbevraging bij erfgoedvormers en beheerders van podiumerfgoed verder (OD 1.2). Dit blijft essentieel om de werking af te toetsen en omgekeerd, om de vinger aan de pols te houden over wat er leeft in het veld. Het Firmament deed dit op tal van manieren om een zo breed mogelijk draagvlak te creëren en om de verschillende type ac&toren of doelgroepen te bereiken: individuele gesprekken, ontmoetingsmomenten, diepte-interviews, discussies met de leden van de Algemene vergadering en met de stuurgroepleden van het onderzoek over De omgang met het podiumkunstenerfgoed. Dankzij deze doorgedreven dialoog stelden we vast dat de onderzoeksstrategie die we uitstippelden in 2012 bijgesteld moest worden. De keuze om het onderzoeksterrein geografisch af te bakenen (de ontwikkelde dienstverlening enkel uittesten in Mechelse casussen Labo Mechelen ) bleek onhoudbaar in de praktijk en werd in de loop van 2013 uitgebreid naar Vlaanderen. De inhoudelijke werklijnen voor deze beleidsperiode bleven behouden: - Werklijn 1: Archief- en collectiezorg - Werklijn 2: Lokalisatie en registratie - Werklijn 3: Documenteren en transmissie van immateriële aspecten van podiumkunstenerfgoed - Werklijn 4: Publieksgericht re-activeren en valoriseren De initiële focus bleef archief- en collectiezorg, de andere werklijnen werden waar mogelijk opgestart in functie van projecten. Per werklijn doorlopen we telkens hetzelfde proces: - Stap 1: Kennis- en expertiseopbouw (SD2) - Stap 2: Dienstverlening aan de hand van expertisedeling en praktijktoepassingen (SD3) Dit proces wordt voorafgegaan door een noden- en visiebevraging en verloopt vanuit een netwerkperspectief (SD4), met oog voor duurzaamheid en diversiteit (SD6). De vermelde stappen verlopen per werklijn initieel in deze volgorde, maar ook omgekeerd: door ervaring uit de praktijk, bouwen we expertise op. 6

7 OD 1.1 Hiertoe heeft Het Firmament het cultureel erfgoed van de podiumkunsten benoemd en geïdentificeerd in een thesaurus van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Actie 1 Actie 2 Het Firmament maakt een overzicht van bestaande definities en benamingen over het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten en neemt hiervoor contact op met binnen- en buitenlandse instellingen. Dit ter voorbereiding van een thesaurus voor het podiumkunstenerfgoed in Vlaanderen. Het Firmament analyseert de toepasbaarheid van de aanpak van de figurentheaterthesaurus op het podiumkunstenveld. Indicatoren: het opgestelde overzicht van bestaande definities en benamingen over het erfgoed van de podiumkunsten uit binnen- en buitenland. De analyse van de toepasbaarheid van de figurentheaterthesaurus op het podiumkunstenveld Om te kunnen starten met de lokalisatie en registratie van podiumkunstencollecties, is het noodzakelijk om eerst na te gaan op welke manier de verschillende type objecten benoemd kunnen worden. Dit dient te gebeuren volgens internationale standaarden, met het oog op uitwisselbaarheid van gegevens. Bovendien bestaat hierover idealiter bij de verschillende beheerders van podiumerfgoed consensus om het registratieproces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Daarom werden in 2013 eerst afgeronde en lopende thesauriprojecten uit binnen- en buitenland in kaart gebracht en werd gestart met de analyse ervan actie 1, 2. Deze zijn ofwel gefocust op podiumkunsten of bevatten termen die gerelateerd zijn met podiumerfgoed. Uit de verdere analyse in 2014 zal de verdere aanpak voor Vlaanderen bepaald worden. Om de lokalisatie- en registratiefase alvast verder voor te bereiden werd overleg gepleegd met collegaexpertisecentra om ervaringen uit te wisselen: met PACKED (19/3/2013) over het online zichtbaar maken van de geregistreerde gegevens en met ETWIE over hoe de aanpak van hun databank (12/7/2013). extra actie OD 1.2 Hiertoe heeft Het Firmament in dialoog met het veld een solide en onderbouwde gemeenschappelijke visie omtrent de omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten ontwikkeld. Actie 1 Actie 2 De stuurgroep van het onderzoeksproject Labo Mechelen opgericht in 2012 komt minstens twee keer samen in In dialoog met de stuurgroep verfijnt en stuurt Het Firmament de strategie en doelstellingen bij van Labo Mechelen om in deze beleidsperiode een methode te ontwikkelen over het in kaart brengen van het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten en de noden daaromtrent. De stuurgroep fungeert als klankbordgroep en als draagvlak in het erfgoed- en podiumkunstenveld. Op basis van de bevindingen van Labo Mechelen ontwikkelt Het Firmament een visie over het belang van een gefundeerd beleid over de omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Deze en andere globale thema s over de omgang met het podiumkunstenerfgoed worden voorgelegd op de Algemene vergadering van Het Firmament. Dit orgaan werd in 2012 uitgebreid met tal van experts uit het podiumkunsten- en erfgoedveld om het in te zetten als denktank en draagvlak, eerder dan een louter formeel orgaan. De Algemene vergadering komt in 2013 minstens 2 keer samen. Indicatoren: de verslagen van de stuurgroep, de ontwikkelde visie 7

8 In 2013 zette Het Firmament op tal van manieren de noden- en visiebevraging bij erfgoedvormers en beheerders verder, waaronder de bijeenkomsten met de stuurgroep 1 van het onderzoek over De omgang met het podiumkunstenerfgoed (18/3/2013 en 7/11/2013). actie 1 Zoals vermeld maakte de initiële geografische afbakening plaats voor een ruimere aanpak en werd de stuurgroep dan ook als dusdanig herbenoemd. De samenstelling gebeurde destijds op basis van thematische expertise en kennis over de eigenheid van verschillende doelgroepen. Deze wijziging had dan ook geen impact op de samenstelling. Om gerichter te kunnen werken werd naast de stuurgroep een aantal werkgroepen opgestart met leden van de stuurgroep en andere experts, specifiek rond een bepaald thema: - archief- en collectiezorg - communicatie - databanken - herbestemming van podiumcollecties De werkgroep archief- en collectiezorg 2 kwam een eerste keer samen op 7 juli 2013 om feedback te geven over de instrumenten die ontwikkeld werden over de zorg voor archieven en collecties. Daarnaast fungeert de Algemene vergadering 3 van Het Firmament sinds 2012 als denktank. Thema s over de omgang met het erfgoed van de podiumkunsten worden voorgelegd aan een breed samengestelde groep van personen met een specifieke expertise en/of kennis over een van de doelgroepen waarvoor Het Firmament een dienstverlening ontwikkelt. Op de vergaderingen in 2013 (25/3/2013 en 4/11/2013) actie 2 kwamen volgende thema s aan bod: - Wat zijn de belangrijkste argumenten om een gezelschap te overtuigen zorgzaam om te springen met archief, decors, kostuums, etc.? - Wat zijn de voornaamste selectiecriteria om bepaalde archiefstukken of objecten uit een (podiumkunsten)collectie al dan niet te bewaren? - Waar moet een archief en/of collectie uit de podiumkunsten idealiter bewaard worden bij een overlijden of wanneer de eigenaar het wenst af te stoten? Welk advies dient Het Firmament te geven bij herbestemmingsvragen (bv. centraal vs lokaal beheren van archieven en collecties)? - Naar een online platform of netwerk over (de omgang met) podiumerfgoed? Specifiek voor het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld werd in het Kaaitheater tijdens Het Theaterfestival op 3 september 2013 een debat georganiseerd over de zin en onzin van het archiveren van theater en dans ( In het spoor van de creatie ) extra actie. Eerst kwamen verschillende projecten aan bod, gepresenteerd door Sarah Whatley (Coventry University, UK, over Siobhan Davies Dance ), Patrick Allegaert (Museum Dr. Guislain, over de nalatenschap van Eric De Volder) en dramaturge Kristien Van den Brande ( Oral Site ). De centrale vraag van het debat dat daarop volgde luidde: hoe kunnen we theater- en danscreaties 1 De stuurgroep bestaat uit Stephanie Aertsen (AMVB), Sigrid Bosmans (Erfgoedcel Mechelen), Bart Ooghe (Erfgoedcel Waasland), Bart Magnus (VTi), Bernard Soenens (OPENDOEK), Ton Schipper (Danspunt), Alexander Vanderstichele (FARO), Klaas Jaap van der Meijden (Resonant), Rony Vissers (PACKED) en Johan Wambacq (Kaaitheater) 2 De werkgroep archief- en collectiezorg bestaat uit Stephanie Aertsen (AMVB), Klaas Jaap van der Meijden (Resonant) en 3 De Algemene vergadering bestaat uit de volgende leden: Sigrid Bosmans (erfgoedcoördinator, diensthoofd Erfgoedcel Mechelen, voorzitter Het Firmament), Paul Contryn (scenograaf DE MAAN), Thomas Crombez (postdoctoraal onderzoeker Universiteit Antwerpen departement Letterkunde, docent AP Hogeschool Antwerpen), Els De Bodt (coördinator Theaterfestival), Michael De Cock (directeur t Arsenaal, acteur, regisseur, auteur), Barbara de Jong (Mu.ZEE, hoofd behoud en beheer ), Erwin Jans (dramaturg Toneelhuis, docent K.U.Leuven en AP Antwerpen, redacteur, publicist), Bart Magnus (Vlaams Theater Instituut, coördinatie documentatie), Kristof Michiels (digitaal strateeg M HKA, docent KHLim-PHL, webdesigner), Rebecca Schoeters (depotconsulent Provincie Vlaams-Brabant), Leen van Dijck (directeur Letterenhuis), Hildegarde Van Genechten (FARO, stafmedewerker participatie, educatie & bemiddeling), Jan Van Goethem (De Munt, archivaris), Karel Van Ransbeeck (artistieke leiding De Spiegel) Luk Verschueren (voorzitter Forum voor amateurkunsten, voormalig adjunct-secretaris ACW, voorzitter SARC-Algemene Raad), Eva Wittocx (curator Museum M) 8

9 archiveren, en waarom zouden we dit doen? De sporen van performances zijn immers moeilijk te traceren en te reconstrueren. Kan dit verleden bovendien inspiratie bieden voor heden en toekomst? Hoe staan podiumkunstenaars, academici en erfgoedactoren hier tegenover? Een 80-tal vertegenwoordigers uit het podiumkunsten- en erfgoedveld gingen in dialoog over de mogelijkheden en hinderpalen bij archiveren in het podiumkunstenveld. Het Theaterfestival was het uitgelezen moment om na te denken over de relatie tussen de hedendaagse podiumkunsten en hun vervlogen repertoires, en meer in het bijzonder over de rol van archiefzorg in het exploreren van deze relatie. De grote publieksopkomst en de boeiende interventies bewezen dat er nood is aan een dialoog over dit thema. Een verslag over dit evenement verscheen in het tijdschrift van FARO (zie bijlage). Intern werd dit evenement uitgebreid geëvalueerd en gedocumenteerd (19 september 2013). Voor een inleidend filmpje van dit evenement namen we drie diepte-interviews af waarin Peter Vandenbempt (artistiek medewerker Tristero), Yvonne Peiren (archivaris en dramaturge NTGent) en Wouter Hillaert (cultuurjournalist) hun visie gaven over de omgang met het podiumverleden. extra actie Het filmpje blijft beschikbaar via de website van Het Firmament. Specifiek voor het professionele erfgoedveld werd in december 2013 een online survey gelanceerd, in samenwerking met de Karel de Grote-Hogeschool (Departement marketing), omdat er voor het erfgoedveld geen overzicht bestond van welke erfgoedactoren podiumerfgoed beheren en of ze bijkomende ondersteuning nodig hadden. Bij meer dan 900 medewerkers van professionele musea, erfgoedbibliotheken, archiefinstellingen en -diensten werd gepeild naar hun huidige omgang met podiumerfgoed en of ze hierin een rol wensen te vervullen in de toekomst. Op basis van de resultaten kan Het Firmament in 2014 zijn dienstverlening verder verfijnen en krijgt het bovendien een zicht op herbestemmingsmogelijkheden bij vragen uit het podiumkunstenveld. Dit laatste aspect was het doorslaggevende argument om uiteindelijk te kiezen voor de methode van de survey, ondanks de vele bevragingen in het veld. Aangezien de individuele informatie in het kader van herbestemmingsmogelijkheden essentieel was, bleek dit de enige manier van bevragen te zijn. In het amateurkunstenveld werd een eerste aanzet tot nodenbevraging gegeven naar aanleiding van een artikel dat we aanleverden voor Op&Doek, het tijdschrift van OPENDOEK Amateurtheater Vlaanderen. Naar aanleiding van dit artikel werd een oproep gelanceerd naar alle leden met als titel Schatten op zolder : Heeft je groep een archief? Wat bewaar je zoal? Voor het artikel en de reacties, zie bijlage. Tot slot hield Het Firmament tal van individuele gesprekken, onder meer met met Jan Van Goethem (De Munt, archivaris, en voorzitter SIBMAS, 19/2/2013, 14/3/2013, 27/3/2013), Chris Van Goethem (RITS, over de zorg voor theatertechnieken, 11/3/2013, met ETWIE), Stef De Paepe (DE MAAN, over de objectregistratie van de poppencollectie) en Thomas Crombez (Universiteit Antwerpen, AP-hogeschool Antwerpen, 8/5/2013). Deze gesprekken vormden ook de concrete aanleiding voor Thomas Crombez en Jan Van Goethem om toe te treden tot de Raad van bestuur van Het Firmament. Dit werd op 4/11/2013 bekrachtigd door de Algemene vergadering. Voor een nodenbevraging bij alle type actoren die podiumerfgoed beheren, van professioneel tot amateur of vrijwilliger, in het podiumkunsten- en erfgoedveld, verwijzen we naar de volgende operationele doelstelling (OD 1.3) over de focusgroep in Mechelen. Deze noden- en visiebevraging blijft essentieel om de werking af te toetsen, de dialoog aan te gaan, en omgekeerd, om de vinger aan de pols te houden over wat er leeft in het veld. Op basis van de resultaten wordt de visie over en de aanpak van de zorg voor het erfgoed van de podiumkunsten steeds verder verfijnd en het draagvlak uitgebreid. 9

10 OD 1.3 Hiertoe heeft Het Firmament aan de hand van casussen bepaalde problematieken onderzocht. Actie 1 Actie 2 Actie 3 Actie 4 Actie 5 Actie 6 Het Firmament maakt een zo volledig mogelijke oplijsting van Mechelse actoren die in verschillende mate verbonden zijn met aspecten van podiumkunstenerfgoed. Het gaat om festivals, ateliers, gezelschappen uit het professionele en amateurcircuit, instellingen als de erfgoedcel, archieven, musea, de bibliotheek, andere expertisecentra, het kunsten- en cultuurcentrum, onderwijsinstellingen, individuen als recensenten, antiquairs, verzamelaars, erfgenamen, beleidsmakers, enzovoort. In functie van deze lijst van actoren wordt bepaald waar er lacunes zijn en gezocht naar oplossingen om deze te dekken (er is bijvoorbeeld geen professioneel dansgezelschap gevestigd in Mechelen). Aangezien de uiteindelijke methodiek later over heel Vlaanderen uitgerold wordt dient bijgevolg rekening gehouden te worden met alle mogelijke actoren. Het Firmament analyseert de toepasbaarheid van de methodiek van nodenbevraging in het figurentheaterveld op het podiumkunstenveld. In overleg met de stuurgroep wordt een methode uitgewerkt om deze actoren te bevragen op het vlak van hun noden over het podiumkunstenerfgoed waarmee zij werken of in aanraking komen. De nodenbevraging wordt uitgevoerd bij de Mechelse actoren en geanalyseerd. Op basis van de verkenningsronde van het Mechelse podiumkunstenveld en de nodenbevraging (OD 1.2) worden een aantal instellingen en personen uit Mechelen geselecteerd om de verdere stappen van de methode te kunnen uittesten. Binnen Labo Mechelen wordt met andere woorden een laboratoriumsituatie gecreëerd. Indicatoren: de geselecteerde instellingen en personen, de lijst van Mechelse actoren, de resultaten van de nodenbevraging Bovenstaande acties werden opgesteld op het moment dat er in de aanpak van de omgang met podiumerfgoed nog een geografische afbakening, zijnde Mechelen, gehanteerd werd. Binnen de casus Labo Mechelen was in 2013 gepland om uit te testen hoe een nodenbevraging het best uitgevoerd kon worden. Op basis van uitgeteste aanpak in Mechelen zou de methodiek later over heel Vlaanderen uitgerold worden of kunnen gelden als representatief voor heel Vlaanderen. De resultaten van deze acties in Mechelen, lagen mee aan de basis van de beslissing om het onderzoek te verruimen naar Vlaanderen. In overleg met de stuurgroep actie 4 en geïnspireerd op de aanpak die destijds door Het Firmament gehanteerd werd in het figurentheaterveld actie 3 werd gekozen voor de methode van de focusgroep om de noden van de Mechelse actoren te bevragen. Op basis van de uitgewerkte veldtekening van de verschillende type actoren in Mechelen die podiumerfgoed beheren actie 1 organiseerde Het Firmament op 25 juni 2013 een focusgroep actie 5. Medewerkers van de erfgoedcel, het stadsarchief, de Stedelijke Musea, een heemkundige kring werden uitgenodigd, maar ook medewerkers van een professioneel theatergezelschap, en het amateurkunstenveld in Mechelen. We peilden naar mogelijkheden en obstakels in de omgang met sporen van voorbije theater- of danscreaties, en dit bij zowel liefhebbers als professionals uit het Mechelse podiumkunsten- en erfgoedveld. De focusgroep werd uitgebreid intern geëvalueerd op 27 juni en 9 juli 2013 en intern gedocumenteerd. Eerst en vooral stootten we op het gegeven dat er in Mechelen geen professioneel dansgezelschap actief is. Om de specifieke noden van dit type actor te onderzoeken, moesten we sowieso al buiten de Mechelse regio treden. actie 22Uit de focusgroep kwamen bovendien tal van noden naar boven, onder meer op het vlak van de zorg voor archieven en collecties. De ondersteunend instrumenten die Het Firmament daarvoor zou ontwikkelen als dienstverlening, dienden ook eerst uitgetest te worden in verschillende contexten vooraleer ze structureel aan te bieden. Aangezien er in het algemeen te weinig professionele podiumactoren zijn in Mechelen en het niet opportuun is om hen te veel te benaderen, zou ook buiten Mechelen gezocht moeten worden voor test - actoren. Tot slot werd Het Firmament op dat moment al gecontacteerd door organisaties buiten Mechelen om projectmatig samen te werken. Al deze aspecten leidden tot de beslissing om de onderzoeksstrategie te verruimen en meteen in te zetten op heel Vlaanderen. Bepaalde aspecten zullen wel lokaal uitgetest worden, zoals bijvoorbeeld de lokale aanpak met vrijwilligers bij archiefzorg. 10

11 De nodenbevraging werd dan ook in 2013 verder opengetrokken, buiten Mechelen (zie OD 1.2). Alle gedetecteerde noden werden gedocumenteerd, geanalyseerd en ingezet in de verfijning van de visie op de omgang met het erfgoed van de podiumkunsten in Vlaanderen. 11

12 SD 2 Het Firmament heeft in samenwerking met de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten nieuwe expertise, kennis en onderzoek omtrent het cultureel erfgoed van de podiumkunsten ontwikkeld. Als expertisecentrum met een nieuwe, verruimde opdracht sinds 2012, is het essentieel om prioritair aandacht te besteden aan het verwerven van nieuwe expertise. Dit deden we in 2013 enerzijds binnen de eigen organisatie door in binnen- en buitenland relevante expertise te verzamelen, te beoordelen en bijkomend te ontwikkelen (OD 2.1), anderzijds door partnerschappen aan te gaan met andere organisaties en onderwijsinstellingen (OD 2.2). Het verzamelen van kennis en expertise gebeurde in functie van de werklijnen die voorop gesteld werden in het onderzoek over De omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten (SD 1): - Werklijn 1: Archief- en collectiezorg - Werklijn 2: Lokalisatie en registratie - Werklijn 3: Documenteren en transmissie van de immateriële aspecten van podiumkunstenerfgoed - Werklijn 4: Publieksgericht re-activeren en valoriseren We besteedden bovendien expliciet aandacht aan inspirerende projecten: welke initiatieven zijn er al gerealiseerd die op een inspirerende manier omgaan met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten (OD 2.3). Tonen wat je publieksgericht kan doen met podiumerfgoed blijkt een goede stimulans te zijn om erfgoedvormers en beheerders te overtuigen van de noodzakelijke voorgaande stappen: de zorg voor het archief en de objecten. Deze inspiring practices werden verzameld met het oog op de lancering van een nieuwe website van Het Firmament. Tot slot besteedde Het Firmament in 2013 uitgebreid aandacht aan het verduurzamen van de opgebouwde kennis over figurentheatererfgoed in de vorige beleidsperiodes (SD 5). OD 2.1 Hiertoe heeft Het Firmament verder gewerkt aan een voortdurende uitbreiding van kennis en expertise binnen de eigen organisatie. ALGEMEEN Actie 1 Aan de hand van relevante literatuur, nieuwsbrieven, opvolging van de actualiteit, enzovoort, breiden de medewerkers van Het Firmament hun kennis en expertise over het cultureel erfgoed van de podiumkunsten uit en zijn ze op de hoogte van actuele trends en evoluties. Actie 2 Het Firmament ontwikkelt een methodiek om de programmatie van gezelschappen en speelplaatsen analyseren op vlak van voorstellingen die vertrokken zijn vanuit een erfgoedreflex. Dit om op een zo efficiënt mogelijke manier zowel het actuele podiumkunstenveld in Mechelen op te volgen met het oog op het onderzoeksproject Labo Mechelen, als algemeen in Vlaanderen interessante voorstellingsprojecten met bruggen naar erfgoed bij te wonen en/of te communiceren via website en nieuwsbrief. Actie 3 Aan de hand van studiedagen, congressen, deelname aan werkgroepen en overlegorganen, opleidingen, bijwonen van voorstellingen, lidmaatschap van organisaties, enzovoort, breiden de medewerkers van Het Firmament hun kennis en expertise over het cultureel erfgoed van de podiumkunsten uit en zijn ze op de hoogte van actuele trends en evoluties. Actie 4 Het Firmament behandelt binnenkomende vragen en adviseert en verwijst door waar mogelijk. Op basis van binnenkomende vragen tot advies, breidt Het Firmament op haar beurt ook haar kennis, expertise en netwerk uit. Indicatoren: de aangekochte boeken, de abonnementen op tijdschriften en nieuwsbrieven, de gevolgde studiedagen, de bijgewoonde voorstellingen, de opgebouwde kennis en expertise 12

13 Als expertisecentrum is het prioritair om kennis en expertise uit te bouwen over aspecten van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten en algemeen, om op de hoogte te zijn van actuele tendensen. Bovenstaande acties werden gerealiseerd actie 1, 2 en dienden niet enkel voor de interne expertise-opbouw maar ook om te communiceren naar en te delen met onze stakeholders via website, nieuwsbrief en Facebook. De tijdschriften werden bovendien geordend zodat het voortaan systematisch geklasseerd kan worden. Aangekochte publicaties werden opgenomen in de bibliografische tool Zotero om te kunnen integreren in de nieuwe website. Studiedagen, symposia en workshops zijn uiteraard ook een ideaal instrument voor expertise-opbouw en netwerking. In de bijlage werd een overzicht opgenomen van alle evenementen die werden bijgewoond actie 2, 3. Ook voorstellingen zijn essentieel om tendensen te detecteren en in het kader van partnerprojecten waar gezelschappen bij betrokken zijn. Ook hiervan een overzicht in de bijlage. Daarnaast werd stilaan buiten het figurentheaterveld bekend dat Het Firmament als dienstverlenende organisatie gecontacteerd kon worden voor advies, in een eerste fase vooral over het thema archief- en collectiezorg. De binnenkomende vragen die we behandelden waren naast het adviserend aspect, ook belangrijk om bijkomende ervaring op te bouwen. Een 60-tal vragen werd systematisch gedocumenteerd actie 4. Theater aan Zee, KVS, Muziektheater Transparant, Circus Ronaldo, STUK, provincies, erfgoedcellen, expertisecentra, musea, archieven, studenten, academici, pers, enzovoort, vonden in 2013 hun weg naar Het Firmament waardoor het behandelen van dergelijke, externe vragen een belangrijk onderdeel werd van de werking van Het Firmament. Een aantal contacten mondden uit in langere trajecten, onder meer met Circus Ronaldo, Theater aan Zee en STUK die in 2014 zullen doorlopen. Tot slot werden systematisch inspirerende projecten uit binnen- en buitenland verzameld en gedocumenteerd, met het oog op de lancering van een nieuwe website van Het Firmament (zie OD 2.3). INTERNE KWALITEITSZORG Actie 5 Het Firmament installeert instrumenten om intern tot een optimale uitwisseling van informatie en kennis te komen (interne kwaliteitszorg) op het vlak van ICT, maar ook op het vlak van personeelsbeleid door functieprofielen op te stellen met een duidelijke taakverdeling. Actie 6 Het Firmament besteedt in haar personeelsbeleid aandacht aan opleiding of bijscholing. Actie 7 In het kader van het traject rond interne kwaliteitszorg, onderzoekt Het Firmament de aanwezige en ontbrekende expertises in de Raad van bestuur en Algemene vergadering en onderneemt acties om de lacunes in te vullen. Indicatoren: de geïmplementeerde instrumenten voor interne kwaliteitszorg, de uitbreiding van de Raad van bestuur en Algemene vergadering Het systematisch verzamelen en uitbreiden van kennis en expertise over een bepaald thema heeft pas zin als deze intern ook optimaal gedeeld wordt en duurzaam bewaard actie 5. Dit was een van de belangrijkste onderdelen van het traject over Interne kwaliteitszorg dat Het Firmament in 2012 opstartte met een externe consulent Amand Dewaele. De coördinator pleegde regelmatig overleg met hem (10 januari, 19 februari, 12 november 2013). Aangezien de werking niet enkel inhoudelijk enorm evolueerde in 2013, maar ook door de personeelsuitbreiding, was het noodzakelijk om een vernieuwde boomstructuur uit te denken, gekoppeld aan een verbetering van de ICT-infrastructuur. Alle digitale documenten werden gecentraliseerd in één mappenstructuur die via een cloudsysteem gedeeld werd met alle medewerkers. We ondervonden echter enorme problemen waardoor het systeem tot op heden nog niet optimaal werkt. Onder begeleiding van PACKED (overleg op 18/11/2013) werd uiteindelijk gekozen om over te stappen op het Googlecloudsysteem actie 5. Op 7 juni 2013 hielden we een heuse archiefdag om ook het papieren archief te ordenen. Daarnaast zochten we naar een goede manier om regelmatig efficiënt te kunnen overleggen. Voortaan vindt elke maandagochtend een intern overleg plaats dat iedereen vrijdag voorbereidt in een gedeeld document in 13

14 Google. Zo kon iedereen volgen waar iedereen mee bezig is en kan al veel informatie dat louter gecommuniceerd dient te worden, via die weg al meegegeven worden. Het intern overleg wordt op deze manier een belangrijk instrument van opvolging, overleg, documenteren van de werking, kennisdeling, enzovoort actie 5. Naast studiedagen, volgde de coördinator nog een opleiding voor leidinggevenden in de culturele sector via het Sociaal Fonds voor de podiumkunsten (26 en 28 maart, 16 april, 15 mei, 4 juni 2013) en volgden de medewerkers een aantal bijscholingen om specifieke kennis en expertise uit te breiden actie 5 Amand Dewaele begeleidde ook de opmaak van een meetplan actie 5, een planning over de hele beleidsperiode met de belangrijkste grote acties, gekoppeld aan indicatoren. Op basis daarvan kan de werking beter opgevolgd worden en bijgestuurd waar nodig. De planning wordt in 2014 verder uitgewerkt. Er werd gestart met de opmaak van personeelsprofielen actie 5. Op basis daarvan werd onderzocht of via VDAB een goedkope administratieve kracht aangeworven kon worden om het personeel te ontlasten. Ook WELA werd uitgenodigd (25 april 2013), een organisatie die deeltijds werken en leren bij jongeren stimuleert. Ondanks de goede formules die er bestaan, was de minimale kost van niet haalbaar voor Het Firmament. Aan de hand van de opgemaakte bestuurdersprofielen en de gedetecteerde ontbrekende expertises werden twee nieuwe bestuurders aangetrokken in 2013: Jan Van Goethem (De Munt, SIBMAS) en Thomas Crombez (AP hogeschool, Universiteit Antwerpen) actie 7. WERKLIJN 1: ARCHIEF- en COLLECTIEZORG Actie 8 Het Firmament zet in op de ontwikkeling van kennis en expertise over archief- en collectiezorg en participeert actief aan de trajecten van PACKED ( Erfgoedzorg in de kunstensector ), de Vlaamse Gemeenschapscommissie ( Archiefzorg voor kunstinstellingen ) en het Archief en Museum van het Vlaamse leven te Brussel ( Digigids ). Er wordt gestreefd naar een complementaire expertiseopbouw en maximale expertisedeling. Dit om de deelresultaten van Labo Mechelen op korte termijn al in te zetten in ruimere trajecten. Indicatoren: de opgebouwde en gedeelde kennis en expertise, de deelname aan de trajecten van partners Na een verkenningsfase in 2012 zette Het Firmament in 2013 als eerste focus in op het verzamelen van kennis en expertise uit binnen- en buitenland op het vlak van archief- en collectiezorg actie 8. Hiervoor wierf Het Firmament Eline De Lepeleire aan, archivaris van opleiding. Ze bracht bestaande kennis en expertise in kaart die telkens geëvalueerd werd op kwaliteit en op inzetbaarheid in de Vlaamse context. Waar nodig ontwikkelde Het Firmament bijkomende expertise. Op basis hiervan bepaalde Het Firmament de specifieke thema s voor de verdere uitbouw van een dienstverlening over de zorg voor podiumarchieven en collecties. De uitgewerkte modules zouden in 2014 verder uitgewerkt worden tot een online toolbox over archief- en collectiezorg specifiek voor podiumerfgoed: - Waarom zorg dragen voor archief of objecten? - Hoe obstakels overbruggen? - Beschrijven: registratie op object- en collectieniveau - Ordenen - Waardering en selectie - Materiële zorg - Overdracht van archief of collectie - Auteursrecht en intellectueel eigendomsrecht - Digitale bestanden - Digitalisering 14

15 Daarnaast werd een ruimer traject opgestart over het herbestemmen van podiumarchieven en -collecties waarvan eerste actie een online survey was in samenwerking met de Karel de Grote Hogeschool om te peilen wat collectiebeherende instellingen momenteel beheren aan podiumkunstenerfgoed en welke rol ze hierin in de toekomst wensen op te nemen. Dit om vragen over het herbestemmen van archieven en collecties gerichter te kunnen begeleiden (zie ook OD 1.2). Daarnaast werkten we een stappenplan uit voor erfgoedbeheerders om een dergelijk traject op een goede manier te kunnen doorlopen. Het eigen figurentheaterarchief, de poppencollectie en de figurentheaterbibliotheek van Het Firmament werden ingezet als testcase om dit stappenplan uit te testen (zie ook OD 5.1). De eerste, noodzakelijke stap in dit proces is het uitklaren van de eigendomsrechten van de verschillende deelcollecties. Deze en volgende stappen worden gezet in 2014 om dan te bekijken welke mogelijke opties er zouden zijn om het archief en de collectie te herbestemmen. Het Firmament zal dit proces uitgebreid documenteren. In afwachting van een herbestemming werd alvast een overdrachtslijst van het archief gemaakt met de hulp van een vrijwilliger, een globale omschrijving van het archief, en werd geïnvesteerd in depotkasten op maat voor de goede bewaring van de collectie. Daarnaast werd de eigen poppencollectie ook ingezet als testcase voor de module over objectregistratie. Op 22 februari 2013 werd de registratie van een van de deelcollecties, van Poppentheater Nele uit Gent, afgewerkt. De uitgewerkte methodiek zal verder ingezet worden in 2014 voor de andere deelcollecties van Theater Taptoe en van de voorlopers van DE MAAN -, met de hulp van de vrijwilligers van de erfgoedcel Mechelen (zie OD 3.1). Door archief- en collectiezorg als eerste inhoudelijke focus te kiezen, kon Het Firmament maximaal inspelen op één van de precaire noden die we vastgesteld hadden en op lopende projecten van partners. Door complementair te werken, werd dubbel werk vermeden. Zo participeerde Het Firmament als partner actief in het project Erfgoedzorg in de kunstensector, gecoördineerd door PACKED vzw, met als andere partners BAM, VTi, FARO, Resonant, VAi /CVAa, Archiefbank Vlaanderen en Forum voor amateurkunsten. Dit project zal in 2014 resulteren in een website voor het volledige kunstenveld over de zorg voor archieven en collecties. Het Firmament is enerzijds lid van de stuurgroep die fungeert als klankbord om het project op te volgen, bij te sturen en te bewaken. Het Firmament nam deel aan de vergaderingen op 13 maart en 23 oktober Tussentijds pleegde Het Firmament afzonderlijk overleg met de projectmedewerker op 19 juli en 19 november 2013 en met de coördinator op 12 december De medewerkers van Het Firmament gaven uitgebreide feedback op de eerste output van dit project, zijnde de terreinverkenning en het actieplan dat daaruit voortvloeide. Daarnaast kwam een aparte werkgroep samen (7 november 2013) waar Het Firmament zich eveneens actief voor inzette door generieke kennis en expertise over archief- en collectiezorg aan te reiken en tussentijds feedback te geven. Een dergelijk project was in die fase van de werking een manier om de reeds opgebouwde kennis optimaal te delen, maar ook een manier bij uitstek om bijkomende kennis en expertise op te bouwen. Naast dit project, nam Het Firmament als partner deel aan een cursustraject Archiefzorg voor kunstinstellingen van de Vlaamse Gemeenschapscommissie/Erfgoedcel Brussel i.s.m. het Archief en Museum van het Vlaamse leven te Brussel, met PACKED en Resonant als andere partners. Via dit traject kunnen Brusselse kunstorganisaties een vorming volgen waarin stapsgewijs archiefzorg en beheer worden aangebracht. Het traject bestaat uit een zestal sessies van een halve dag, verspreid over 2013 en Het Firmament was aanwezig op de verschillende overlegmomenten 25 januari, 14 oktober 2013), op de cursusdagen (23 april en 28 mei 2013) en op het plaatsbezoek bij het theatergezelschap Tristero voor advies op maat (17 december 2013). 15

16 OD 2.2 Hiertoe heeft Het Firmament meer aandacht gegenereerd voor het cultureel erfgoed van de podiumkunsten op het gebied van onderwijs, vorming en academisch onderzoek. Het heeft de noden en behoeften blootgelegd en in wisselwerking met betrokken instellingen initiatieven gelanceerd voor onderzoek en experiment met het oog op kruisbestuiving en de uitwisseling van ideeën en praktijken. Actie 1 Actie 2 Actie 3 Actie 4 Actie 5 Actie 6 Het Firmament neemt deze doelstelling in overleg met de stuurgroep op in de algemene onderzoeksstrategie van Labo Mechelen (SD1). Het Firmament werkt de opgestarte structurele samenwerking met de Vrije Universtieit Brussel Master na Master Archivistiek: Erfgoedbeheer en Hedendaags Documentbeheer (Prof. dr. Scheelings) verder uit en onderzoekt de mogelijkheden voor samenwerkingen met andere universiteiten. Dit met het oog op kruisbestuiving en de uitwisseling van ideeën en praktijken. Het Firmament vraagt opnieuw projectsubsidie aan bij de provincie Antwerpen voor een vervolgtraject van het vooronderzoek over Cultuur en collaboratie in Vlaanderen en de Mechelse Cultuurdagen ( ), onder begeleiding van de curator, Nico Wouters (UA). Het zal resulteren in een tentoonstelling en andere activiteiten in Dit project werd geïnitieerd door Het Firmament en is een samenwerking tussen Mechelse partners (MMMechelen, Stedelijke Musea Mechelen, Kazerne Dossin vzw) en andere (onderwijs)partners (Departement Geschiedenis Onderzoeksgroep Politieke geschiedenis UA - Prof. Dr. Marnix Beyen, Centrum voor Publieksgeschiedenis Universiteit Gent - Prof. Dr. Bruno De Wever, Puppentheater Museum Berlin (DU), Hartmut Topf). Het Firmament begeleidt een student Theaterwetenschappen (UGent) en Publiekgeschiedenis (UGent) bij het vooronderzoek van bovenstaand project. Daarnaast loopt een student Project Kunstvakken (Plantijn Hogeschool) stage in het kader van de workshop Jonge Helden die Het Firmament aanbiedt en begeleidt Het Firmament de bachelorproef van twee studenten uit de Lerarenopleiding (Lessius Mechelen) over de verdere ontwikkeling van een educatief pakket bij de game Wireless Puppetry. Het Firmament lanceert oproepen om stagiairs te engageren en om te ijveren voor masterproefonderwerpen over verschillende aspecten van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Op basis van de onderbelichte onderzoeksterreinen blootgelegd in het onderzoek van de Universiteit Antwerpen (Theaterwetenschappen) gevoerd in het kader van het Topstukkendecreet, reikt Het Firmament aan de relevante departementen onderzoeksthema s aan. Het gaat om de terreinen van het erfgoed van figurentheater, podiumtechnieken en dans. Indicatoren: de geformuleerde doelstelling m.b.t. onderwijs, vorming en academisch onderzoek in de onderzoeksstrategie, de subsidieaanvraag bij de provincie Antwerpen over het vooronderzoek van het tentoonstellingsproject, de begeleide stages en eindwerken, de ingediende masterproefonderwerpen, de verslagen van het overleg met Prof. dr. Scheelings en evt. andere instellingen. De vele contacten die er in 2013 met het academische veld waren, leverden concrete resultaten op: - Naar aanleiding van een overleg op 26 april 2013 met Prof. dr. Frank Scheelings (VUB, Archivistiek - Ergoedbeheer en Hedendaags documentbeheer) werd een stage-aanvraag ingediend, gehonoreerd en de post ingevuld door een student. De student (Luc Notelteirs) zal in het academiejaar een masterproef schrijven over Archiveren van podiumkunsten: tussen selectie en documentatie actie 2, 6 - Naar aanleiding van een overleg met Thomas Crombez op 8 mei 2013 (AP-hogeschool, Universiteit Antwerpen), besloot hij toe te treden tot de Raad van bestuur van Het Firmament - Jill De Lamper en Laura D Hondt (Leerkracht lager onderwijs) dienden hun bachelorproef in bij Lessius Mechelen, een educatief pakket voor de figurentheatergame Wireless Puppetry actie 4 - Barbara Zijlmans liep in het kader van project Kunstvakken (Plantijn Hogeschool Antwerpen) stage tijdens de figurentheaterworkshop voor kinderen Jonge Helden actie 4 Het Firmament verspreidde stage-oproepen via FARO, VUB (Archivistiek) en de databank van het departement Theaterwetenschappen actie 5 en onderhield algemeen regelmatig contact met de diverse faculteiten Theaterwetenschappen actie 2: - Overleg Timmy De Laet (Universiteit Antwerpen) (6 augustus 2013) 16

17 Overleg Liese Stuer (opleidingshoofd dans & drama Koninklijk Conservatorium Antwerpen) en Iris Bouche (artistiek coördinator opleiding dans) over creatieve invulling opleidingsonderdeel Dansgeschiedenis in de hogere dansopleiding (9 december 2013) Regelmatige contacten met departement Theaterwetenschappen UA (Luk Van den Dries, Thomas Crombez, Frederik Leroy) en UGent (Bruno Forment, Christel Stalpaert, Evelien Jonckheere) Advies bij onderzoek naar de geschiedenis van Kunstencentrum STUK aan de Onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750 van de KULeuven Luk Van den Dries (Universiteit Antwerpen): suggesties rond geschiedschrijving over dans in België, actie 6 Advies aan auteurs/redacteurs Lieve Dierckx en Sigrid Janssens over de aanpak van de mémoires van Jeanne Brabants actie 6 Het tentoonstellingsproject Cultuur en collaboratie kent reeds een lange voorgeschiedenis (zie vorige jaarverslagen). Het project werd destijds geïnitieerd door Het Firmament en is in 2013 uitgegroeid tot een samenwerking met verschillende partners in Mechelen (Het Firmament, MMMechelen, Stedelijke Musea Mechelen, Kazerne Dossin vzw) en SOMA. Andere academische partners (Departement Geschiedenis Onderzoeksgroep Politieke geschiedenis UA - Prof. Dr. Marnix Beyen, Centrum voor Publieksgeschiedenis Universiteit Gent - Prof. Dr. Bruno De Wever) worden betrokken in een expertencommissie. Gezien de grote schaal en de verbreedde aanpak van het project met diverse kunsttakken, is Het Firmament niet langer de trekker van dit project, maar één van de (initiërende) partners. Vanuit die rol waren we aanwezig op alle overlegmomenten (10 januari, 14 mei en 27 juni 2013). Het vooronderzoek zal in 2014 via SOMA verlopen (niet langer via Het Firmament) en mondt over een aantal jaar uit in een tentoonstelling op diverse locaties in Mechelen. OD 2.3 Hiertoe is Het Firmament op zoek gegaan naar good practices in de sector van podiumkunsten op vlak van behoud en beheer, onderzoek, transmissie, digitalisering, ontsluiting en publiekswerking. Actie 1 Actie 2 Actie 3 Actie 4 Het Firmament ontwikkelt een methodiek om bestaande kennis en expertise op een systematische manier te verzamelen en nieuwe ontwikkelingen op te volgen: publicaties, onderzoek, voorstellingen en publieksprojecten met een voorbeeldige werking over het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten. De personen gekoppeld aan deze praktijken worden opgenomen in een netwerkkaart. Dit met het oog op kennisopbouw en deling via de website en de nieuwsbrief. Het Firmament doet beroep op het steunpunt FARO om op zoek te gaan naar bestaande good practices in binnen- en buitenland op het vlak van de transversale thema s van veldanalyse, nodenbevraging, thesauri, archief- en collectiezorg, dit met het oog op toepassing in het onderzoeksproject Labo Mechelen. Het Firmament volgt het project Portail des arts de la marionnette (PAM) verder op, een portaalsite over figurentheater in Frankrijk, om het uit te breiden naar België, dit in samenwerking met VTi, OPENDOEK, PACKED, gezelschappen en andere collectiebeheerders uit Vlaanderen en in nauw overleg met het Centre de la Marionnette in Doornik. PAM is een good practice op het vlak van ontsluiting en een belangrijke mogelijke piste voor wat betreft het verduurzamen van verschillende aspecten van de figurentheaterwerking (SD 5). Daarnaast is het een bron van inspiratie om op termijn de toepassingsmogelijkheden voor het ruimere podiumkunstenveld te onderzoeken. Het Firmament onderzoekt de mogelijkheden om in samenwerking met het Centre de la Marionnette in Doornik een Europees subsidiedossier voor de integratie van PAM in Vlaanderen in te dienen in het kader van het CIP-ICT- PSP-programma: ICT Policy Support Programme as part of the Competitiveness and Innovation framework Programme (CIP): The ICT Policy Support Programme (or ICT PSP) aims at stimulating innovation and competitiveness through the wider uptake and best use of ICT by citizens, governments and businesses. Indicatoren: de ontwikkelde methodiek over het monitoren van bestaande kennis en expertise en nieuwe ontwikkelingen, de verzamelde good practices, de opvolging van de Franse portaalsite 17

18 In het kader van het systematisch verzamelen en opbouwen van expertise over diverse aspecten van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten, werd ook ingezet op inspirerende praktijken uit binnen- en buitenland. Door te laten zien hoe anderen aan de slag gaan met podiumerfgoed, kan je individuen en organisaties overtuigen om in te zetten op de eerste, noodzakelijke stap, zijnde de zorg voor hun archief en/of collectie. Door die eerste stap te zetten, kan je je archief en collectie op een actieve manier inzetten in je eigen werking of in publieksgerichte activiteiten. Zo bracht Het Firmament tal van projecten in kaart uit binnen- en buitenland, ter voorbereiding van de lancering van de website actie 1. De projecten worden systematisch geordend onder de rubrieken: Publicatie, Onderzoek, Musea/tentoonstellingen, Databanken, Erfgoed in performance, Studies, Beeld/film. Onder meer Facebook is hiervoor een belangrijk kanaal. De praktijken zullen via de nieuwe website in 2014 ontsloten worden, ter inspiratie van erfgoedvormers en beheerders en werden in 2013 al gedeeld via de nieuwsbrief en Facebook. Via de stuurgroep werd bestaande kennis over transversale thema s gedeeld actie 2. Een van de inspirerende praktijken is het Franse project Portail des Arts de la Marionnette. Het Centre de la Marionnettte in Doornik werkt concreet naar een uitbreiding van de website naar Wallonië. Het Firmament volgde de overlegmomenten in Doornik op om hun ervarningen te kunnen meenemen in een mogelijk Vlaams traject rond figurentheater, of breder, hoe een dergelijk online ontsluitingsproject op het podiumerfgoed van toepassing zou kunnen zijn actie 3 Een Europese subsidie aanvragen om het Franse project Portail des Arts de la Marionnette uit te breiden naar Vlaanderen, in het kader van het verduurzamen van de figurentheaterwerking (SD5), bleek onrealistisch actie 4. 18

19 SD 3 Het Firmament heeft zijn kennis en expertise over het cultureel erfgoed van de podiumkunsten proactief ter beschikking gesteld, in de eerste plaats aan de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten, maar ook aan andere erfgoedgemeenschappen. Doordat het gedurende de beleidsperiode verder heeft gewerkt aan de kwaliteitsvolle uitbouw van de dienstverlening heeft Het Firmament een aanzet gegeven tot de overdracht van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten aan toekomstige generaties. Vanuit een open houding heeft Het Firmament er in 2013 voor gezorgd dat kennis en expertise van elders vlot kan binnenstromen en zelf ontwikkelde kennis en expertise de weg vindt naar buiten, dit zowel op het vlak van roerend podiumkunstenerfgoed als op het vlak van de immateriële aspecten ervan. Aangezien Het Firmament in 2013 de focus legde op de zorg voor archieven en collecties was de kennisdeling vooral ook op dat thema gericht. Via verschillende kanalen werd zichtbaarheid gecreëerd over de werking en over het erfgoed van de podiumkunsten, gericht op verschillende doelgroepen: van professionele tot vrijwillige erfgoedwerkers, van professionele tot amateurkunstenaars. Het Firmament gaf advies op maat bij binnenkomende vragen, participeerde aan tal van stuurgroepen, commissies, trajecten en organiseerde een eerste ontmoetingsmoment voor het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld, dit allemaal om de opgebouwde expertise zo breed mogelijk te verspreiden. Het Firmament publiceerde artikels en gaf presentaties over thema s gerelateerd aan podiumerfgoed. Tot slot begeleidde Het Firmament een aantal podiumkunstenactoren als testcase om de dienstverlening verder te kunnen verfijnen. OD 3.1 Hiertoe heeft Het Firmament instrumenten ontwikkeld waardoor kennis en expertise over cultureel erfgoed doorgegeven en uitgewisseld wordt met de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten. COMMUNICATIETOOLS Actie 1 Het Firmament werkt het communicatieplan af dat alle instrumenten van interne en externe communicatie integreert. Actie 2 Het Firmament start met de uitvoering van het communicatieplan en lanceert onder meer een nieuwe website die voldoet aan de checklist van het AnySurferlabel (voorjaar 2013). Actie 3 Het Firmament communiceert over de verworven kennis en expertise met betrekking tot het thema archiefzorg via eigen communicatiekanalen als website en nieuwsbrief. De website wordt zo een belangrijk instrument van kennisdeling: toegankelijk voor iedereen, van overal. Actie 4 Het Firmament verzorgt een presentatie op het congres Revaluing Theatrical Heritage in Kortrijk op 22 en 23 januari 2013, georganiseerd door de universiteiten van Gent en Brussel, over het borgen van figurentheatererfgoed en de resultaten van het onderzoek in het figurentheaterveld. Actie 5 Veerle Wallebroek (Het Firmament) verzorgt een presentatie op de UNIMA-dag van het Nederlands Verbond voor Poppenspel in Nederland op 10 maart 2013, over het borgen van figurentheatererfgoed en de resultaten van het onderzoek in het figurentheaterveld. Indicatoren: het communicatieplan, de implementatie van het communicatieplan, de lancering van de nieuwe website, de presentaties Omwille van een personeelswissel in de functie van communicatiemedewerker werd een aantal acties, waaronder de lancering van de website en huisstijl en de ontwikkeling van een communicatieplan uitgesteld naar 2014 actie 1, 2. Een personeelswissel in een kleine organisatie heeft altijd een enorme impact op de werking, waardoor een aantal zaken vertraging oplopen. Voor de ontwikkeling van de huisstijl werd bovendien een 19

20 opgestarte samenwerking met een vormgevingsbureau noodgedwongen stopgezet omwille van te ver uiteenlopende visies. Toch werden deze aspecten verder goed voorbereid met de nieuwe medewerker, door aftastende gesprekken met webontwikkelaars (19 augustus, 15 november en 13 december 2013), door ideeën af te toetsen op de Algemene vergadering (4 november 2013) en door nieuwe offertes op te vragen. Uiteindelijk werd gekozen voor het bureau ZAP, zowel voor de ontwikkeling van de website als van de huisstijl. Gezien de heroriëntatie van de werking en de transitiefase waarin Het Firmament zich als organisatie bevond, nam het denkproces over de structuur van de website en de inhoud van de communicatie meer tijd in beslag dan verwacht. Op 23 januari 2013 was onze collega Staf Vos een van de sprekers op het internationale congres in Kortrijk Revaluing Theatrical Heritage, met een presentatie over het onderzoek dat Het Firmament heeft gevoerd in het figurentheaterveld ( ) over het vrijwaren van het roerend en immaterieel figurentheatererfgoed in Vlaanderen actie 4. Het geplande congres in Nederland werd geannuleerd actie 5..Op 18 oktober 2013 gaf Het Firmament een presentatie over Wat is het cultureel erfgoed van de podiumkunsten op een studiedag georganiseerd door AZURA, een samenwerkingsverband tussen gemeenten uit de Antwerpse Zuidrand die streven naar de oprichting van een erfgoedcel in hun regio. Het Firmament leverde zelf 4 artikels aan de volgende tijdschriften (zie bijlage): - Danspunt: "Het geheugen van mijn gezelschap" - Veerle Wallebroek en Staf Vos, maart OP&doek: "Het geheugen van mijn gezelschap" - Veerle Wallebroek en Staf Vos, april OP&doek: "Red de prinses! Over poppen die gamehelden worden" - Veerle Wallebroek, juni faro: "In het spoor van de creatie. Naar een duurzame omgang met het erfgoed van de podiumkunsten" - Veerle Wallebroek en Staf Vos, december Bladwijzer (Heemkunde Vlaanderen): "Op bezoek bij... Het Firmament", september Het Theaterfestival Festivalkrant: interview met Veerle Wallebroek n.a.v. debat In het spoor van de creatie, 3 september 2013 Tot slot werden 6 nieuwsbrieven verstuurd naar het brede veld van actoren die in aanraking komen met aspecten van podiumerfgoed, en een laatste sectorbrief, specifiek met nieuws naar figurentheaters (zie bijlage). Alle communicatie gericht naar figurentheaters werd in de loop van 2013 overgedragen aan OPENDOEK. In de tweede helft van 2013 postten we gemiddeld een 3-tal berichten op Facebook per week. ADVIES OP MAAT Actie 6 Het Firmament behandelt binnenkomende vragen en adviseert en verwijst door waar mogelijk, onder meer op het vlak van herbestemmen van bedreigde collecties en archieven. Indicatoren: de behandelde vragen Zoals vermeld bij OD 2.1 werd Het Firmament in 2013 stilaan voor ruimere vragen dan louter over figurentheatererfgoed gecontacteerd voor advies op tal van terreinen, waaronder vragen om te begeleiden bij een herbestemming van een archief of collectie. Een 60-tal vragen werd systematisch gedocumenteerd actie 6. Theater aan Zee, KVS, Muziektheater Transparant, Circus Ronaldo, STUK, provincies, erfgoedcellen, expertisecentra, musea, archieven, studenten, academici, pers, enzovoort, vonden in 2013 hun weg naar Het Firmament waardoor het behandelen van dergelijke, externe vragen een belangrijk onderdeel werd van de werking van Het Firmament. Om een zicht te krijgen op de verschillende contexten waarin podiumerfgoed beheerd wordt, gingen de medewerkers van Het Firmament een aantal keer ter plaatse, enerzijds om advies op maat te geven n.a.v. 20