De rol van internet in regiojournalistiek

Transcriptie

1 Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen Masterscriptie Master in de Meertalige Professionele Communicatie De rol van internet in regiojournalistiek An Van Baelen Promotor: Dr. Tom Van Hout Universiteit Antwerpen Academiejaar

2 Copyright: Universiteit Antwerpen Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van zowel de promotor(es) als de auteur(s) is het overnemen, kopiëren, gebruiken of realiseren van deze uitgave of gedeelten ervan verboden. Voor aanvragen tot of informatie in verband met het overnemen en/of gebruik en/of realisatie van gedeelten uit deze publicatie, neemt u contact op met Universiteit Antwerpen, Master in de Meertalige Professionele Communicatie, Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen (België) mpc@ua.ac.be Voorafgaande schriftelijke toestemming van de promotor(es) is eveneens vereist voor het aanwenden van de in dit afstudeerwerk beschreven (originele) methoden of producten en voor de inzending van deze publicatie ter deelname aan wetenschappelijke prijzen of wedstrijden. Copyright: Universiteit Antwerpen Without written permission of the supervisor(s) and the author(s) it is forbidden to reproduce or adapt in any form or by any means any part of this publication. Requests for obtaining the right to reproduce or utilize parts of this publication should be addressed to Universiteit Antwerpen, Master in de Meertalige Professionele Communicatie, Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen (Belgium) mpc@ua.ac.be A written permission of the supervisor(s) is also required to use the (original) methods or products, and for submitting this publication in scientific contests. Ondergetekende, An Van Baelen, student Master in de Meertalige Professionele Communicatie verklaart dat deze scriptie volledig oorspronkelijk is en uitsluitend door hemzelf / haarzelf geschreven is. Bij alle informatie en ideeën ontleend aan andere bronnen, heeft ondergetekende expliciet en in detail verwezen naar de vindplaatsen. Antwerpen, 23 mei 2012

3 SAMENVATTING Onderzoek (Granado, 2011) toont aan dat wetenschapsjournalisten in Europa steeds meer afhankelijk zijn van het internet als bron van nieuws. Deze scriptie repliceert dat onderzoek in het domein van de Vlaamse regiojournalistiek. Regionaal nieuws boomt (Franklin, 2006), terwijl internet een steeds grotere plaats inneemt in alle beroepen en dus ook in de journalistiek. Het onderzoek bestaat uit een vragenlijst die doorgestuurd werd naar correspondenten van Gazet van Antwerpen. De resultaten daarvan worden verdiept in vijf interviews. Uit de verzamelde gegevens blijkt dat internet een grote plaats inneemt in het werk van lokale reporters. Gemeentelijke sites spelen daarbij een belangrijke rol. De rol van sociale media is minder eenduidig: elke respondent gebruikt die op zijn manier, gaande van helemaal niet over netwerkinstrument tot bron van nieuws. De journalisten zelf vinden de opkomst van die nieuwe media in hun werk een logische evolutie, die ze niet aan hun neus voorbij kunnen laten gaan.

4 VOORWOORD Onderzoek uitvoeren is het spannendst als het gaat om nieuwe ontwikkelingen. Daarom zijn het internet en de sociale media een dankbaar onderwerp. Langs de andere kant zijn de mensen weer meer geïnteresseerd in wat er in hun dorp of stad gebeurt dan in gebeurtenissen op andere continenten. Daar spelen regionaal gerichte kranten zoals Gazet van Antwerpen graag op in. Op het eerste zicht had ik de indruk dat die digitale ontwikkelingen in regionale journalistiek weinig invloed konden hebben: wat is het nut van internet om te ontdekken wat er in je eigen straat gebeurt? Die mening heb ik in de loop van mijn onderzoek verschillende keren bijgesteld. Mijn scriptietraject is enorm vlot verlopen, en dat is voor een groot deel te danken aan mijn promotor, dr. Tom Van Hout. Hij heeft mij geweldig op weg gezet met interessante en relevante papers. Een grote hulp was ook mijn stage op de webredactie van Gazet van Antwerpen, en vooral de hulp van Paul Hendryckx bij het verspreiden van mijn enquête. Mijn appreciatie voor lokale journalisten is geweldig gestegen, mijn plannen om in de journalistiek verder te gaan zijn enkel verstevigd. Bedankt voor alle kansen. Natuurlijk bedank ik ook de correspondenten van GvA die mijn vragenlijst vrijwillig invulden, en de journalisten die toestemden in een interview. Zonder persoonlijke stemmen zou het onderzoek waardeloos zijn.

5 INHOUD Inleiding... 1 Verkenning... 2 Literatuurstudie... 2 De groeiende regiojournalistiek... 2 Het belang van bronnen... 4 Verkennend gesprek... 6 Aanzet naar onderzoek... 6 Probleemstelling... 7 Onderzoeksvraag... 7 Begrippen... 7 Doelstelling... 8 Methode & analyse... 9 Overzicht methode... 9 Survey Methode Analyse Input interviews Interviews Methode Analyse Samenvatting Conclusie & discussie Bronnenlijst Bijlagen Bijlage 1: Verslag verkennend gesprek Bijlage 2: Elektronische survey Bijlage 3: Verslagen diepte-interviews

6 INLEIDING Regionaal nieuws boomt (Franklin, 2006: xvii). Verschillende lokale correspondenten houden daarom bij wat er leeft in hun eigen gemeente en de directe omgeving daarvan. Omdat het internet ontegensprekelijk doorgedrongen is tot in alle aspecten van ons dagelijks leven, lijkt het onwaarschijnlijk dat het geen rol speelt in het werk van een regiocorrespondent. Het internet draagt bij aan een globalisering van informatie. We weten alles, van overal. Scase duidt in een toespraak voor de Britse Society of Editors (2005) op de paradox die dat met zich meebrengt: lokaal nieuws wordt belangrijker in onze geglobaliseerde wereld. Weten we ook sneller wat er in ons eigen dorp gebeurt dankzij het internet? Dit onderzoek wil verkennen hoe lokale journalisten gebruik maken van internet wanneer ze op zoek gaan naar nieuws en achtergrondinformatie voor artikels. De basis voor dit onderzoek is een studie van António Granado (2011): via vragenlijsten en interviews onderzocht hij hoe wetenschapsjournalisten in Europa het internet gebruiken. Dit onderzoek doet hetzelfde voor lokale correspondenten van Gazet Van Antwerpen, een Vlaamse krant met een sterke regionale inslag. Local issues become more important in the globalised world. (Scase, 2005) 1

7 VERKENNING LITERATUURSTUDIE DE GRO EI EN DE R EGIOJOURN ALI STI EK In de inleiding van zijn boek Local Jounalism and Local Media (FRANKLIN, 2006) heeft Franklin het meteen over de sterke groei van de regionale pers in de afgelopen decennia. Die groei blijkt uit cijfers over de inkomsten uit advertenties. In dat opzicht groeide de regionale pers in het Verenigd Koninkrijk enorm. In 2006 was ze het grootste gedrukte advertentiemedium. Die economische kijk op de groei van regiojournalistiek staat in contrast met de pessimistische kijk van academici op lokale journalistiek. Om mooie winsten te garanderen, worden niet alleen de inkomsten uit reclame gemaximaliseerd. De uitgaven worden ook beperkt. Dat resulteert volgens verschillende onderzoekers in een lagere kwaliteit van de artikels. Slechts een minimum aan journalisten wordt in dienst gehouden, wat de druk op de journalisten om snel te schrijven verhoogt. Ze staan ook verder van wat er gebeurt in hun gemeente of regio, omdat de redactie net als de drukkerij en de HR-afdelingen gecentraliseerd wordt. Zo behoren in het Verenigd Koninkrijk verschillende regionale kranten tot eenzelfde groep, die in één centraal gebouw gevestigd zijn. De hoge druk op de journalisten maakt ze afhankelijk van aangeboden nieuws. Er blijft weinig tijd over om de straat op te gaan en verhalen uit te spitten. Dat argument is intussen gemeengoed geworden. Davies (2008) schrijft hierover in zijn boek Flat earth news. Meer en meer vertrouwen journalisten op de constante toestroom van persberichten, die ze doorgeven aan het publiek. Daarmee verdwijnt hun rol als watchdog van de lokale gemeenschap: persverantwoordelijken geven aan journalisten door wat de buitenwereld mag weten. Journalisten worden passief (O NEILL & O CONNOR, 2008). O Neill en O Connor (2008) onderzochten het bronnengebruik in artikels van vier regionale kranten in het Verenigd Koninkrijk. Hun belangrijkste bevinding was dat maar in minder dan 24 procent van de geanalyseerde artikels een tweede bron vermeld werd. Heel vaak wordt die tweede bron op het einde van het artikel vermeld om de indruk van objectiviteit te behouden. Secundaire bronnen zoeken kost tijd en middelen en die hebben journalisten vaak te weinig omdat de regionale pers vooral economisch interessant wil zijn. Daarom is vooral de efficiëntie belangrijk wanneer regiocorrespondenten bronnen zoeken en grijpen ze dus vaak terug op persberichten en bronnen waarmee ze eerder al werkten. Behalve de passiviteit waarmee journalisten het nieuws op zich af laten komen, is er een tweede belangrijke evolutie in de regiojournalistiek. Veel regiocorrespondenten werken op freelancebasis of in bijberoep. Bew (2006) beschrijft de rol van freelancers in regionale pers. In de gedrukte pers spelen freelance regiocorrespondenten een grote rol: de vraag naar super-local 1 nieuws heeft bij veel 1 Wat eerst burgerjournalistiek genoemd werd, heet nu hyperlokaal (super-local). Dat hyperlokale nieuws wordt aangebracht door iedereen, vaak op een site zoals het Nederlandse Brabantdichtbij.nl. Verschillende kranten spelen op deze trend in en nemen gemeentecorrespondenten in dienst, die het hyperlokale nieuws opvolgen. 2

8 kranten een netwerk van gemeentecorrespondenten doen ontstaan. Naast een dagelijkse job schrijven zij regelmatig artikels over het reilen en zeilen in hun gemeente. We cover every spit and cough, zegt een redacteur daarover (BEW, 2006: 203). Enkel voor gespecialiseerde domeinen als rechtszaken zijn nog beroepsjournalisten nodig. Ook in Vlaanderen spelen regiocorrespondenten in bijberoep een grote rol in de werking van regionale kranten. Kranten als Gazet van Antwerpen, Het Belang van Limburg of Het Nieuwsblad zijn constant op zoek naar nieuwe correspondenten om elke gemeente te vertegenwoordigen in de krant. Op hun site bestaat er een afzonderlijke pagina voor elke gemeente. Daar vind je ook de plaatselijke correspondent terug met zijn of haar contactgegevens. De kranten die hierboven opgenoemd werden hebben verschillende uitgaven per regio naast een algemeen, nationaal katern. Zij zijn minder afhankelijk van inkomsten uit reclame als puur regionale kranten zoals De Streekkrant en Passe-partout. 3

9 HET BELAN G VAN B RONNEN O Neill en O Connor (2008) concluderen dat de snelheid waarmee regiocorrespondenten artikels moeten produceren maakt dat ze vaak op één bron vertrouwen. De bron vormt nochtans het hart van nieuwsselectie en -productie (O NEILL & O CONNOR, 2008: 487). Berkowitz (2009) gaat in zijn artikel Reporters and Their Sources na welke invloed bronnen uitoefenen op het nieuws en op lezers. Dat blijkt enerzijds een invloed op korte termijn te zijn, anderzijds ook op lange termijn. Op korte termijn beïnvloeden bronnen de constructie van de nieuwsagenda. Wat zij aan informatie kunnen leveren, bepaalt voor een groot deel wat de kranten zullen schrijven. Dat maakt het interessant om inzicht te hebben in wie juist de bronnen zijn. Van groot belang is daarbij de betrouwbaarheid en diversiteit van bronnen. Wie aan het woord komt zou een getrouwe representatie moeten zijn van de gemeenschap waarover bericht wordt. Dit is niet het geval: heel vaak zijn bronnen mannelijke autoriteiten. Op lange termijn beïnvloeden de meest gebruikte bronnen ook de publieke opinie: wie het meest aan het woord komt in de media, bepaalt hoe er over een bepaald onderwerp gedacht wordt. Ross (2006) onderzocht net als O Neill en O Connor (2008) het bronnengebruik van regiojournalisten. Zij focust op de diversiteit en komt tot de conclusie dat ook in het regionale nieuws de bevinding van Berkowitz (2009) geldig is: bronnen zijn geen Sources are always at the heart of news selection and production. (O NEILL & O CONNOR, 2008: 487) representatie van de samenstelling van een gemeenschap. De meerderheid blijven mannelijke autoriteitsfiguren. Vandaag wordt meer en meer informatie op internet gezocht. Het internet is in de journalistiek een belangrijk werkinstrument geworden. Zo neemt bij het nieuwsmaken het belang van user generated content, zoals blogs, fora en commentaarmogelijkheden, toe (VRM, 2011). Journalisten hebben meer toegang tot internet, en dit heeft ook een invloed op hun werkmethode: via mail kunnen bronnen sneller gecontacteerd worden, via internet kunnen online versies van tijdschriften en databanken geraadpleegd worden. Het is niet altijd meer nodig om de straat op te gaan en de juiste mensen te zoeken. Online komt er veel informatie op de journalist af. Daarbij komt dat met de digitalisering van het werkproces, deadlines korter op elkaar volgen en de tijdsdruk toeneemt. Onder een dergelijke tijdsdruk is het interessanter om vanuit de newsroom het internet te raadplegen dan om de straat op te gaan. Digitale bronnen hebben een grote invloed op de nieuwsagenda. De voordelen van internet zijn onder andere de openheid en de snelheid, maar die twee kenmerken veroorzaken ook vaak twijfels over de betrouwbaarheid. Daarom is het belangrijk te onderzoeken welke sites als bron gebruikt worden. O Neill en O Connor (2008) en Ross (2006) delen in hun studies de gebruikte bronnen op in categorieën als politie, lokale overheden, bedrijven en lezers maar maken geen onderscheid in de manier waarop bronnen gevonden worden. Dit onderzoek wil onderzoeken hoe journalisten bij die bronnen komen: via internet of op een andere manier. 4

10 Het gebruik van digitale bronnen werd door Granado (2011) onderzocht voor wetenschapsjournalistiek. Hij onderzocht via een survey hoe Europese journalisten het internet gebruiken bij hun werk en hoe zij daartegenover staan. De resultaten van de survey werden verdiept door interviews met enkele respondenten. De conclusie van het onderzoek is dat internet wel degelijk een grote invloed heeft op de werkwijze van de journalisten. Journalisten zijn afhankelijk van internet voor hun bronnen en brengen het grootste deel van hun tijd niet ter plaatse, maar in de newsroom door. Het maakt hun job gemakkelijker, maar zorgt er ook voor dat de druk op journalisten groter wordt: zij moeten meer informatie sneller opnemen. Wetenschapsjournalisten lijken hun aandacht daarom op een beperkt aantal sites te richten. Dat resulteert in een verlies aan diversiteit in de gepubliceerde artikels: bijna alle journalisten baseren zich op dezelfde bronnen. Een groot deel van die bronnen zijn kant-en-klare persberichten. Zo wordt ook de invloed van PR op het The internet is profoundly changing the daily routines of European science journalists. (GRANADO, 2011: 808) nieuws groter. Het onderzoek van Granado richt zich op het gebruik van digitale bronnen door wetenschapsjournalisten en vormt de aanleiding voor dit onderzoek. We repliceren Granado s onderzoek in het domein van de regiojournalistiek (zie Methode, blz. 8). In januari 2012 verscheen een rapport van Eurobarometer over het gebruik van sociale media (Facebook, Twitter, Youtube, ) door journalisten. Daaruit blijkt het belang van internet in de dagelijkse routine van journalisten. Het rapport werd opgesteld op basis van interviews met vijf journalisten per lidstaat van de Europese Unie. Belangrijke conclusies uit het rapport zijn dat journalisten weinig problemen hebben om de informatie te vinden die ze zoeken. De meerderheid van de journalisten die geïnterviewd werden, gebruikt sociale media op het werk. Zo willen ze up to date blijven. Ook zoeken ze op die netwerken naar specifieke informatie of personen die anders moeilijk te contacteren zijn. De snelheid van de sociale media is een sterk voordeel, de gemakkelijke toegang en de diversiteit spelen ook mee. Het gevaar van sociale netwerken is dat niet alle informatie betrouwbaar is. Quadrant Communications publiceerde in mei 2012 de resultaten van een enquête onder Belgische beroepsjournalisten. Meer dan de helft van de 330 respondenten uit dat onderzoek gebruikt Facebook en Twitter. Hun aantal groeit ook tegenover Quadrant merkt een verschuiving tussen de verschillende sociale media, want het gebruik van eigen blogs en MySpace daalde wel. 78 procent van de journalisten krijgt geen richtlijnen over het gebruik van sociale media. Er lijken verschillende evoluties aan de gang in het gebruik van sociale media. Daarom krijgen zij een aparte plaats in dit onderzoek. 5

11 VERKENNEND GESPREK Praktisch inzicht in de manier waarop journalisten nieuws zoeken en informatie verzamelen voor artikels is een meerwaarde. Daarom voeren we een verkennend gesprek met een correspondent van Gazet Van Antwerpen. De selectie van de correspondent voor dit gesprek gebeurt via een selecte steekproef: we contacteerden een correspondent uit de buurt. De geïnterviewde is Stefan Laenen. Hij was lang regiocorrespondent in de gemeente Herenthout voor Gazet van Antwerpen en schrijft nu voor het Media & Cultuurkatern. Een verslag van het gesprek werd opgenomen in bijlage 1. In het gesprek vroegen we naar de manier waarop een lokale correspondent nieuws zoekt en vindt. Ook legden we Stefan Laenen een testversie van onze vragenlijst voor. Uit het gesprek kwam naar voren dat internet inderdaad een belangrijke rol speelt in het werk van reporters. Enerzijds werken bijna alle gemeentecorrespondenten van thuis uit en is het internet hun belangrijkste bron van contact met de redactie. Artikels worden doorgestuurd via mail of intranettoepassingen. Anderzijds is het internet een uitbreiding van het netwerk van de correspondent: Facebook verlengt de cafétoog, maakt de reporter bereikbaar. Andere nieuwssites worden regelmatig geraadpleegd om geen nieuws te missen. Het internetgebruik van een correspondent is moeilijk meetbaar. De meeste mensen hebben niet meteen een idee hoe lang ze online zijn. Daarbij is het ook vaak moeilijk om een onderscheid te maken tussen professioneel en privé internetgebruik. Het eerste wat Stefan Laenen vermeldde over internetgebruik was het opzoeken van achtergrondinformatie. Daaronder rekent hij ook het nakijken van de schrijfwijze van een persoonsnaam of een juist huisnummer. AANZET NAAR ONDERZOEK Veel kranten zetten in op regionieuws omdat dat is wat lezers vragen. Ondertussen wordt er volop gediscussieerd over de dalende kwaliteit van dat lokale nieuws. Bronnen spelen een belangrijke rol in nieuwsvorming, en zijn dus mee verantwoordelijk voor de kwaliteit van het nieuws. Verschillende studies onderzochten al de diversiteit van de bronnen die regiocorrespondenten aanspreken. Welke rol het internet daarin speelt is nog onbekend. Granado concludeerde dat internetbronnen in wetenschapsjournalistiek verantwoordelijk zijn voor een verlies aan diversiteit. Dat de rol van internet en in het bijzonder van sociale media toeneemt, toonden verschillende onderzoeken al aan. Wij spitsen ons onderzoek nu toe op regiojournalistiek en onderzoeken het gebruik van internet en de invloed daarvan op lokaal nieuws. 6

12 Hoe gaan regiojournalisten om met digitale bronnen? PROBLEEMSTELLING ONDERZOEKSVRAAG De onderzoeksvraag luidt: Hoe gaan regiojournalisten om met digitale bronnen? Om deze algemene vraag te kunnen beantwoorden splitsen we de onderzoeksvraag op in drie deelvragen: - Hoe groot is het belang van internetbronnen in hun bronnengebruik? - Welke sites spelen een rol? - Hoe staan journalisten tegenover het gebruik van internetbronnen? Het antwoord op de eerste vraag zal duidelijk maken of het internet inderdaad een grote rol speelt in het werk van een journalist. Hoe groter het aandeel van internetbronnen, hoe relevanter het onderzoek naar de aard van die bronnen is. Die aard wordt in de tweede vraag onderzocht. Er zijn verschillende bronnen te onderscheiden op internet: sites van instituten en overheden, sites van bedrijven, sociale netwerksites of e- mailprogramma s. De betrouwbaarheid van de bronnen is een belangrijk element dat verschilt per soort en wordt dan ook onderzocht. De houding van journalisten tegenover het gebruik van internetbronnen is het laatste en meest subjectieve onderzoeksonderwerp. De manier waarop journalisten de betrouwbaarheid van internetbronnen inschatten en de tevredenheid met die digitale evolutie bepalen voor een groot deel de manier waarop ze gebruik zullen maken van de nieuwe mogelijkheden. BEGRIPPEN In dit onderzoek zijn de kernbegrippen digitale bronnen en regiocorrespondenten. Verdere begrippen die we gebruiken, worden in de methode verklaard wanneer ze aan bod komen. Onder digitale bronnen rekenen we de informatie waar een journalist toegang tot kan hebben als hij over een internetverbinding beschikt. Dat zijn dus toepassingen en websites. Bij de websites zal een onderscheid gemaakt worden tussen traditionele websites en sociale netwerksites. De traditionele websites zijn bijvoorbeeld internetpagina s van kranten, overheden of bedrijven, online archieven en sites van nieuwsagentschappen. De sociale netwerksites omvatten Facebook, Twitter, Youtube, Deze sociale media zijn sites waar gebruikers in dialoog kunnen treden en dus een hoge graad van interactie mogelijk is. Het tweede belangrijke concept in dit onderzoek is regiocorrespondent. Hiermee bedoelen we journalisten die, meestal op freelancerbasis of in bijberoep, het nieuws in een gemeente opvolgen en zo als kroniekschrijvers voor die gemeente fungeren. De regiocorrespondenten die we in dit onderzoek opnemen werken voor Gazet van Antwerpen. Die krant wil eerst en vooral een regionale krant zijn, en werkt daarom met een uitgebreid netwerk van regiocorrespondenten. Hun doel is om voor elke gemeente een correspondent te benoemen die ook daar woont en voeling heeft met het reilen en zeilen van de gemeente. Gazet van Antwerpen wordt uitgegeven in zes 7

13 edities die inhoudelijk gericht zijn op de provincie Antwerpen en het Waasland. Ze behoort tot de mediagroep Concentra. Het concept kwaliteit komt ook enkele keren voor in dit onderzoek. Toch bakenen we het niet strikt af. We vragen aan de journalisten wat zij kenmerken van kwaliteit vinden, en vragen naar algemene indrukken. Kwaliteit heeft niet te maken met oplage en verkoopcijfers, dat is wel duidelijk. Bedrijfseconomische ontwikkelingen worden in dit onderzoek niet in rekening gebracht. DOELSTELLING Dit onderzoek is verkennend. Het doel is inzicht krijgen in de manier waarop reporters nieuws vinden via internet. Reporters worden steeds meer afhankelijk van het digitale milieu waarin we leven en dit heeft ook een weerslag in de manier waarop regionale journalisten tewerk gaan. O neill en O Connor (2008) stellen dat het nieuws niet meer persoonlijk van de straat gehaald wordt maar overgenomen wordt uit persberichten, omdat de toestroom aan informatie te groot geworden is. Daar is het internet deels verantwoordelijk voor: de snelheid van digitale informatie is moeilijk bij te houden. In dit onderzoek wil ik bekijken of dit ook zo is in lokale Vlaamse journalistiek. 8

14 METHODE & ANALYSE OVERZICHT METHODE Dit is een replicatie van het onderzoek van António Granado (2011). Hij onderzocht het gebruik van internet bij Europese wetenschapsjournalisten, wij onderzoeken hetzelfde in het domein van de Vlaamse regiojournalistiek. De methode wordt overgenomen: we vullen een survey onder de regiocorrespondenten aan met verdiepende interviews. De onderzoekseenheden zijn de regiocorrespondenten van één krant, Gazet van Antwerpen. Gazet van Antwerpen is een Vlaamse krant met een uitgesproken regionaal karakter. De keuze voor dit dagblad houdt in dat andere kranten die nationaal verschijnen buiten beschouwing gelaten worden. Gratis regionale uitgaven, zoals De Streekkrant en Passe-partout, worden niet in het onderzoek opgenomen. Hieronder bespreken we het onderzoeksopzet en de resultaten van de survey en de interviews. 9

15 SURVEY MET HODE In een eerste fase wordt een survey elektronisch voorgelegd aan 75 regiocorrespondenten van Gazet van Antwerpen. De survey vindt u in bijlage 2. Voor de uitwerking ervan gebruikten we kwiksurveys.com, een gratis online survey tool. De link naar de vragenlijst werd door de regioredactie van Gazet van Antwerpen naar de correspondenten gestuurd, met de mededeling dat de vragenlijst vrijblijvend in te vullen was. De resultaten worden statistisch verwerkt met SPSS en dienen als basis voor de interviews die de derde fase van het onderzoek uitmaken. We houden rekening met een non-responsgraad van 50 procent. De resultaten zullen vooral voor de eerste deelvraag uit de probleemstelling van belang zijn (Hoe groot is het belang van internet in hun bronnengebruik?). Voor de twee andere deelvragen geven de resultaten al een goede indicatie, maar is een verdieping van de antwoorden nodig: opinies over de werkmethode zijn moeilijker te bevragen in een survey. De survey werd opgesteld aan de hand van een operationaliseringsmatrix (Tabel 1). Die matrix willen we in de volgende alinea s verduidelijken en verantwoorden. In de operationalisering van de onderzoeksvraag is vooral het begrip internet van belang. We willen te weten komen hoe journalisten internet gebruiken als bron. Daarom wordt er eerst een dimensie gebruik beschreven: hoe lang zijn journalisten dagelijks online en waarvoor wordt het internet professioneel gebruikt? Dit vragen we voor het professionele gebruik. Bij regiocorrespondenten is het overgrote deel van de journalisten actief op freelance basis. Voor deze reporters is het moeilijker een onderscheid te maken tussen professioneel en privégebruik van internet, zoals Stefan Laenen vertelde. Daarom wordt in een extra vraag nagegaan of de respondent het verschil tussen privé- en professioneel internetgebruik kan maken. Het gebruik van is een aparte indicator. Bij het surfen op het internet gaat het om al dan niet actief zoeken naar nieuws en informatie. Voor is dit anders. Reporters kunnen via enerzijds bronnen contacteren en anderzijds meldingen krijgen van nieuwsfeiten zonder dat zij daarnaar gevraagd hebben. De focus van dit onderzoek ligt niet bij gebruik, maar het is wel nodig om surfen en e- mailgebruik van elkaar te onderscheiden. Een tweede dimensie gaat naar de kern van dit onderzoek en bevraagt de rol van internet als bronmateriaal. Wordt internet ook daadwerkelijk gebruikt als bron? En zo ja, hoe groot is dan net het aandeel van internetbronnen in het aantal gebruikte bronnen. We vragen hier geen cijfers, omdat artikels helemaal of deels op internetbronnen gebaseerd zijn en de vraag dus snel ambigue antwoorden zou kunnen opleveren. Het is ook moeilijk voor correspondenten om daar een cijfer op te kleven volgens Stefan Laenen. Ook achtergrondinformatie kan gemakkelijk op internet gevonden worden. Wordt internet hiervoor gebruikt door de regiocorrespondenten? Deze vraag werd in de matrix thuisgebracht onder internetgebruik, waar alle manieren van internetgebruik bevraagd worden, maar past ook onder deze dimensie. 10

16 Tabel 1 Operationaliseringsmatrix Begrip Dimensie Indicator Vraag Correspondent Ervaring Aantal jaren aan het werk als Hoe lang werkt u nu als regiocorrespondent? (in jaren, numeriek tekstvak) correspondent Aantal artikelen Hoeveel artikels schrijft u gemiddeld per week? (numeriek tekstvak) Werkomstandigheden Regio Voor welke gemeente(n) bent u correspondent? (vrij in te vullen tekstvak) Voltijds/bijberoep U bent voltijds regiocorrespondent voor Gazet van Antwerpen/regiocorrespondent in bijberoep. (meerkeuze) Personalia Leeftijd Hoe oud bent u? (numeriek tekstvak) Woonplaats In welke gemeente woont u? (tekstvak) Geslacht U bent man/vrouw. (meerkeuze) Internet Gebruik Tijd gespendeerd op internet Hoeveel tijd brengt u dagelijks online door? (numeriek tekstvak) Maakt u een onderscheid tussen internetgebruik voor uw werk als correspondent en internetgebruik voor privédoeleinden? (ja/neen) Zo ja, hoeveel tijd brengt u dagelijks online door voor uw werk als correspondent? (numeriek tekstvak) Geconsulteerde sites Waarvoor gebruikt u internet (uitgezonderd privé-gebruik)? (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) bronnen contacteren (mail, sociale netwerken) bronnen vinden (experts, getuigen, ) actief nieuws zoeken ideeën opdoen voor artikelen research voor artikelen (databases, archief van de krant, online publicaties, ) nieuwsfeiten controleren nakijken blogs lezen sociale netwerken volgen (Facebook, Twitter, ) Wat is uw favoriete nieuwssite? (tekstvak) Mail Mensen contacteren mij via om nieuwsfeiten te melden. (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) Ik contacteer bronnen via . (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) Persoonlijk contact met een bron is belangrijk. (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) 11

17 Sociale netwerksites Hoeveel van de nieuwsfeiten die mensen u via melden verwerkt u in een artikel? (meerkeuze: allemaal de meeste een minderheid geen) Hoe contacteert u uw bronnen? (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) sociale media telefoon thuis aanbellen andere Heeft u een Twitterprofiel? (ja/neen) Zo ja, gebruikt u Twitter bij uw werk als regiocorrespondent? (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) Heeft u een Facebookprofiel? (ja/neen) Zo ja, gebruikt u Facebook bij uw werk als regiocorrespondent? (schaalvraag: nooit zelden soms vaak altijd) Bent u bekend met specifieke zoekmotoren voor sociale netwerksites zoals Socialmention, Whostalkin of Samepoint.com? (ja/neen) Internet als bron Nieuwszoeken Van welke site haalde u al het vaakst informatie voor een artikel? (tekstvak) Het grootste deel van mijn artikelen is gebaseerd op internetbronnen. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Betrouwbaarheid Hoe betrouwbaar vindt u volgende sites? (zevenpuntsschaal betrouwbaar niet betrouwbaar) nieuwssites ( ) sites van nieuwsagentschappen gemeentelijke website ( ) website van een politieke vereniging website van een bedrijf sociale netwerksites (Facebook, Twitter, ) Vindt u een tweede bron noodzakelijk? (ja/neen) Vindt u een tweede bron naast internet noodzakelijk? (ja/neen) Het is voor mij duidelijk of een site betrouwbaar is. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) 12

18 Invloed op werkomstandigheden Diversiteit Invloed op nieuwsverzamelen Verandering werkplek Vergemakkelijking Internet maakt regionieuws meer divers. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet maakt globaal nieuws belangrijker dan regionieuws. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet verbetert de kwaliteit van mijn werk. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet verbetert de kwaliteit van regiojournalistiek. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Er komt te veel informatie op mij af via internet. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet zorgt voor een focus op breaking news. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Journalisten weten sneller wat er gebeurt. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Als regiocorrespondent moet ik constant uitkijken naar nieuws. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet zorgt ervoor dat journalisten meer naar buiten komen. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Ik kan mijn job zonder internettoegang uitoefenen. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Ik kan van thuis uit nieuws vinden. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet maakt mijn job gemakkelijker. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet maakt het gemakkelijker bronnen te contacteren. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) Internet maakt informatie toegankelijker. (zevenpuntsschaal helemaal mee eens helemaal mee oneens) 13

19 Belangrijk is de indicator betrouwbaarheid. Is het internet een betrouwbare bron? Verschillende soorten sites kunnen in meer of mindere maten als betrouwbaar beschouwd worden. Met schaalvragen wordt dit nagevraagd voor een aantal sites dat door regiocorrespondenten geraadpleegd wordt en eventueel als bron gebruikt wordt: sites van gemeenten en overheden, sites van bedrijven, sites van (politieke) verenigingen, enzovoort. Het belang van een tweede bron wordt bevraagd. O Connor en O Neill (2008) onderzochten het bronnengebruik bij regiojournalisten. Zij concludeerden dat in 76 % van de onderzochte artikelen slechts één bron gebruikt werd. Ook bij Vlaamse journalisten blijkt vaak geen tweede bron geraadpleegd of vermeld te worden (RAEYMAECKERS & VAN LEUVEN, 2012). De vraag is hier of journalisten een tweede bron nodig vinden. Specifiek voor dit onderzoek is het ook interessant om te weten of dit percentage voor internetbronnen hoger dan wel lager ligt. Een derde dimensie die de survey in kaart wil brengen is de invloed die het internet uitoefent op de werkwijze van de journalisten. De informatie komt sneller tot bij de journalisten door het internet. Dit zou een invloed kunnen hebben op de focus die zij leggen: breaking nieuws wordt dan belangrijker. Als journalisten er niet als eerste bij zijn om een artikel te schrijven, heeft de krantenlezer het nieuws al via een ander kanaal vernomen. Het internet zorgt er ook voor dat er op elk moment van de dag nieuws kan verschijnen. In welke mate heeft dit een invloed op regiocorrespondenten? Moeten zij de hele dag door alert blijven? Stefan Laenen merkte bij deze vraag op dat regiocorrespondenten, ook als freelancer, voor de opkomst van het internet ook heel de dag uitkeken naar nieuws. Dit is geen nieuw aspect van de job, maar heeft het internet hier iets in veranderd? De kans bestaat dat jongere journalisten dit als de invloed van het internet zien, terwijl journalisten die ook zonder internet gewerkt hebben de invloed ervan niet al te hoog inschatten. De vragen bij deze dimensie werden voor een groot deel gebaseerd op de vragen die in het onderzoek van Granadó (2010) aan de wetenschapsjournalisten voorgelegd werden. Buiten de toegenomen snelheid verandert het internet nog een aantal aspecten, die we bij de respondenten willen toetsen: - De werkplek verandert: het is niet noodzakelijk voor journalisten om in een gerechtsgebouw of aan een politiekantoor de wacht te houden om informatie te krijgen. Persberichten worden vaak online gepubliceerd. - Het werk wordt makkelijker: internet maakt informatie toegankelijker en maakt het makkelijker om snel bronnen te contacteren. - De kwaliteit van het regionieuws gaat achteruit: uit de studie van Granado (2011) bleek dat wetenschapsjournalistiek minder divers werd door de invloed van het internet. Journalisten gebruiken steeds vaker dezelfde bronnen. Is dit uit te breiden naar regiojournalistiek of zien we hier een verdieping en misschien een stijgende kwaliteit door de betere toegankelijkheid van informatie? Omdat kwaliteit moeilijk te definiëren is, wordt in deze survey rechtstreeks naar de mening van de journalisten over de kwaliteit gevraagd. Dat geeft ons een globaal beeld, dat later gespecificeerd kan worden tijdens de interviews. 14

20 Om een duidelijk beeld te hebben van de respondenten van de survey, vraagt de survey ook naar een aantal persoonlijke gegevens. Geslacht, leeftijd en woonplaats worden gevraagd om de respondenten in groepen te kunnen delen bij de verwerking. De professionele dimensies die we onderscheiden zijn ervaring en werkomstandigheden. Onder ervaring wordt het aantal jaren werkzaam als reporter begrepen, en ook het gemiddelde aantal artikels dat de reporter wekelijks schrijft. Onder werkomstandigheden worden de volgende indicatoren gerekend: de regio waarin de journalist werkt en het statuut dat hij heeft (vaste medewerker of in bijberoep). Een vaste werknemer heeft een beter beeld van de tijd die hij aan zijn werk besteedt. Een freelance journalist komt waarschijnlijk vaker toevallig op een nieuwsfeit uit. Dit onderscheid is belangrijk bij de interpretatie van het aantal uren dat de reporters online doorbrengen: een freelance reporter kan wellicht moeilijker onderscheiden welk deel van zijn tijd hij privé of professioneel op het internet doorbracht. Uit het gesprek met Stefan Laenen werd duidelijk dat een grote meerderheid van de correspondenten van Gazet Van Antwerpen journalist in bijberoep is. De regio zou ook een verschil kunnen opleveren: misschien zijn er in grootstedelijke, dichtbevolkte gebieden meer mogelijkheden om nieuws op internet te vinden. 15