Vlaamse actieve senioren VZW. Driemaandelijks tijdschrift 45ste jaargang nr. 28. okt. - nov. - dec Lizi Caals, pag. 4

Transcriptie

1 Met de steun van de Vlaamse Gemeenschap België-Belgique P.B. P.P. 8/3181 Afgiftekantoor Gent X Erkenningsnummer: P Verantwoordelijke uitgever: Roger Deridder, Lange Winkelhaakstraat 38, 2060 Antwerpen. Vlaamse actieve senioren VZW Driemaandelijks tijdschrift 45ste jaargang nr. 28 okt. - nov. - dec Lizi Caals, pag. 4 Luk Van Biervliet, pag. 6 Rudi Engels, pag. 10

2 2 WIE ZIJN WE? COLOFON Driemaandelijks ledenblad van de Vlaamse actieve senioren vzw Algemeen secretariaat Lange Winkelhaakstraat Antwerpen (sinds april 2012) Tel e-post: rekeningnummer BE De redactie contacteren: Leila Chennouf, redactiesecretariaat Tel Roger Deridder, algemeen voorzitter, verantwoordelijke uitgever Danny Simons, coordinator e-post: Tamara Reyniers, administratief verantwoordelijke e-post: Educatieve medewerkers Ingrid Scherrens Hogestraat 36, 8840 Staden Tel Danaë Verstraeten Lange Winkelhaakstraat Antwerpen Tel e-post: Katrijn De Coninck e-post: Hoofdredacteur: Johan Velghe Redactieraad: Etienne Keymolen, Hugo Rau, Ingrid Scherrens, Johan Velghe Werkten mee aan dit nummer: Louis De Veuster, Rudi Engels, Katrien Seynaeve Coverfoto: Ingrid Scherrens Opmaak, druk en afwerking: Offsetdrukkerij De Sonville, Lovendegem Verzending: All Mail Services, Evergem Inhoud Democratie als lege doos 3 Ontspannende inspanning in Schoten 4 Peterschap heldenhuldezerk 6 Wij eten met onze neus 8 De scrabblecrack 10 Provincie Oost-Vlaanderen 11 Vlaams-Brabant/Limburg 12 Provincie West-Vlaanderen 13 Provincie Antwerpen 14 Gemakzucht is ergste vijand 15 Mevrouw, laat ons letsen 16 Kweepeer, een jeugdliefde 18 Over ontrouw en echtscheiding 20 Inspirerend 21 Wedstrijd/Oproep 22 De tijd van je leven 23 De Gordel/Cultuurmarkt 24 Het dagelijks bestuur, de navelstreng Medeleven Vl@s De naamgeving Vlaamse actieve senioren omvat drie begrippen. Vlaams, actief en senioren zijn de drie gelijkwaardige pijlers van onze pluralistische vereniging. In vorig nummer werden die pijlers belicht. In dit nummer zetten we de schijnwerper op de navelstreng van de Vlaamse actieve senioren: het dagelijks bestuur. De Vlaamse actieve senioren vormen een vzw, een wettelijke structuur met een algemene vergadering, een raad van bestuur, een voorzitter, secretaris, penningmeester. De drie laatstgenoemden vormen samen met de ondervoorzitter en bestuursleden het dagelijks bestuur. Te vergelijken met het (uitvoerend en beslissingsvoorbereidend) werk van een schepencollege in een gemeente. De leden van het dagelijks bestuur worden voor een periode van vier jaar verkozen. Hun taak is niet gering. Zij dienen de financiën te budgetteren en te beheren. Zij waken over de taakuitvoering van het personeel, de goede werking van het kantoor, bereiden in overleg projecten en toekomstplannen voor, vertegenwoordigen de vereniging in officiële raden en overkoepelende organisaties en houden inzonderheid de vinger aan de pols bij de meer dan honderd afdelingen van onze vereniging. Aan veelvuldige vergaderingen ontsnappen ze niet. Een detail, maar niet onbelangrijk: de leden van het dagelijks bestuur zetten zich, net als de vele afdelingsbestuursleden, de leden van de algemene raad en de raad van bestuur, pro deo, geheel en al gratis, in. Engagement is voor hen geen loos begrip. In het huidig dagelijks bestuur zijn de vijf Vlaamse provincies vertegenwoordigd en de dames zijn voltallig aanwezig. Op de foto v.l.n.r.: Algemeen voorzitter Roger Deridder (Antwerpen), bestuurslid André Vanhaeren (Limburg), bestuurslid Hilde Tas (Vlaams- Brabant), ondervoorzitter Raf Vantoest (West-Vlaanderen), secretaris Rita Cornelis (Oost-Vlaanderen), bestuurslid Werner Vanhoutte (West- Vlaanderen) en penningmeester Gabriella Rosci (Antwerpen). n De redactie, het dagelijks bestuur namens alle bestuursorganen van de Vlaamse actieve senioren, én het personeel betuigen hun medeleven met de familie bij het overlijden van Louis Swinnen (76). Louis Swinnen was redactielid van dit tijdschrift. In zijn woning aan de Sint-Pieterstraat in Mol schreef hij vele gedichten die hun weg vonden naar publicatie in ons ledenblad. Vanaf begin 2009 woonde hij de redactievergaderingen bij en schreef hij ook algemene bijdragen. Enkele maanden geleden werd hij ernstig ziek en volgde een twee maanden durende opname in het ziekenhuis. Daarna verbleef hij in rusthuis De Witte Meren in Mol. Op 25 juli jl. overleed Louis Swinnen. In alle intimiteit werd hij begraven. De Vlaamse actieve senioren en inzonderheid de redactie blijven verweesd achter. n

3 REDACTIONEEL 3 Democratie te vaak een lege doos Het grootste sportfeest ter wereld kluisterde ons aan de buis. We konden meeleven met de meest gelauwerde zwemmer Michael Phelps of met de snelste sprinter aller tijden Usian Bolt. Augustus was de oogstmaand, voor ons landje werd het maar een magere oogst aan Olympische kampioenen: twee bronzen en één zilveren. De Kamer heeft vrijdag 24 augustus de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde goedgekeurd: 106 stemmen voor, 42 tegen en geen enkele onthouding. De traditionele partijen slaan zich op de borst dat ze BHV hebben gesplitst. Ze vergeten er wel bij te vertellen dat het gelag betaald wordt door de Brusselse Vlamingen, door de Vlaamse rechtzoekende in Brussel en natuurlijk door de Zes. Het uitzonderingsstatuut van deze Vlaamse gemeenten wordt totaal en onomkeerbaar. Vanaf nu tot de eerstvolgende federale verkiezingen (ten laatste in 2014) zal de toon van de Franstalige politici alsmaar harder worden om een hoogtepunt te bereiken in een hernieuwde eis tot uitbreiding van Brussel. De federale regering schuift Brussel dit jaar 134 miljoen euro toe in het kader van de zesde staatshervorming. Op kruissnelheid zal dat bedrag oplopen tot bijna 500 miljoen. De Brusselse begroting ontspoort al jaren, en de oppositie werd gesust met het extra geld voor Brussel. Ik Zomer en vakantiemaanden zijn weeral geschiedenis. Wat blijft het langst hangen in onze herinneringen? De redevoering op 11 juli of de zondvloed die we te verwerken kregen? denk dat de Brusseleers e polleke ebbe me e gat in. Is de huidige PS regering dan goed bezig? Wanneer men deze als beheerder van de Sahara aanstelt is er binnen de vijf jaar een tekort aan zand. IJzerwake versus IJzerbedevaart De IJzerwake werd opgericht als een reactie op de IJzerbedevaart, die volgens de initiatiefnemers niet radicaal genoeg was. IJzerwake en IJzerbedevaart vielen dit jaar op dezelfde dag. De 85ste bedevaart onder de IJzertoren in Diksmuide was meteen ook de laatste augustuseditie. Voorzitter De Belder haalde uit naar de betonnering van de Franstalige rechten in Vlaams- Brabant en de vergrendeling van de Vlaamse meerderheid. Voor voorzitter De Belder is het de hoogste tijd voor een confederale structuur met vier partners, twee grote en twee kleine. Jong en oud was wel in grote getale aanwezig een kleine veertien kilometer verderop in Steenstrate bij Ieper. Voor de elfde keer werd hier de IJzerwake gehouden. Er was bijna vijf keer zoveel volk als in Diksmuide komen opdagen. Volgens voorzitter De Wit moeten de V-partijen de handen in elkaar slaan en stoppen met de onderlinge hetze. Stop dit steriele oorlogje spelen, terwijl België in oorlog is met Vlaanderen, zei hij. Het water tussen beide manifestaties is echter nog te diep. Laten we hopen dat er een verzoening komt tussen alle strekkingen in de Vlaamse beweging los van alle partijpolitiek. Of zijn we toch een volkje van ruziemakers? Arrogantie Het gehakketak rond De Gordel op 2 september kan uiteraard niet onbesproken blijven. De BHV- akkoorden hebben enkel de arrogantie van de Franstaligen aangewakkerd. Sommigen wanen zich er nu heer en meester. Zo arrogant zelfs dat ze een vreedzame gezinshappening uit de faciliteitengemeenten wegjagen. Want die gemeenten zijn nu van hen, vinden ze. De Gordel kwam er niet omdat BHV moest gesplitst worden maar om het Vlaamse karakter van Vlaams-Brabant te beklemtonen. Alle Vlaamse actieve senioren, die met hun aanwezigheid in hun Vl@shesje hiertoe hebben bijgedragen, verdienen een dikke proficiat. In het vierde kwartaal staat er een belangrijke gebeurtenis op de agenda: 14 oktober, verkiezingen. We kiezen deze politici die hopelijk onze wensen kunnen waar maken. In een democratie zijn politieke beslissingen gebaseerd op het meerderheidsbeginsel. Maar als in ons landje democratisch genomen beslissingen niet uitgevoerd (kunnen) worden, is democratie een lege doos. n Gelukkig is het op 25 december nog Kerstmis. Dan kunnen we het jaar eindigen met een vredeswens voor alle mensen die van goede wil zijn. Roger Deridder, voorzitter

4 4 IN DE KIJKER Lizi Caals, afdelingsvoorzitster, tevens lesgeefster kalligrafie. Voor er misverstanden ontstaan, laat het duidelijk wezen dat Lizi Caals geen solo-speelster is. Omdat de cursus kalligrafie mijn aandacht trok, hengelde ik naar een interview. Toen ik mijn vislijn uitwierp, kreeg ik niet één maar liefst zes gesprekspartners aan de haak. En laat ik maar meteen enkele bekentenissen doen. In mijn achterhoofd plande ik de duur van het interview op één à anderhalf uur. Het werden drieëneenhalf uur. Geen seconde verveling, geen minuut geouwehoer. Het aangeboden biertje Vlaamsche Leeuw ruilde ik voor een bruiswater, zodat je me er niet kunt van verdenken dat ik hier onder invloed maar wat dweperig zit te doen. Met nuchtere blik stelde ik vast dat de dames Agnes De Meyer, Marie-Mathilde Van Gool, Agnes Van Gool, Lydia Brees en Lizi Caals en haar echtgenoot Reimond Van Gool wel degelijk de toekomst inkijken. Om wekelijks activiteiten te programmeren is veel praktische kennis, nuchtere aanpak en inlevingsvermogen vereist. Intens werken is het epitheton ornans, de erende bijnaam, die aan de naam van de Schotense afdeling mag toegevoegd worden. Een intense werking, in detail zoals het zenden van kalligrafische verjaardagskaarten en een nog persoonlijker aanvoelend telefoontje naar de jarige leden; als in het Ontspannende inspanning in Schoten Geen van de honderd en meer afdelingen van de Vlaamse actieve senioren vormt een eiland. Toch heeft elke afdeling haar eigenheid, gegroeid uit geplogenheden maar nog meer gekneed door de kernleden. In mensentaal: de bestuursleden. De in een respectabel verleden ingebedde Schotense afdeling heeft het geluk door een vrouw gestimuleerd te worden. Lizi Caals stond bovendien in een vroeger leven in het onderwijs. In het drukke programma - wekelijkse activiteiten - is dat er aan te zien. Het didactische is nooit ver weg. repetitieve: zangkoor, yoga, kalligrafie, donderdagse bezoeken en stadswandelingen, daguitstappen, de tweejaarlijkse tentoonstellingen met steeds een ander thema, lezingen...; als in het representatieve: deelname aan gemeentelijke activiteiten, de Schotense verenigingenmarkt, het betrokken zijn bij VVS (Vlaamse verenigingen Schoten), de jaarlijkse verspreiding van een promotiefolder van Vl@s-Schoten, de inbreng in de Vl@s-federatie Antwerpen-Noord. De Schotense afdeling is 27 jaar jong. Van de stichters in mei 1985 is niemand er nog bij. Wel nog één iemand die toetrad in het werkingsjaar Reimond Van Gool heeft oog voor de nood aan een constante instroom van brug- en andere jonggepensioneerden. Hij diept meteen een staafgrafiek op die de samenstelling qua leeftijd weergeeft van het honderdtal leden van de afdeling. De wekelijkse yogalessen zorgen voor een instroom van min-zestigers. De grafiekstaven wijzen het aan: de Schotense afdeling is een vrouwenburcht (waar mannen zich thuis voelen). In 1988 volgde de stichting van De Notenkrakers. De erg goede vriendenkring die het zangkoor vormt, maakt dat de verjonging uitblijft. Daarom wordt er niet minder opgetreden en de kooractiviteiten gaven aanleiding tot het onstaan van het kamerorkest Andante dat door de jaren heen het afdelingskerstfeest opluistert. Een andere belangstellingsgroep ontstond in 1997 toen binnen de turngroep de lerares de aanzet gaf voor gratis yogalessen. Het gedreven gezelschap: Agnes De Meyer, Marie-Mathilde Van Gool, Lizi Caals, Agnes Van Gool, Lydia Brees en Reimond Van Gool.

5 IN DE KIJKER 5 Zoveel jaar later is gratis niet meer haalbaar, want aan een twintigtal cursisten geeft een jonge, gediplomeerde yoga-docent les in de goed uitgeruste gemeentelijke worstelzaal. Zon en maan,,we brengen de groet aan de zon en de maan, krijgen de filosofie van yoga mee en de initiatie om thuis verder te oefenen. Een heel trouw publiek, intergeneratief samengesteld, volgt deze dinsdagvoormiddaglessen. Onze lesgever weet zich goed in te werken in de denk- en leefwereld van zijn cursisten. Het is hem blijkbaar eigen, want hij geeft ook les aan gehandicapten en aan kankerpatiënten. Toch niet zo evident, zegt Agnes Van Gool. Wekelijks, steeds op donderdagnamiddag trekt de afdeling er op uit voor museumbezoek, een tentoonstelling, kennismaking met een bedrijf, stadswandelingen...,,hét recept hiervoor is dat we snel inspelen op wat in het nieuws is. We spelen ook in op de nieuwsgierigheid. We geraken binnen daar waar je als individu nooit zou komen. Steeds gaan we er heen met het openbaar vervoer, klinkt het. Om aan dergelijk hoog tempo te programmeren is het noodzakelijk nooit de aandacht te laten verslappen, altijd de ogen open te houden voor wat aan de leden kan aangeboden worden. Alle vervoer via het openbaar vervoer regelen is enerzijds qua kostprijs een voordeel, anderzijds sluit dit alle locaties veraf van bushalte of station uit. Mijn gespreksgezelschap wordt enigszins lyrisch wanneer de tweejaarlijkse tentoonstellingen ter sprake komen. Een krachtinspanning en steeds voor één enkele dag. De inbreng van de leden is groot om tentoonstellingen over Paasgebruiken vroeger en nu, Het licht van vuur tot ledlamp, Dozen en doosjes... op te stellen. Voor we uitweiden over de jongste telg van de belangstellingsgroepen van de Schotense afdeling werpt voorzitster Lizi Caals er voor alle duidelijkheid tussen dat de langdurige werking ervan te danken is aan de gouden stelregel: elke belangstellingsgroep moet financieel zelfbedruipend zijn. Toen Lizi Caals in 2004 van twee leden hun belangstelling voor kalligrafie vernam, wakkerde dit niet alleen bij haar de oude liefde voor de kunst van het schoonschrijven weer aan, maar volgde de start van een dinsdagvoormiddaggroep.,,kalligrafie is meer dan alleen maar mooie letters leren schrijven. Het is een heel creatief proces met het verwerven van inzicht in plaatsing en wit-verhouding op het blad. Het is echt spelen met woorden, met verschillende lettertypes. Als je daar mee bezig bent, dan sluit je alles anders uit. Inspannende ontspanning en tegelijkertijd een ontspannende concentratie. Er komt ook geschiedenis bij kijken, een eigen terminologie en vaste spelregels. Hoe dan ook, kalligrafie geeft cachet aan een fotoalbum, aan een nieuwjaars- of verjaardagskaart, aan een oorkonde. Vele penoefeningen vergen veel geduld. Oefenen en nog eens oefenen is de boodschap. Zo creëer je handvastheid en handvaardigheid, zelfs bij een Parkingsonpatiënt onder de cursisten, ook bij linkshandigen waarvoor speciale pennen bestaan, houdt lesgeefster Lizi me voor. Vishouding Ik stap de deur uit aan de Salvialei in Schoten.,,We hebben een leuke babbel gehad, krijg ik van het gezelschap nog mee. Ze beseffen niet eens dat ik een beetje rijker werd. Zo associeer ik voortaan krokodilvaria en vishouding met yogaoefeningen. Het keltische unciaal, humanistisch cursief, copperplate... tot gotische bastarde staan nu in mijn geheugen in kalligrafie gegrift. En dat geheugen laat me niet in de steek wanneer ik de Oude Bareellei in loop. Ik hoorde, alsof het gisteren was, het stemgeluid van Armand Smolders die, toen Radio 2 nog gewoonweg de gewestelijke omroep was, op zondagvooravond de provinciale voetbaluitslagen voorlas. Oude Bareel was zo n naam die hij in mijn West-Vlaamse kop levenslang inheide. Mijn dag kon niet meer stuk, ook niet toen op de terugweg de NMBS voor pretbederver ging spelen en prompt een zotte opwelling wegjoeg om vanaf september op dinsdagochtend de kalligrafiecursus in Schoten te volgen. n Johan Velghe

6 6 MET BOEIEND VERHAAL Peterschap over heldenhuldekruis Gevat door de hoek van twee lange bakstenen muren liggen ze in lange rijen, dicht bijeen op de begraafplaats van Kortenberg. De vermoeide zerken zijn wat schots en scheef gezakt. Een jongeman, die al een achterachterkleinkind zou kunnen zijn, legt een herbicidennevel over het grind van de smalle paden. Geen groene dageraad meer voor de knoken van de oudstrijders van de Groote Oorlog. Piëteit en ultiem eerbetoon zoals een militaire begraafplaats meegeeft, ontbreken op dit gemeentelijk kerkhof. Midden de stenen woestijn prijkt één karaktervol merkteken: een heldenkruis, dé zerk voor Vlaamsbewuste soldaten die de apocalyps van het IJzerfront beleefden. De zerk, naar het ontwerp van Joe English, is deze van onderluitenant Jozef Van Dingenen. De Kortenbergse afdeling van de Vlaamse actieve senioren is niet bepaald de grootste van de vereniging, maar dat belet niet initiatiefrijk te zijn. Draaischijf van één van die initiatieven, het peterschap over de heldenhuldezerk, is Luk van Biervliet. Wanneer wij op een zonnige voormiddag wandelen over de paden van het verlaten - de herbicidenspuiter ban ik even uit mijn gedachten - kerkhof, maakt Luk van Biervliet mij deelachtig in een merkwaardig verhaal. Anderzijds moet ik op m n plechtig communiezieltje beloven niet alle finesses prijs te geven in dit relaas. Want, eenmaal het peterschap geheel en al beklonken is en de grafzerk vernieuwd, wordt alles in extenso gepubliceerd. We verklappen alleen maar dat de kennismaking van Jozef Van Dingenen met Joe English einde 1914 in een opleidingskamp nabij Duinkerken op een niet gebruikelijke wijze verliep. De Kempenzoon Jozef Joannes Baptist Van Dingenen, geboren in Westerlo in 1878, overleed op dinsdag 15 december 1953 op vijfenzeventigjarige leeftijd. Het rouwbericht dat s anderendaags in Het Volk verscheen, vermeldt dat hij ere-ambtenaar was van het Ministerie van Landsverdediging, oorlogsvrijwilliger , ridder in de Kroonorde, oud-voorzitter van de Vlaamse Voetbalbond en medestichter en voorzitter van de Bond der Vlaamse Ambtenaren. Beide laatste vermeldingen doen het vermoeden rijzen dat hij Vlaamsgezind was. En dat was hij wel degelijk. Zo was hij een van de weinige officieren die aan het front de taal van zijn manschappen sprak. Dat fnuikte zijn promotiekansen, maar hij werd met rust gelaten omdat hij zijn militaire opleiding met grote onderscheiding had voltooid. Bovendien had hij de plaats ingenomen van zijn broer die aan de gevolgen van tyfus overleed. Na de oorlog werd hij ambtenaar, Betonrot vreet via barsten en spleten het heldenhuldezerkje aan. vertaler, in het toenmalig Ministerie van Oorlog, geleid door minister Charles de Broqueville. Met hoed en indrukwekkende snor prijkt Jozef Van Dingenen op een foto samen met voornoemde minister. Hij had ook contacten met de familie de Mérode. Zijn oom was boswachter van deze adellijke familie die kastelen bezat in Westerlo, zijn geboortedorp, en in Everberg. In Erps-Kwerps, later Kortenberg, was de familie Van Dingenen gekend als Vlaamsgezind. Wijlen Steven Debroey was zijn schoonzoon. Jozef Van Dingenen werd als enige Jozef Van Dingenen, onderluitenant bij het 7de Linieregiment, anno 1914.

7 MET BOEIEND VERHAAL 7 oud-strijder in Kortenberg onder een heldenhuldezerkje begraven. In 1983 liet de familie de zerk opfrissen. AVV-VVK-opschrift, de wiekende blauwvoet en alle letterinscripties werden verguld. Vandaag staat de zerk er minder fraai bij. Betonrot veroorzaakt barsten en scheuren. Luk van Biervliet contacteerde de familie met het oog op het opnemen van het peterschap door de Kortenbergse afdeling van de Vlaamse actieve senioren. Die gesprekken, die overigens positief verlopen, dienen nog gefinaliseerd en geofficialiseerd te worden, zodanig dat de afdeling niet alleen het graf kan onderhouden maar zonodig de zerk kan vervangen door een replica. Dit laatste uiteraard op kosten van de peter, zijnde de Kortenbergse Vlaamse actieve senioren. Daar het oudstrijdersereperk een eeuwige vergunning geniet, kan de heldenhuldezerk op dezelfde plaats blijven staan, reden te meer om het degelijk en blijvend te restaureren of in een replica te voorzien. Het naderen van de honderdste verjaardag van het aanvangen van de Groote Oorlog zet de plannen en de uitvoering ervan in versnelling. Eenmaal zover wil Luk Van Biervliet dit alles laten begeleiden door een publicatie over Jozef Van Dingenen én een tentoonstelling. Enig materiaal hiervoor is al voorhanden, maar er ontbreken nog dossierstukken. Hiervoor trekt Luk van Biervliet eerstdaags naar het Documentatiecentrum van het Belgisch Leger. Dit niet vrijblijvend peterschap waarvoor de Kortenbergse Vlaamse actieve senioren zich engageren, is een inspirerend verhaal. Zijn er nog die toezicht houden over een grafzerk, een monument, een gedenkplaat... van een Vlaamse voorman/vrouw? n (jv) De opzoekingen door Luk Van Biervliet resulteren al in een forse documentatiemap. De Kinkhoorn Zeedijk Oostende In vakantiecentrum De Kinkhoorn kun je terecht op één van de 82 comfortabele appartementen. De maaltijden worden aan tafel bediend in het restaurant op het gelijkvloers en in de wintertuin met zeezicht kun je terecht voor een hapje en een drankje. Het animatieteam biedt een uitgebreide waaier van ontspanning aan. Andere faciliteiten zijn het zwembad met sauna en de fitnesszaal. Groepsmaaltijden zonder logement zijn ook mogelijk! Verdere info bij: De Kinkhoorn, Zeedijk Oostende Tel. 059/ Fax 059/ receptie@dekinkhoorn.be

8 8 SMAAK EN SMAAKSTURING BIJ SENIOREN Philip Van Hoornick, diensthoofd Medirest Gezondheidszorg Oostkust en Marc Demeulemeester, verantwoordelijke restaurant AZ Sint-Jan Brugge, passen overtuigd de verfijning van hun gerechten toe. We dienen ons vertrouwd te maken met het begrip gastrologie. Nee, geen gastronomie, maar wel degelijk gastrologie. Het resultaat van gastronomie is wat je op je bord krijgt in een sterrenrestaurant of wat staat voor veredelde streekgerechten. Gastrologie daarentegen is de kennis van lekker, gezond en veilig eten. Die kennis steunt op wetenschappelijke inzichten die naar de praktijk vertaald worden bij de grootschalige productie en distributie van maaltijden. Laat het ons even heel concreet stellen. U bezoekt een resident in een rustoord of een ouder familielid dat in het ziekenhuis is opgenomen. Welke vraag en gespreksonderwerp komt sowieso aan bod? Je hebt het geraden: en, valt het eten mee? Er is helemaal niks mis met deze vraag, want de maaltijden vormen nu eenmaal een essentiëel deel van het welzijn van resident of patiënt. Het wil al eens voorvallen dat de maaltijden als niet-appetijtelijk worden aangewezen en patiënt/ resident geen eetlust vertoont. Ook bij alleenstaande senioren die aan huis gebrachte maaltijden vaak niet opeten of die de moeite niet meer doen om voor zichzelf een warme maaltijd te bereiden. Het Wij eten met onze neus Koks en diëtisten van ziekenhuizen, rustoorden en van OCMW s die maaltijden aan huis leveren, zeg maar de grootkeukens van de zorgsector, zijn goed en wel doordrongen van het adagium van gezonde voeding. Eenzelfde strakke stelregel voor het serveren van appetijtelijke maaltijden ontbreekt té vaak. We zetten onze koksmuts op en woonden in het Algemeen Ziekenhuis O.L.Vrouw ter Linden in Knokke-Heist een gedegen inleiding tot de nieuwe hogeschoolopleiding Chef Gastro-engineering bij. Wat wij instinctief weten werd er wetenschappelijk bevestigd: wij eten meer met onze neus dan met onze mond. kan bij senioren leiden tot niet ziektegerelateerde ondervoeding. Vlaanderen is de innovator. Het ziekenhuis van Sneek, het Friese Snits, neemt deze aanpak over en voert een onderzoek over het wederzijds verband tussen smakelijke, gezonde maaltijden en het terugverdieneffect op de medische zorgen. Onderhand is bewezen dat de culinaire aanpak van voeding in de zorgsector werkt. Appetijtelijke maaltijden in een aangename omgeving en op het juiste tijdstip geserveerd, zorgen voor meer welbehagen bij rusthuisbewoner of ziekenhuispatiënt. Dat welbehagen heeft zijn directe weerslag op de medische zorg, zeg maar de medische kostprijs. Het onderzoek in Sneek is Vlaanderen-in-actie, een initiatief van de Vlaamse regering, niet ontgaan. Er wordt geïnvesteerd in innovatieve gezondheidszorg, waaronder het culinaire aspect, gastrologie dus. Al jaren is dat het stokpaardje van Edwig Goossens, coördinator van het Center for Gastrology. Hij werkte samen met de Katholieke Hogeschool (KaHo) zowel een korte opleiding in Leuven uit (zopas van start gegaan) als een lange opleiding die uitmondt in een professionele bachelor Facilitair Management (vanaf september 2013). De opleiding biedt aan koks de kans een hogere opleiding te genieten. Dat alles moet finaal resulteren in dagdagelijkse lekkerder, gezondere en voedselveiliger grootkeukenmaaltijden. De chef-kok wordt aldus qua opleidingsniveau een collega van diëtisten en verpleegkundigen. Broeders en zusters in de kunst van het bevorderen van het welzijn van patiënten, residenten en senioren die thuis maaltijden geleverd krijgen.,,een gigantisch traject moet nog afgelegd worden. Vandaag is amper 66 procent van de ziekenhuiskeukens in orde. Vergeleken met de conformiteit (98 procent) van de landbouwsector aan wetten en decreten, moet er nog hard aan de weg worden getimmerd, stelt Edwig Goossens.,,Ons pleidooi voor smaakvollere maaltijden in de zorgsector draagt hoop uit. De initiatieven in Nederland en Vlaanderen en hun samenwerking, wekken belangstelling in Duitsland en Australië. Meer nog, de Europese Unie is in dit verhaal sterk geïnteresseerd. Het verhaal gaat uiteraard over lekker koken, maar ook over een integrale aanpak. Gezonde voeding moet niet alleen op een andere wijze gebracht worden, maar voeding moet in de zorgsector de derde volwaardige pijler worden naast het verpleegkundige en het medische.

9 SMAAK EN SMAAKSTURING BIJ SENIOREN 9 Drievuldigheid Om smakelijke maaltijden te serveren moet er een drie-eenheid zijn tussen de begrippen lekker, gezond en veilig. Samen vormen zij de basis voor de gastrologie. Het vernieuwen van de bereidingsen distributieprocessen vormen de technologie (engeneering). Informatisering draagt ertoe bij dat de kok beter dan voorheen smaken beheerst, verbetert en vernieuwt. De informatica helpt in het personaliseren. De consument heeft immers geen hoge dunk van de doorsnee grootkeuken. Willem Kloos, van de Tachtigers, had het al over de poëzie als de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie. De definitie die Edwig Goossens aan smaak geeft, houdt beslist een knipoog naar Kloos in: smaak is de allerindividueelste impressie van de allerindividueelste sensorische gewaarwordingen, opgewekt door voeding en drank, en beïnvloed door contextuele factoren. Context staat voor de beleving, bijvoorbeeld een aangename omgeving. Allerindividueelst: voeding moet dus op het individu gericht zijn en niet op de middelmaat van de grote pot. Daar we niet met onze mond proeven, maar wel degelijk met onze hersenen die de smaakprikkels interpreteren, kan smaak gestuurd worden. Van de twaalf hersenzenuwen die een mens telt, hebben er vijf rechtstreeks met smaak te maken. Geen enkele andere lichaamsfunctie neemt zoveel hersenzenuwen in. De harmonisatie van verhoudingen en symmetriën van een gerecht maakt dat we het lekker vinden. Aan die verhoudingen en symmetriën kan net, zoals bij het photoshoppen (bijwerken, correcties, verfijnen...) gesleuteld worden. Zo wordt smaak opgebouwd. Veelvuldig proeven door de kok vormt de omgekeerde richting en de controle van het bijna architecturale opbouwen van smaak. Koks dienen zich te trainen in het proeven. Hondenbrokken De vergelijking is een beetje cru, maar maakt het duidelijk. Een hond ruikt zowat honderd keer beter dan een mens. Een hond zal altijd eerst aan zijn eten ruiken vooraleer het te verorberen. De hond controleert eerst zijn maaltijd. Anders gezegd, hij eet met zijn neus. De hondenbrokkenindustrie is hoogtechnologisch gericht op olfactorische (neus, reukzin) elementen. Want bij de hond is het erop of eronder. Vlees van een soepkip vers uit de bouillon zal de hond beslist lusten. Zet datzelfde kippenvlees een paar dagen in de koelkast en uw hond zal er zijn neus voor ophalen. Wat die industrie doet aan onderzoek en samenstelling opdat de brokken de hondenneus zou plezieren, gebeurt niet of in té geringe mate door de producenten van maaltijden voor mensen. Te onthouden is dat het hondenverhaal aantoont dat smaak stuurbaar is. Meer dan op smaak dient er, zeker in de zorgsector, op geuren gekookt te worden. Komt daar nog bij dat elke mens uniek is. Jij en ik proeven anders en zelf evolueren we, ook onze geur die hormonaal gestuurd wordt. Als kind lustte je geen spruitjes, nu wel. Geuren sturen onze hersenen aan. De hele kosmetische industrie is hierop gestoeld. Een geur kan je bovendien alarmeren voor gevaar. Met het vorderen van de jaren hebben we hulpstukken nodig. Bril, implantaten in je gebit, hoorapparaat... zo ook voor onze smaak en dus ons geurvermogen. Een pasgeborene ruikt zeer sterk. Het kind ruikt in een overlevingsdrang zijn moeder. Twintigjarigen beschikken nog over tachtig procent. Tachtigjarigen nog over twintig procent. De groeiende smaakhandicap bij senioren moet dus gecompenseerd worden. Geurherinneringen opwekken, helpt. De geur van stoofvlees roept de herinnering aan de bereiding ervan op de Leuvense kachel op. Het hele huis geurde er naar. Die goede sfeer creëren (vriendelijke bediening, een bloemetje en een napje op de tafel...) doorbreekt eveneens de smaakhandicap. Eenzaamheid rijmt niet op smaak. Het gebruik van steamers in grootkeukens versmalde de smaak. Breng opnieuw vuur in de keuken. Waarom is een barbecue net zo aanlokkelijk? Precies omdat het vuur invloed op de smaak heeft. De temperatuur van de geserveerde maaltijden is uiteraard belangrijk. Evenzeer het kruiden. En dat kan veel meer zijn dan alleen maar peper, zout en muskaat. Kleurvariatie op je bord is niet onbelangrijk, net zoals keuzemogelijkheid. De grootkeuken mag niet langer een alles gelijkschakelende productie vormen. Naast al het voornoemde dient voortaan ook rekening gehouden te worden met de diversiteit aan eetculturen. Zo worden de maaltijden in ziekenhuizen een onderdeel van het genezingsproces. In rusthuizen en voor wie maaltijden aan huis krijgt, vormen deze niet langer een straf, maar zorgen zij voor meer welzijn en het zich behaaglijk voelen. n Johan Velghe

10 10 IN DE KIJKER Wie zijn de leden van de Vlaamse actieve senioren? We portretteren er telkens een. De scrabblecrack Naam: Rudi Engels Woonplaats Kortrijk Geboren 3 januari 1926 Opleiding Deed twee jaar Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen. Samen met zonen van middenstanders, met boeren, studenten, bouwvakkers en dokwerkers werd zware handenarbeid verricht, aangevuld met samen sporten, leren, zingen en dromen van een vrij en onafhankelijk Vlaanderen.,,Het was een heerlijke tijd die me maakte tot wat ik ben. Daarentegen bestempel ik de daaropvolgende twee jaar heropvoeding als hopeloos, stelt Rudi. Vl@s-lid Sinds 1998 (toen nog VVVG), afdeling Kortrijk, was afdelingsbestuurslid, federatievoorzitter, bestuurslid van de afdeling Lauwe waar hij verantwoordelijk was voor de scrabbleclub, en bezieler van de turngroep van de Kortrijkse afdeling. Actief Sinds vele jaren als lid van het Kortrijkse Guldensporencomité, de Vlaamse Volksbeweging en het Komitee Kortrijk Vlaamse Kultuurstad, tevens uitgever van het trimestrieel tijdschrift Peper en Zout in de Kortrijkse hutsepot. Specialiteit Scrabble is de dada van Rudi. De derde dinsdag van de maand verzamelen de scrabbleliefhebbers onder de leden van de Kortrijkse Vl@s-afdeling in de voormalige klaslokalen van wat ooit de kloosterschool van de Paters Passionisten was, momenteel deel uitmakend van het jeugdherbergcomplex. Een ministeenworp van voornoemd scrabblelokaal situeert zich het praalgraf van de voor en tegen zowat alles aanroepen en aanbeden Broeder Isidoor. Aan het aanzienlijk aantal rond de tombe opgehangen ex-voto s valt te merken dat de op zijn heiligverklaring wachtende zaligverklaarde zich goed van zijn taak als luisterend oor kwijt. Of Rudi voor oplossingen van zijn scrabbleproblemen naar Broeder Isidoor trekt, is mij onbekend. Hoe dan ook, met of zonder hulp van hierboven, Rudi is een crack.,,scrabble verrijkt mijn woordenschat. Het is een geheugentraining. Meer, het leert je winnen en verliezen, stelt hij. Scrabble heeft Rudi vooral leren winnen. Dat is mijn bescheiden mening. Het spel wordt er die maandelijkse derde dinsdagnamiddag niet individueel maar in groep gespeeld. De punten van hij/zij die de hoogste score haalt telkens er nieuwe letters worden aangereikt, worden genoteerd. Laat het nu zo zijn dat van het dertigtal beurten Rudi er twintig of meer voor zijn rekening neemt. Niet altijd zoekt hij de langste woorden. Eerder boekt hij winst met de juiste plaatsing van één of twee letters in combinatie met de eerder gevormde horizontale en verticale woorden. En dat doet hem blijkbaar deugd. Zijn altijd fonkelende ogen blinken dan nog meer. Een teken voor de overige scrabblespelers dat ze weer eens gevloerd zijn.,,we gaan eens een valiumpje in jouw koffie doen, wordt er gegrapt. Maar de repliek blijft niet uit, want Rudi wint alweer de volgende ronde.,,scrabbelen schept vriendschapsbanden, houdt Rudi finaal voor. Hmm..., hoeveel punten levert vriendschapsbanden op? (jv) n

11 Oost-Vlaanderen 11 Kaderdag Oost-Vlaanderen voor alle bestuursleden Vrijdag 12 oktober 2012 Programma 10u00 ontvangst met koffie en cake 10u30 verwelkoming door de afdeling Aalst 10u45 Aankondiging van JP Rondas door Oswald Van Ooteghem 11u00 Lezing door de Heer JP Rondas Zin en onzin van de staatshervorming 12u15 Gedichten van Rony Ranke 12u30 Middagmaal De Kinkhoorn Zeedijk Oostende In vakantiecentrum De Kinkhoorn kun je terecht op één van de 82 comfortabele appartementen. De maaltijden worden aan tafel bediend in het restaurant op het gelijkvloers en in de wintertuin met zeezicht kun je terecht voor een hapje en een drankje. Het animatieteam biedt een uitgebreide waaier van ontspanning aan. Andere faciliteiten zijn het zwembad met sauna en de fitnesszaal. 14u00 Kadermoment 14u30 Pauze 15u00 Buikspreker Boullart Bart 16u00 Einde kaderdag Menu middagmaal Aperitief en hapjesbordje Warme zalm à la minute met preivinaigrette Gevulde parelhoen met bospaddestoelen gegratineerde aardappelen Bavarois van kastanjes Mokka en versnaperingen Drank tijde de lunch inbegrepen Groepsmaaltijden zonder logement zijn ook mogelijk! Verdere info bij: De Kinkhoorn, Zeedijk Oostende Tel. 059/ Fax 059/ receptie@dekinkhoorn.be Praktische info Waar: Salons Carlton, Zonnestraat 32, 9300 Aalst Uur: 10u00 Prijs: 30 per persoon Inschrijven verplicht tot 1 oktober 2012 bij Rita Cornelis, rita-cornelis@telenet.be of 054/ Inschrijving is enkel geldig na tijdige betaling op rekening van Vlaamse actieve senioren Vl@s Oost-Vlaanderen: BE met vermelding kaderdag. Alle bestuursleden hebben reeds een persoonlijke uitnodiging ontvangen voor deze dag. n Uilenspiegel eetcafe Je kan bij ons terecht voor een kleine snack, maar ook voor een uitgebreid etentje. Onze kok zorgt wekelijks voor verrassende suggesties. Onze crypte vormt het ideale kader voor allerlei activiteiten. Informeer vrijblijvend. Maandag: 11u30 tot 18u00 Dinsdag: gesloten Woensdag en donderdag: 11u30 tot 19u00 Vrijdag, zaterdag en zondag: 11u30 tot 21u30 Eetcafé: (o.) Café waar ook maaltijden worden geserveerd. (uit Van Dale) Eetcafé: (o.) Café waar ook maaltijden worden geserveerd. (uit Van Dale) Uilenspiegel: Is een nar en een potsenmaker, die niets of niemand vreest en iedereen al lachend een spiegel voorhoudt. Uilenspiegel betekent: ik ben uw spiegel. (uit Tijl Uilenspiegel Henri Van Daele) Uilenspiegel: Is een nar en een potsenmaker, die niets of niemand vreest en iedereen al lachend een spiegel voorhoudt. Uilenspiegel betekent: 'ik ben uw spiegel'. (uit 'Tijl Uilenspiegel' Henri Van Daele) Lokaal van het IJzerbedevaartcomité, het verbond VOS en de seniorenacademie van het VVVG. Eetcafé Uilenspiegel Korte Kruisstraat Gent Tel Fax eetcafe.uilenspiegel@skynet.be

12 12 vlaams-brabant & LIMBURG Op stap met Goethe, Schiller en Bach Eind augustus werd de provinciale aangevat naar Weimar en Dresden. We hadden er afspraak met Goethe en Schiller en in Eisenach gingen we even buurten bij Bach. De eerste twee ontmoetten we al op de eerste reisdag, s namiddags in Weimar. s Anderendaags werd de voormiddag ingevuld met een bezoek aan het oude orthodoxe kerkhof en aan het Schlossmuseum. Daarna ging het naar Dresden en het porseleinmuseum. De avondlijke stadsrondrit liet ons kennismaken met deze totaal heropgebouwde stad. De volgende ochtend ontbrak uiteraard een bezoek aan het stadscentrum niet. s Namiddags kwam Pillnitz aan de beurt. Een camelia trok er de aandacht. s Winters wordt rond de bloeiende boom een verwarmde serre geplaatst. Op de weg huiswaarts werden we in Eisenach verwend met de uitvoering van Bachmuziek op oude instrumenten. (ldv) n Seniorenacademie Limburg We zijn er trots op om tijdens dit nieuwe academiejaar enkele grote namen te kunnen voorstellen. De bedoeling blijft ongewijzigd: senioren (50+) de gelegenheid bieden om kennis te maken met cultuur op hoog niveau. Deelnameprijs: 6,00 per voordracht en 27,00 voor het volledige programma. Locatie: Cultureel Centrum Hasselt, Kunstlaan 5, Hasselt, telkens van 14 tot 17 u. Maandag 22 oktober 2012 HET STILLE VERDRIET VAN SYLVAIN ODEURS door Hugo Symons Sportjournalist, amateur toneelspeler, componist Van kindsbeen af bezig met muziek en taal. Het is het verhaal van een wat oudere man die thuiskomt van de begrafenis van zijn vrouw en mijmert en herinneringen aan haar ophaalt. Niet zwaar op de hand, integendeel: met vleugjes humor à la Louis Verbeeck en vooral zeer herkenbaar voor de toeschouwers. Deze theatermonoloog wordt afgesloten met de gekende humor van Hugo Symons. maandag 10 december 2012 SCHEPPEND VUUR HAYDN VERTELT door Jos Meersmans Musicoloog; jarenlang medewerker bij de openbare omroep. IJverde voor het herstel van het Leuvens Orgelpatrimonium. Gewaardeerd klavierspeler en verteller. Mei 1809: Napoleon bombardeert Wenen. De componist Haydn is aangeslagen en verontwaardigd. Muziek uit het verleden en nieuwe melodieën zingen in zijn hoofd. In zijn laatste heldere uren vertelt hij belangrijke en vertrouwelijke zaken aan zijn vriend Albert Christoph Dies, zijn belangrijkste biograaf. Gelardeerd met 16 muziekfragmenten horen we het verhaal van Haydn vanaf zijn jeugd vol ontbering, over zijn vaste dienst bij de vorsten van Esterhaz tot zijn internationale roem en reizen naar Londen. Zijn huwelijk was niet gelukkig maar er was de vriendschap met Marianne von Genzinger. Het programma is opgevat als monoloog, empathisch theater. n

13 WEST-VLAANDEREN 13 Genieten van tegenwind en Zeeuws-Vlaanderen Achttien leden van de Izegemse Fietsclub Vlaamse actieve senioren staan op dinsdag 22 mei ochtendlijk goed ingeduffeld klaar voor de start van de vierdaagse op de Grote markt in Izegem. Een felle noordnoordwestenwind is er meteen bij en blaast volhardend de hele dag in ons gezicht. We volgen verkeersarme knooppuntenwegen en houden een eerste stop in een landelijk cafeetje in Zwevezele waar de koffie klaar staat. Tegen de middag bereiken we het bosrijke Zevenkerken voor het middagmaal. De zon is er intussen doorgekomen. Het gaat naar Steenbrugge waar we de ringvaart rond Brugge volgen om vervolgens langs de Damse vaart Sluis te bereiken. Even voor Sluis nog een drinkstop en dan gaat het volop, tegen de wind in, naar Nieuwvliet-Bad. Er staan 74 km op de teller. Een verfrissende douche en een lekker avondmaal vormen de beloning. Na een uitgebreid ochtendontbijt en met de zon als gezelschap starten we s woensdags om voor de noordelijke lus in Zeeuws- Vlaanderen. Langs prachtige landelijke en praktisch verkeersvrije wegen nemen we onze eerste stop in het artistieke dorpje Groede waar we in een gezellige binnentuin bijtanken. Daarna gaat het richting Schelde waar we even voorbij Breskens de Scheldedijk oversteken om verder het paadje stroomopwaarts pal naast de waterlijn te volgen. Ter hoogte van het Scheldedorpje Hoofdplaat komen we terug boven water en trekken landinwaarts. Gezien we vandaag in een achtbaan rijden werkt de tegenwind slechts deeltijds. De knooppunten leiden ons langs vele binnendijkwegen naar onze derde dagstop op een terrasje op het Spuiplein in Breskens. Wegens nogal indrukwerkende dijkversterkingwerken kunnen we pas enkele kilometers verder het fietspad bovenop de Scheldedijk bereiken dat ons terug aan ons hotel brengt. We tellen 64 km. Krekengebied De derde fietsdag is voorbehouden voor het zuidelijk deel van Zeeuws- Vlaanderen. Het belooft een zonnige dag met weinig wind te worden. Een belofte die ingelost wordt. De eerste stop houden we op de markt van het voormalig vestingstadje IJzendijke. Daarna gaat het richting krekengebied waar we even de landsgrens oversteken om in het Meetjeslandse Sint- Jan-in-Eremo in de tuin van een gezellig restaurant het middagmaal te nemen. Na de koffie gaat het terug naar Aardenburg, het oudste stadje van Zeeland. We keren terug naar het hotel via Cadzand-Bad en het fietspaadje bovenop de duinen. Twee lekke banden en zelfs een zadelbreuk, waardoor Dirk, gezeten op de bagagedrager, zijn fiets diende te besturen, konden ons humeur niet bederven. De teller wijst deze keer 68 km aan. De vrijdagse weergoden zijn ons gunstig gezind en schenken ons een krachtige rugwind op onze terugweg. Meer, we krijgen er een zomerse temperatuur bovenop. Via Sluis bereiken we de Damse Vaart. Blijkbaar houden de vele vogels die de bomen langs de vaart bewonen de vele passanten goed in het oog. Agnes krijgt geheel en al gratis een vogeltraktaat. Na de drinkstop in Damme gaat het naar Wingene waar we na een bosritje het middagmaal nemen. In vliegende vaart en onder een felle zon gaat het huiswaarts niet zonder nog eens een laatste terrasje te doen in Pittem, waar we tevreden napraten over deze andermaal geslaagde vierdaagse. n Met dank aan de gidsen Rufin, Jef, Trui en Guido.

14 14 ANTWERPEN Varen naar Planckendael of tweemaal genieten Leila en Danaë stonden die dinsdag 21 augustus tegenover de boot klaar om de 295 deelnemers aan het dagje uit in Planckendael te ontvangen. De eerste senioren waren al vroeg paraat om hun fantastische gele paraplu met het logo van te ontvangen. De ene groep na de andere kwam aan. Sommige met kleinkinderen. Als iedereen een plaats had gevonden, al dan niet zittend, vertrok de boot richting de dieren. Provinciaal voorzitter Erik Jacobs en Tamara vergezelden de leden mee op de boot. Op commando van Tamara werd deze even omgetoverd tot een boot. Alle aanwezigen dienden hun gele paraplu even te testen. Zoals je kan zien werden daar mooie foto s van genomen. Het weer hadden we al mee, s morgens een beetje bewolkt maar toch al warm en tegen dat de boot aan Planckendael aanmeerde, was het zonnetje ook van de partij. De buitenlucht scherpte de appetijt aan. De lunchpakketten stonden al klaar om de hongerige senioren te spijzen. Vermits Planckendael zo groot is, verdwenen onze senioren in de massa. Af en toe werd er een groepje gespot die de mooie babygiraf aan het bewonderen was, of Kai Mook verwelkomde in zijn nieuw verblijf. De kleinkinderen waren dan weer volledig in de ban van het verhaal dat er een olifant ontsnapt was en daarbij de hutjes in de buurt had platgetrapt. Enkele senioren waagde zich aan het jungleparcours, hoog in de lucht. Bij de leeuwen werden slapende senioren gezien, oh nee, het waren de leeuwen die aan het slapen waren en niet de senioren. De babybonobo zat zeer geborgen bij de mama te spelen. Het was een leuke, ontspannende dag en we hebben onze paraplu s niet nodig gehad, tenzij om ons te beschermen tegen de zon. We zagen enkel maar lachende gezichten, zowel van groot als klein, dus iedereen tevreden naar huis. n Antwoorden op de prijsvraag voor het winnen van de damesfiets: Vraag 1: In welk jaar opende Planckendael voor het eerst zijn deuren? 1960 Vraag 2: Hoeveel mensen nemen deel aan deze Provinciale familiedag? 295 Hedwige Van Damme van de afdeling Kapellen is de winnaar van onze prijsvraag. Zij had gegokt op 296 deelnemers voor deze dag. Dikke Proficiat Hedwige, de fiets staat klaar voor u.

15 TANDVERZORGING 15 Gemakzucht is ergste vijand Gezellig samen op de bus. Een beetje nieuwsgierig naar wie er zo allemaal van ons reisgezelschap deel uitmaakte, tuurden we wat ongegeneerd in t rond. Wat volgde hield nogmaals de bevestiging in dat vrouwen doorgaans opmerkzamer zijn dan mannen. Ik zag alleen maar bekende, en minder bekende, maar vooral vrolijke gezichten. Mijn vriendin keek én zag nogal wat gehavende tanden. Nee, geen overgebleven reflex uit een vorig beroepsleven, maar een loutere vaststelling. Toen ze me het influisterde merkte ik ze ook op: bruine, vergeelde tandenrijen. Op slag oogden de gezichten me minder vrolijk en vooral minder aantrekkelijk voor een nadere kennismaking. Mijn wedervaren vertel ik aan mijn tandarts naar aanleiding van mijn zesmaandelijkse afspraak met het hypnotiserend geluid van de tandsteen verwijderende boor.,,je moet je tanden poetsen. Deze gouden regel moet je van kindsbeen af toepassen. Maar wie continue medicatie neemt, en dat is vaak het geval vanaf vijftig, vijfenvijftig jaar..., moet meer dan dubbel aandacht hebben voor zijn/haar tanden. De meeste medicijnen hebben een directe invloed op onze mondflora, zeg maar de samenstelling van de bacteriën en de slijmvliezen. De medicatie veroorzaakt vaak een drogere mond zodat het speeksel minder het natuurlijk reinigingsproces uitvoert, stelt Koen Merchiers meteen voorop. Wie regelmatig, zeg maar dagelijks, medicatie neemt, moet s avonds absoluut de tanden poetsen. Alle voedselresten verwijderen, is de boodschap. Zo wordt bij het slapen een warme gisting in de gesloten mond, met uitdroging als gevolg, voorkomen. Bacteriën zetten immers voedselresten in zuren om. Die zuren tasten onze tanden aan, net alsof je een half doorsneden citroen een nachtje op een marmeren vensterbank zou leggen. Plekken van aanvreting gegarandeerd.,,avondlijk poetsen is dé basis, zeker bij plus-vijftigers, voor een lang tandbehoud. Bovendien produceer je s morgens een minder slechtruikende adem. Meer en beter is over uw medicatiegebruik met uw tandarts te praten. Openlijk en zonder gêne, want wie anti-depressiva neemt, vergeet nogal eens hierover te praten met de tandarts, aldus Koen Merchiers. Uitgroei Maar er is meer aan de hand. Bij het vorderen van de jaren worden we met uitgroei geconfronteerd. Het bloot komen van de tandwortel, waarmee deze gevoeliger voor gaatjes wordt, is weliswaar ook genetisch gebonden. Daarom moet tandsteen verwijderd worden. Tandsteen duwt het kaakbeen weg en dat geeft als kettingsreactie dat tanden los komen te staan. Vooral de voorste tanden hebben er onder te lijden. Die kunnen wel met een draadje aan de achterzijde gespalkt worden, maar veel gemakkelijker is met grote regelmaat tandplak te laten verwijderen. Veel of minder kalksteen aanmaken, hangt af van de samenstelling van het speeksel. Wat je eet is daarbij Koen Merchiers bepalend. Ook de stand van de tanden - meer of minder naar voor - bepaalt mee of je veel of weinig tandsteen aanmaakt. Extra goede mondhygiëne is de beste compensatie voor tandplak en uitgroei. Een kroon plaatsen, implantaten, een uitneembaar gebit zijn moeilijker, soms pijnlijker en vooral veel duurdere oplossingen. Koen Merchiers:,,Ik kan het niet genoeg herhalen dat u met uw tandarts moet communiceren. Dat is absoluut noodzakelijk wanneer kanker wordt vastgesteld, maar ook bij hartproblemen. Zo kunnen medicijnen tegen afstotingsverschijnselen voor een neveneffect van gezwollen tandvlees zorgen. Er wordt geen hartoperatie uitgevoerd zolang uw tanden niet in orde zijn. In ons sociale leven is het niet onbelangrijk een frisse mond en nette tanden te hebben. In deze electorale tijd beseffen politici dat maar al te goed. Mijn tandarts bevestigt dat hij, zo vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen, opmerkelijk meer gegadigden voor een zitje in de gemeenteraad over de vloer krijgt. Hopelijk vergeten ze de aandacht voor hun mondhygiëne niet even snel als vele hun gemaakte beloften, want zo stelt mijn tandarts:,,tanden poetsen vergt twee minuutjes. Niet meer dan dat. t Is een kwestie van een gewoonte en van hiervoor tijd nemen. De grootste vijand van onze tanden vormt gemakzucht. (jv) n

16 16 INSPIREREND Mevrouw, laat ons letsen Pats, van in de eerste zin ga ik u ontgoochelen. Zij die, op de titel afgaande, een scabreus verhaal verwachten, hebben beslist het verkeerde tijdschrift in handen. Zij die letsen een dubieuze betekenis toedichten, hebben het ook al verkeerd voor. Ik pleit onschuldig want letsen staat voor Local Exchange Trading System. Niets meer, niets minder dan ruilen. Eeuwenoud dus, maar letsen stopt het ruilen in een hedendaags jasje. Geven we maar meteen mee dat letsen perspectieven opent voor wie, al dan niet door de crisis of lage pensioenen, de knip op de portemonnee wil houden. In welk land van de Europese Unie is letsen momenteel ongelooflijk succesrijk? Ja, u hebt het al geraden. In Griekenland natuurlijk. Wanneer de geldeconomie het laat afweten, rest alleen nog de menselijke creativiteit. Ruilen zonder geld is zo n creatieve invulling van de overlevingsdrang. We onthouden hierbij het allereerste basisprincipe van letsen: er komen geen centen bij kijken. Het Local Exchange Trading System ontstond bijna dertig jaar geleden uit het samengaan van voornoemd geldloos basisprincipe en een systeem om elkaar actief te helpen. Die symbiose groeide in 1983 toen door een crisis in de bosbouw de bewoners van de Comox Valley (Vancouver Island, British Columbia, Canada) in acute financiële nood geraakten. Hun overlevingsstrategie ging in tegen het ieder-voor-zich, maar steunde op sociale reflexen. Samen sterk, zonder geld. Ze goten het eeuwenoude ruilhandelsysteem in een modern kleedje. Ruilen diende niet langer en louter te gebeuren tussen twee personen, maar het kon ook in een groep. Letsen dus als mengvorm tussen ruilen en coöperatief handelen, waarbij het één op één ruilen - mijn aanbod en jij doet iets voor mij terug - ook nog altijd mogelijk is. Economische redenen (besparen, zuinig zijn...), sociale redenen (contacten, uitwisseling, samen weten we meer...), maar ook filosofische redenen bij wereldverbeteraars of zij die onze op winstbejag draaiende maatschappij een f*ck you! toeroepen (anticonsumentisme), bieden diverse invalshoeken om aan Lets deel te nemen. Wie meent dat al dat gelets iets voor marginalen is, is duidelijk niet goed geïnformeerd. Bij wijze van voorbeeld: de groep Aalst- Oudenaarde telt zo n 550 leden. Mannen en vrouwen van alle leeftijdscategorieën en met zeer diverse professionele activiteiten. Sparen is uit den boze Het klinkt als vloeken in de kerk, maar bij het letsen dient u alle mechanismen van ons geldsysteem uit uw hoofd te bannen. Zo is sparen bij het letsen een slechte gewoonte. Om het allemaal wat duidelijker en concreter te maken, trok ik naar een Lets-infoavond in het stedelijk ontmoetingscentrum De Brug op de Aalsterse rechteroever. Bernard Daelman, coördinator van het Steunpunt Welzijn, introduceert ons via een snelcursus in de wereld van het letsen. Vlaanderen telt zo n dertigtal groepen met ruime regionale verspreiding. Van pakweg Begijnendijk tot de Westhoek. Van Geel tot Oostende. Sommige hebben een professionele medewerker als draaischijf, zoals in Aalst waar er afspraken met het OCMW lopen. In Sint-Niklaas is het dan weer een stadsambtenaar. Andere groepen worden door vrijwilligers geactiveerd. In een aantal regio s zijn subgroepen actief. Dat is ondermeer het geval voor Aalst- Oudenaarde. Subgroepen zorgen voor geringere afstanden zodat ook de vervoerskostprijs gedrukt wordt. Een aangeboden ruilvoorwerp

17 INSPIREREND 17 of -dienst krijgt een (lokale) waardebepaling mee. Punten dus die een wat toepasselijk naam krijgen: stropkes in Gent, kartjes in de Westhoek, manitas (handjes) in Antwerpen, drepkes in Limburg, ietsjes in Aalst. Al die namen staan voor een lets-eenheid. Die eenheid maakt het ruilen evenwichtig, doorzichtig en het ruilen binnen een groep mogelijk. Precies die letseenheden moeten rollen. Omdat letsen anders is dan de gewone economie levert het sparen van ietsjes, stropkes... geen rente op. Bovendien is het oppotten van letseenheden funest voor de dynamiek van het ruilen. Vergeet bij het letsen alle spelregels van kopen en verkopen met euro s. Bij het letsen gaan dienst en wederdienst samen.,,letsen biedt een meerwaarde. Het gaat om meer dan hulp bieden bij de grote schoonmaak in ruil voor bijvoorbeeld voetverzorging. Ruilen is een actieve handeling, isolement doorbrekend. In een groep leert iedereen iedereen kennen. Er groeit vriendschap. Zowel het geven als het ontvangen doet deugd. Er is het enthousiasme van het groepsgevoel, anderzijds verloopt alles ongedwongen. Het is gratis en toch wordt het gewaardeerd. Het werkt intergeneratief. Het bindt mensen en kleurt zo een warme samenleving. Het bevordert solidariteit, respect en integratie, want alles steunt op evenwaardigheid bij het letsen, houdt Bernard Daelman voor. Wanneer ik informeer wat hij precies met dat ongedwongen karakter bedoelt, luidt het antwoord dat niemand zich verplicht moet voelen op een ruilvraag in te gaan. Iemand biedt hulp bij computerproblemen aan. Wanneer het gestelde probleem hem of haar evenwel boven het spreekwoordelijke petje gaat, dan is een weigering zelfs aangewezen. Over toetreden tot een Letsgroep denk je best even na. Zo dient er lidgeld betaald te worden. De groep in Aalst biedt reductie voor wie leeft van een vervangingsinkomen of over een kansenpas beschikt en zorgt meteen ook voor een verzekering en geeft u in ruil voor het lidgeld een startkapitaal aan ietsjes. Over lidgeld, verzekering, reductie... moet informatie opgevraagd worden bij de groep waarvan u lid wenst te worden. Goede afspraken Nagedacht dient te worden over wat uw ruilaanbod is evenals over uw ruilvragen en over de periode waarin u wenst te letsen. Zo zijn er leden die alleen maar in de vakantiemaanden wensen te letsen, of alleen maar in het oogstseizoen. Eenmaal zover kan op het elektronisch platform van de groep vraag en aanbod worden geraadpleegd. Bernard Daelman:,,Vooraf goede afspraken maken wanneer je tot een ruil wenst over te gaan. Het exacte aantal ietsjes, maar evengoed over de in euro s te betalen eventuele vervoersonkosten of de kosten van de aankoop van materialen. Allerbelangrijkst zijn die preciese en duidelijke afspraken, ook over de geldigheidsduur van aanbod en vraag. Een andere goede raad die ik meegeef: geef niet té snel op, geduld loont. Graag geef ik nog deze mee: laat je zien op de activiteiten van de Letsgroep. Dat schept vertrouwen en je verneemt er heel wat, zo bijvoorbeeld hoe er aan interletsen kan gedaan worden. Interletsen of het letsen tussen groepen waarbij dan de Idealisme, principes Ruilen van diensten (of goederen) Sociaal netwerk lokale letseenheden in een ander puntensysteem dienen overgezet te worden. De groep betekent niet alleen de centrale administratie, maar ook het aanspreekpunt wanneer er problemen rijzen. In de trein, op de terugkeer van Aalst, krijgt mijn geloof in een warme Vlaamse sociale samenleving zowaar een AAA+ rating door de lectuur van het Lets-tijdschrift. Onderwijzeres Ria uit Zwalm zocht en vond adequate en vooral prettige hulp bij Erika en Nathalie uit Zottegem bij de organisatie van een jeugdboekenweek met dieren als thema. Letser Chris uit Erpe- Mere kon een elektriciteitsdefect niet verhelpen, maar wees de huisbaas op potentiëel gevaar van een onveilige elektrische installatie. De huisbaas reageerde positief en installeerde een nieuwe elektriciteitskast en een degelijke aarding. Een sumiere greep uit vele positieve verhalen. n Johan Velghe Meer weten over Letsgroepen in uw omgeving:

18 18 NOSTALGIE Kweepeer, een jeugdliefde Geen gezin of familie of ze kennen hun eigen verhalen. Herinneringen, een dwaze gebeurtenis, miserie of blijdschap. Mislukkingen en successen. Over grootouders vertellen vergt al enige inspanning, laat staan over overgrootouders en achterneven. Veel gaat verloren wanneer de verteller zelf de eeuwige jachtvelden opzoekt. Gelukkig leven we in de gezegende computertijd die het moeiteloos mogelijk maakt familieverhalen in een document op te bergen en te bewaren voor het nageslacht. Intergeneratief werken. Ik heb iets met kweeperen. Ik maak in het najaar kweeperenlikeur, kweeperengelei en het resterende dik van het kweeperen vormt de basis voor pâte des coings, kweeperengommetjes in suiker. Je kent ze wel, de kweeperen. Getaand geel van kleur, bonkig van uitzicht, zo hard als een steen als je ze wil doormidden snijden Ze bieden eenmaal in gelei de mooiste kleurenmengeling van oranje-rood en roze. En ze geuren zo lekker. Met niets kan hun geur worden vergeleken. Ze geuren zo lekker en intens naar kweepeer. Ongetwijfeld deed ik m n liefde voor de kweepeer op door een jaarlijkse frats van m n vader. Ik zie het nog zo voor me. Geboren en getogen in de Kortrijkse Stasegemsestraat met achteraan onze tuin slechts een manhoge betonplaat als afscheiding met Lauwers zijne hof, of de tuin van de toenmalige kliniek van dr. Lauwers, een uitloper van wat ooit het Sint-Antoniusziekenhuis was tussen het Sint-Jansplein en de Pieter de Conincklaan. Daar waar tot op de dag van vandaag het laatste restje te zien is van wat ooit de fameuze Groeningebeek was. Nu niet meer dan een plas, een wal. Er prijkt in de Graaf Gwijde van Namenstraat een bronzen plakketje op arduinen stijl, dat hiernaar verwijst. Toen ik nog een broekventje was, en zover m n herinneringen reiken, klom m n vader jaarlijks éénmaal over die betonnen afsluiting. Niet moeilijk, een ladder er tegen aan en dan een sprong van zo n twee meter. M n moeder keerde de ladder, zodanig dat m n vader even later de omgekeerde beweging maakte om weer heelhuids in zijn eigen tuin te belanden. Waarom herhaalde m n vader jaarlijks dit ritueel? Zijn uitleg was dat hij het niet kon aanzien dat gevallen kweeperen aan de rand van het restantje Groeningebeek lagen te rotten. Pal aan de rand van de wal prijkte immers een fraaie kweeboom. Nooit vroeg hij toelating aan dr. Lauwers om die kweeperen te oogsten of op te rapen. Zo zat m n vader niet in mekaar. Dan zou het plezier er af zijn. Buurmans kersen zijn ook altijd lekkerder. Nooit werd m n vader betrapt. Hij deed altijd het muurtje net voor het duister werd, of bij regenweer, zodat de kans dat er iemand in de grote tuin rondliep, gering was. Maar zo leerde ik de geneugten Kweeperengommetjes Dolf en Magda Sedeyn-Ravijts uit Aalst, die jarenlang in het dorpje Laborel in de Drôme Provençale verbleven, kregen er volgend eenvoudig recept van wijlen Ernest Arnoux. Kweeperen schillen, vierendelen, pitten verwijderen. Gedurende driekwartuur koken. Laat daarop de roerzeef haar werk doen. Volgt het wegen van de bekomen kweeperenpuree. Voeg er eenzelfde gewicht aan suiker bij. Nog eens twintig minuten al permanent roerend laten koken. Uitgieten, laten afkoelen, in kubusjes snijden en al dan niet in suiker wentelen. Recept 1

19 NOSTALGIE 19 van de kweepeer kennen. Eenmaal m n vader terug van z n strooptocht geurde de hele keuken vol van de op de Leuvense stoof pruttelende massa. Tussen twee stoelen werden bezemstelen gelegd en hieraan werden neteldoeken vol doorkookte bruine kweeperenmassa opgehangen. Elke druppel werd opgevangen. Suiker toegevoegd, nog eens doorgekookt en de massa s potten gelei werden gevuld. Ik verslond kweeperengelei, s morgens en tijdens het vieruurtje. Jaren later, begin jaren tachtig. Ik woonde toen in de Ardennen, in het piepkleine dorpje Smuid, deel uitmakend van Libin, nabij Saint- Hubert. In de boomgaard werd een mispelaar geplant. Het werd jaren wachten tot er leuke bloempjes op onze mispelaar kwamen te staan en de blijde verwachting van mispels zich aankondigde. Maar naarmate de weken verstreken bood die vruchtvorming een heel ander beeld dan kleine mispeltjes. Het bleek zowaar een kweeperenboom te zijn. Ik verzoende mij meteen met m n lot en de kweeboom werd m n lieveling in de tuin. Het ritueel herbegon, maar nu niet met gejatte kweeperen, maar met zelfgekweekte. Op internet googlede ik kweepeer en zo rolde de bal en ontstond de jaarlijkse traditie van de aanmaak van kweeperenlikeur en -jam. Weet je, t is weer oktober. Ik begin er aan. (jv) n De zoete streling van kweeperenlikeur Recept 2 Ingrediënten: kweeperen, jonge jenever, suiker (rietsuiker) Kweeperen reinigen, in fijne stukjes snijden of raspen, met behoud van de schil. Steeltje en pitten verwijderen. Een glazen recipiënt (dat goed afgesloten kan worden) vullen met de stukken kweeperen die overgoten worden met kwaliteitsvolle jonge jenever. Goed afsluiten en zes weken in een permanent duistere omgeving plaatsen. Zo nu en dan eens goed schudden. Hoe meer kweeperenstukken in de bokaal zitten, hoe indringender smaak en geur opgenomen worden in de jenever. Na zes weken: suiker mag gezondere rietsuiker zijn - toevoegen naar eigen smaak (4, 6 of meer lepels). Opnieuw afsluiten en onaangeroerd in het duister plaatsen. Per week éénmaal schudden en dit herhalen tot alle suikerresidu s verdwenen zijn (normaliter na twee, drie weken). Proeven en zonodig nog suiker toevoegen en voornoemd procedé herhalen. Klaar? Dan volgt de filtering door zeef (stukje gordijnstof) en koffiefilter. In een fraaie karaf komt de likeur qua kleur en presentatie goed tot haar recht. Een beetje bodemdroesem is geen erg. Filter niet de allerlaatste kweeperenvezels of suikers weg, of de smaak gaat eronder lijden. En dan, gezondheid én genieten met neus en smaakpapillen tijdens winterse avonden. Met mate uiteraard... maar de kwaliteit gaat er niet op vooruit wanneer je de likeur laat verjaren. Een tip: in oktober kweeperenlikeur aanmaken, serveren met kerst en eindejaar. Vakantie aan de Moezel Weingut Pension Brunnenhof Familie Reiner u. Ellen Lenz, Brunnenstraße 32, D Bruttig-Fankel/Mosel Tel (vanuit België), Fax mail@brunnenhof-bruttig-fankel.de Gezellig pension voor jong en oud. Rustig gelegen aan de wijngaarden. Moderne kamers met douche/wc + TV, ontbijtzaal, zonneterras en ruime parking. Wijnen uit eigen kelders. Men spreekt er Nederlands. Wij zijn open van Pasen t/m 1 november. Overnachting met ontbijt vanaf 25,00 Half Pension + 14,00 (deze prijzen gelden vanaf 4 overnachtingen) Vakantiespecial: 10% korting vanaf 5 overnachtingen in april/mei/juni (vanaf 1 oktober voor de prijzen met ontbijt) Wandelen in het Brunnenhof: Verblijf inclusief ontbijt: van 1 tot 6 november. Elke dag wandelen met Reiner of Ellen vanaf 11u. in Bruttig-Fankel.

20 20 Over ontrouw en echtscheidingen Aantal gescheiden 60-plussers verdubbeld Niet alleen zijn zestigplussers het meest ontrouw, het is ook de generatie waar het aantal echtscheidingen het snelst stijgt. Het mogen dan al uitspraken zijn van de Amerikaanse professor David Atkins, maar de Vlaamse statistieken geven hem gelijk. Het aantal gescheiden Vlaamse zestigplussers verdubbelde in tien jaar. De Oostendse Bea De Rouck, gescheiden, schreef er een boek over. Zestigplussers zijn het meest ontrouw. Nog meer dan jongeren. David Atkins stelt dat 28 procent van de mannelijke zestigplussers wel eens ontrouw is. 15 procent bij de vrouwen. Daarmee scoren de zestigplussers opmerkelijk hoger dan wie jonger dan 35 jaar is. Het wegvallen van de job verklaart voor een deel de ontrouw van zestigplussers. Door brug- en prepensioen worden de koppels constant met elkaar geconfronteerd. Die confrontatie is niet altijd aangenaam daar waar de liefde doodgebloed is. Internet en datingsites lonken. De zoektocht Het boek is troostend, inspirerend en herkenbaar voor wie zich in dezelfde situatie bevindt naar verandering vangt aan. Deze generatie zestigers kijkt om zich heen en sommigen concluderen dat mensen misschien toch niet gemaakt zijn om levenslang samen te blijven. Bovendien helpt de geneeskunde de zestigplussers. Kapotte knieën en heupen worden opgelapt en erectieproblemen worden, al dan niet met viagra, verholpen. In grote Vlaamse steden is twaalf procent van de zestigplussers gescheiden. Een verdubbeling zelfs in vijf jaar tijd. In provinciesteden zeven procent. Samen goed voor gemiddeld tien procent. Een aanzienlijk deel ervan is jaren geleden al uit het echt gescheiden. Maar niet alle gescheiden zestigplussers zijn al lang alleen. Steeds meer koppels scheiden pas wanneer ze de zestig voorbij zijn. Cijfers West-Vlaanderen telde in gescheiden zestigplussers, in Oost-Vlaanderen in 2001 en in Antwerpen: tegenover vorig jaar. Vlaams-Brabant: tegenover en Limburg tegenover vorig jaar. De verwachting is dat het aantal gescheiden zestigplussers de volgende jaren nog stijgt. Vooreerst blijft het aantal echtscheidingen in alle leeftijdsgroepen toenemen. Maar er is ook het opvallend fenomeen dat, in de groep van de scheidende zestigplussers, het bijna altijd de vrouwen zijn die de scheiding aanvragen. Soms heeft de man er een mislukt avontuurtje opzitten en keert hij deemoedig naar zijn huwelijk terug, maar zijn vrouw wil niet meer. Zij wil (eindelijk) haar leven gaan leiden zoals zij het wil. Vaak gaat het om vrouwen die eerst een zelfstandig leven als werknemer of ondernemer uitgebouwd hebben. Daarentegen bij de gescheiden zestigplussers die jaren geleden al uit de echt traden, wordt meer eenzaamheid en armoede aangetroffen dan bij gehuwden. Die armoede zit vooral bij de groep gescheiden vrouwen omdat ze meestal slechts halftijds werkten en hun parttime-pensioen navenant is. Van de Oostendse Bea De Rouck, psychiatrisch verpleegkundige in Brugge, verscheen recent het boek Uit elkaar. Een relatiebreuk na vijftig. Scheiden doet altijd lijden, maar op rijpere leeftijd uit elkaar gaan houdt andere consequenties in dan wanneer je dertig bent. De tijd die achter je ligt is langer dan de toekomst voor je. Het perspectief op die toekomst is fel gekleurd door de levenservaringen die je meedraagt, zodat het niet vanzelfsprekend is om opnieuw te beginnen. Het boek is doorspekt met zeer lezenswaardige cursieve stukjes, met aangrijpende getuigenissen van lotgenoten van Bea De Rouck, mannen zowel als vrouwen. Zowel mensen die zelf een punt achter de relatie hebben gezet of partners die het meemaakten dat hun man of vrouw uit de relatie stapte. Het boek is bovendien verrijkt met uitleg van deskundigen. n Info: Uit elkaar. Een relatiebreuk na vijftig, 204 pag., 17,50, uitgeverij Davidsfonds, ISBN: